Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 5, No: 1, 2010 (12-19) Electronic Journal of Food Technologies Vol: 5, No: 1, 2010 (12-19) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn:1306-7648 Makale (Paper) Apa (Konya) ve Selevir (Afyonkarahisar) Baraj Göllerinde Yaşayan Cyrinus carpio (L. 1758) nun Kas Dokusundaki Toplam Yağ, Kolesterol ve Kül Miktarının Üreme Periyodu Boyunca Değişimleri Sait BULUT 1, Ramazan MERT 2, Kemal SOLAK 3, Cemal ÇEVİK 4 1 Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, AFYONKARAHİSAR 2 Nevşehir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, NEVŞEHİR 3 Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Biyoloji Anabilim Dalı, ANKARA 4 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Özet Bu çalışmada, Apa Baraj Gölü ve Selevir Baraj Gölü nde yaşayan Cyrinus carpio (L. 1758) nun kas dokusundaki toplam yağ, toplam kolesterol, ham kül ve kuru madde miktarlarının üreme periyodu boyunca değişimleri incelenmiştir. C. carpio nun kas dokusundaki toplam kolesterol miktarı Selevir de erkeklerde 57.07±0.94-70.79±1.08 mg/100g ve dişilerde 49.59±0.94;63.31±1.95 mg/100g; Apa da erkeklerde 56.14±0.94-67.68±1.43 mg/100g ve dişilerde 51.15±1.09-63.41±1.43 mg/100g arasında belirlenmiştir. Ham kül ve kuru madde miktarları sırasıyla en yüksek Selevir de 1.00±0.35 g/100g; 26.10±2.78 g/100g ve Apa da 0.95±0.28 g/100g; 32.30±5.42 g/100g belirlenmiştir. Aylar arasında da önemli derecede farklılık gözlenmiştir (p<0.05). Toplam yağ miktarları ise en yüksek ortalama değerler Mayıs ayında Selevir (4.53±0.51 g/100g) ve Apa Baraj Gölü nde (4.19±0.75 g/100g) tespit edilmiştir. Selevir ve Apa Baraj Gölleri kıyaslandığında ise toplam lipit miktarı Selevir de analiz yapılan her ay Apa dan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. En düşük ortalama değerler her iki baraj gölünde Temmuz da saptanmıştır (p<0.05). Anahtar Kelimeler: Cyrinus carpio, Kolesterol, Ham kül, Kuru madde, Lipid Determination of Total Lipid, Cholesterol, Crude Ash and Dry Matter in Muscle Tissue of Cyrinus carpio (L. 1758) Living in Apa (Konya) and Selevir (Afyonkarahisar) Dam Lake During Reproductive Period Abstract In this study, the amount of lipid, cholesterol, crude ash and dry matter in muscle tissue were investigated during the reproductive period of Cyrinus carpio (L. 1758) living in Apa and Selevir Dam Lake. The amounts of total cholesterol in muscle tissue of C. carpio were determined in Selevir Dam Lake specimens as 57.07±0.94 70.79 ± 1.08 mg/100 g in males and 49.59 ± 0.94-63.31 ± 1.95 mg/100 in females. These values were 56.14 ± 0.94-67.68 ± 1.43 mg/100 g in males, and 51.15±1.09-63.41±1.43 mg/100g in females of Apa Dam Lake. Crude ash and dry matter content were determined 1.00 ± 0.35 g/100g; 26.10 ± 2.78 0.95 ± 0.28 g/100g in Selevir and 0.95±0.28 g/100g; 32.30±5.42 g/100g in Apa, respectively. Atatistically significant differences among the months were observed (p <0.05). The highest average amounts of total lipids were determined in May in both Selevir (4.53 ± 0.51 g/100g) and Apa (4.19 ± 0.75 g/100g) specimens. When compared the total amount of lipids in betwen the dam lakes, Selevir s specimens had higher than that of Apa in every month. The lowest average values were found in July in both dam lakes (p <0.05). Keywords : Cyrinus carpio, Cholesterol, Ash, Dry matter, Lipid Bu makaleye atıf yapmak için Bulut, S, Mert, R, Solak, K, Çevik, C, Apa (Konya) ve Selevir (Afyonkarahisar) Baraj Göllerinde Yaşayan Cyrinus carpio (L. 1758) nun Kas Dokusundaki Toplam Yağ, Kolesterol ve Kül Miktarının Üreme Periyodu Boyunca Değişimleri Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 5(1) 12-19 How to cite this article Bulut, S, Mert, R, Solak, K, Çevik, C, Determination of Total Lipid, Cholesterol, Crude Ash and Dry Matter in Muscle Tissue of Cyrinus carpio (L. 1758) Living in Apa (Konya) and Selevir (Afyonkarahisar) Dam Lake During Reproductive period. Electronic Journal of Food Technologies, 2010, 5(1) 12-19 12
Bulut, S., Mert, R., Solak, K., Çevik, C. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 1.GİRİŞ Su ürünlerinin büyük bir kısmını meydana getiren tatlı su ve deniz balıkları insanların beslenmesinde büyük önem taşımaktadır. Bu derece büyük öneme sahip besin kaynaklarından yararlanılabilmek için besin değerlerinin çok iyi araştırılması gerekmektedir. Balık etlerinin kimyasal özellikleri balığın fizyolojik şartlarına, balığın türüne, yaşına, büyüklüğüne, beslenme alışkanlıklarına, yaşam alanlarına ve mevsimlere bağlı olarak değişmektedir [1-2]. Besin maddesi muhteviyatı, duyusal bakımdan et kalitesini etkileyeceği gibi vücut kompozisyonu üzerine de önemli ölçüde katkı sağlarlar [3]. Balık eti bileşenleri temel olarak nem, protein, yağ, vitamin ve mineral maddelerden oluşmaktadır. Su ürünleri etlerinin %64-84 nem, %15-24 protein, %0.1-22 yağ, %0.8-2 mineral madde ve %1 civarında karbonhidrat içerdiği bildirilmektedir [1,4-5]. Balıkların vücut kısımlarındaki yağ oranları farklılık göstermekte ve en yüksek karın kısmında en az ise kuyruk kısmında yağ oranına rastlanılmaktadır [6]. Toplam lipid ve kolesterol konsantrasyonları vücut ağırlığı ve doku ağırlığından bağımsızken cinsiyetler arasında pozitif korelasyon görülmektedir [7]. C. carpio ekolojik toleransı bir çok türe göre daha yüksek olması nedeniyle ülkemiz tatlı sularında geniş yayılım gösteren ve ekonomik değeri yüksek bir türdür. Üreme dönemi Nisan ayında başlayıp Haziran sonuna kadar devam etmektedir. Özellikle su sıcaklığı 17-22 o C olduğu dönemlerde yumurta bırakmaktadır [8]. Bu çalışmada numune alınan baraj göllerinde su sıcaklıkları Mayıs ayında bu değerlere ulaşmıştır. Bu nedenle üreme Mayıs ayında başlamış ve Temmuz ayının sonuna kadar ovaryumlarda yumurta görülmeye devam etmiştir. Bu çalışma, Apa Baraj Gölü ve Selevir Baraj Gölü nde yaşayan Cyrinus carpio (L. 1758) nun kas dokusundaki toplam yağ, kolesterol, ham kül ve kuru madde miktarlarının üreme periyodu boyunca değişimlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2. MATERYAL METOD C. carpio örnekleri Apa ve Selevir Baraj Gölü nden üreme periyodunun başlangıcından itibaren 4 farklı ayda alınmıştır. Mayıs 2001-Eylül 2001 tarihleri arasında her iki barajdan 3 er erkek ve dişi numune temin edilmiştir. Ağırlıkları dijital terazide ve çatal boyları balık ölçüm tahtasında saptanmıştır. Balıkların yaşları pullardan %4 lük KOH ile temizlendikten sonra alkol serisinden geçirilerek hazırlanan pullardan belirlenmiştir [8]. C. carpio nun yağlarının elde edilmesi için en yaygın kullanılan metod olan kloroform+metanol (2:1) karışımı kullanılmıştır [9-10]. Numuneler balığın dorsal yüzgeci ile operkulum arasından ve yanal çizginin üst kısmından alınmıştır. Kas dokudan 10 g tartılarak 100 ml kloroform-metanol karışımında homojenize edilmiş (2 tekrar) ve çözücü döner buharlaştırıcıda uçurulmuştur. Daha sonra 105 o C etüvde tutularak sabit tartıma geldiğinde tartılmıştır. Toplam kolesterol miktarı Allain (1974) in enzimatik metoduna dayanan hazır kitler kullanılarak belirlenmiştir [11]. Prosedür modifiye edilerek kullanılmıştır. Numune tüpüne 100 μl kloroformlu yağdan konulmuş ve daha sonra kloroform uçurularak üzerine ayıraç ilave edilmiştir. 37 o C de 5 dakika bekletilerek kör e karşı 500 nm de spektrofotometrede okunmuştur. 13
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 Apa (Konya) ve Selevir (Afyonkarahisar) Baraj Göllerinde Yaşayan Cyrinus carpio Nem tayini, 5 g numune üzerine 5 ml etanol eklenerek homojenize edildikten sonra kabın tabanına yayılmıştır. Daha sonra 105 C lik etüvde 8 saat süreyle kurutulmuştur. Desikatörde soğutulan numunelerin kuru madde miktarı belirlenmiş ve nem oranı da hesaplanmıştır. Kül miktarı ise darası alınmış porselen krozelere yerleştirilen ve ağırlığı belli olan numuneler 550 C de kül fırınında 8 saat süre ile yakılmıştır. Elde edilen kül miktarı yüzde olarak verilmiştir [12]. 3. BULGULAR ve TARTIŞMA 3.1 C. carpio nun Ortalama Yaş, Ağırlık ve Çatal Boyları Cyprinus carpio örnekleri Apa ve Selevir Baraj Gölleri nden her ay ayrı ayrı 3 erkek-3 dişi olacak şekilde ve büyüklükleri birbirine en yakın olanları seçilerek alınmıştır. Çalışmada kullanılan C. carpio nun en küçük yaşı IV, en büyük yaş VII olarak belirlenmiştir. Sazanların eşeysel olgunluğa erişmesi III-IV yaş kabul edildiğinden çalışmada kullanılan numunelerin tamamı olgun balıklardan oluşmaktadır. Ortalama en düşük yaş Selevir de hem erkek, hem de dişilerde (4.67±1.15), ortalama en yüksek yaş ise Apa dişilerde Eylül ayında (6.67±0.58) bulunmuştur. Sazanların ağırlık ortalamalarına bakıldığında en düşük Selevir dişilerde temmuz ayında (919.67±153.86 g), en yüksek Apa dişilerde eylül ayında (1070.67±101.66 g) belirlenmiştir. Balıkların ağırlıklarının mayıs ve haziran aylarında temmuz ve eylül ayından daha yüksek olması bu aylarda balıkların testis ve ovaryum ağırlıklarının fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Balıkların ortalama çatal boyları en düşük dişilerde Selevir de (353.33±18.77 mm), en yüksek Apa dişilerde (376.33±7.51 mm) belirlenmiştir. Selevir deki sazanların yaşlarına göre ağırlık ve boyca büyüme Apa Barajı ndakilerden daha fazladır (Tablo 1). Tablo 1. C. carpio nun ortalama yaş, ağırlık ve çatal boyları değerleri Erkek Aylar Yaş Ağırlık (g) Ç. Boy (mm) Yaş Ağırlık (g) Ç. Boy (mm) Dişi Apa Barajı Selevir Barajı Mayıs 5.67±1.53 975.67±105.25 361.33±17.39 5.67±1.15 1017.00±137.40 370.33±11.93 Haziran 5.33±0.58 1040.67±126.08 368.33±12.66 5.00±1.00 997.67±55.64 371.67±4.51 Temmuz 6.00±1.00 976. ±113.85 373.33±20.50 6.33±0.58 999.67±137.59 369.33±13.87 Eylül 6.33±0.58 988.67±70.85 367.00±8.89 6.67±0.58 1070.67±10166 376.33±7.51 Mayıs 5.00±1.00 985.17±129.73 371.33±19.55 5.00±1.00 1009.83±184.31 362.67±20.40 Haziran 5.67±1.15 929.17±132.79 366.67±8.50 5.67±1.15 962.33±92.75 353.33±18.77 Temmuz 5.33±0.58 948.50±93.33 365.00±12.12 5.67±0.58 919.67±153.86 360.67±16.44 Eylül 5.67±0.58 958.33±19.55 366.33±15.57 5.33±0.58 938.17±182.58 362.67±3.79 3.2 C. carpio nun kolesterol miktarı Yapılan çalışmada elde edilen verilere bakıldığında C. carpio nun kas dokusundaki toplam kolesterol miktarı üreme periyodu süresince cinsiyetlere göre Selevir Baraj Gölü nde en yüksek değerler erkeklerde (70.79±1.08 mg/100g) ve dişilerde (63.31±1.95 mg/100g) Haziran ayında; en düşük değerler ise erkeklerde (57.07±0.94mg/100g) ve dişilerde (49.59±0.94 mg/100g) Temmuz ayında tespit edilmiştir. Apa Baraj Gölü nde ise en yüksek değerler erkeklerde (67.68±1.43 mg/100g) ve dişilerde (63.41±1.43 mg/100g) Haziran ayında; en düşük değerler ise erkeklerde (56.14±0.94 mg/100g) ve dişilerde (51.15±1.09 mg/100g) Temmuz ayında belirlenmiştir. Barajlar arasında ortalama kolesterol miktarları kıyaslandığında Temmuz ayında Apa Baraj Gölü nde diğer aylarda 14
Bulut, S., Mert, R., Solak, K., Çevik, C. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 Selevir Baraj Gölü nde yüksek bulunmuştur (Tablo 2 ve Şekil 1). İstatistiki açıdan bakıldığında Temmuz ayında elde edilen sonuçlar diğer aylardaki sonuçlardan önemli derecede düşük bulunmuştur (p<0.05). Kolesterol miktarı erkeklerde dişilere göre daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Diğer gruplar arasında ise önemli derecede bir farklılık görülmemiştir. Tablo 2. C. carpio nun kas dokusundaki kolesterol miktarının üreme periyodundaki değişimi (mg/100g) Baraj Gölü Cinsiyet Mayıs Haziran Temmuz Eylül Selevir Apa Dişi Erkek Ortalama Dişi Erkek Ortalama 63.00±3.29 63.31±1.95 49.59±0.94 62.06±2.70 68.30±0.94 70.79±1.08 57.07±0.94 68.61±1.95 65.65±3.62 67.05±4.33 53.33±4.19 65.34±4.16 61.44±2.70 63.41±1.43 51.15±1.09 59.26±1.08 65.50±2.48 67.68±1.43 56.14±0.94 68.30±1.87 63.47±3.21 65.50±2.71 53.64±2.88 63.78±5.14 Deniz balıklarının (22 tür) kanında kolesterol ve serbest yağ asitleri ile ilgili yapılan çalışmada çoğu balıklardaki kolesterol seviyesinin, daha yüksek vertebratalardan 2-6 kat daha fazla ve plazma kolesterolünün %65-75 inin esterleşmiş formda olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca plazma kolesterol seviyesinin mevsimsel değişimlerinin yumurtlama ile ilişkili olabileceğini bildirmişlerdir [13]. Başka bir araştırmada plazma esterleşmesi ve lipidlerde gözlenen varyansyonlar üzerinde yumurtlama öncesi beslenmenin azalmasının etkili olabileceği belirtilmiştir [14]. Şekil 1. C. carpio nun kolesterol miktarının baraj gölü ve cinsiyete göre değişimi (mg/100g) Brezilya da Brycon genusuna ait 3 balık türünde yapılan çalışmada kültür ve yabani formdaki balıkların kas dokularındaki kolesterol miktarının Brycon cephalus ta 51.45±5.65 ile 52.79±3.67 mg/100g; B. microlepis te 45.17±5.01 ile 46.11±4.84 mg/100g; B. orbignyanus ta 40.99±2.07 ile 49.68±5.87 mg/100g arasında olduğu belirlenmiştir [15]. Malezya sularında sıklıkla tüketilen 10 deniz balığı üzerinde yapılan çalışmada kolesterol miktarı 37.1±0.79-49.1±0.06 mg/100g arasında saptanmıştır [16]. Senegal sahilindeki 3 balık türünde yapılan çalışma sonucunda toplam yağın %9.8±0.5-%10.8±0.5 arasında sterollerden oluştuğu ve bunun %97.0±0.8-%99.3±0.3 kısmının kolesterolden meydana geldiği tespit etmişlerdir [17]. 15
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 Apa (Konya) ve Selevir (Afyonkarahisar) Baraj Göllerinde Yaşayan Cyrinus carpio 3.3 C. carpio nun ham kül ve kuru madde değerleri Apa ve Selevir Baraj Göllerinden yakalanan C. carpio nun kas dokusundaki ham kül miktarlarının üreme periyodu süresince değişimi incelendiğinde, en yüksek ortalama değer Selevir Baraj Gölü nde Mayıs ayında (1.00±0.35 g/100g) ve Apa Baraj Gölü nde Temmuz ayında (0.95±0.28 g/100g) belirlenmiştir. Baraj gölleri arasında ise en yüksek değerler Mayıs ve Haziran aylarında Selevir de, Temmuz da Apa da ve Eylül ayında ise her iki barajda da aynı değerde bulunmuştur (Tablo 3 ve Şekil 2). Aylar arasında önemli derecede farklılık gözlenmiştir (p<0.05). C. carpio nun kas dokusundaki kuru madde miktarları ise en yüksek değere Selevir de Eylül (26.10±2.78 g/100g) ayında ve Apa da Temmuz (32.30±5.42 g/100g) ayında saptanmıştır (Tablo 3). Tablo 3. C. carpio nun kas dokusundaki ham kül ve kuru madde miktarının üreme periyodundaki değişimi (g/100g) Ham Kül Kuru Madde Baraj Gölü Mayıs Haziran Temmuz Eylül Selevir 1.00±0.35 0.79±0.07 0.67±0.12 0.71±0.15 Apa 0.80±0.11 0.52±0.10 0.95±0.28 0.71±0.12 Selevir 25.84±0.58 24.66±1.52 24.20±1.32 26.10±2.78 Apa 29.90±1.13 25.70±1.85 32.30±5.42 24.22±2.68 Gökkuşağı alasının (Salmo gairdneri) değişik gelişme dönemlerinde etlerindeki kül miktarının %1.8 ile %2.5 arasında olduğu saptanmıştır [18]. Sinop kıyılarında avlanan Pasifik Kefali nin erkek ve dişilerinde balığın farklı bölgelerinden alınan örneklerde kül miktarı dişilerde %1.04- %1.16; erkeklerde %0.81-1.03 arasında olduğu tespit edilmiştir. Kuru madde ise dişilerde %19.44-%20.72; erkeklerde %18.86-%21.13 arasında belirlenmiştir [6]. Senegal sahilinden avlanan balıkların beyaz ve kırmızı kas ile karaciğerlerinde su oranları incelenmiş ve kaslarda %65 ile %80 arası, karaciğerde %68.8 ile %73. 7 arasında bulunmuştur [17]. Denizli ili Çivril ilçesi Işıklı Gölü nden ilkbahar mevsiminde temin edilen Kadife (Tinca tinca L., 1758) balığına ait yıkanmamış balık kıymasında kuru madde %20.07, kül %1.06 oranında bulunurken, yıkanmış balık kıymasında kuru madde %18.62 ve kül %0.31 oranında tespit edilmiştir [19]. Sakarya nehrine bağlı Kirmir deresinden değişik mevsimlerde elde edilen inci balıklarında ham protein, lipit, kuru madde ve ham kül düzeyleri araştırılmış ve en yüksek kuru madde % 57.38 ile yazın, ham kül ise % 6.20 ile kışın elde edilmiştir [20]. Van Gölü nden alınan inci kefallerinin taze ve işlenmiş numunelerde nem ve kül miktarı belirlenmiştir. Taze balıkta nem oranı %73.45 iken kül oranı %1.80 olarak belirlenmiştir. İşlenmiş balıklarda ise nem %40.00-49.92 ve kül %16.49-19.79 arasında belirlenmiştir [21]. Sarda sarda (Palamut) nın kırmızı ve beyaz kaslarında nem ve kül oranları sırasıyla kırmızı kasta %70.8 ve%1.4; beyaz kasta %73.1 ve %1.3 şeklinde saptanmıştır [12]. 16
Bulut, S., Mert, R., Solak, K., Çevik, C. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 Şekil 2. C. carpio nun kül miktarının baraj gölü ve aylara göre değişimi (mg/100g) 3.4 C. carpio nun toplam yağ miktarı C. carpio nun kas dokusundaki toplam lipit miktarlarının üreme periyodu süresince değişimi incelendiğinde, en yüksek ortalama değerler Mayıs ayında Selevir Baraj Gölü nde (4.53±0.51 g/100g) ve Apa Baraj Gölü nde (4.19±0.75 g/100g) tespit edilmiştir. Baraj gölleri kıyaslandığında ise toplam lipit miktarı Selevir de analiz yapılan her ay Apa dan daha yüksek olduğu belirlenmiştir (Tablo 4). En düşük ortalama değerler her iki baraj gölünde Temmuz da saptanmıştır (p<0.05). Tablo 4. C. carpio nun kas dokusundaki toplam yağ miktarının üreme periyodundaki değişimi (g/100g) Mayıs Haziran Temmuz Eylül Selevir 4.53±0.51 3.65±0.23 2.75±0.20 3.02±0.16 Apa 4.19±0.75 3.36±0.38 2.16±0.17 2.81±0.29 Balıkların vücut kısımlarındaki yağ oranları farklılık göstermektedir [6]. Bu çalışmada ise balık etinin çoğunluğunu temsil eden sırt kasları kullanılmıştır. Yapılan diğer çalışmaların sonuçlarına bakıldığında; Sarda sarda (Palamut) nın kırmızı ve beyaz kaslarında oranı kırmızı kasta %3.3 ve beyaz kasta %1.4 şeklinde tespit edilmiştir [12]. Salmo gairdneri de yağ oranı yaş gruplarına göre farklı bulunmuştur. 1. aydan 12. aya gidildikçe artış göstermiş ve yağ oranı %4.1 den %6.6 ya kadar yükselmiştir [18]. Senegal sahilinden avlanan balıkların deri, beyaz ve kırmızı kas ile karaciğerlerinde toplam lipit oranları incelenmiş ve türlere göre deride %2.4-26.0; karaciğerde %8.0-12.0; beyaz kasta %1.3-5.0 ve kırmızı kasta %10.0-21.0 bulunmuştur [17]. Sakarya nehrindeki inci balıklarında lipit oranı en yüksek kış mevsiminde (%6.67) ve en düşük yaz mevsiminde (%1.26) belirlenmiştir [20]. Malezya sularında sıklıkla tüketilen 10 deniz balığında yapılan çalışmada yağ miktarı 1.46±0.17-5.77±0.52 g/100g arasında saptanmıştır [16]. Balıklarda metabolizma sıcaklıkla doğrudan ilişkilidir. Su sıcaklığının artmasına paralel olarak balıkların metabolik aktiviteleri de artmaktadır.özellikle yaz aylarında lipit değerinin düşük bulunması, bu dönemde kazanılan enerjinin büyük bir kısmının, büyüme ve cinsiyet ürünlerine harcanması ile ilgili olduğu bildirilmektedir [20]. Bütün balıklar üreme periyodundan sonra, üreme döneminde kaybettikleri kondisyonlarını tamamlamak için yoğun bir beslenme periyoduna girerler. Kışa ve üremeye hazırlık için depolama faaliyetleri nedeniyle, yaz ve sonbahar aylarında metabolizma olayları daha hızlıdır. Yazın lipitlerin depo edilmeleri, kış uykusuna yatma ve üreme 17
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 Apa (Konya) ve Selevir (Afyonkarahisar) Baraj Göllerinde Yaşayan Cyrinus carpio faaliyetleri için gereklidir. Gonadların gelişmeye başlamasıyla birlikte kas, karaciğer ve diğer organlardaki depo lipitler gonadlara taşınmakta, gonadların lipit miktarı artarken kas ve karaciğer lipit içeriği de azalmaktadır [22]. Yağ asitleri bakımından ise yaz döneminde çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA) oranında ciddi azalmalar görülürken doymuş (SFA) ve tekli doymamış yağ asitleri (MUFA) artış göstermektedir. Kışın ise PUFA lar artmakta ve SFA lar azalmaktadır [2, 23-24]. Balıkların kimyasal bileşenleri içerisinde en fazla değişkenlik gösteren nem ve yağ oranıdır. Mevsimlere bağlı olarak yağ oranındaki artış, nem miktarında azalmaya, yağ miktarındaki azalma ise nem oranında artışa neden olmaktadır [25]. 4. KAYNAKLAR 1. Tülsner, M., 1994. Fischverarbeitung band 1, rohstoffergenshaften von fische und grundlagen der verarbeitungs Prozesse. Behr s Verlag-Hamburg, 19-23, 55-66. 2. Karaçalı, M., Bulut, S., Konuk, M., Solak, K., 2010, Seasonal variations in fatty acid composition of different tissues of mirror carp, Cyprinus carpio, ın Örenler Dam Lake, Afyonkarahisar-Turkey, International Journal of Food Properties, DOİ: 10.1080/10942910903556454. 3. Yıldız, M., Şener, E., Fenerci, S., 2000, Der Bedarf der fettsauren und DİE composition des körperfetts regenbogenforelle (Oncorhynchus mykiss) und des seabarsches (Dicentrarchus labrax) (in Turkish). Su Ürünleri Sempozyumu, Sinop, 574-587. 4. Love, R.M., 1970, The Chemical Biology of Fishes, Academic Press, London and New York. Vol., 1, 242-243. 5. Weatherley, A.H., Gill, H.S., 1989, The Biology of Fish Growth, Academic Press, London, 442p. 6. Erdem, M.E., Kalaycı, F., Samsun, N., 2006, Sinop Kıyılarında Avlanan Pasifik Kefali (Mugil so-iuy, Basilevsky, 1855) Filetolarında Besin İçeriklerinin Dağılımı. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi (E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences, 23, Ek/Suppl. (1/3) 421-424. 7. Tsai, D.E., Chen, H.C., Tsai, C., 1984, Total lipid and cholesterol content in the blue crab, Callinectes sapidus rathbun, Comparative Biochemistry and Physiology Part B: Biochemistry and Molecular Biology, 78 (1), 27-31. 8. Geldiay, R., Balık, S., 1999, Türkiye nin Tatlısu Balıkları, Ege Üniv., Su Ürünleri Fak. Yayınları No:46 (II. Baskı), İzmir. 9. Hole, S., M. and Taylor, K.D.A., 1996, Methods of extraction composition and stability of vitamin A and other components in dogfish (Squalus acanthias) liver oil, Food Chemistry, 55, 3, 215-220. 10. Phillips, K.M., Teresa, M.T.T., Grove, T.M., Grün, I., Lugogo, R., Harris, R.F. and Stewart, K.K., 1997, Simplified gravimetric determination of total fat in food composites after chloroform- methanol extraction, JAOCS, 74, 2, 137-142. 11. Allain, C.C. 1974, Clin. Chem., 20, 470-475. 12. Öksüz, A., Özeren, A., Atlar, A., 2008, Palamut (Sarda Sarda)Balıklarının Kırmızı ve Beyaz Kaslarındaki Bazı Biyokimyasal Parametrelerinin Karşılaştırılması. Journal of Fisheries Sciences, 2(4) 639-644. 13. Larsson, A., Fange, R., 1977, Cholesterol and Free Fatty Acids (FFA) inthe blood of marine fish, Comp. Bioc. and Physi. Part B: Bioc. and Mol.Bio., 57 (3), 191-196. 18
Bulut, S., Mert, R., Solak, K., Çevik, C. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (1) 12-19 14. Dannevig, B.H., Norum, K.R., 1982, Cholesterol esterification and lipids in blood plasma of the char (Salmo alpinus L.) during sexual maturation, Comp. Bioch. and Physi. Part B: Biochemistry and Molecular Biology, 73 (4), 771-777. 15. Moreira, A.B., Visentainer, J.H. V., Souza, N.E., Matsushita, M., 2001, Fatty Acids Profile and Cholesterol Contents of Three Brazilian Brycon Freshwater Fishes. Journal of Food Composition and Analysis, 14, 565-574. 16. Osman, H., Suriah, A.R., Law, E.C., 2001, Fatty Acid Composition and Cholesterol Content of Selected Marine Fish in Malaysian Waters. Food Chemistry, 73, 55-60. 17. Njinkoue, J.M., Barnathanb, G., Mirallesc, J., Gaydoud, E. M., Sambe, A., 2002, Lipids and fatty acids in muscle, liver and skin of three edible fish from the Senegalese coast: Sardinella maderensis, Sardinella aurita and Cephalopholis taeniops. Comparative Biochemistry and Physiology Part B 131, 395 402. 18. Baran, İ., Timur, M., Tekinşen, O.C., 1982, Gökkuşağı Alasında (Salmo Gairdneri Rich.) Büyüme Hızı, İç Organlarındaki Ağırlık Artışı ve Etin Kimyasal Bileşimi. Ankara Univ. Vet. Fak. Derg. 29 (3-4) : 427-436. 19. Dursun, S., Yapar, A.,Çelik, İ., 2009, Kadife Balığı (Tinca tinca L., 1758) Etiyle Zenginleştirmenin Hamurun Reolojik Özellikleri ve Ekmeğin Duyusal Özellikleri Üzerine Etkisi, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 4 (3), 44-58. 20. Bozkurt, Y., Bekcan, S., Çakıroğulları, G.Ç., 2006, İnci Balığının (Alburnus orontis, Sauvage 1882) Et Kompozisyonu ve Mevsimsel Değişimi. Tarım Bilimleri Dergisi, 12 (1), 70-73. 21. Kılınççeker, O., Küçüköner, E., 2003, Tuzlanmış İnci Kefali (Chalcalburnus tarichi) Balığında Fiziksel, Kimyasal ve Biyokimyasal Değişimlerin Saptanması. Yüzüncü Yıl Üniv., Tarım Bilimleri Derg. (J. Agric. Sci.), 13(1), 55-59. 22. Agren, J., Muje, P., Hanninen, O., Herranen, J., Penttıla, I., 1987, Seasonal Variation of Lipit Fatty Acids of Boreal Freshwater Fish Species, Biochem. Physiol., 88, 905-909. 23. Bulut, S., Uysal, K., Cemek, M., Gök, V., Kuş, S.F., Karaçalı, M., 2010 Nutritional evaluation of seasonal changes in muscle fatty acid composition of Common carp (Cyprinus carpio) in Karamık Lake, Turkey, International Journal of Food Properties, (Basımda). 24. Algan, B., Bulut, S., 2009, Kemer Baraj Gölü nde Yaşayan Silurus glanis in Kas Dokusu Yağ Asidi Kompozisyonunun Mevsimsel Değişimi, 15. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, RİZE. 25. Kiessling, A., Aasgaard, T., Storebakken, T., Johansson, L., Kiessling, K.H., 1991, Changes in the structure and function of the epaxial muscle of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) in relation to ration and age. 111. Chemical composition. Aquaculture, 93, 373-387. 19