BÖLÜM 9 Ekonomik Dalgalanmalara Giriş Çıktı ve istihdamdaki kısa dönemli dalgalanmalara iş çevrimleri diyoruz Bu bölümde ekonomik dalgalanmaları açıklamaya çalışıyoruz ve nasıl kontrol edilebileceklerini inceliyoruz 1
İş çevrimlerine ilişkin olgular NBER nin tanımına göre GSYH nin artarda iki çeyrek azalması resesyon olarak tanımlanır Bu kural kesin değildir Yatırım harcamaları tüketim harcamalarından daha yüksek volatiliteye sahiptir Ekonomi durgunluğa yöneldiğinde iş bulmak zorlaşır İşsizlik ile reel GSYH arasındaki ilişkiyi inceler ve ilk inceleyen iktisatçıya ithafen okun yasası denmiştir. Bu eşitlik: Reel GSYH deki yüzde değişme = %3,5 2 x işsizlik oranındaki değişim Ayrıca ekonomik öngörülerde bulunabilmek için temel bazı göstergelerden faydalanılabilir.bunlar: İmalat sanayindeki işçilerin ortalama haftalık çalışma saatleri Ortalama haftalık işsizlik sigortası talebi Enflasyona göre uyarlanmış, tüketim mallarına ve malzemelerine olan yeni siparişler Savunma dışı sermaye mallarına ilişkin yeni siparişler Satıcı performansı Yeni verilen inşaat ruhsatları Hisse senedi fiyatları endeksi Enflasyona göre düzeltilmiş para arzı Faiz haddi dağılımı Tüketici beklentileri endeksi 2
Makroekonomide Zaman Boyutu Kısa dönem uzun dönem farkı Kısa dönemde fiyatlar yapışkandır Uzun dönemde ise esnektir. Bu nedenle para arzı değişimlerinin kısa dönemli etkisi uzun dönemden farklıdır Fiyatların yapışkan olduğu durumda nominal değişkenler reel değişkenleri etkileyebilir Toplam talep toplam arz modeli Ekonomide kısa dönemde toplam fiyat düzeyi ve toplam çıktı düzeyinin nasıl belirlendiğini inceliyoruz Bu amaçla toplam talep toplam arz modelini oluşturabiliriz Toplam talep (AD) Talep edilen miktar ile toplam talep arasındaki ilişkiyi gösterir Miktar denklemi: MV=PY V sabit Miktar denklemini reel para balanslarına olan arz ve talep cinsinden de yazabiliyoruz: M/P=(M/P) d =ky k=1/v dir ve her bir liralık gelir için halkın elinde ne kadar para tutmak istediğini gösterir V sabit ise bir birim çıktı düzeyi için reel para balansları talebi sabittir Para arzının MB tarafından belirlendiğini varsayarsak miktar denklemi P ile Y arasındaki negatif ilişkinin varlığını gösterir P artarsa her bir işlem için daha fazla para gerekir Yapılan işlem sayısı ve satın alınan mal ve hizmet miktarı düşer Para arzındaki değişme toplam talep eğrisini kaydırır 3
4
Toplam Arz (AS) Fiyat düzeyi ile arz edilen mal ve hizmetlerin miktarı arasındaki ilişkiyi gösterir Fiyatlar uzun dönemde esnek, kısa dönemde ise yapışkan olduğundan analizde zaman önemlidir İki tip AS vardır LRAS (uzun dönem) SRAS (kısa dönem) Uzun dönem Y F( K, L) Y Klasik modelde çıktı fiyat düzeyinden bağımsızdır ve sabittir Bu durumda yatay eksene dik bir toplam arz eğrisi elde edilir Toplam talepteki kaymalar çıktıyı değil fiyat düzeyini etkiler 5
6
Kısa dönem Kısa dönemde bazı fiyatlar yapışkandır Bu fiyat yapışkanlığı nedeniyle SRAS dik değildir Fiyatları değiştirmenin maliyetinin yüksek olduğunu varsayalım Fiyat düzeyi bu nedenle sabit olur. Firmalar müşterilerinin satın almak istedikleri miktarda ürün arz ederler Kısa dönem dengesi SRAS ile AD nin kesiştiği yerde oluşur AD deki değişmeler fiyat düzeyini değil çıktıyı etkiler Bunun nedeni ise talepteki düşüşten sonra firmaların fiyatları yüksek düzeyde kalmıştır. Fiyatlar bu duruma hemen cevap verecek kadar esnek değildir. Düşük talep ve yüksek fiyat durumunda satılan mal miktarı düşer, üretim ve istihdam azalır (resesyon) 7
Kısa Dönemden Uzun Döneme Uzun dönemde Fiyatlar esnek AS eğrisi dik AD değişimleri P yi etkiler Kısa dönemde Fiyatlar yapışkan AS eğrisi yatay AD değişimleri Y yi etkiler Başlangıçta ekonominin 9-11 deki gibi dengede olduğunu varsayalım ve kısa dönemden uzun döneme geçişi inceleyelim Ekonomi uzun dönem dengesindeyken kısa dönem arz eğrisi de bu noktadan geçmelidir MB nin para arzını artırdığını varsayalım Toplam talep aşağı- sola kayar Çıktı ve istihdam doğal düzeyin altına düşer (resesyon) Zaman içinde azalan talebe bağlı olarak ücretler ve fiyatlar düşer Bu düşüş ekonomiyi toplam talep eğrisi üzerindeki C noktasına taşır 8
9
İstikrar politikaları Dalgalanmalar genellikle AD ve AS deki değişimlere bağlıdır Bu değişmelere neden olan dışsal etkiler şok olarak adlandırılır Talep şokları AD eğrisinin kaymasına neden olur Arz şokları AS eğrisinin kaymasına neden olur Kısa dönemde şokların etkisini azaltmaya yönelik politikalar istikrar politikaları olarak adlandırılır Toplam talep şokları Kredi kartı kullanımının yaygınlaşması Elde tutulan para miktarı azalır (k düşer, V artar) AD eğrisi sağa kayar (para arzı sabit) Kısa dönemde çıktı düzeyi yükselir (ekonomik canlanma) Zamanla fiyat ve ücretler artar (yüksek AD düzeyi nedeniyle) P arttıkça AD azalır ekonomi doğal üretim düzeyine geri döner MB bu dalgalanmayı önlemek için para arzını artırabilir 10
Toplam arz şokları Arz şoku üretim maliyetlerini ve böylece satış fiyatlarını değiştiren bir şoktur. Fiyat düzeyini doğrudan etkilediğinden fiyat şokları da denir Arz şoklarına kıtlık, yeni bir çevre yasası, işçi sendikalarının taleplerindeki artış veya uluslar arası bir petrol kartelinin kurulması gibi sebepler yol açabilir Olumsuz arz şoku SRAS yi yukarı-sola kaydırır AD sabitken ekonomi A dan B ye geçer 11
P artmış ve Y doğal düzeyin altına düşmüştür Bu durum stagflasyon olarak adlandırılır (durgunluk + enflasyon) MB toplam talebi sabit tutabilir. Bu durumda fiyatlar eski düzeyine döner MB toplam talebi artırabilir. Bu artış şokla aynı düzeyde olursa ekonomi A noktasından doğrudan C ye geçer MB arz şokunu telafi etmiş olur Ancak fiyat düzeyi yükselmiştir. 12
13