ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU 16.04.2015
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU 16.4.2015
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU RAPOR NO : 2015/01
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU İÇİNDEKİLER I. BAŞVURU...5 II. İNCELEMENİN KONUSU ve AMACI...7 III. YASAL DAYANAK...9 IV. İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM...11 V. HASTA MAHPUSLARIN SAĞLIK HAKKINDAN YARARLANMASININ GENEL ÇERÇEVESİ...13 1) Sürekli Hastalık, Engellilik ve Yaşlılık durumu...15 2) Tutuklu-Hükümlü ayrımı...17 VI. İNCELEME ve TESPİTLER...19 1) Dış Ortam ve Nezarethane...19 2) Hasta Mahpus Bölümü...20 3) Hasta Odaları...21 4) Personel...23 5) Sağlık Hizmeti...23 VII. DEĞERLENDİRME...25 1) Hapsedilme Koşullarına İlişkin Değerlendirmeler...25 a) Sevkler ve Bölüme Kabul...25 b) Yerleştirme ve Barındırma...26 c) Hijyen...28 d) Giyim ve Yatak Malzemeleri...28 e) Beslenme...29 f) Dış Dünya ile İlişki...29 g) Cezaevi Yönetimi...31 h) Açık Havaya Çıkma ve Boş Zaman Faaliyetleri...31 2) Sağlık Hizmetine İlişkin Değerlendirmeler...32 VIII. ÖNERİLER...35 1) Hasta Mahpuslara İlişkin Öneriler...35 2) Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Hasta Mahpus Bölümü ne İlişkin Öneriler...37 a) Personele İlişkin...37 b) Binaya İlişkin...37 IX. SONUÇ...39 IX. EKLER...41 1) Mahpuslarla Yapılan Görüşme Notları...41 2) Personel ile Yapılan Görüşme Notları...44 3
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU I. BAŞVURU Ankara 2 No lu F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumu Müdürlüğü nde mahpus olan Mehmet Emin Alpsoy un başvuru dilekçesi 16.10.2014 tarih ve 2726 sayı ile kayda alınmıştır. Söz konusu dilekçede, Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Mahpus Hasta Bölümüne ilişkin şikâyetlere yer verilmiştir. Bu şikâyetler esas olarak muayene olmak için hastaneye günübirlik gelen hastaların tutulduğu Nezarethane ve hastanede tedavi gören hastaların tutulduğu Mahpus Hasta Koğuşu na ilişkin olup özetle; Nezarethane ye İlişkin olarak; Hasta mahpusların kelepçelerinin çözülmediği, mesai saatleri dâhilinde kelepçeli olarak tutuldukları, yemeklerini elleri kelepçeli vaziyette yedikleri, Namaz kılınmasına izin verilmediği, namaz kılma yeri ve namazlık bulunmadığı, Nezarethanenin hastaneden uzak ve yolunun yokuş olduğu, kendisinin askerlerin yardımıyla merdivenleri çıkabildiği, Hasta Mahpus Koğuşu na ilişkin olarak; Koğuşta bulunan odaların bodrum katta olduğu ve hava almadığı, Telefonla görüşme imkânının bulunmadığı, ziyaretçilerle görüşme yapılabilecek herhangi bir yer bulunmadığı, askerlerin nezaretinde ve parmaklıklar arasından görüşme yapıldığı, ziyaret için her defasında Cumhuriyet Savcılığı ndan izin alınması gerektiği, savcılıktan izin alma sürecinin güçlükle gerçekleştiği, yaşanan sıkıntılar nedeniyle ziyaretçisiyle ancak on beş dakika görüşebildiği, ziyaretlerin işkenceye dönüştüğü, Ameliyat sonrasında hastaların yarım saat sedye üzerinde gezdirildiği, hastaneyle mahpus koğuşu arasındaki 150-200 metre mesafenin sedye üzerinde ve açık havada gidildiği, hususlarını içermektedir. 5
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU II. İNCELEMENİN KONUSU ve AMACI Başvuru üzerine, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığı nca, Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Mahpus Hasta Bölümü nün, bir heyet tarafından ziyaret edilmesine karar verilmiştir. 26.11.2014 tarihinde gerçekleşen ziyaret, başvurucunun dilekçesinde belirttiği şikâyetlerin araştırılması, mahpus hasta bölümünün fiziki koşullarının gözlemlenmesi ve bölümde bulunan mahpusların, yöneticiler ile personelin dinlenmesi suretiyle elde edilen bilgiler ışığında bir rapor hazırlanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, hasta mahpusların bulundukları mekânlarda uluslararası standartların sağlanması, şikâyet konusu sorunların ortadan kaldırılması, hukuksal ve yapısal çözüm önerilerinin ilgili makamlara sunulması, kamuoyuyla paylaşılması ve böylece insan hakkı ihlallerinin önüne geçilmesi hedeflenmiştir. 7
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU III. YASAL DAYANAK 6332 sayılı Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanunu nun 11. maddesi ile Kuruma Özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere haberli veya habersiz düzenli ziyaretler gerçekleştirmek, bu ziyaretlere ilişkin raporları ilgili kurum ve kuruluşlara iletmek, Kurulca gerekli görülmesi durumunda kamuoyuna açıklamak görevleri verilmiş olup, aynı madde gereğince kamu kurum ve kuruluşları ile görevlilerin, bu tür ziyaretler sebebiyle gerekli yardım ve kolaylığı gösterme zorunluluğu bulunmaktadır. Kanunun İnceleme, araştırma ve ziyaretler kenar başlıklı 13. maddesi ise Kurumun görev ve yetki alanına giren konularda yerinde inceleme ve araştırma yapmak üzere, Başkanın belirleyeceği Kurum personelinin başkanlığında, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinin ve kişilerin katılımıyla heyet oluşturulabileceği, heyette görev alacak kamu kurum ve kuruluşları temsilcilerinin kendi kurum ve kuruluşlarınca, diğer kişilerin ise Başkan tarafından belirleneceği, heyetler tarafından yapılan inceleme ve araştırma sonuçlarının Kurum tarafından bir rapor hâline getirileceği hükme bağlanmıştır. Öte yandan, 28.01.2014 tarih 28896 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 09.12.2013 tarih 2013/5711 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu, İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ne Ek İhtiyari Protokol de öngörülen görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere ulusal önleme mekanizması olarak belirlenmiştir. 9
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU IV. İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM Kuruma yapılan başvuru sonrasında, konuya ilişkin mevcut bilgi ve belgeler ile daha önceki çalışmalara dair araştırma yapılmış, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nun 29.01.2014 tarihli Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Mahpus Hasta Bölümü İnceleme Raporu incelenmiş, ulusal ve uluslararası kuruluşlarca hazırlanan inceleme rehberleri de dikkate alınarak yapılacak inceleme sırasında üzerinde durulması gereken hususlar tespit edilmiştir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu nun Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlülerin Sağlık Hizmetlerine Erişimi Hakkında İnceleme Raporu (Metris İnceleme Raporu) isimli raporu da dikkate alınarak ziyaretin çerçevesi belirlenmiştir. Ziyaret, İnsan Hakları Kurulu üyesi Aydın BİNGÖL, Türkiye İnsan Hakları Kurumu uzmanları Muzaffer ŞAKAR ve Z. Gökçe ZENGİN den oluşan heyet tarafından gerçekleştirilmiştir. Ulusal insan hakları kurumlarının, önceden bildirimde bulunmaksızın, kişilerin hürriyetlerinden yoksun bırakıldıkları yerleri ziyaret etmesi, işkence ve kötü muamelenin önlenmesi bakımından oldukça önemlidir. Haberli yapılan ziyaretlerin ise bilgi ve belgeye ulaşma, yetkililerle görüşme bakımından kolaylık sağladığı bilinmektedir. Mahpus Hasta Bölümü ziyaretinin, Kurumumuzca yapılacak ilk hasta mahpus koğuşu ziyareti olması nedeniyle ve gerekli inceleme-araştırmanın yapılabilmesi, yetkililerin hazır bulunması sağlanarak şikâyete konu hususlarda bilgi alınabilmesi ve alınan bilgilerin karşılaştırılabilmesi için ziyaret tarihi ve ziyareti gerçekleştirecek heyette yer alacak kişilerin isimleri, ziyaret gününden kısa bir süre önce ilgili birime bildirilmiştir.heyet, Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekim Yardımcısı ve bölümün sorumlu doktoru tarafından karşılanmış ve ziyaretin genel çerçevesi hakkında görüşülmüştür. Ziyaret kapsamında, Bölüm de inceleme ve tespitler yapılmış, ayrıca hasta mahpuslarla ceza infaz kurumu ve sağlık personelinin yokluğunda yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ziyaret sırasında, ceza infaz kurumu ve sağlık personeliyle de görüşülmüştür. 11
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU V. HASTA MAHPUSLARIN SAĞLIK HAKKINDAN YARARLANMASININ GENEL ÇERÇEVESİ Herhangi bir devlet, kişiyi özgürlüğünden yoksun kıldığında, alıkonulma koşullarının standartlara uygunluğunun sağlanması sorumluluğunun yanı sıra sağlıklarının korunması yükümlülüğünü de üstlenmektedir. Cezaevinde bulunan tutuklu ve hükümlüleri de kapsayacak şekilde sağlık hakkı, 1955 tarihli BM Mahpuslara Uygulanacak Asgari Standartlar, 1982 tarihli BM Tıbbi Etik İlkeler, 1988 tarihli BM Herhangi Biçimde Alıkonulan veya Hapsedilen Kişilerin Korunması için İlkeler Manzumesi, 1990 tarihli Mahpusların Islahı için Temel İlkeler ve 1990 tarihli Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Çocukların Korunmasına İlişkin Birleşmiş Milletler Kurallarında tanımlanmıştır. İnsanlığın evrensel değerleri ve toplum vicdanı, tutuklu ve hükümlülerin gereksiz acı ve mağduriyetten korunmasını, sağlık hizmetlerine eşit şartlarda ulaşmasını gerektirir. Sosyal devletin temel görevlerinden biri sağlık hizmetlerinin eşit, nitelikli ve herkesin ulaşabileceği bir şekilde sunumunu sağlamaktır. Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (Md. 12) herkesin en yüksek düzeyde beden ve ruh sağlığına sahip olma hakkı bulunduğunu öngörür. Cezaevinde olan kimselerin beden ve ruh sağlığı içinde yaşamaya ilişkin temel hakkının devam ettiğini belirtir. Cezaevinde bulunan tutuklu ve hükümlülerin sağlık hakkı açısından, temel ve genel nitelikteki insan hakları sözleşmeleri dışında gerek evrensel gerekse de bölgesel/yerel düzenlemeler de bulunmaktadır: 14 Aralık 1990 tarihli Mahpusların Islahında Temel İlkeler (par. 9), Tıbbi Etik İlkeler (Md. 1), Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Avrupa Cezaevi Kuralları hakkında (2006) 2 nolu Tavsiye Kararı (Md. 40.3)) bunlardan bazılarıdır. Anılan düzenlemelerde alıkonulanların sağlık hakkı yönünden ortak çerçeve; devletin kişileri etkin olarak kontrolü altına aldığı andan itibaren tüm alıkonulma mekânlarında insan haklarının korunması açısından sağlık hakkının bütün bileşenleriyle ve ayrım gözetilmeden sağlanmasıdır. Çocuk Hakları Sözleşmesi nde de (md. 24), cezaevinde tutulan çocuk ve gençler için bu hakkın güvence altına alınmak zorunda olduğu düzenlenmiştir 1. BM İnsan Hakları Komitesi tarafından, tüm alıkonulanların sağlık hakkı BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesinde güvence altına alınan yaşam hakkı (md. 6) ve işkence yasağı (md. 7) kapsamında değerlendirilmiş, tutuklu ve hükümlülere uygun ve yeterli tıbbi bakımın sağlanması yükümlülüğünün insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı (md. 10) kapsamında olduğu ortaya konmuştur 2. Sağlık hizmetini sadece tedavi amacıyla değil aynı zamanda önleyici niteliği ile de değerlendirmek gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü nün Cezaevinde Sağlık Standartları ve Bildirileri 3 ile Dünya Tabipler Birliği standartları 4 uyarınca hastalıkların bulaşmaması için önleyici önlem alınması zorunludur. Yine, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi devletlerin, mahpusların fiziksel bütünlüğü ve sağlıkları açısından önleyici sağlık hizmeti verme yükümlülüğü altında olduğuna 5, alıkonulan 13
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU kişiler açısından bulaşıcı hastalıkların yayılmasının önlenmesi için pratik önleyici tedbir almamanın AİH Sözleşmesinin 3. maddesi kapsamında değerlendirileceğine karar vermiştir 6. Bütün insanların sahip olduğu bu temel hakların yanı sıra, mahpuslar konumları nedeniyle ek hükümlerle de korunmaktadır. Devlet, cezaevlerinde tuttuğu kişileri, sağlıklı koşullar altında alıkoymak ve alıkonuldukları koşullardan dolayı hastalanacak olurlarsa bakımlarını hızla gerçekleştirmek yükümlülüğündedir. Mahpusların ruh sağlığı açısından 1955 tarihli BM Mahpuslara Uygulanacak Asgari Standartlar da (md.22-1) teşhis ve tedavi açısından uygun psikiyatrik hizmetin sağlanması gerektiği ifade edilmektedir. Cezaevinde ruh sağlığı hakkı açısından Avrupa Cezaevi Kuralları (prgrf. 47.1, 47.2) ve Avrupa Konseyinin 12 Nisan 1994 te aldığı 1235 (1994) sayılı Psikiyatri ve İnsan Hakları Tavsiye Kararları gibi çok sayıda düzenleme mevcuttur. İnsan haklarının korunmasına ilişkin temel ilkeler ile hasta mahpuslara sağlanacak sağlık hizmetine ilişkin iç hukuktaki temel düzenlemeler ise Anayasa ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun da(cgtihk) yer almaktadır. Yine uygulamada sağlık hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin olarak 01.08.1998 tarih 23420 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hasta Hakları Yönetmeliği nde belirtilen esaslar hasta mahpuslar için de geçerlidir. Ayrıca, hasta tutuklu ve hükümlülerin sağlık kurumlarına sevk, nakil ve tedavilerinde uygulanacak usule ilişkin olarak Adalet Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı nca imzalanan üçlü Protokol uyarınca hareket edilmesi gerekmektedir. Anayasanın 56. maddesinde; Devletin, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamakla yükümlü olduğu ibaresine, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun un İnfazda temel amaç başlıklı 3. maddesinde Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazı ile ulaşılmak istenilen temel amaç, hükümlünün; yeniden sosyalleşmesini teşvik etmek, üretken ve kanunlara, nizamlara ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyumunu kolaylaştırmaktır. ifadesine, Hapis cezalarının infazında gözetilecek ilkeler başlıklı 6. maddesinde; Hürriyeti bağlayıcı cezanın zorunlu kıldığı hürriyetten yoksunluk, insan onuruna saygının korunmasını sağlayan maddî ve manevî koşullar altında çektirilir. Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbirin alınması zorunludur. kuralına yer verilmiştir. Tutuklu ve hükümlülere sağlık hizmetinin verilmesinde temel kural; tutuklu ve hükümlülerin muayenelerinin de diğer hastalar gibi, kişilik haklarına saygılı, hekimlik sanatını uygulamaya elverişli koşullarda yapılması, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ile ekonomik ve sosyal durumları ile benzer farklılıkları dikkate alınmaması, her türlü tıbbi müdahalenin hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle icra edilmesidir. Genel çerçeve bu şekilde olmakla birlikte, mahpusların sağlık hizmetlerine erişiminde tutuklu ve hükümlü ayrımı yapılması uygulamada sorunlara yol açmaktadır. Yine sürekli hastalık, engellilik ve yaşlılık durumları ayrı olarak ele alınmayı ve özel düzenlemeleri gerektirmektedir. 14
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU 1) Sürekli Hastalık, Engellilik ve Yaşlılık durumu Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi sürekli hapsedilmeye uygun olmayan kişiler yönünden, ölümcül seyir izleyen hastalığı olanlar ya da cezaevi koşullarında tedavi edilemez ağır hastalığı olan veya ağır engelli yahut yaşlı olan mahpusları örnek olarak vermektedir. Komite, bu tip mahpusların cezaevinde tutulmaya devam edilmesinin tahammül edilemez bir durum yaratacağını ve böyle bir durumda hekimlerin ilgili yetkiliye bu durumu rapor etmekle yükümlü olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca Komite, sağlık hakkının sağlanmasında ayrım gözetilmemesinin bir görünümü olmak bakımından özel olarak bu tip kararların klinik yaklaşımla ve sadece tıbba dayalı esaslarla alınması gerektiğinin altını da çizmektedir 7. Benzer şekilde Avrupa Cezaevi Kurallarında da (md. 43.3) doktorun bir mahpusun fiziksel ya da ruhsal sağlığının hapis halinin devamı veya hücre hapsi de dâhil hapsedilme koşulları nedeniyle ciddi risk altına girmesi halinde durumu cezaevi müdürüne bildirme yükümlülüğü düzenlenmektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Cezaevi ortamında yapılan tedavilerin yapısal ve etik yönlerine ilişkin üye devletlere yönelik olarak aldığı (98) 7 No.lu ve 8 Nisan 1998 tarihli Tavsiye Kararında da (par. 50, 51) sürekli hapsedilmeye uygun olmayan kişilerden ciddi fiziksel engeli olanlar; yaşlı mahpuslar ve kısa sürede ölümcül sonuç doğurabilecek hastalığı olanlarla ilgili bazı standartlar belirlemiştir. Ciddi fiziki engeli olan kişilerle, yaşlı olanların mümkün olduğu kadar günlük yaşamlarını idame ettirebilecekleri şekilde barındırılmaları gerektiğini ifade eden Kurallar, kısa sürede ölümcül sonuç doğurabilecek hastalığı bulunanlar ile ilgili olarak, bunların dışarıdaki hastane ünitelerine transfer edilmelerini ancak böyle bir durumda bu kişiler için muhakkak tıbbi nedenlerle affedilme veya erken tahliye edilebilme imkânlarının gözden geçirileceğini düzenlemektedir. Alıkonulma koşullarının getirdiği ağırlaştırıcı durumu da göz önünde bulundurarak, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, İnsan Haklarının Korunmasına ve Sürekli Hastalar ile Ölümcül Hastalığa Yakalananların Rahatlıklarının Sağlanmasına Yönelik 25 Haziran 1999 tarihli ve 1418 (1999) No.lu Tavsiye Kararı nda devletlerin, sürekli hastalığa veya ölümcül hastalığa yakalananların onurlarının her yönüyle korunmasına yönelik tedbirler almalarını teşvik etmeyi tavsiye etmiştir. Bu tedbirler; sürekli hastalığa ve ölümcül hastalığa yakalananların hakları ile ilgili düzenlemeler yapmak ve bu kişileri korumak için gerekli tedbirleri alarak her türlü tedavi şartlarını sağlamak, sürekli hastalığa yakalananlara ve ölümcül hastalığa yakalananlara uygun tedavi imkânlarından yararlanma koşullarını hakkaniyete uygun olarak sağlamak, aileleri ve dostlarını sürekli hastalığa ve ölümcül hastalığa yakalananların yanında yer almaya teşvik etmek ve hastalara profesyonel destek sağlamak, ayakta tedavi imkânı varsa sürekli hastalığa ve ölümcül hastalığa yakalananların tedavilerinin evlerinde gerçekleştirilmesi amacıyla uzman gezici ekipler ve ağlar kurmak olarak belirtilmiştir. Yine AİHM, ceza adaletinin gerçekleştirilmesi adına, insani nitelikli bir takım tedbirlerin alınmasının gerekli olduğu durumların ortaya çıkmasının imkân dâhilinde olduğunu kabul etmekte ve özellikle ölümcül hastalığa yakalanmış kişiler veya sağlık durumu sürekli şekilde cezaevi koşulları 15
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU ile uyumsuz hale gelmiş kişilerin alıkonulmaya devam etmesinin AİHS 3. madde kapsamında değerlendirilebileceğini ifade etmektedir. Mahkeme bu değerlendirmeyi yaparken şu üç unsuru dikkate almaktadır: (a) mahpusun tıbbi durumu, (b) alıkonulma devam ederken kişiye sağlanan tıbbi destek ve bakımın yeterliliği (c) kişinin sağlık durumu açısından alıkonulmaya devam edilmesinin görünümü ve sonuçları 8. Tüm bu koşulları ayrı ayrı değerlendiren Mahkeme, herhangi birinin varlığı halinde 3. maddenin ihlal edildiğine karar vermektedir. Kemoterapi gören lösemi hastası başvurucuyla ilgili Mahkeme, hastalığı ilerlemeye devam ederken alıkonulmaya devam edilmesinin 3. maddeyi ihlal ettiğine karar vermiştir 9. Yine, ruh sağlığında ciddi sorunları olan bir mahpusun, yeterli donanıma ve deneyimli uzmanlara sahip olmayan bir sağlık merkezinde tutulmasını, kendi durumuna özgü özel hiçbir önlemin alınmamasının onda yarattığı sıkıntı ve üzüntü alıkonulma halinde katlanılması gereken zorluktan daha fazla sonuç doğurduğu için, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele olarak değerlendirilmiştir 10. Bunun gibi, sürekli hastalığı tamamen iyileşinceye kadar infazı ertelenen kişinin yeniden cezaevine girmesini değerlendiren AİHM, sağlık koşullarında hiçbir değişiklik olmamasına rağmen başvurucunun yeniden cezaevine girmesini 3. maddenin koşulları açısından kabul edilemez bulup, ihlal kararı vermiştir 11. Engelli kişilerin alıkonulmaları ve bu kişilerin sağlık hakkına erişimi de AİHM önüne gelen davalarda 3. madde kapsamında değerlendirilmiştir. Ağır engelleri olan bir kişinin gözaltında kaldığı tek gün soğuk ve yatağın erişilemez olduğu hücrede tutulmasının alçaltıcı olacağına hükmeden AİHM 12, paraplejik bir mahpusun cezaevinin yapısal koşulları nedeniyle tek başına hareket etmesinin engellenmesini de 3. madde kapsamında görmüştür 13. AİHM, tekerlekli sandalyeye bağlı olarak yaşamını sürdüren başka bir mahpusun ise, kaldığı koğuş 4. katta olmasına rağmen, tıbbi hizmet aldığı yerin giriş katında olması ve cezaevi yapısı içinde sürekli merdiven kullanarak iniş-çıkış yapmasının sağlık hizmetine erişim açısından ihlal yarattığına, sağlığı açısından risk oluşturduğuna, bu durumun başvurucuda katlanılması gerekenin çok üstünde acıya ve öfkeye sebebiyet verdiğine bu nedenlerle 3. maddenin ihlal edildiğine hükmetmiştir 14. Yaşlılık açısından da özgül düzenlemeler getiren insan hakları hukuku araçları, AİHM önünde görülen davalarda gündeme gelmiştir. Alıkonulmasına karar verildiği zaman 84 yaşında, paraplejik ve tek başına günlük yaşamını idame ettiremez durumda olan mahpusun koşullarına özen gösterilmesi gerektiğini belirten Mahkeme; yaşı, fiziksel engeli ve genel olarak sağlık durumu göz önünde bulundurulduğunda alıkonulmaya devam edilmesinin başvurucuda sürekli kaygı ve aşağılanma duygusu yaratacağına ve bu durumun da 3. maddenin ihlaline sebebiyet vereceğine hükmetmiştir 15. Benzer şekilde ağır ve karmaşık birçok hastalığı olan ve neredeyse 83 yaşında olan bir başvurucunun, cezasının infazının evde gerçekleştirilmesine ilişkin talebinin çok uzun süre geçtikten sonra bile reddedilmesini de bütün olarak değerlendirip 3. maddenin ihlaline karar vermiştir 16. 16
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun un 16. Maddesinde; akıl hastalığı dışındaki diğer hastalıklarda, cezanın infazına, resmî sağlık kuruluşlarının mahkûmlara ayrılan bölümlerinde devam olunacağı ancak bu durumda bile hapis cezasının infazı mahkûmun hayatı için kesin bir tehlike teşkil ediyorsa, mahkûmun cezasının infazının iyileşinceye kadar geri bırakılacağı (madde. 16/2) ayrıca, maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremeyen ve toplum güvenliği bakımından ağır ve somut tehlike oluşturmayacağı değerlendirilen mahkûmun cezasının infazının üçüncü fıkrada belirlenen usule göre iyileşinceye kadar geri bırakılabileceği (md. 16/6) düzenlenmiştir. Söz konusu madde doğrultusunda, cezanın infazının geri bırakılmasına dair verilecek karar, maddede belirtildiği üzere Adli Tıp Kurumu nun raporu veya onayı üzerine Cumhuriyet Başsavcılığı nca alınacaktır. 2) Tutuklu-Hükümlü ayrımı Mevzuatta, tutuklu ve hükümlü ayrımı yapılmakta ve tutuklular adeta kapsam dışında bırakılmaktadır. Tüm ulusal ve uluslararası belgelerde cezaevlerinde tutulanların hekimlere ulaşma ve tedavi hakkı olduğu; bu hakkın adil, hakkaniyete uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi, cezaevi koşullarında gerçekleştirilemediği takdirde, o ülkedeki sağlık hizmetlerinden eşit şekilde yararlandırılması gereğine vurgu yapılmaktadır. Sağlık hakkına ulaşma ve infazın tehiri konularında mahpusların tutuklu ve hükümlü şeklinde ayrılması, yaşam hakkı başta olmak üzere, diğer haklar yönünden ciddi ihlaller yaratmaktadır. AİHM, sağlık hakkının sağlanacağı özneler açısından tutuklu-hükümlü ayrımı yapılmasının kabul edilemez olduğuna, ağır hastalığı olan hükümlülere tanınan serbest bırakılmak da dâhil olmak üzere tıbbi bakıma ilişkin hakların sadece tutuklu olması sebebiyle başvurucuya tanınmamasının 3. madde ile birlikte AİHS nin 14. maddesinde yer alan ayrımcılık yasağını da ihlal edeceğine karar vermiştir 17. Benzer şekilde, BM Keyfi Alıkoyma Çalışma Grubu, Devletin, uygun sağlık hizmeti sunmamasının Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmesi nin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı (md. 9) ve adil yargılanma hakkı (md. 14) açısından ihlal sonucu doğurabileceğini öngörmektedir. Özellikle tutukluların sağlık hakkı açısından konuyu silahların eşitliği olarak bilinen yasal ilke altında değerlendiren Çalışma Gurubu, alıkonulması kişinin sağlığını etkiliyor ve bu durum, iddia makamı ile kıyaslandığında tutukluyu daha zayıf bir konuma düşürüyorsa, alıkonulmanın tüm usul güvenceleri sağlansa bile adil yargılanma hakkının gerçekleşeceğinin düşünülemeyeceğini belirtmektedir 18. 17
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU VI. İNCELEME ve TESPİTLER Hasta Mahpus Bölümü, Sincan İlçesi nde bulunan, Ankara 2 Nolu L Tipi Ceza İnfaz Kurumu na bağlı bir birim olarak Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi bünyesinde hizmet vermektedir. Bölüm, bağlı olduğu ceza infaz kurumundan 30 km den daha uzak bir mesafededir. Personelin görevlendirilmesi, ihtiyaç malzemelerinin temini ve yazışmaların yapılması mesafe nedeniyle sorunlara yol açmaktadır. Numune Hastanesi, birbirinden bağımsız bloklar halinde faaliyet göstermekte olup Hasta Mahpus Bölümü, Yanık Ünitesi ile Psikiyatri Kliniğinin yer aldığı binanın bodrum katında bulunmaktadır. Yoğun bakım ünitesinde bulunan mahpuslar haricinde tedavi amacıyla Numune Hastanesine sevk edilen tüm mahpuslar hasta mahpus bölümünde kalmaktadırlar. 1) Dış Ortam ve Nezarethane Ek bina ile Hastane binası arasında bir boşluk yer almakta ve boşluk, gün içinde cezaevi ring araçlarının park alanı olarak kullanılmaktadır. Bölümün önünde sabah erkenden akşam saatlerine kadar bekletilen cezaevi ring araçları (mahpus nakil aracı) ile askeri personelin varlığı, bloklar arasındaki geçişleri zorlaştırmaktadır ve o alanı kullanmak zorunda olan sağlık personeli, hastalar ve hasta yakınları için rahatsızlık oluşturabilecek niteliktedir. Bu alanda ayrıca, hastaneye muayene edilmek üzere günübirlik getirilen mahpusların muayene sırasında beklemeleri amacıyla inşa edilmiş nezarethane olarak anılan bir yapı bulunmaktadır. Nezarethane kısmında, 10 kişinin bekleyebileceği söylenen, demir parmaklıklı, penceresi olmayan ve bank şeklinde oturma yerleri bulunan üç bölme bulunmaktadır. Birbirlerinden duvarla ayrılan ve dar bir koridora bakan bölmelerin erişkin, kadın ve çocuk mahpuslar için ayrıldığı belirtilmektedir. Nezarethanenin girişinde güvenlik görevlilerinin yer aldığı bir oda ile iki adet tuvalet bulunmaktadır. Tuvaletlerden birinin tüm mahpuslar tarafından diğerinin ise askeri personel tarafından kullanıldığı ve herhangi bir temizlik malzemesi bulunmadığı görülmüştür. Kadın mahpusların, erkeklerle aynı tuvaleti kullanmaktan dolayı şikâyetçi oldukları bildirilmiştir. Bölüme inen merdiven ve rampanın yer aldığı alanın hemen yanında ve nezarethanenin çaprazında jandarmanın kullandığı prefabrik bir güvenlik birimi bulunmaktadır. İlgili mekânlar askeri personel açısından da yetersizdir ve ısıtma sistemi bulunmamaktadır.. Bölüm ün yer aldığı binanın arka cephesi, hastane personelinin otoparkına bakmaktadır. Burada yapılan incelemede, Bölüm e ait ilk iki odanın penceresinin arazinin zemininde yer aldığı, diğer 19
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU odaların penceresinin merdiven ve yeni yapılan inşaatın altında kaldığı, inşaata ait kablo vb. nesnelerin açıkta olduğu, ortamın temiz olmadığı görülmüştür. Güvenlik için arka bölgede tek kişilik bir kulübe yer almaktadır. Dış ortamda bekleme halindeki iki ring aracı incelenmiştir. İlk ring aracı, diğerine göre daha yeni ve düzenlidir. Mahpusların seyahat etmesi için iki ayrı bölme, her bölmede altı koltuk bulunduğu görülmüştür. Bölmelerde tutulan mahpusların hareket etmelerinin güç olduğu, koltuklar arasındaki mesafenin dar olduğu, bölmelerin dış cephesinde ışık almak için küçük pencerelerin yer aldığı, havalandırma ve ısıtma için aracın klimasının kullanıldığı ve mahpusların kelepçeli olarak bekletildikleri görülmüştür. Araçta bulunan mahpuslar, nezarethane bölümüne adli mahpuslar götürüldüğü için siyasi mahpusların nezarethaneden yararlanamadıklarını, araçtaki tüm mahpusların işlemi bitene kadar bütün gün araçta oturur halde bekletildiklerini, ihtiyaçlarını karşılamakta zorlandıklarını, kumanyalarını kelepçeli haldeyken yemek zorunda kaldıklarını, havalandırma ve klimanın yetersiz olması nedeniyle mevsimine göre değişen ağır fiziksel koşullar altında tutulduklarını, ayrıca incelenen ring aracının diğer ring araçlarına kıyasla VİP olarak anıldığını belirtmişlerdir. İkinci ring aracının ise oldukça eski olduğu, tek bir bölmeden oluştuğu, içerde karşılıklı olarak bulunan bank şeklindeki oturma yerlerinin kırık olduğu gözlemlenmiştir. İkinci aracın personel naklinde ve malzeme taşınmasında kullanıldığı söylenmiştir. 2) Hasta Mahpus Bölümü Bölüme binanın ana girişinin sol yanında yer alan bağımsız merdivenler ile sedye ve tekerlekli sandalyenin girişine uygun bir rampa ile ulaşılabilmektedir. Bölüm, bodrum katta olup tek bir girişi bulunmaktadır, pencerelerin demir parmaklıklarla kapatıldığı mahpus odalarının da kilitli olduğu görülmüştür. Yangın veya başka bir tehlike anında hasta mahpusların ve personelin tahliye edilebileceği alternatif bir çıkış, yangın merdiveni vs. bulunmamaktadır. Bölümün giriş kapısı geçildikten sonra kayıt tutulan ve duyarlı kapı ile arama yapılan bir alan bulunmaktadır. Elektronik cihazlar ve diğer materyalle arama yapıldıktan sonra demir parmaklık ve kapıyla kapatılan Bölüm koridoruna girilmektedir. Bölüm, tek bir koridorun her iki tarafında yer alan odalardan oluşmaktadır. Koridorun sağ tarafında, mahpuslar için ayrılmış, dışardan asma kilitle kapalı vaziyette tutulan demir kapılı dört oda ile koridorun sonunda depo olarak kullanıldığı söylenen beşinci bir oda bulunmaktadır. Koridorun diğer tarafında ise girişten itibaren sağlık personelinin kaldığı oda, infaz koruma memurları ile jandarma görevlileri için ayrılan oda, personelin kullandığı tuvalet, mahpuslar için ayrıldığı belirtilen banyo, kullanılmayan tuvalet ile jandarma görevlilerine tahsis edildiği söylenen ve jandarmaların beklediği, dinlendiği ve ihtiyaçlarını karşıladığı, içinde televizyon bulunan oda ile yemeklerin dağıtıldığı mutfak yer almaktadır. Bölümde avukatlar veya yakınlarla görüşme için ayrılmış herhangi bir mahal, havalandırma, ortak mekânlar, ibadet alanları bulunmadığı gibi alışveriş ve haberleşme olanakları da yer almamaktadır. 20
ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU Mahpusların, yakınları ve avukatlarıyla yaptıkları görüşmelerin bölümün parmaklıklı bölgesinde ayakta veya oturarak jandarma ve sağlık görevlilerinin bulunduğu koridorda gerçekleştiği, Cumhuriyet Savcısının izniyle infaz koruma memurlarının bulunduğu odada da avukat görüşmesi yapılabildiği ifade edilmiştir. Isınma, odalarda yer alan merkezi ısıtma (kalorifer) ile yapılmaktadır. Acil müdahale için tıbbi donanım ve ilaçların yanı sıra, hastaların transferinde kullanılan iki tekerlekli sandalye ve bir sedye bulunmaktadır. Hastalara ait tıbbi kayıtlar girişte yer alan tıbbi müdahale ve değerlendirmelerin yapıldığı odada yer almaktadır. İçinde temizlik malzemelerinin depolandığı ifade edilen koridordaki tuvaletin kullanılmadığı ve kilitli olduğu, banyonun ise kapalı olduğu görülmüştür. İnfaz koruma memurları ile askeri personelin yer aldığı odaların da benzer özellikte olduğu, yeterli oturma ve dinlenme mekânının bulunmadığı, donanımın yetersiz olduğu, duvarların tamirat gerektirdiği, odalarda sadece TV bulunduğu, bilgisayarın mevcut olmadığı görülmüştür. Günlük ve kişisel ihtiyaçların karşılanabilmesi için hizmet verecek kantin vs. bulunmamaktadır. İhtiyaçların 30 km mesafedeki cezaevi kantininden haftada bir karşılanabildiği belirtilmiştir. 3) Hasta Odaları Hasta Bölümü, beşer yataklı dört odadan oluşmakta olup toplam 20 kişilik kapasiteye sahiptir. Hastaların, hastalık türlerine göre değil yaş, cinsiyet ve suç türlerine göre odalara yerleştirildikleri belirtilmiştir. Ziyaret sırasında iki odanın kullanıldığı ve her iki odada toplam dokuz mahpus olduğu görülmüştür. Odalara demir bir kapıdan girilmektedir. Dışarıdan kilitlenen kapılar infaz memurları tarafından açılmaktadır. Kapının tam karşısında, dış cepheden bakıldığında binanın sağ tarafına düşen kısımda, tavana yakın parmaklıklı küçük bir pencere bulunmakta, pencerenin önünde havalandırma için bir pervane yer almaktadır. İlk oda diğer odalardan görece daha aydınlık olmakla birlikte aydınlatma elektrik ile sağlanmakta, elektrik kapatıldığında odanın karanlık olduğu ve hareket etmekte zorlanıldığı anlaşılmaktadır. Elektrik düğmesi koridorda bulunmakta ve kontrolü infaz koruma memurları tarafından yapılmaktadır. Geceleri odadaki lambalardan biri sürekli olarak yanmaktadır. Diğer odalarda yer alan pencereler ise merdiven ve inşaat altında kaldığından doğal aydınlatma ve havalandırma olanağı bulunmamaktadır. Odalarda havalandırma için bulunan pervanelerin, ilk oda haricinde, dışarı ile bağlantısının olmadığı, sadece oda içindeki havayı sirküle ettiği görülmüştür. 21