Deprem Tehlike Yönetimi (INM 476) Prof. Dr. Murat UTKUCU Sakarya Üniversitesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü 20.3.2016 Murat UTKUCU 1
Deprem tehlikesi Birincil deprem tehlikeleri: 1. Yer sarsıntısı veya kuvvetli yer hareketi (strong-ground motion), 2. Yer in yüzeyinde deprem sırasında gözlemlenen kırılma, yüzey kırığı (coseismic surface ruptures), İkincil deprem tehlikeleri: 1. Zemin sıvılaşması (Soil liquefaction), 2. Yer kaymaları (Land slides), Kaya ve çığ düşmeleri (rock and snow avalanches) 3. Tsunamiler (deprem dalgaları) 4. Yangınlar 20.3.2016 Murat UTKUCU 2
3. Tsunamiler Tsu liman anlamında harbor Nami dalga anlamında Tsunami, öncelikle depremlerin neden olduğu yer hareketine tepki olarak okyanuslarda veya sahil bölgelerinde oluşan çok uzun dalga boyu ve periyodundaki bir dizi okyanus dalgasına verilen isimdir. Yer kaymaları (depremler nedeni ile de oluşabilir), volkanik patlama ve fışkırmalar ve nükleer patlamalar da tsunami üretebilir. Okyanus tabanındaki düşey deprem faylanması üstteki su kütlesini yer değiştirtir ve oluşa büyük dalgalar her yönde yayılır. Küresel ölçekte sonuçları olan önemli bir ikincil deprem tehlikesidir. 20.3.2016 Murat UTKUCU 3
Tsunaminin başlangıç büyüklüğüne etki eden faktörler: Deprem sırasında deniz tabanına ulaşan düşey yer hareketi miktarı (bir kaç metre mertebesinde), Depremin magnitüdü (özellikle M>7.5) ve sığ odak derinliği Faylanma özellikleri (faylanma tipi, kayma dağılımı, faylanma boyutları gibi), sediment çökmeleri ve ikincil faylanmalarla kontrol edilir. Tsunamilerin başlangıç anından sonraki büyüklüğüne etki eden faktörler: Deprem kaynağı civarında su derinliği, Okyanus batimetrisi ve Sahil hattı şeklidir 20.3.2016 Murat UTKUCU 4
Tsunami hızı su derinliğine bağlıdır. Derin okyanusta bir yolcu uçağı hızında (800km/sn civarı), uzun dalga boylu ve düşük genliklidir. Sahile yaklaştıkça derinlikteki azalma ile hızı azalır, dalga boyu kısalır ve genliği artar. Sahile ilk ulaşan dalga sıklıkla en yüksek dalga değildir. Yanda çeşitli depremlere ait tsunami dalga kayıtları marigramlar (mareogram). 20.3.2016 Murat UTKUCU 5
Kalutara Beach, Sri Lanka Kalutara Beach, Sri Lanka Kaynak: Lynette Cook From: Digital Globe From: Nature Publishing Group Aşağı çekilme etkisi Tsunami dalgası gelmeden deniz suyu geri çekilebilir ve tsunami habercisidir. Tsunami dalgası sahilden dik bir basamak gibi görünür. Bir çok tsunami bir kaç saat süren dalga serisi olarak gelir Dalgalar arasındaki zaman aralığında karayı işgal eden önceki bir dalganın geri çekilmesi gelen dalganın gelişine göre daha çok hasar yapar. 20.3.2016 Murat UTKUCU 6
Solda: Pasifik çevresinde tsunami lokasyonları. İÖ 47 den bu yana meydana gelmiş 1274 tsunami. A)Gri dairelerin çapı bir derece karelik enlem-boylam içindeki olay sayısıyla orantılıdır. B) Önemli uzak tsunami kaynakları. Daireler etkilenen alan ve deprem magnitüdüne bağlı olarak büyümektedir (Lockridge, 1985, 1985b). Sağda: Pasifik çevresindeki tsunamilerin kökenlerinin bölgelere göre sınıflandırılması. 20.3.2016 Murat UTKUCU 7
Solda: Geçmiş 2000 yıl boyunca Pasifik çevresinde meydana gelmiş tsunamilerin nedenleri. Sağda: Geçmiş 2000 yıl boyunca Pasifik okyanusundaki en büyük can kayıplarına neden olan tsunamiler. 2004 Sumatra depremi Hint okyanusu çevresinde Endonezya, Sri Lanka, Hindistan, Tayland, Maldivler, Somali, Myanmar, Malezya, Madagaskar, Şeyseller ve Kenya gibi ülkeleri etkilemiştir. Tatilde bulunan bir çok Avrupalı turistte (500 İsveçli, 500 Alman) ölmüştür. 20.3.2016 Murat UTKUCU 8
200 bin üzerinde ölüm, 125 bin yaralı, 45 bin kayıp meydana gelmiş ve 1 milyon üzerinde insan yer değiştirmiştir. Yanda tsunami öncesi ve sonrası. 2004 Sumatra depremi tsunamisi kayıtlı tarihin en ölümcül tsunamisidir. 2004 öncesinde Pasifikteki en ölümcül tsunami 1782 depremi sonrasında yaşanan ve 50.000 ne yakın ölüme yol açan tsunamidir. 20.3.2016 Murat UTKUCU 9
Atlantik okyanusundaki en büyük tsunami 1755 Lizbon depreminin neden olduğu tsunamidir. Sarsıntı yıkımı, çıkan yangın ve tsunami vurması sonucu toplam can kaybı 100.000 ni aşmıştır. 20.3.2016 Murat UTKUCU 10
1929 Grand Banks depremi sonrası oluşan denizaltı yer kaymasının tsunami oluşturması. Japonya da tsunami tehlikesi. 1993 depremi sonrasında gelişen tsunaminin etkilediği alan ve dalga yükseklikleri. Dalga yüksekliklerindeki değişime dikkat ediniz. Okushiri Island, 1993 20.3.2016 Murat UTKUCU 11
1990 lı yıllarda dünya çapında meydana gelmiş deprem kaynaklı önemli tsunamiler. 20.3.2016 Murat UTKUCU 12
Solda MÖ1410-MS1999 yılları arasında Türkiye ve çevresinde meydana gelmiş 57 tsunami (Altınok ve Ersoy 2000). Sağda Atatürk Havalimanı güneyinde Yeşilköy sahilinde 2, 2.5 ve 3 m lik tsunami dalgalarının işgal edeceği hesaplanan karasal alanlar (Alpar vd.) 20.3.2016 Murat UTKUCU 13
Son 2000 yılda Marmara da 16 depremin tsunami ürettiği ve bunlardan 6 sının hasar oluşturduğu rapor edilmiştir (Ambraseys, 2002). Haritada küçük ve büyük oklar bunların olası lokasyonlarını göstermektedir. 20.3.2016 Murat UTKUCU 14
1906 SF depremi yangını 1989 Loma Prieta depremi sonrası 4. Yangınlar: Deprem sarsıntısının gaz borularına, elektrik hatlarına ve yanıcı kimyevi maddelerin depolarına zarar vermesi yangınlara yol açabilir. 1906 San Francisco, 1923 Konto (Tokyo) ve 1995 Kobe depremleri sonrası çıkan yangınlar önemli örnekleridir. 1999 İzmit depremi sonrası Tüpraş rafinerisinde çıkan yangın da Türkiye deki önemli bir örnektir. 20.3.2016 Murat UTKUCU 15
1995 Kobe depremi sonrasındaki yangında Kobe şehrinin önemli bir kısmı yanmıştır. Kopan gaz hatlarında Gaz hatlarında çıkan yangınlara yolların yıkılması/tıkanması sonucu müdahale edilememiş ve bu can kayıplarında önemli artışa neden olmuştur. 20.3.2016 Murat UTKUCU 16
1995 Kobe depremi sonrası hasar dağılımı (binaların %80 inin çöktüğü yerler koyu gri alanlar). Yangından (siyah alanlar) ve sıvılaşmadan (açık gri) çokça etkilenen alanlar da gösterilmiştir. Yangın yoğun nüfuslu ve sıvılaşma da sahil boyunca endüstriyel alanlarda etkili olmuştur. 20.3.2016 Murat UTKUCU 17
Gelecek ders görüşmek üzere.. TEŞEKKÜRLER Dr. Murat UTKUCU