Bildiriler 203 204 DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ KATI ATIK YÖNETİMİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER Adem BAYRAM 1, S. Serkan NAS 2 SUMMARY Increase of population, migration from rural areas to cities, rapid urbanization and industrialization, increase of the life standard of the people, production of new products in order to meet the needs and over consumption result in increasing of the municipal solid wastes (MSW). Disposal of solid wastes, their amount are increased day by day, coming from municipalities and other sources creates one of the most significant environmental problems both in Turkey and Eastern Black Sea Region as in the world. In this study, it is researched whether or not the MSW disposal methods are suitable for the MSW of and cities. In the result of studies which were conducted during a year for each city, the composition of the MSW was determined and their recovery, compostability and combustibility were studied. Moreover, the MSW composition and the disposal methods are evaluated in Ordu, Giresun, Rize and Artvin cities and the suggestions are submitted. ÖZET Nüfus artışı, kırsal alanlardan kentlere göç, hızlı kentleşme ve endüstrileşme, yükselen yaşam standardı, gereksinimlerin karşılanması amacıyla yeni ürünlerin üretilmesi ve aşırı tüketim, oluşan katı atık miktarının artmasına neden olmaktadır. Belediyelerden ve diğer kaynaklardan gelen ve her geçen gün miktarı artan katı atıkların nihai uzaklaştırılması tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde ve Doğu Karadeniz Bölgesinde de en önemli çevre sorunlarından birini oluşturmaktadır. Bu çalışmada katı atık uzaklaştırma yöntemlerinin ve illerinin katı atıkları için uygunluğu araştırılmaktadır. Birer yıl boyunca aralıksız yürütülen çalışmalar sonucunda kompozisyonu belirlenen katı atıkların geri kazanımı, kompostlaştırılabilirliği ve yakılabilirliği araştırılmıştır. Ayrıca Ordu, Giresun, Rize ve Artvin illerindeki katı atık kompozisyonları ve uzaklaştırma yöntemleri ile ilgili değerlendirmeler ve öneriler yapılmaktadır. 1 Arş. Gör., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, 61080 -Türkiye Tel: 462 377 26 99, Fax: 462 377 26 06 e-posta: adembayram@gmail.com 2 Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, 29000 -Türkiye Tel: 456 233 74 25, Fax: 456 233 74 27 e-posta: serkannas@gmail.com 1. GİRİŞ Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) 2004 yılı verilerine göre ülkemizde onaltısı büyükşehir olmak üzere 3215 belediye içerisinde katı atık hizmeti verilen belediye sayısı 2984 tür ve 12 düzenli depolama, 4 kompostlama ve 3 yakma tesisi mevcut iken 2000 in üzerinde düzensiz çöp depolama alanı bulunmaktadır. Pek çok belediyede tıbbi atıklar diğer atıklardan ayrı bir şekilde toplanmamaktadır. Tıbbi atıkların ayrı olarak toplanması sadece 471 belediyede uygulanmaktadır. Doğu Karadeniz bölgesinde ise 60 ton/gün kapasiteli ve şu an işletilmeyen Giresun kompost tesisi dışında düzenli depolama-kompostlama-yakma tesislerinden herhangi biri mevcut değildir [1, 2]., Ordu, Giresun, Rize, Artvin ve illerinden meydana gelen yaklaşık 35000 km 2 yüzölçümüne sahip Doğu Karadeniz Bölgesinin toplam nüfusu 3 milyonun üzerinde olmakla birlikte, bu nüfusun 2 milyonu kıyı şeridinde yaşamaktadır. Kişi başına üretilen günlük katı atığın 0.75-1.00 kg olduğu kabul edilirse Ünye den Hopa ya kadar olan Doğu Karadeniz kıyısı boyunca her gün yaklaşık 1500-2000 ton katı atık, düzensiz depolama yöntemi ile bazı yerlerde dolgu malzemesi gibi kullanılıp denize dökülerek uzaklaştırılmaktadır. Bu uygulamanın tercih edilmesinde Doğu Karadeniz Bölgesinin topoğrafik yapısının katı atıkların uzaklaştırılmasında kolay bulunabilecek uygun ve ekonomik çözümlere izin vermemesinin yanı sıra, düzenli depolama, kompostlaştırma ve yakma tesislerinin yapımişletme-bakım maliyetlerinin fazlalığı da etkili olmaktadır. Katı atıkların bozunması sonucu meydana gelen sızıntı suları ile su kaynaklarını kirletmesi, estetik görüntüyü bozması, yangın potansiyeline sahip olması, CH4 (metan), CO2 (karbon dioksit) ve H2S (hidrojen sülfür) gibi zehirli gazlar oluşturması, çeşitli zararlı hayvanlar için yaşama ortamı sağlaması vb. sakıncaları ile bu uygulama çevresel etkileri yönünden kabul edilemeyecek sonuçlar doğurmaktadır [1, 4]. 2. ÇALIŞMA YÖNTEMİ Evsel katı atıklar ile ilgili olarak ( 1989-1990) ve ( 2004-2005) illerinde gerçekleştirilen birer yıllık çalışmalar dışında Doğu Karadeniz Bölgesinin diğer illerinde ya da ilçelerinde uzun süreli, standartlara uygun yapılmış bir bilimsel çalışma bulunmamaktadır [3, 4].
Bildiriler 205 206 4664 km 2 yüzölçümü, 975137 kişi toplam ve 215000 kişi merkez nüfusu ile bölgenin en önemli şehri olan da, belediyenin 2004 yılı verilerine göre toplanan evsel katı atık miktarı günlük ortalama 230 tondur. Tıbbi atık miktarı ise yıllık 420-440 ton arasındadır. Katı atıklar 40 yılı aşkın bir süre boyunca şehir merkezinin kıyısında bulunan Moloz Mevkiinde, deniz tarafı tahkimatla çevrili bir alanda depolanmıştır. Bu alan yaklaşık 40 dönüm olup 100.000 m 3 lük hacme sahiptir. Tıbbi atıklar ise evsel atıklardan ayrı toplanmakta ve bu alan içersinde geomembran ile yalıtılmış ayrı bir alanda depolanmıştır. Toplanan tıbbi atıkların % 55 i Doğu Karadeniz Bölgesinin en büyük hastanesi olan Farabi Hastanesinden gelmektedir [1, 5]. Kısa bir süredir de ve Rize illerinin katı atık sorununu çözmek amacıyla oluşturulan Rize Katı Atık Birliği (TRAB-Rİ-KAB) kapsamında toplanan katı atıklar un Sürmene ilçesine bağlı Çamburnu beldesinin Kutlular Mevkiinde yapılan düzenli depolama tesisinde uzaklaştırılmaktadır. 6437 km 2 yüzölçüme, 186953 kişi toplam ve 30270 kişi merkez nüfusa sahip olan de, belediye tarafından toplanan evsel katı atıklar günlük olarak ortalama 30 tondur. Tıbbi atıklar ise yıllık yaklaşık 10-12 ton arasındadır. Mevcut tıbbi atıklar evsel katı atıklar ile birlikte toplanıp uzaklaştırılmaktadır. Toplanan katı atıklar şehir merkezinden yaklaşık 4.5 km mesafede, Topal ve Rüfene mahalleleri arasındaki Parmaklık Tepenin güneybatı yamaçlarındaki Kurudere vadisine düzensiz depolama şeklinde dökülerek uzaklaştırılmaktadır [1, 4, 5]. Ordu ilinde belediye tarafından toplanan katı atıklar Melet ırmağının denizle birleştiği kıyı şeridine 20 yılı aşkın bir süredir dökülerek uzaklaştırılmakta olup Ünye dahil Ordu ve çevre belediyelerinin katı atıklarının Gürgentepe'nin Direkli Beldesinde kurulacak olan katı atık bertaraf tesisinde toplanması planlanmaktadır. Yazın günlük ortalama 130 ton, kışın ise 90 ton katı atık toplanmaktadır. Mevcut tıbbi atıklar evsel katı atıklar ile birlikte toplanıp uzaklaştırılmaktadır [5]. Giresun ilinde ise günlük ortalama 85 ton katı atık toplanmaktadır. Mevcut tıbbi atıklar evsel katı atıklardan ayrı toplanmakta fakat birlikte uzaklaştırılarak Aksu mevkiinde depolanmaktadır [5]. Rize ilinde yazın günlük ortalama 67 ton, kışın ise 85 ton katı atık toplanmakta ve toplanan bu katı atıklar deniz kenarına yapılan dolgu sahalarına depolanmaktadır [5]. Artvin ilinde toplanan evsel katı atıklar (günlük ortalama 15 ton) merkez ilçede en yakın yerleşim yerine 1 km uzaklıktaki eski bir dere yatağı olan çöp döküm sahasına (Çoruh nehrinin sol sahilinde) düzensiz depolama şeklinde dökülüp üzeri toprakla örtülerek uzaklaştırılmaktadır. Artvin ilinin Karadeniz kıyısındaki Arhavi ve Hopa ilçelerinde ise günlük ortalama sırasıyla 15 ve 20 ton katı atık toplanmakta ve bu katı atıklar bu ilçeler arasındaki Fener ve Tünel mevkilerine düzensiz depolanarak uzaklaştırılmaktadır [5]. Doğu Karadeniz Bölgesindeki tüm illerde oluşan katı atıklar Temizlik İşleri Müdürlüklerine bağlı ekiplerle, şehirlerin gerekli yerlerine yerleştirilmiş farklı hacimlerdeki çöp kutularında biriktirilerek arkadan sıkıştırmalısıkıştırmasız araçlarla toplanmaktadır. Şekil 1. Doğu Karadeniz Bölgesi İlleri, kıyı şeridi ilçeleri ve çöp döküm alanları Bu çalışmada katı atık uzaklaştırma yöntemlerinin ve illerinin katı atıkları için uygunluğu araştırılmaktadır. Birer yıl boyunca aralıksız yürütülen çalışmalar sonucunda kompozisyonu belirlenen katı atıkların geri kazanımı, kompostlaştırılabilir katı atık atıklardan alınan örneklerde yapılan su içeriği, ph, toplam organik karbon (TOC) ve toplam azot (TN) tayinleri ile kompostlaştırılabilirliği, ısıl (HU) (kalorifik) değerlerinin tayini ile de yakılabilirliği araştırılmıştır. Ayrıca Ordu, Giresun, Rize ve Artvin illerindeki katı atık kompozisyonları ve uzaklaştırma yöntemleri ile ilgili değerlendirmeler ve öneriler yapılmaktadır.
Bildiriler 207 208 Merkez katı atıklarının kompostlanabilir kısmının su içeriği tayini TS 10459, ph tayini US EPA Method 9045D, organik madde (OM) içeriği APHA Part 2540 E ye göre yapılmıştır [6, 7, 8]. TOC ve TN tayinlerinin yapılabilmesi için numunelerin su ile ekstraksiyonu gerekmiştir. Numunelerin ekstraksiyonu US EPA Method 1310B ye göre gerçekleştirilmiştir [9]. Daha sonra ekstrakte edilen örneklerin spektrofotometre (Cadas 200) ile TOC ve TN tayinleri yapılmıştır. TOC ve TN tayinleri için TOC (LCK 380) ve TN (LCK 338) küvetleri kullanılmıştır. Üst ısıl değer tayini LECO (AC 350) marka cihaz kullanılarak yapılmıştır. HU=HO*[(100-W)/100]-(5.85*W) (1) formülü kullanılarak alt ısıl değerler de hesaplanmıştır. Verilen bağıntıdaki W katı atığın su içeriğini göstermektedir. 3. BULGULAR sahil şeridinde bulunan Moloz Mevkii adıyla bilinen katı atık döküm sahasından ayda 3 kez (bir yılda 36 kez), Kurudere Vadisinde bulunan Topal Yolu adıyla bilinen katı atık döküm sahasından da haftalık olmak üzere (bir yılda 52 kez) alınan katı atık numuneleri ile gerçekleştirilen kompozisyon çalışmalarında edilen değerler Tablo 1 de verilmektedir [3, 4, 10, 11, 12]. ve katı atıklarının organik (yiyecek ve bahçe atıkları) ve geri kazanılabilir kısımlarının (kağıt-karton, metal, cam, plastik ve tekstil) aylara göre değişimleri sırasıyla Şekil 2 ve Şekil 3 de karşılaştırmalı olarak verilmektedir. ve katı atıklarının kompostlanabilir kısımlarının karakteristikleri Tablo 2 de, su içeriği, C/N oranı ve ph değerlerinin aylara göre değişimleri de sırasıyla Şekil 4, 5 ve 6 da karşılaştırmalı olarak verilmektedir [3, 4, 13, 14, 15]. Şekil 7 de ise ve katı atıklarının alt ısıl değerlerinin aylara göre değişimi yer almaktadır [3, 4]. Tablo 1. ve illeri katı atık bileşenlerinin aylık yüzdesel dağılımları
Bildiriler 209 210 Kompostlanabilir Katı Atıkların Aylık Değişimleri Tablo 2. ve illeri katı atıklarının kompostlanabilir kısımlarının karakteristikleri Kompostlanabilir Kısım, %ı 75 60 45 30 15 0 Şekil 2. ve kompostlanabilir katı atıklarının dağılımları Geri Kazanılabilir Katı Atıkların Aylık Değişimleri Geri Kazanılabilir Kısım, % 50 40 30 20 10 0 Şekil 3. ve geri kazanılabilir katı atıklarının dağılımları
Bildiriler 211 212 Su İçeriklerinin Aylık Değişimleri ph'ların Aylık Değişimleri 90 8,00 85 7,00 W,% 80 75 ph 6,00 5,00 70 4,00 65 3,00 Şekil 4. ve katı atıklarının su içeriklerinin değişimi C/N C/N Oranlarının Aylık Değişimleri 75 60 45 30 15 0 Şekil 5. ve katı atıklarının C/N oranlarının değişimi Şekil 6. ve katı atıklarının ph larının değişimi Ho, kj/kg 3000 2500 2000 1500 1000 500 1811 2767 Alt Isıl Değerlerin Dağılımı 1135 1077 908 Şekil 7. ve katı atıklarının alt ısıl değerlerinin dağılımı 900 2081 1225 2460 2743 1758 2232 4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER katı atıklarının büyük bir kısmını oluşturan kompostlanabilir organik atıkların miktarı % 52-62 arasında değişmekte olup yıllık ortalama değeri % 57.4 tür, geri kazanılabilir kısmı (kağıt-karton, metal, cam, plastik ve tekstil) ise % 6.1-14.6 arasında değişmektedir ve yıllık ortalama değeri % 9.6 olup oldukça düşük bir değerdir.
Bildiriler 213 214 katı atıklarının büyük bir kısmını ise organik atıklar ile birlikte kül ve cüruf oluşturmaktadır. Oluşan organik atıklar % 14-48 arasında değişmekte olup yıllık ortalaması % 29.8 dir. katı atıklarının geri kazanılabilir kısmı % 11.6-35.9 arasında değişmekte olup yıllık ortalaması % 23.9 dur ve bu maddeler katı atık döküm alanında serbest atık toplayıcıları tarafından cam ve tekstil hariç olmak üzere geri kazanılmaktadır. Ekonomik değeri olan katı atıkların kaynağında ayrı toplanması uygulamasına geçilemediği için geri kazanılabilecek maddeler tüm katı atıklar ile birlikte toplandığında aşırı kirlenmekte, yağışlı mevsimlerde özellikle kağıt ve karton hem ıslanarak hem de kirlenerek, sıcak mevsimlerde ise çıkan yangınlarla da yanarak geri kazanılamayacak hale gelmektedir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının su içeriği % 70-81 arasında değişmekte olup yıllık ortalama % 76 dır. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının su içeriği ise % 67-85 arasında değişmekte olup yıllık ortalama % 78 dir. Aerobik kompostlaştırma işlemlerinde ideal su içeriği % 40-65 arasında olup ortalama % 55 dir. Elde edilen ve birbirine oldukça yakın olan bu su içeriği değerleri katı atıkların kompostlanabilirliği bakımından oldukça yüksektir. Kompostlaştırma işleminin aerobik şartlarda gerçekleştirilebilmesi için fazla miktardaki bu suyun uzaklaştırılması gerekmektedir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının C/N oranı 41.2/1-74.9/1 arasında değişmekte olup yıllık ortalaması 68.8/1 dir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının C/N oranı ise 15.5/1-29.7/1 arasında değişmekte olup yıllık ortalama 21.6/1 dir. Görüldüğü üzere C/N oranı değerleri her iki şehrin katı atıkları için birbirinden oldukça farklı olup katı atıkları için oldukça yüksek katı atıkları için ise düşüktür. Çünkü ideal C/N oranı 20/1-40/1 arasında olup ortalama 30/1 dir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının C/N oranı değeri yılın tüm aylarında kompostlanabilirliğin en üst seviyesi olan 40/1 oranının üzerindedir. katı atıklarının C/N oranı değeri ise yılın,, ve aylarında kompostlanabilirliğin en alt seviyesi olan 20/1 oranının altındadır. C/N oranı bakımından kompostlanabilirliği sağlamak için katı atıklarına azot ilavesi yapılarak C/N oranının düşürülmesi, katı atıklarına karbon ilavesi yapılarak C/N oranının yükseltilmesi gerekmektedir. Uygun C/N oranını elde etmek için kompostlanacak karışıma saman, odun talaşı, geri dönüştü- rülemeyecek kağıt atıklar ve atık su çamuru gibi karbon ve azot ihtiva eden maddeler eklenebilmektedir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının ph sı 5.61-7.09 arasında değişmekte olup yıllık ortalama 6.32 dir. katı atıklarının kompostlanabilir kısmının ph sı ise 3.87-5.96 arasında değişmekte olup yıllık ortalama 4.73 tür. katı atıkları için elde edilen ph değeri kompostlanabilirlik bakımından uygun olup, katı atıkları için oldukça düşüktür. Çünkü aerobik kompostlaştırma işleminde bakterilerin 6.00-7.50, mantarların ise 5.50-8.00 arasındaki ph yı tercih etmeleri nedeniyle ideal ph 6.00-8.00 arasındadır. ph bakımından kompostlanabilirliği sağlamak için katı atıklarına kireç [Ca (OH) 2] ilavesi yapılarak ph istenilen düzeye getirilebilir. katı atıklarının kompostlanarak bertaraf edilmesi başlangıçta uygun gözükmese de su içeriğinin ve C/N oranının düşürülmesi ile uygun bir hale getirilebilir. Fakat bir kompost tesisi için uygun yer ve büyüklükte alan bulunması, bölgenin özellikleri açısından oldukça sorunlu gözükmektedir. Ayrıca, katı atıkları ile ilgili olarak yapılan çalışmanın üzerinden uzun bir süre geçmiştir ve katı atıkların hem kompozisyonu hem de diğer özellikleri ile ilgili olarak zaman içerisinde farklılıkların oluştuğu açıktır. Dolayısıyla katı atık bertaraf yöntemlerinden hangisinin uygun olduğuna karar verebilmek için standartlara uygun yeni bir çalışmanın yapılması gerekmektedir. katı atıklarının kompostlanarak bertaraf edilmesi de başlangıçta uygun gözükmese de su içeriğinin düşürülmesi ve C/N oranının yükseltilmesi ile uygun bir hale getirilebilir. Fakat kompostlanabilir kısmın Merkez katı atıkları için ortalama 9 ton/gün olması ve ülkemizde kurulan 10 un üzerindeki kompost tesisinden sadece 4 ünün işletilebildiği göz önüne alındığında ekonomiklik ve işletilebilirlik açısından de bir kompost tesisine gerek olmadığı düşünülmektedir. katı atıklarının alt ısıl değeri yıllık ortalama 406 kcal/kg (1703 kj/kg) dır. un Türkiye nin en yağışlı (Rize ilinden sonra) iklim kuşağında yer alması, yüksek nem oranına sahip olması, kış aylarında katı yakıtların kullanıldığı bölgelerden gelen fazla miktardaki kül ve cüruftan, yaz aylarında ise su içeriği yüksek fazla miktardaki organik atıklardan dolayı katı atıkların alt ısıl değeri oldukça düşmektedir. katı atıklarının alt ısıl değeri ise yıllık ortalama 433 kcal/kg (1813 kj/kg) dır. Yine kış aylarında oluşan ve katı atıkların neredeyse yarısını oluşturan kül ve cüruf-
Bildiriler 215 216 tan, yaz aylarındaki su içeriği oldukça yüksek organik atıklardan (hemen hemen katı atıkların yarısı) dolayı katı atıkların alt ısıl değeri düşük olmaktadır. Alt ısıl değerin 1200 kcal/kg ın altında bir değer olması halinde katı atıkların ekonomik olarak yanamayacağı bilinmektedir. Sonuçta ve katı atıkları ile ilgili olarak yakma yönteminin uygun olmadığı anlaşılmaktadır. ve illeri dışında Doğu Karadeniz Bölgesinin diğer illerinde katı atıkların geri kazanımı, kompostlanabilirlik ve yakılabilirliği bakımından yapılmış bilimsel bir çalışma bulunmamaktadır. Bu şehirlerin katı atıklarının geri kazanım, kompostlanabilirlik ve yakılabilirliğini belirlemek adına en az 1 yıl süreli çalışmaların yapılması önerilmektedir. Ordu ili katı atıklarının % 75 i organik ve % 25 i geri kazanılabilir özelliktedir. Giresun ili katı atıklarının ise % 75 i organik ve % 10.3 ü geri kazanılabilir iken Rize ilindeki katı atıkların ancak % 10 u geri kazanılabilir özelliktedir. Artvin ili katı atıklarının % 2 si organik ve % 38 i geri kazanılabilir iken Arhavi ve Hopa ilçelerinde ise bu oran sırasıyla % 50 si organik ve % 40 ı geri kazanılabilir şeklindedir. ve illeri örneklerinde olduğu gibi, uzun süreli ve standartlara uygun olarak yapılan katı atık kompozisyon belirleme çalışmaları dışında nasıl tespit edildiği belli olmayan Doğu Karadeniz Bölgesindeki diğer illerin katı atık kompozisyon değerleri beklenilen değerler olarak gözükmemektedir. Bu nedenle, evsel katı atıkların geri kazanım-dönüşüm analizlerinin yapılabilmesi, uygun uzaklaştırma yönteminin tespiti ve düzenli depolama yapılması durumunda depolama alanında oluşacak reaksiyonların tahmin edilebilmesi için çok önemli bir parametre olan katı atık kompozisyon belirleme işleminin yerel yönetimler-ilgili kurum ve kuruluşlar-üniversiteler iş birliği ile yeniden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 4. Bayram, A. (2004) Merkez Katı Atık Özelliklerinin Belirlenmesi ve Uzaklaştırma Yöntemlerine Uygulanabilirliğinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,. 5. http://www.cedgm.gov.tr/icd_raporlari (2007). 6. Türk Standartları Enstitüsü (TSE), (1992) Atıklar-Katı Atıklarda Rutubet Tayini TS 10459, Ankara. 7. US EPA, (2002a) SW-846 Ch 6 reference methodology: Method 9045D. Soil and Waste ph, Washington, DC, (İngilizce). 8. APHA (1992) Standard methods for the examination of water and wastewater, 18th ed., American Public Health Association, Washington, DC, Part 2540 E, (İngilizce). 9. US EPA, (2002b) SW-846 Ch 8 reference methodology: Method 1310B. Extraction Procedure (EP) Toxicity Test Method and Structural Integrity Test, Washington, DC, (İngilizce). 10. Bayram, A., Nas, S.S., Saka, F. (2005) Nitelik-Nicelik-Geri Kazanım Yönünden (Merkez) Katı Atıklarının İncelenmesi, 4. Kentsel Altyapı Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ss. 201-208, Eskişehir. 11. Nas, S.S., Bayram, A. (2006) İli Evsel Katı Atık Kompozisyonunun Belirlenmesi, GAP 5. Mühendislik Kongresi (Uluslararası Katılımlı) Bildiriler Kitabı, Cilt 2, ss. 1422-1431, Şanlıurfa. 12. Nas, S.S., Bayram, A. (2007) Municipal Solid Waste Characteristics And Management In, Turkey, Waste Management (Accept) (İngilizce). 13. Nas, S.S., Bayram, A., Saka, F. (2005) Kompostlanabilirlik Yönünden Evsel Katı Atıkların İncelenmesi 4. Kentsel Altyapı Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ss. 27-34, Eskişehir. 14. Bayram, A., Nas, S.S., Nas, E. (2006) Organik Katı Atıkların Biyolojik Geri Dönüşümünün Araştırılması: Örneği, GAP V. Mühendislik Kongresi (Uluslararası Katılımlı) Bildiriler Kitabı, Cilt 2, ss. 1390-1397, Şanlıurfa. 15. Nas, S.S., Bayram, A. (2007) Environmental Problems From The Open Dump In Province And Investigation Of Biological Recycling For The Organic Solid Wastes, International Conference on Environment: Survival and Sustainability, February 2007, Nicosia, Northern Cyprus, Abstracts, 495, (İngilizce). KAYNAKLAR 1. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), (2004) Türkiye İstatistik Yıllığı. 2. Tinmaz, E., Demir, I. (2006) Research On Solid Waste Management System: To Improve Existing Situation In Çorlu Town Of Turkey, Waste Management Vol. 26, pp. 307-314, (İngilizce). 3. Özbay, S. (1999) Doğu Karadeniz Bölgesinde Katı Atık Özellikleri, Katı Atıkların Deniz Suyunda Biokimyasal Oksidasyonuna Metal zehirliliğinin Etkileri, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,.