DAVID I. KERTZER 1948 doğumlu David I. Kertzer önemli bir tarih ve antropoloji profesörüdür. Uzmanlık alanı özellikle İtalya siyaseti ve dini tarihidir. Amerika Birleşik Devletleri Rhode Island eyaletindeki Brown Üniversitesi nde çalışmaktadır. Papa ve Mussolini adıyla 2014 yılında basılan ve şimdiye kadar 11 dile çevrilmiş olan bu eserden önce çeşitli ödüller alan yaklaşık on kitabı yayımlanmıştır. İdeaAyrıntı Dizisi Ayrıntı Yayınları
Ayrıntı: 1177 İdeaAyrıntı Dizisi: 36 Papa ve Mussolini XI. Pius un Gizli Tarihi ve Avrupa da Faşizmin Yükselişi David I. Kertzer Kitabın Orijinal Adı The Pope and Mussolini The Secret History of Pius XI and the Rise of Fascism in Europe İngilizceden Çeviren Ahmet Arslan Son Okuma Ayten Koçal 2014 by David I. Kertzer Türkçe yayım hakları AnatoliaLit Agency aracılığıyla alınmıştır. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: Nisan 2018 Baskı Adedi: 1000 ISBN 978-605-314-275-1 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San ve Tic. A. Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www. ayrintiyayinlari. com. tr & info@ayrintiyayinlari. com. tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari
Papa ve Mussolini XI. Pius un Gizli Tarihi ve Avrupa da Faşizmin Yükselişi David I. Kertzer
İDEAAYRINTI DİZİSİ TANRISIZ AHLAK? Walter Sinnott-Armstrong DÜŞMANIN TARİHİ Gil Anidjar İSLAM DA 50 ÖNEMLİ İSİM RoyJackson ESRÂRNÂME Ferîdüddîn Attâr İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 1. Cilt SÜRYANİLER Mutay Öztemiz KIZILBAŞLAR/ALEVİLER Krisztina Kehl-Bodrogi İBNİ HALDUN Tarih Biliminin Doğuşu Yves Lacoste İBNİ ARABÎ VE DERRİDA Tasavvuf ve Yapısöküm Ian Almond CENNETİN ELEŞTİRİSİ Roland Boer MÜSLÜMAN KÜLTÜRÜ V. V. Barthold İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 2. Cilt HIRİSTİYANLIKTAKİ ATEİZM Exodus un ve Krallığın Dini Ernst Bloch KOMÜNİSTLERDEN İSLAMCILARA Bir 20. Yüzyıl Tarihi: Endonezya Adrian Vickers OXFORD İSLÂM SÖZLÜĞÜ Baş Editör: John L. Esposito İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 3. Cilt İLÂHÎNÂME Ferîdüddîn Attâr MÜSLÜMAN SİTE Louis Gardet İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 4. Cilt ROMANTİK ORTADOĞU Metinlerarası Bir Deneme Hayri K. Yetik ÂDEM İLE HAVVA HER YERDE Yahudilik,Hıristiyanlık ve İslamiyet te İlk İnsan Mineke Schipper İSLAM TEOLOJİSİNE GİRİŞ Louis Gardet & Georges Anawati İYININ EGEMENLIĞI Iris Murdoch ARKAIK ORTADOĞU Güncellenen Metinlerin Kurgusökümü Hayri K. Yetik İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 5. Cilt FİDEL VE DİN Frei Betto MESIH GARABETI Slavoj Žižek JohnMilbank DİN FELSEFESİ Klasik ve Güncel Meseleler Der.: PaulCopan & Chad Meister TEOLOJİDEKİSOSYOLOJİ Düşünümsellik ve İnanç KieranFlanagan İSLAM VE SOSYALIZM S. Müşir Hüseyin Kidvai MUHAMMED, ŞARLMAN VE AVRUPA NIN KÖKENLERI Arkeoloji ve Pirenne Tezi Richard Hodges & David Whitehouse
Papa ve Mussolini
İçindekiler Roma nın Merkezini ve Vatikan Şehir Devletini Gösteren Haritalar...9 Yazarın Notu...15 Teşekkürler...18 Notlar...21 Aktörler...24 Yayınların ve Örgütlerin Listesi...32 Giriş: Roma, 1919...37 Birinci Kısım Papa ve Diktatör Birinci Bölüm / Yeni Bir Papa...45 İkinci Bölüm / Roma ya Yürüyüş...63 Üçüncü Bölüm / Ölümcül Kucaklaşma...85 Dördüncü Bölüm / Buyurmak İçin Doğmuş...106 Beşinci Bölüm / Mezarından Kalkmak...120 Altıncı Bölüm / Diktatörlük...131 Yedinci Bölüm / Suikastçılar, Oğlancılar ve Casuslar...144 Sekizinci Bölüm / İttifak...157 İkinci Kısım Ortak Düşmanlar Dokuzuncu Bölüm / Kurtarıcı...179 Onuncu Bölüm / Bir Enginar Yemek...200 7
On Birinci Bölüm / Memleket Evladının Dönüşü...214 On İkinci Bölüm / Kardinal Pacelli Dayanıyor...228 On Üçüncü Bölüm / Mussolini Daima Haklıdır...239 On Dördüncü Bölüm / Protestan Düşmanlar ve Yahudiler...259 On Beşinci Bölüm / Hitler, Mussolini ve Papa...282 On Altıncı Bölüm / Sınırı Geçmek...300 On Yedinci Bölüm / Ortak Düşmanlar...318 On Sekizinci Bölüm / Şeref Rüyaları...337 Üçüncü Kısım Mussolini, Hitler ve Yahudiler On Dokuzuncu Bölüm / Hitler e Saldırma...355 Yirminci Bölüm / Viva il Duce! (Yaşasın Duçe!)...370 Yirmi Birinci Bölüm / Hitler Roma da...383 Yirmi İkinci Bölüm / Şaşırtıcı Bir Görev...398 Yirmi Üçüncü Bölüm / Gizli Anlaşma...416 Yirmi Dördüncü Bölüm / Irk Yasaları...432 Yirmi Beşinci Bölüm / Nihai Muharebe...451 Yirmi Altıncı Bölüm / Krala İnanma...461 Yirmi Yedinci Bölüm / Uygun Bir Ölüm...477 Yirmi Sekizinci Bölüm / Kara Bir Bulut Dağılıyor...496 Yirmi Dokuzuncu Bölüm / Felakete Doğru Gidiş...514 Sonsöz...526 Kaynakça...536 Dizin...550
Roma nın Merkezini ve Vatikan Şehir Devletini Gösteren Haritalar
Yazarın Notu Yaygın hikâyeye göre Roma Katolik Kilisesi İtalyan faşizmiyle kahramanca mücadele etmiştir. Papalar insanları medeni haklarından mahrum etmesine çok öfkelenerek diktatörlüğe karşı çıkmışlardır. Kilise nin din dışı sivil örgütü olan İtalyan Katolik Eylem, rejime muhalefet eden en etkili güçlerden biri olmuştur. Bu rahatlatıcı hikâyeye göre 1938 deki faşist ırk yasaları Yahudilerin uğradıkları sert muameleleri kınayan Vatikan ın öfkeli protestolarına yol açmıştır. Okurun buraya kadarki sayfalarda gördüğü gibi maalesef bu hikâyenin gerçekte cereyan etmiş olan olaylarla fazla ilişkisi yoktur. Vatikan gerek faşist rejimi mümkün kılmada gerek onu iktidarda tutmada temel bir rol oynamıştır. İtalyan Katolik Eylem, polisin baskıcı gücünü artırmak üzere faşist yetkililerle yakın işbirliği içinde çalışmıştır. Yahudilere ikinci sınıf yurttaşlar olarak muamele edilmesine karşı çıkmak şöyle dursun, Kilise Mussolini ye onlara karşı bu sert önlemlerin benimsenmesinde en güçlü argümanları sağlamıştır. Burada görüldüğü gibi Katolik örgütlere daha iyi muamele edilmesi karşılığında İtalya nın iğrenç Yahudi karşıtı ırk yasalarını engellememek için Mussolini yle gizli bir anlaşma yapmıştır. Ancak bu olay İtalya da büyük ölçüde bilinmemektedir ve bu kitapta takdim edilen bütün kanıtlara rağmen hiç şüphem yok ki çok sayıda insan yine onu inkâr edecektir. XI. Pius un Mussolini ve Hitler le ilgili giderek artan şüphelerini kontrol altında tutmak için Mussolini ve adamlarının papanın etrafındaki insanlara güvenmeleri birçok nedenle rahatsız edici bir hikâyedir. Bu nedenler arasında önemli biri bu çabalarda merkezi rol oynayan kişinin Kardinal Eugenio Pacelli, yani XI. Pius un yerine geçecek olan kişi olmasıdır. Kilise nin 15
David I. Kertzer gelenekçi kanadı için bugün Pacelli nin papa XII. Pius un bir aziz ilan edilmesinden daha önemli bir dava yoktur. 2006 da bu dramatik dönemi kapsayan Vatikan Arşivleri nin açılmasıyla bu yılların tüm hikâyesi bütün zenginliği, duygusal iniş çıkışları ve sürprizleriyle nihayet anlatılabilir olmuştur. Bu hikâyeye ışık tutan diğer on binlerce belge yanında Kardinal Pacelli nin papayla görüşmelerinin günlük notları bugün artık Vatikan Gizli Arşivi nden elde edilebilir bir durumdadır. Roma nın Cizvit merkezindekiler dahil olmak üzere döneme ait yeni açılmış diğer Kilise arşivlerinde de değerli belgeler bulunmaktadır. Bunlarda papanın Mussolini yle temaslarındaki gizli özel temsilcisi Peder Pietro Tacchi Venturi nin bol sayıda evrakıyla karşılaşmaktayız. Kilise belgeleri değerli bir yeni bakış sağlamakla birlikte tüm hikâyeyi anlatmamaktadır. Faşist rejimin kendisinin kayıtlarından da öğrenebileceğimiz çok şey vardır. Onun dosyaları sayesinde tarihin başka hiçbir dönemiyle ilgili olarak Vatikan daki entrikaların bu tür canlı tasvirleri veya ondaki skandalların bu tür canlı hikâyeleri üzerine olduğu kadar bilgi ve belgeye sahip değiliz. Marifetleri acımasız bir şekilde böyle kalın bir polis dosyasında anlatılan insanlar arasında papanın himayesi altında bulunan biri vardır ki arkasındaki uzun oğlancılık suçlamalarına rağmen bu yıllarda kardinal yapılmıştır. Yine bu tür polis dosyalarından Peder Tacchi Venturi ye karşı girişilen tuhaf bir suikast teşebbüsünü ve onun o kadar ümitsizce saklamaya çalıştığı sırrı öğrenmekteyiz. Bütün bunlara rejimin, raporları devlet arşivlerinde sandıklar dolusu dosyaları dolduran Vatikan daki geniş casus şebekesi sayesinde sahibiz. Bu raporlar rahiplerin hiçbir Vatikan belgesinin kaydetmediği iktidar kavgalarının hikâyelerini anlatmaktadır. Onlar, rahatsız edici keşifleri bugün Vatikan da gözden ırak tutulan kişisel dosyalarda güvenli bir şekilde korunan papalık soruşturmalarını göstermektedir. Sonuçları bu kitaba giren yedi yıllık arşiv araştırması boyunca bu farklı arşivlerden yirmi beş bin sayfa belgenin elektronik kopyalarını bir araya topladım. Ayrıca yayımlanmış İtalyan, Fransız İngiliz, Amerikan ve Alman diplomatik mektuplaşma, günlük ve hatıralara ait binlerce sayfayı dikkatle inceledim. Çalışma sürekli olarak ortaya çıkan şaşırtıcı şeylerden ötürü nadiren sıkıcıydı. Çok eski bilmeceleri çözmek üzere farklı arşivlerden gelen belgeleri bir araya getirme insanı mest ediciydi. 16