BÖLÜM 8 ÖRNEKLEME
Temel ve Uygulamalı Araştırmalar için Araştırma Süreci 1.Gözlem Genel araştırma alanı 3.Sorunun Belirlenmesi Sorun taslağının hazırlanması 4.Kuramsal Çatı Değişkenlerin açıkça saptanması ve isimlendirilmesi 5.Hipotez Oluşturma 6. Bilimsel Araştırma Tasarımı 7.Verilerin Toplanması, Analizi ve Yorumlanması 2.Öncelikli Veri Toplama Görüşme kaynak taraması 8.ÇIKARIM Kaynak: (Sekaran, 2000) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 2
Örnekleme Araştırmacılar çoğunlukla araştırmak istedikleri evrenin (ana kitle, popülasyon) tümünü inceleme olanağından yoksundurlar. Bu nedenle ; evrenin bir kısmı üzerinde çalışmak zorundadırlar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 3
Örnekleme Bir bütünün daha küçük bir parçası tarafından temsil edilmesidir. Araştırmalarda kullanılmak üzere evrenin bir parçasının seçilmesine örnekleme denir. Önemli olan nokta ana kitleyi en iyi şekilde temsil edecek örneklem grubunun oluşturulmasıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 4
Örnekleme Yönteminde Karşılaşılan Kavramlar Evren (Ana Kitle, Popülasyon) Eleman (Unsur, Birey) Evren Çerçevesi (Örneklemin Çıkarılacağı Evrenin Tüm Elemanlarının Listesi) Örneklem (Evren İçinden Seçilmiş Elemanlar) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 5
Örnekleme yöntemleri 1. Olasılığa Dayalı (Rastgele-Seçkisiz) Örnekleme 1.1. Sınırlamasız veya Basit Şans Örnekleme 1.2. Sınırlamalı veya Karmaşık Örnekleme a-) Sistematik Örnekleme b-) Tabakalı Şans Örnekleme 1.3. Küme Örneklemesi 1.4. Alan Örneklemesi 2. Olasılık Dışı Örnekleme 2.1. Gelişigüzel Örnekleme 2.2. Bilinçli Örnekleme a-) Karar Örneklemesi b-) Kota Örneklemesi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 6
Örnekleme Yöntemleri Olasılığa Dayalı Örnekleme Evreni oluşturan bireylerin her biri bilinen bir olasılıkla örnekleme dahil olmakta, örnek şansa bağlı bir seçimle belirlenmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 7
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 1. Sınırlamasız veya basit şans örneklemesi Her bir birime eşit seçilme olasılığı vererek, seçilen birimlerin örnekleme alındığı yöntemdir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 8
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme Sistematik Örnekleme : Evren içinde 1 ile n arasında rastgele seçilen elemanlardan, n. elemanı seçme yöntemiyle yapılır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 9
2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri Tabakalı Şans Örneklemesi : Örneklem; her kattaki konulardan rastgele bir seçimle, çalışma konusu ile ilgili uygun ve anlamlı olan gruplara ayrılmaktadır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 10
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 3. Küme Örneklemesi İdeal olarak her grubun bireyleri arasında heterojen olanlar kümelenir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 11
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 4. Alan Örneklemesi Araştırmanın evreni, ülkeler, bölgeler veya belirli sınırlar içinden seçiliyorsa alan örneklemesi yapılabilir. Alan örneklemesi; belirli bir alanda yapılan küme örneklemesidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 12
Olasılık Dışı (Seçkisiz Olmayan) Örnekleme Evren içindeki elemanların seçilmelerinde olasılığa dayalı bir seçim yapılmamaktadır. Örnek birimi gelişigüzel seçilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 13
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Gelişigüzel örnekleme Araştırmacının her hangi bir şekilde evrenin bir parçasını seçmesiyle gerçekleşir. Sistematik hata oranı yüksektir. Bilimsel değeri azdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 14
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Bilinçli örnekleme Evrenin en tipik öğelerini seçme işlemidir. Bu yönteme tipik birimler yöntemi de denir. Eğer, araştırmacının alacağı örneklem küçük olmak durumunda ise bu yöntem en geçerli yöntemdir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 15
Bilinçli Örnekleme Karar Örneklemesi Bu yönteme göre, önce evren homojen alt evrenlere ayrılmaktadır. Bu alt evrenleri temsil eden tipik bir birim saptanmakta, bu tipik birimlerden bir kısmı ya da hepsi alınmaktadır. Evrenin tipik özelliklerini taşıyan sınırlı sayıda elemanlardan birkaçının seçimi söz konusudur. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 16
Bilinçli Örnekleme Kota Örneklemesi Bu yöntemde de evren bazı ölçütlere göre homojen özellik gösteren gruplara ayrılmaktadır. Her gruptan eleman sayısıyla orantılı olarak, araştırmaya alınacak denek sayısı saptanmaktadır. Araştırmacının evren hakkında oldukça bilgili olması gerekir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 17
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Kolayda (Uygun) Örnekleme En kolay ulaşılan elemanların seçilmesi. Kartopu Örnekleme Elemanlardan yardım alarak çığ gibi büyütmek. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 18
Rastgele Örneklemenin Yararları Rastgele Örneklemde, normal dağılım kuralına uygun olarak, gruplar arasındaki eşitsizlik en aza indirgenip her üye eşit olasılığa sahiptir. -3-2 - + +2 +3 Normal Dağılım Çan Eğrisi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 19
Sabit Hata Ölçmede Hata Her bir birim ölçümde 10 birim fazla vermek Sistematik (Yanlı) Hata Sınav notlarını derse katılıma göre değiştirmek Tesadüfi (Rastgele, seçkisiz) hata Kaynağı bilinmeyen düzensiz hatalardır. Ölçümden, ortamdan ve psikolojik faktörlerden kaynaklanabilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 20
Yanlılık-Taraf Tutma (Bias) Toplanan verilerin rastgele olmaması veya belli bir veriye hak ettiğinden daha fazla yer verilmesi durumuna denir. Bu durumda ortaya çıkan sonuçların tarafsız olduğunu ve gerçeği yansıttığı söylenemez. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 21
İstatistiksel Kararlar P değeri, iki grup arasında ortaya çıkan farkın, şans eseri ortaya çıkma olasılığıdır. p 0.05 Farkın şans eseri olma olasılığı % 5 den azdır. Aradaki fark % 95 olasılıkla şans eseri olmamıştır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 22
Örneklem Boyutunun Büyüklüğü Hakkında Karar Vermeden Önce! Evren parametrelerini öngörümlemede ne kadar kesinliğe gereksinim duyulacağını, Hata oranının en fazla hangi düzeyde olması gerektiğini, Evrenin özelliklerinde ne kadar değişkenlik bulunduğunu, Örneklem düzeyinin artırılmasının maliyetini belirlemeleri gerekir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 23
Örneklem Boyutunun Büyüklüğünde Genel Baz Alınan Bazı Parametreler Güvenilirlik düzeyi (0,95), Hata oranı (kesinlik) (0,05), Değişkenlik düzeyi (0,5), Maliyetler. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 24
Örnek Hacim Tablosu Kaynak: Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining Sample Size For Research Activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 25
Etik Yaklaşım Bireyler üzerine baskı kurmak Kendilerine saygılarını azaltıcı sorular sormak. Bireyleri, araştırmanın gerçek amacından uzaklaştıran, kasten yanlış yönlendiren konulara itmek. Katılımcıları fiziksel veya zihinsel strese maruz bırakmak. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 26
Etik Yaklaşım Araştırmada istedikleri zaman çekilmelerine izin vermemek. Araştırma sonuçlarını katılılımcıların aleyhine kullanmak. Kontrol gruplarından çıkar sağlamak Prof. Dr. Özkan Tütüncü 27
Etik Yaklaşım Disiplinsizlik Yayın çoğaltma Aşırmacılık Sahtecilik Uydurmacılık Prof. Dr. Özkan Tütüncü 28
8. BÖLÜMÜN SONU 29