Eyüp Takkeci Cafer Çelebi Camii Vak flar

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Eyüp Takkeci Cafer Çelebi Camii Vak flar Z Yard.Doç.Dr. Mustafa GÜLER 1969 da Kütahya-Hisarc k ta do du. 1991 y l nda Marmara Üniversitesi lâhiyat Fakültesi nden mezun oldu. 1999 da XVl. - XVll. Yüzy llarda Osmanl Devleti nde Haremeyn Vak flar adl teziyle doktor unvan n ald. 1991 1995 y llar aras nda ö retmenlik yapt. Afyon Kocatepe Üniversite Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü nde ö retim üyesi olarak görev yapmaktad r. Halen Osmanl Vak f medeniyeti üzerine çal flmalar n sürdürmektedir. ngilizce ve Arapça bilen Mustafa Güler evli ve üç çocuk babas d r. 96

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X 97 Cafer Çelebi nin Hayat ve Caminin K sa Tarihi Eyüp Takyeci Mahallesi Abdurrahman fieref Bey Caddesi üzerinde bulunan Takkeci Cafer Çelebi Cami; Arak yeci 1 esnaf n n bafl olan Cafer Çelebi ibn Mehmed taraf ndan Gurre-i Muharrem 945/Haziran 1538 tarihinden evvel infla ettirilmifltir 2. O nun hayat ile ilgili ulaflabildi imiz bilgiler maalesef vakfiyede geçenler ile s - n rl d r. Buna göre babas n n ad Mehmed Çelebi, efli Cemile, kardefli ise Kas m Çelebidir. Cafer Çelebi muhtemelen 944/1538 y l nda vefat etmifltir. Çünkü üzerinde çal flt m z mescid ve yan na yapt rd iki katl evi ile dört dükkân n inflas n n bitirmifl, ard ndan bunlar camiye vakfetmeye ömrü vefa etmemifltir 3. Bu Durumda elimizdeki vakfiye kardefli taraf ndan tanzim ettirilmifltir. Caminin ihtiyaçlar uzun y llar banisi Cafer Çelebi, ailesi ve sonra Hac Beflir A a taraf ndan eklenen vak flar n gelirleri ile karfl lanm flt r. Ancak 1198-1209/1783-1794 y llar aras nda gelirler giderleri karfl layamad ndan para vak flar na müracaat edilerek problem halledilmeye çal fl lm flt r 4. Bu problemin sebebi caminin an - lan zamanda büyük bir tamirattan geçirilmesi kadar Osmanl ekonomisinin Küçük Kaynarca Anlaflmas ndan sonra girdi i s - k nt lar olabilir. Benzer bir durum 25 Kânun-i Sani 1306/5 fiubat 1911 tarihinde caminin y k - lacak hale gelmesi üzerine mahalle muhtar ve imam n da içinde bulundu u yirmi kiflilik bir gurup Sultan Reflad Han a arîza yazarak mabedin dört yüz y ldan fazlad r 5 ibadete aç k oldu unu, cemaatinin oldukça çok oldu unu beyan etmifller, halk n ve cemaatin bu eseri tamir ettiremeyecek kadar fakir oldu unu, e er tamir edilmezse bu nadide eserin yok olaca n yazm fllar ve sultandan yard m istemifllerdir 6. Bu arîza üzerine 27 Kanun-i Sani/7 fiubat tarihinde stanbul fiehremaneti hemen harekete geçmifl ve caminin durumunu yerinde inceletmifl sonuçta bahsedilen tehlikenin varoldu u ve acilen tedbir al nmas gerekti i; yap lacak ifller için onbin kurufl yetece i bildirilmifltir 7. Cami bu tarihten sonra muhtemelen bir ya da iki tamirat daha geçirerek günümüze ulaflm flt r 8. Cami ve çevresinde Cafer Çelebi nin mezar tafl n n bafll ndan baflka caminin ilk yap ld dönemin mimari Solda Cafer Çelebi Vakfiyesi(VGMA,735,s.49) Sa da Cafer Çelebi Camiinin d fltan görünümü 1 Kavu un ya da fesin alt na giyilen takke 2 Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi(VGMA), 735,s.49(Bkz.belge 1),Caminin kap s nda yazan XVII yüzy l yaz s ndan ve Mehmed Mermi Haskan n infla tarihi olarak vermesinden hareketle eserin XVII. Yüzy lda esasl bir tamirattan geçti i ihtimali üzerinde düflünülebilir. 3 VGMA, 735, ayn yerde 4 Baflbakanl k Osmanl Arflivi Evkaf Defterleri(EV), 6456 (Belge 2) 5 Bu ifade caminin uzun y lar hizmette oldu una dair bir kinayedir. 6 Baflbakanl k Osmanl Arflivi Y ld z Mütenevvi Maruzat Evrak (Y.MTV).48/103-3(Belge 3) 7 Y.MTV,48/103-2(Belge 4) 8 Bak. Resim 1-2-3.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Caminin bir baflka görünümü ve Caminin Minberi özelliklerinden ya da o zamana ait eserlerden herhangi bir kal nt yoktur. Mezar tafl n n oldu u yer muhtemelen Cafer Çelebi nin mezar olmal d r. Zamanla yap lan yenilemeler esnas nda kitabede eskimifl olmal ki sadece bafll k günümüze ulaflabilmifltir 9. stanbul çeflmeleri ile ilgili k ymetli bir çal flma yapan brahim Hilmi Tan - fl k, caminin karfl s nda bulunan ve Takkeci Çeflmesi Soka ndaki çeflmeyi Takkeci Çeflmesi olarak zikretmifltir 10. Halen kitabesi ile birlikte ayakta olan bu çeflme Cafer Çelebi taraf ndan de il III. Murad döneminde Halil A a taraf ndan yapt r lm flt r. Osmanl Döneminde infla edilen her mimari eserin, her ibadethanenin ve bi l umum müesseselerin iflletilmesi, görevlilerinin maafllar n ödenmesi ve gerekirse tamirinin yap lmas maksad yla bir ve birden çok vak f tesis edildi i bilinen bir gerçektir. Vak flar genelde eseri ilk yapt ran kifliler taraf ndan tesis edilmifltir. Ancak sonraki dönemlerde, gerek oldukça ilave vak flar da yap larak eserlerin sosyal ifllevlerini devam sa lanm flt r. Cafer Çelebi taraf ndan infla ettirilen mescid için iki adet vak f tesis edilmifl olup birincisi yukar da zikretti imiz gibi Cafer Çelebi ad na 9 Mezar tafl nda Osmanl Türkçe si ve Latin harfleri ile Takkeci Dede nin ve kâffe-i ehl-i iman n ervah na lilahi l Fatiha ifadesi vard r (Bak Resim 4). 10 brahim Hilmi Tan fl k, stanbul Çeflmeleri, stanbul Ciheti, c.ii, stanbul 1943, s.322 98

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X yap lan infla vakfiyesidir. kincisi ise XVIII asr n Dârussaade a alar ndan Beflir A a n n tesis etti i vak ft r. 1- Takkeci Cafer Çelebi Vakf Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi 735 numaral defterin 49. sayfas nda yer alan vakfiye bir varaktan ibaret olup sülüs hatt ile yaz lm flt r. Dönemin di er vakfiyelerinin inflas nda oldukça farkl olarak Besmele, Hamdele ve Salvele ile devrin sultan na dua k s mlar yer almam fl, do rudan hayat n fani oldu u, ahiretin ise ebedi oldu u ve esas yat r m n oraya olaca na vurgu yap lm fl, ard ndan do rudan vakf n mal varl klar n zikrine geçilmifltir. Belirtti imiz gibi pek nadir rastlanan bu usul bekli de vakf n gerçek sahibinin hayatta olmamas sebebiyle tercih edilmifltir. Vakf n mal varl klar Vakf n mal varl klar n üç s n fta ele almam z mümkündür: A)Takkeci Cafer Çelebi nin tahsisleri 1- Caminin civar na iki kat ve yedi odadan müteflekkil bir ev, 2- Cami civar nda befl dükkân 99 B)Kas m Çelebi nin tahsisi 1-Bir zemin kat ev, üzerinde bir oda ve bir f r n 11. C)Cemile Hatun un tahsisat 1- stanbul Kas mpafla daki evinin bahçesine infla ettirdi i toplam onüç oda 12 2- Beflbin dirhem* 13. 3-3000 akçe 14. Vakf n ilk mütevellili ine Takyeci Mustafa o lu Mahmud tayin edilmifl, sonra tevliyet vazifesi vâk f n nesline onlar n ink raz n n ard ndan Eyüp Kad s n n takdirine b rak lm flt r. Vakf n tüm mal varl klar n kiraya verilerek iflletilmesi ve elde edilecek gelirlerle yerine getirilmesi flart edilen ifller flunlard r: 1- Mütevelliye günlük bir dirhem, 2- mama vazifesinin yan s ra her gün sabah namaz sonras nda Cemile Ha- Cafer A a n n Mezar Tafl Cafer Çelebi Vakf n n 1113/1702 tarihli muhasebesi(ev.1124) 11 VGMA, 735,s.49 12 Bu odalar sonraki y llarda Yahudi birine sat lm fl olacak ki 1290/1873 tarihindeki muhasebe defterinde Yahudi Haneleri olarak kaydedilmifltir, EV, 6456(Belge 6). *yaklafl k 3.148 graml k a rl a sahip para 13 VGMA, 735,s.49 14 VGMA, 735, 49, Evail-i Muharrem 964/Kas m 1556 tarihli derkenar

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Cafer Çelebi Vakf n n 1161/1748 tarihli muhasebesi(ev.4499) Cafer Çelebi Vakf n n 1198-1209/1783-1794 tarihli muhasebesi(ev. 6456) 15 Müezzinin okuma bilmemesi durumunda bu rakam n bilen birine verilmesi flart edilmifltir. 16 VGMA, 735, 50 17 Mum ya ve ru un gibi gerekli malzeme al m na tahsis edilmifltir. 18 EV,1124 (Belge 5) 19 EV, 4499(Belge 6) 20 Tablonun son sat rda zikretti imiz aç k miktar n n sonraki y llarda nema-i vak ftan karfl lanmas meselesi sultana takdim edilmifltir: EV, 6456. tun un ruhu için Yasin Suresini okumas flart yla toplam dört dirhem. Ayr ca cami yan ndaki odalardan biri de meflruta olarak kendisine tahsisi, 3-Müezzine günlük iki dirhem. Ayr ca e er okuma biliyorsa her gün yats namaz ndan sonra Peygamberimiz Muhammed Aleyhisselâm n ruhuna Kur an-i Kerim den bir afl r okumak flart ile günde yar m dirhem tayin eylemifltir 15. Ayr ca Müezzine, kayy ml k ve kandilcilik ifllerin yapmas karfl l da Mescidin önünde bulunan dükkânlardan birinin kiras, 4- Cabiye ayl k yirmi dirhem ve mescidin yan ndaki odalardan biri, 5-Cemile Hatun a günlük iki dirhem, oturmas için odalardan biri ve mutfak tahsis edilmifltir. Cemile Hatun vefat ettikten sonra bu iki dirhem her gün vâk f n, onun kardeflinin han mlar n n sair mü min ve mü minelerin ruhlar na her gün Kur âni Kerim den birer cüz okumalar maksad yla imam ve müezzine flart edilmifltir. 6- Mescidin has r içinde senede otuz dirhem, 7-Mum ve kandili için elli dirhem tahsis edilmifltir. 8- Bu rakamlara ek olarak Evail-i Muharrem 964 tarihinde Cemile Hatun, kocas n n vakf na ekletti i 3000 akçenin iflletilmesini ve y ll k elde edilecek 300 akçe ile müezzine akflam namaz sonras bir afl r okumas karfl l y ll k 180 akçe, mütevelliye 120 akçe verilmesini flart k l nm flt r 16. Vakf n baz y llardaki muhasebesi flöyle gerçekleflmifltir: Y l Toplam Harcamalar Sonuç Vazifelilere masraflara 19 fievval 1113/19 Mart 1702 13163 akçe 7740 akçe 5423 akçe 17 0 18. 8 Rebiulevvel 1161/ 7 Mart 1748 13320 11520 6840 akçe -5040 19 1198-1209/1783-1794 72240 akçe 77760 akçe 24529-30039 20. 100

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X Caminin tamirat için mahalle ileri gelenlerinin Sultan Reflad a yazd arîza(y.mtv. 48/103-3) fiehremanetinin tamire dair tedkikini bildiren belge(y.mtv. 48/103-2) 2-Dârussaade A as Beflir A a Vakf Osmanl Devletinin idarî ve siyasî merkezi durumundaki Topkap Saray n n hizmetlerini yürüten flah slara umumî olarak Saray A alar denilmekteydi. Bu kiflilerin idarecisi konumunda olan Dârussaâde 101 A as 21 ise baflta Haremeyn vak flar olmak üzere sultanlar ve aileleri, vezirler ve sair idarecilerin kurmufl olduklar vak flar n nâz rl vazifesini yürütüyordu 22. Genellikle kölelikten yükselerek bu mevkiye gelen A alar bu itibarla mal ve para olarak çok iyi imkânlara sahip olmufllard r 23. 21 Bu konuda genifl bilgi için bkz: Ülkü Alt nda, Dârussaâde, Türkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi(D A),C. IX, stanbul 1994, s.1 22 Haremeyn Evkaf Nâz rl için Bkz:Mustafa Güler, Osmanl Devleti nde Haremeyn Vak flar (XVI vexvii: Yüzy llar), stanbul 2002, s. 211-216 23 Bu durumu do rulayan flu ifadeleri burada zikretmek istiyoruz: Otuz y l boyunca sarayda ve Osmanl imparatorlu unda sözü geçen kifli olarak hüküm sürmüfl olan çok güçlü k zlar a as Beflir, doksanalt yafl nda iken 13 Cemaziyelevvel 1159/3 Temmuz(Haziran olmal ) 1746 da öldü. Eskiden Habeflli bir köle olan ve otuz kurufla sat n al nan bu Habefl esir, 20.018.000 kese gümüfl para 160 koflum tak m ve mücevherle süslü 800 cep saati b rakt. stanbul da bir câmi, Eyüp te bir Dârulhadîs, bir s byan mektebi, bir çeflme, bir kütüphâne ve sadrazam n saray yak nlar nda di er bir mektep açm flt à Baron Joseph Von Hammer Purgstall, Büyük Osmanl Tarihi, (Çev: Vecdi Bürün), c.viii, stanbul 1998, s.68-69; Bahaeddin Yediy ld z Türk Vak f Kurucular - n n Sosyal Tabakalaflmadaki YeriÃ, Osmanl Araflt rmalar Dergisi(OAD), say III, ( stanbul 1982), s.163-164.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Beflir A a n n Türbesi Beflir A a Vakfiyesi nin Bafl taraf (BOA, Vakfiyeler, 25/15-2) Konumuz olun vak flardan birini kurucu olan Hac Beflir A a hakk nda bilinen ilk kay t 1106/1695 tarihinde Dârussaâde A al görevinde bulunan Yapraks z Ali A a 24 n n ç ra oldu udur. 1116/1704 da sultan III Ahmed in emriyle Taye Kad n Hacca götürmeye memur edilmifl ve bu memuriyetinde bir hayli göze girmiflti 25. 1119/1785 tarihinde Hazinedar-i flehriyari 24 Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meflahir-i Osmaniyye, C.III, ( Yay.Haz. Ali Aktan vd.), stanbul 1996 s. 613 25 Ahmed Resmi Efendi, Hamiletü l Kübera (yay. A.Nezihi Turan), stanbul 2000, s.63 102

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X Yenikap Kâtip Kas m Mahallesi nde Beflir A a Hamam olarak tahmin etti imiz yap n n kal nt lar Beflir A a n n Türbe kitabesi olan Beflir A a, 1125/1790 tarihinde zaman n Dârussaâde A as Süleyman A a ile birlikte bir süre K br s ve M s r da mecburi ikamete memur edilmifl, fieyhü l-harem 26- likten sonra 1129/1717 de Dârussaâde a as olmufltur 27. Yirmi dokuz y l bu görevde bulunan A a 13 Cemaziyelevvel 1159/3 103 Haziran 1746 da vefat etti 28 türbesi Ebu Eyyub el-ensari nin hemen yan bafl ndad r 29. Uzun say labilecek Dârussaâde a al n n özellikle ikinci döneminde Sultan I. Mahmud la olan yak nl ndan dolay devlet ifllerinde de etkili olmufl bilhassa tayin ve azillerde önemli roller üstlenmifltir 30. 26 Mekke ve Medine nin idarecisi 27 Hamiletü l Kübera, s.63, Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meflahir-i Osmaniyye, c.ii, ( Yay.Haz. Mustafa Keskin vd.), stanbul 1996, s.21-22 28 Abdülkâdir Özcan, Beflir A a D A, c.v, stanbul 1992 s. 555 29 Türbenin d fl avlu k sm nda yer alan kitabesinin okunuflu flöyledir: Beflir A a mülk-i haslet-i kerem ferma Verib sinin i Befliri o sadra revnak A ay-i müsned-i darussaade-i sab k Mekarimiyle halay k ndan etti celbi dua Bu bildi baki de ildir saadet-i dünya Oluna azimrah-i baka-i hulusani gur Cihan n eyledi terk-i izzi cafli Civar-i hazret-i Halid ki menzil oldu ona Makam n eylese firdevs-i hemdemin huba Dua edip dedi bir bendesi ona tarihi Cenabu hazreti hakk avf edip ceram Beflir a a zîr-i liva-i resul oldu me va (Resim 6) 30 Abdülkâdir Özcan, agm, ayn yerde.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Yenikap Kâtip Kas m Mahallesi nde Beflir A a Hamam olarak tahmin etti imiz yap n n kal nt lar Altta, Beflir A a taraf ndan Mercan da yap lan Han n girifli 31 Hac Beflir A a n n vak flar ve vak f eserleri için Bkz: Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meflahir-i Osmaniyye, c.iii, ( Yay.Haz. Ali Aktan vd.), stanbul 1996 s. 613; Ahmed Resmi Efendi. Hamiletü l Kübra s.63; Abdülkâdir Özcan, Beflir A a D A, V, stanbul 1992 s. 555; brahim Hilmi Tan fl k, stanbul Çeflmeleri, stanbul Ciheti, c.1 stanbul 1943, s.132, 156, 158,160, zzet Kumbarac lar, stanbul Sebilleri, stanbul 1938 s.39; smail E.Erünsal, Beflir A a Kütüphanesi, D A, c.vi, stanbul 1992. s.4; Doris Behrens Abouseif,, Beflir A a Sebilküttab, D A, c.vi, stanbul 1992. s.2;semavi Eyice, Beflir A a Camii, D A, c.vi, stanbul 1992. s.1; H.Örçün Bar flta Hac Beflir a a Çeflmesi Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, c.iii, stanbul, 1994, s.468. 32 slam hukukuna göre bir mahalde Cuma namaz k l nabilmesi gerekli flartlardan birisi orada hutbenin okunmas d r(ömer Nasuhi Bilmen, Büyük slam lmihali, stanbul tarihsiz,s.162). Hutbe okunmas için de minber gerekece inden Cafer Çelebi Camii nde Cuma namaz n n k l nmaya bafllamas minberin inflas ndan sonra bafllam flt r. 33 Birinci vakfiye Beflir A a taraf ndan afla daki zikredilecek olan Üsküdar Kavak skelesi(anadolu Kava ) nde musahib ve Hazinedar- i fiehriyari olan Merhum Beflir A a(v.1086/1669) taraf ndan infla ettirilen Mescide, minber yap lmas ile ilgili flartlar ihtiva etmektedir. kinci vakfiyede bu flartlar aynen yer alm flt r. Yaln z dikkat çekici bir nokta bu vakfiyede Beflir a a n n babas n n ad Abdülmuin olarak kaydedilmifl sonrakinde isi Abdurrahman olarak yaz lm flt r. EV, 23/15(Belge 7) 34 Birinci vakfiyeni tarihi ise 10 fievval 1132/14 A ustos 1720 dir (EV, 23/15) Saray a alar n nerede ise tamam bir ve birden çok vak f yapm fllard r. Beflir A a n n muhtelif maksatlarla tesis etti i çok say da vakf ve vak f eseri mevcut olup makalemizi konu olan vakfiyesi bunlardan biridir 31. Cafer Çelebi Mescidi küçük bir mahalle mescidi iken zamanla bu bölgede Cuma 104 namaz k l nacak camiler yetersiz ya da uzak kalm fl olacak ki buraya namaz n k l - nabilmesi maksad yla bir minber eklenmesi zarureti hâs l olmufltur. Bu gereklilik üzerine Beflir A a mescidin içine hutbe okunabilmesi için minber infla ettirilmifl 32 ve yap cami statüsü kazanm flt r. Bu maksatla, A a n n tanzim ettirdi i vakfiye Baflbakanl k Osmanl Arflivi Vakfiyeler Katalogu numara 23/15 e kay tl orijinal iki vakfiyenin ikincisi 33 olup 8 Zilhicce 1142/23 Haziran 1730 tarihinde 34 divanî k rmas hatt ile kaleme al nm fl olup bir varakt r. Vakfiye klasik yaz m tekni ine uygun olarak besmele hamdele ve salvele ile bafllamakta ard ndan devrin sultan III. Ahmed e övgü cümleleri yer almaktad r. Bu k s mdan sonra vâk f Beflir A a dan flöyle bahsedilmektedir: Sultan Ahmed Han Hazretlerinin rikab-i hümayun-i hüsrevanelerinde halen dârussaâde-i flerife a al ile serefzar olan iftiharu l-havass-i ve l-mukarrabin mu temedü l-mulûk-i ve s-selatin

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X Han n içten görünümü Han kap s yan ndaki çeflme Zaire-i... Haremeyn-i fierifeyn sahibu l-hayrat ve l-hasenat el-hac Beflir A a ibn Abdurrahman. Beflir A a vak f muamelesinin tahakkuku için ayn zamanda mütevelli tayin etti- i kâtibi Mustafa A a y vekil k lm flt r. a-beflir A a taraf ndan vakfa gelir kayna olarak tahsis edilen akarlar flunlard r: 1- Yenikap Kâtip Kas m Mahallesi nde Beflir A a taraf ndan arsa komflular Hasan Bey, Ahmed Bey ve Rukiye Han mdan arsas n sat n alarak infla ettirdi i befl adet halvet hücresi, iki sofas, onbir kurnas, kap aras nda iki sofa ve kenefi, camekân, külhan odas ndan oluflan bir hamam 35 2-Koca Mustafa Pafla Hacce Hatun Mahallesi nde 1200 zira arsa üzerinde biri birine bitiflik sofas kenefi ve avlusu olan otuziki oda, 3-Bu odalara bitiflik bir ev, 4-Mercan Camii yak nlar nda Terlikçiler Soka ile Tacirler Soka ve Nalin Han ile çevrili arsas Büyük Ayasofya camine senelik 400 akçe mukataal yeni 105 infla edilen alt kat nda onyedi üst kat nda onbefl dükkân iki kenef ve dehlizi olan kargir han 36, 5-Han kap s yak nlar nda bir su çeflmesi 37 Çeflmenin üzerinde halen var olan ve Beflir A a taraf ndan yazd r lan kitabesinin okunufllar flöyledir: 35 Mezkur hamam n günümüzdeki durumunu tespit maksad yla yapt m z araflt rmada Bu gün ayn adla an lan Laleli, Katip Kas m mahallesinde herhangi bir hamam binas yada kal nt s na rastlamad k. Mahalledeki yer adlar ndan inceledi imizde halen Laleli Polis Karakolunun bulundu u soka n ad n n mrahor Hamam olmas ndan hareketle bu sokakta karakolun tam karfl s nda yer alan(bak resim 7-8). harabenin Beflir a a hamam olabilece i kanaatindeyiz 36 Han halen orijinal flekliyle mevcut olup Kapal çarfl T c lar Soka nda K zlara as Han olarak bilinmektedir. Bina a a n n vakfiyesinde bahsetti i flekliyle iki katl olup altta onyedi üstte ise onbefl dükkân mevcuttur. Mimari yap s nda da bir de ifliklik yap lmam fl olup zamanla gerekli tamirler yap lm flt r. Han flu anda dükkan sahiplerini mal olup vak flarla bir iliflkisi yoktur.(bak resim9-10) 37 Mezkur çeflme de ayn yerinde bulunmakta olup üç adet kitabesi vard r. Çeflmeni mimari özellikleri için bak: H.Örçün Bar flta Hac Beflir a a Çeflmesi Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, Kültür stanbul, 1994, C.III, s.468. (bak resim 11)

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Han n yan nda buluna dükkan n günümüzdeki görünümü 38 Bu dükkânda halen var olup flu an kuyumcu dükkân olarak faaliyet olup özel mülkiyettir.(bak resim 12) 39 Sebil halen eski flekliyle mevcut ve faaliyettedir. Ayr ca sebil hemen yan nda bir namazgâh da vard r. Ancak namazgahdan Beflir A a vakfiyesinde bahis yoktur. Muhtemelen daha sonraki tamirlerinde eklenmifl ya da komflu dükkânlar taraf ndan bu k s m namazgâh a çevrilmifl olabilir (Belge 13). 40 Ayetin meali flöyledir: Biz her fleye sudan hayat verdik Enbiya 30 (Belge 14) 106 Bu çeflme-i pâkize-i tarh eyledi bünyâd Ne zibâ ihsan ve kerem aynen-i icrâ Beyan etti nedimâ gayri menkutuyla tarihin Bu ranâ çemeyi pürnuru yapt rd Beflir A a 1256/1840 senesinde çeflmenin tamire ihtiyac oldu undan Saray n Harem kethüdas olan Mahcube Kad n Bu çeflmenin ve sebilin esasl bir tamirini yapt rm fl olup her ikisine de kitabe yazd rm flt r. Han kap s yan ndaki beflmenin tamir kitabesi flöyledir: Aray-i flemflir-i bâride kethüda kad n Bu dilcu çeflmeyi ihyaya k ld himmet medfur Harab-i endri harab olmuflken yapt fenni sebilullah Muvaffak oldu bu Hayri etti hak sa yini meflkûr Gelince ab-i sâfi söyledim tarihini Hayrî Bu i la çeflmeyi Mahcube Kad n k ld mamur 1256/1840 Çeflmenin son tamiri ise Eski Medine Kad s Ciryanl Mehmed Selim Efendi taraf ndan yap lm fl olup kitabe flöyledir: Bani-i salisi sab k Medine kad s Ciryanl Merhum Mehmed Selim Efendi nin ve cümle mü minin ervah na el fatiha 1341/1294 6-Han n sol taraf nda Mimar Sinan vakf na y ll k 160 akçe mukataal bir adet tacir dükkân 38. 7-Tacirler soka nda müceddeden bina ve infla edilen sebil ve bu sebile su veren çeflme ve bu sebile su ulaflt ran iki su kanal 39. Çeflmeye Beflir A a taraf ndan yazd r - lan infla kitabesi flöyledir: Ve mine l ma-i külli fleyin hayya 40 Bu çeflme-i pakize-i tarh eyledi bünyâd Ne ziba ihsan ve kerem aynen-i icrâ Beyan etti Nedima gayri menkutuyla tarihin Bu ranâ çeflme-i pürnuru yapt rd Beflir A a Mahcube Kad n n tamir kitabesi ise flöyledir: fiehinflah-i muazzam hazret-i Abdülmecid Han kim Zülal-i lütf ve alemi ihsan yla k ld alemi delil O hakan n saray-i flevketinde kethüda kad n Bu virane sebilini eyledi ihyas n tedbir

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X Kati muhtaç idi ab-i revâne bu mahal-i hakka Hemifle nufl eden hay r duas n eylesin tezkiye Muvaffak eyleyip böyle nice hayra Cenabu hak K la hemvare-i umr-i devletin ikballe teksir Zeyn-i ziba sebili k ld Mahcube Kad n tamir 1256/1840 8 Fethiye (Kariye Camii) Camii havalisinde s byan mektebi üzerinde infla edilen muallimhane 41. 9-Yayla(Silivrikap ) yak nlar nda dris Kethüda Mahallesi nde bir büyük bostan kuyusu, iki küçük kuyu iki oda iki sofa, bir havuz, köflk ile meyve ve sair a açlarla dolu bir bahçe, 10- Ayn yerde bulunan bir baflka meyve bahçesi, 11-Hasköyde Hac fiaban A a Mahallesi nde 6468 zira arsa üzerinde bir ev, 12-Ayn yerde bir bahçe bir ev. b-harcama flartlar ve Gelirlerin Sarf Yerleri Bilinen bir gerçektir ki vak f yapman n temel gayelerinden biri toplumun en çok ihtiyaç duydu u alanlara yönelmektir. Bu gerçekten hareketle Beflir A a Cafer Çelebi Mescidi baflta olmak üzere önceden infla edilmifl ancak mescid statüsünde oldu- undan içinde Cuma namaz k l nmayan baz mescidlerin minber ihtiyaçlar n n karfl lanmas, baz lar n n iç hizmetlerini yap lmas ve baz su tesislerinin daha iyi ifllemesi maksad yla daha evvelden var olan eserlere bu vakf n flart etmifltir. Bu do rultuda Beflir A a yukar da say lan akarlar n kira gelirlerinden elde edilecek paralar ile flu hizmetlerin yerine getirilmesini murad etmifltir: 1-Baz Mescidlere Minber Eklenmesi 1.a Takkeci Cafer Çelebi Mescidi 1- Cuma namazlar sonras nda vaaz etmek üzere görevlendirilecek âlim ve âmil 107 bir hatibe sekiz akçe 42, 2- Devirhanl k yapacak iki kifliye üçer akçe, 3- Muarrife dört akçe, 4-Müezzini salâ için üç akçe, 5- Kayyim ve Seccade furufl-i hatibe iki akçe, 6-Hergün sabah namaz sonras nda yedi cüz okumak üzere görevlendirilen içlerinde vaizin, hatib, müezzin ve kayyime meflrut olup yevmi birer akçe, 7- Cabiye akçe. 1.b-Sultanahmed Firuz A a (v.918/ 1512) Mescid-i fierifi 1-Cuma vaizine sekiz akçe, 2- ki devirhana dörder akçe, Sebil in D fltan Görünümü 41 An lan bölgede Hac Beflir A a vakfiyesinde zikredilen evsafta bir yap olmasa da halen Fatih Halk E itim Merkezi taraf ndan kullan lan Kariye Camii nin alt taraf nda bulunan yap n n çevre sakinleri taraf ndan da Tafl Mektep olarak bilinmesinden hareketle konu edilen yap n n buras oldu u muhtemeldir. (resim15) 42 Rakamlar günlük olarak tayin edilmifltir

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Sebil Kitabesinin umumi görünümü 43 fieyhü l- slâm Debba zade Mehmed Efendi nin kethüdas, Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, c.ii, s.224 3-Muarrife dört akçe, 4-Müezzini salaya dört akçe, 5-Kayyime befl akçe, 6-Kayyim ve seccade furufla iki akçe, 7- nfla edilen han kap s yan ndaki çeflmenin haf z-i tas na yevmi iki akçe, 8-Abkefl-i muslu a iki akçe. 1.c-Üsküdarda merhum Darussaade A as Mehmed A a (v.1062/1652) Mescidine 1-Vaize sekiz akçe 2-Hatibe sekiz akçe 3-Birinci devirhan a iki akçe 4- kinci imam ve ikinci devirhan a dörder akçe 5-Muarrife dört akçe 6-Müezzini salaya dört akçe 7-Kayyim ve seccade furufla üç akçe 8-Cuma müezzinine iki akçe 1.d-.Üsküdar Kavak skelesine Merhum Beflir A a taraf ndan infla edilen mescide 1-Caminin imam ve hatibine dört akçe 2-Devirhana iki akçe 3-Ser mahfile bir akçe 4-Devirhan ve na than bir kifliye dört akçe 5-Muarref iki akçe 6-Katibe iki akçe 7-Müezzine bir akçe 8-Kayyime bir akçe 2-Camilerin Çeflitli ihtiyaçlar için 2.a-Peykhane yak nlar ndaki Boyahane Camii ne dair flartlar 1-Vaiz e on akçe 2-Hatibe on akçe 3- ki devirhana üçer akçe 4- Na athan dört akçe 5- Kayyim ve seccadefurufla iki akçe 6- Yukar da geçen çeflme ve sebilin su nâz r na iki akçe 7- Su yolu kethüdas na dört akçe 8- Hizmetinde ehil iki kifli sebilci olup dörder akçe 9- Âbkefl iki akçe 2.b-Fatih Alt Mermer yak nlar nda Debba zade Hüseyin Efendi (v.1132 /1720) 43 Camii fierifi 1- Pazartesi Günleri Muhammediye okuyacak kifliye yevmi dört akçe 2.c- Fethiye Camii 108

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X Kariyede muallimhane ve mektebin bulundu u yap n n günümüzdeki hali 1-Tecvidi bilen ehil bir kimse isteklilere Kur ân okutup yevmi dört akçe 2-Kâtibe iki akçe 3-Cabiye üç akçe 4-Mektep sakas na i iki akçe 3. Su hizmetleri 3.a-Üsküdar At pazar Çeflmesi nde 1-Haf z-i tas olan kifliye iki akçe 2-Han n cabisine i befl akçe 3.b-Üsküdar Dudulu Köyünde Hazinedar Ali A a (v.1125 /1713) Camii fierifi ve Muallimhanesi arkas nda bulunan su yoluna 1-Bir kimse suyolcu olup iki akçe 2-Cami flerif kap s üzerinde Beflir A a taraf ndan bina edilen muallimhanede s byan okutacak muallime i on akçe 3-Muallimhane bekçisine 4-Mektep bekçisine yedi akçe Vakf n gelirlerinden gerekli harcamalar yap ld ktan sonra geriye kalabilecek mebla da sure ile Medine-i münevvere fukaras na irsal edilecektir. Vakfiyenin tesis tarihi 8 Zilhicce 1142/23 Haziran 1730 fiahitler Muhasib-i Haremeyn Mustafa Efendi Haremeyn mukataac s Mustafa Efendi Halife-i Haremeyn brahim efendi Mesud efendi Sonuç olarak XVIII asr n bafllar nda yap lan Cafer Çelebi Mescidi hem banisinin ba lad vak flar, hem Beflir A an n buraya minber yapt rmas vesilesiyle tahsis etti i görevliler, hem de mahalle yöneticileri, esnaf ve halk n sahip b kmas neticesi cami hem mahalleye ad n vermifl hem de varl n günümüze kadar sürdürmüfltür. Biz bu çal flmam zda bu gözden uzakta ancak önemli bir eserin tarihine fl k tutmaya çal flt k. Ümidimiz odur ki varl n devam ettiren ve yok olan tarihi eserlerimiz ile ilgili bilimsel çal flma ve toplant lar artmaya devam ettikçe varl k sebeplerimizden olan tarihi de erlerimiz daha do ru anlafl lacak ve kendilerine ihtiyaç duyuldukça yaflayacakt r. 109