Sakl Tarih Sinan Meydan G ustav Klutsis ile birlikte fotomontaj sanat n n en önemli ustalar ndan biri olan Polonyal Sanatç Miecyslaw Szczuka (1898-1927) 1924 y l nda Kemal Pafla- Kemal s Constructive Program bafll kl bir afifl yapm flt r. Szczuka n n bu afifli Blok adl sanat dergisinin 1924 tarihli 5. Say s nda yay mlanm flt r. (1) Szczuka, hem Polonya Komünist Partisi üyesi ve parti içindeki avangard gurubun lideri, hem de SSCB deki Proletkult ve IZO-SSCB E itim Bakanl Güzel Sanatlar Dairesi nin üyesidir. Ka an Güner, Modern Türk Sanat n n Do uflu adl kitab nda Szczuka n n Atatürk ün modernizasyon program n n kutlanmas KEMAL PAfiA NIN YAPICI PROGRAMI (Avangard Sanatç M. Szczuka n n Gözünden Türk Devrimi) amac yla yapt bu avangard afiflten Avangard sanatç lar n o zamanlar yap lm fl fotomontaj afifllerinde konusu SSCB olmayan tek afifl Szczuka n n bu afiflidir. kinci olarak hiçbir Sovyet devrim afiflinde olmayan tek kelime de bu afiflte yer almaktad r: Consructive Program (2) diye söz etmifltir. Bilindi i gibi Atatürk ün liderli- indeki Türkiye Cumhuriyet i hem emperyalizme karfl verilen bir ba ms zl k mücadelesiyle kurulmufl hem de akla, bilime dayanan bir uygarlaflma modeli gelifltirmifltir. Atatürk ün önderli indeki Türk Devrimi, birçok bak mdan (örne in emperyalizme karfl verilen topyekün ba ms zl k savafl ; s n f ayr m n, s n f çat flmas n 41
reddeden, toplumsal iflbölümüne önem veren Halkç l k ilkesi ve kapitalizm veya sosyalizmden farkl Devletçilik/ Karma Ekonomi modeliyle) Frans z Devrimi nden de Sovyet Devrimi nden de hem farkl d r, hem de üstündür. Üstündür, çünkü Türk Devrimi, (tam ba ms zl k+ ak l ve bilimle uygarlaflma+dünya bar fl ) formülüyle her fleyden önce çok daha evrenseldir. Yeryüzündeki tüm mazlum milletlerin kurtulufl reçetesi durumundaki Türk 42
Devrimi nin uzun vadedeki amac insanl n bir uyum ve iflbirli i ça - na ulaflmas n sa lamakt r. Anlad - m kadar yla Polonyal avangard sanatç Szczuka bu gerçe i en erken fark edenlerdendir. Avangard öncü demektir. Her devrim, zaman içersinde kendi kurumlar n ve statükosunu yarat p modernizmi kurumsallaflt r rken, avangard ise statükonun bozuldu u devrim an n n kendisidir. Bu yüzden de iflimi sürekli k lar. Statüko ya do as gere i karfl d r. Sürekli ve kesintisiz devrimi normal in de iflimi ad na her an ve her zaman taze tutmaya çal fl r. (3) fiimdi Atatürk ün önderli indeki Türk Devrimi ni düflünelim: Devrimin önderi Atatürk, Benim manevi miras m ak l ve bilimdir demifltir. Yetmemifl, Dünyada her fley için, maddiyat için, maneviyat için hayat için muvaffakiyet için en hakiki yol gösterici ilimdir, fendir. lim ve fennin d fl nda yol gösterici aramak bilgisizliktir, do ru yoldan sapmakt r. Yaln z ilmin ve fennin yaflad m z her dakikada safhalar n n geliflmesini kavramak ve ilerlemelerini zaman nda izlemek flartt r. Bin, iki bin, binlerce sene evvelki ilim ve fen dilinin çizdi i kurallar, flu kadar bin sene sonra bugün aynen uygulamaya kalk flmak, elbette ilim ve fennin içinde bulunmak de ildir. demifltir.(4) Görüldü ü gibi Atatürk, tam da avangard n istedi i flekilde de iflimin sürekli k l nmas n n bir anlamda evrensel formülünü vermifltir: (Devrimcilik=Sürekli De iflim= Ak l+bilim+bilimdeki ilerlemeleri an nda izlemek). A tatürk, sürekli ve kesintisiz devrim idealini kesintiye u ratacak her fleye karfl d r. Örne in dogmaya da doktrine de karfl d r. fievket Süreyya Aydemir e kulak verelim: Doktrine gelince, doktrin asl nda nas demektir. Yorum kabul etmez ilkeler demektir. Oysa Atatürk, tart flma kabul etmezli in, de iflmezli in daima karfl s nda oldu. Yakup Kadri Karaosmano lu ile olan flu konuflmas ne kadar ilgi çekicidir. Bu konuflma 1923 te ve Gazi nin Halk F rkas n kurma çabalar s ras nda geçer: Fakat Paflam, bu f rkan n doktrini yok? E er bir doktrine ba lan rsak M. Szczuka n n Kemal Pafla-Kemal s Constructive Program bafll kl afiflinin yer ald Blok dergisi 5. Say 43
o lum, ink lâb dondururuz (5) Yakup Kadri Karaosmano lu nun anlat m yla Doktrin istemem, donar kal r z, biz yürüyüfl halindeyiz. (6) diyen Atatürk ü bir de Falih R fk Atay dan dinleyelim: Atatürk ( ) bütün dünya ifllerinde ne fleriat (dogma) ne de herhangi bir ideolojinin (doktrinin) bask s alt nda olmayarak, yaln z günün flartlar içinde kendisi için en yararl y düflünerek karar verir: Öz Atatürkçülük budur. (7) Atay flöyle devam ediyor: Atatürkçülük nasç l a karfl d r (8) O insan de ercisi idi. ( ). (9) K sacas avangard Polonyal Szczuka n n, Atatürk ün önderli in- 44 Szczuka Kemal Pafla n n Konstrüktivist Program bafll kl afiflinde bir anlamda Akl- Kemal den ve o ak lla flekillenen Atatürk ün Ak ll Projelerinden ilk söz eden yabanc d r. Miecyslaw Szczuka deki Türk Devrimi nden Kemal Pafla n n Konsrüktivist Devrimi diye söz etmesinin nedeni Atatürk ü avangard (öncü) bulmas ndand r. Ka an Güner in ifadesiyle, Mustafa Kemal, vanguard/avangard bir partinin lideridir ve ülkeyi baflkentinden diline, giyim kuflam ndan geleneklerine kadar yeniden kodlamaktad r. Sadece üstyap da de il altyap da da bir devrime giriflerek yeni bir insan, yeni bir toplum yaratmaktad r. (10) Gelelim afiflin içeri ine: Stanislaw Czekalsk M edzynarodowka Salonow Automobilowych I Hag ograf a Rewolucj M eczyslaw Szcuka Na Rozdrozach Nowej Sztuk adl makalesinde M. Szczuka n n Kemal Pasha. Kemal s Constructive Program bafll kl afiflini flöyle analiz etmifltir: Afiflte antikle/geçmiflle yeni/ modern yani gelecek birlefltirilmifltir. Antik Roma figürleri geçmifli; modern ulafl m araçlar ise modernleflme fikrini/gelece i simgelemektedir. Mühendislik tasar m yla büyük devlet inflaat büyür, yükselen kara kare güçlü ekonomi ve bir lokomotif yan nda ilkeleri ile yeni bir tür Türk lider
Eski büyük komutanlar, liderleri ve onlar n savafllar n anmak için tarihi an tlara yer verilmifltir. Kemal Pafla n n bafl ve onu çevreleyen araba lasti i, Yap c Program n bafl yarat - c s olarak ülkeyi modernlefltirecek modern teknoloji mühendisi ve yeni ekonomik düzenin organizatörü Kemal Pafla ve bafl n çevreleyen ilerleme sembolüdür Bafl çevreleyen lasti in üzerindeki Birlik Firestone yaz s bir ABD reklam ; yani burjuvazinin reklam d r Bu da teknolojinin arkas ndaki itici gücün sermaye olaca n gösterir. Küresel ekonominin yönetiminden sorumlu makam da buras d r. (11) Szczuka Kemal Pafla n n Konstrüktivist Program bafll kl afiflinde bir anlamda Akl- Kemal den ve o ak lla flekillenen Atatürk ün Ak ll Projelerinden ilk söz eden yabanc d r.(12) B urada kilit soru fludur? Yak n arkadafllar n n bile Atatürk ün devrimlerini tahmin edemedikleri bir ortamda Atatürk ten çok uzaktaki bir Polonyal sanatç n n, üstelik 1924 gibi daha devrimlerin tam olarak h zlanmad erken bir tarihte Atatürk ün yapaca devrimleri görüp üstelik bundan bir Konstrüktivist/Yap c Program diye söz etmesi nas l mümkün olmufltur? Belli ki M. Szczuka, Atatürk ü erken anlayanlardand r. Bunun için Atatürk ün verdi i mücadeleyi izlemifl ve yapt konuflmalar takip etmifl olmal d r. lginçtir! Szczuka, Atatürk ün tüm devrimlerini göremeden 1927 de ölmüfltür. Ancak tam da tahmin etti i gibi Atatürk, avangarde (öncü) ve konstrüktivist (yap c ) bir büyük dönüflüm program n uygulam flt r. Kemal Pafla n n Yap c Program yla 1923-1938 aras nda Türkiye de tam 48 büyük fabrika yükselmifl, ülke demira larla örülmüfl, çok say da okul ve hastane aç lm fl, tarih, dil, arkeoloji ve antropoloji çal flmalar yap lm fl, müzeler, kütüphaneler kurulmufl, Ankara gibi modern flehirler yükselmifl, devlet ve özel teflebbüs el ele vererek tüm dünyaya örnek olacak kadar baflar l ve özgün bir ekonomi modeli yarat lm flt r. ABD nin, burjuvazinin reklam konusuna gelince! Szczuka bu anlat m yla sanki Atatürk sonras Türkiye sine gönderme yapm fl gibidir! Marflal Yard m, Truman Doktrini, Trunborg Raporu ve ikili anlaflmalar ile Türk ekonomisi ABD ye teslim edilmifltir. Atatürksüz Türkiye, özellikle 1946 dan sonra maalesef Amerikan burjuvazisinin reklam alan na dönmüfltür! sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynakça: 1) Blok, 5. Say, Polonya, 1924, s.2. Bkz.http://monoskop. org/images/a/a1/blok_5_jul_1924.pdf (Son eriflim 10 Temmuz 2015) 2) Ka an Güner, Modern Türk Sanat n n Do uflu, Kaynak Yay nlar, stanbul, 2015, s.85 4) Utkan Kocatürk, Atatürk ün Fikir ve Düflünceleri, Ankara, 1999, s. 140 5) fievket Süreyya Aydemir, Atatürk ün Kiflili i, Türk Dili, Kas m 1965, S.170. Aktaran Necati Gündüz, Atatürk Ça ve Zihniyeti, Ankara, 1973, s. 185. 6) Gündüz, age, s. 188,190. 7) Falih R fk Atay, Atatürkçülük Nedir, stanbul, 1966, s. 27. 8) age, s.58. 9) age, s. 63. 10) Güner, age, s. 86,87. 11) Stanislaw Czekalsk M edzynarodowka Salonow Automobilowych I Hag ograf a Rewolucj M eczyslaw Szcuka Na Rozdrozach Nowej Sztuk https:// repozytorium.amu.edu.pl(pdf), (Son eriflim 10 Temmuz 2015) 12) Sinan Meydan, Akl- Kemal, Atatürk ün Ak ll Projeleri, Özel Bask ( 5 cilt bir arada), nk lâp Kitabevi, stanbul, 2015, (iç kapak resim alt yaz s ). 45