KADINLARIN ICT (BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ) SEKTÖRÜNE KATILMALARINI KOLAYLAŞTIRMAYA YÖNELİK ONLINE REHBERLİK ARAÇLARININ GELİŞTİRİLMESİ GIRLS GO IT Yönetici Özet Raporu PROJE ÜLKELERİNDE (FRANSA, İTALYA, POLONYA, İSPANYA VE TÜRKİYE) ICT SEKTÖRÜ İŞGÜCÜ PİYASASININ ÖN ANALİZİ Yazarlar: 1- Carine ANNETTE ve Virginie BOUTIER, AFEC Europe 2- La Rocca Daniele, LAROCCAWEB 3- Magdalena Malinowska and Anna Radoń, BD Center Sp. z o.o. 4- Joanna Wapinska and Agata Karys, Viva FeminaFoundation 5- Lucía Lourido and Miguel Caneda, AGAEMP 6- Yrd. Doçent Dr.Sezai ÖZÇELİK- Doçent Dr.Ayşe Dilek ÖĞRETİR, Cankiri CSA 7- Yunus Emre AYTAÇ ve Cemalettin YILMAZ, Çatalca PEC Kurumların adı: 1- AFEC Europe, FRANSA 2- LAROCCAWEB srl, İTALYA 3- Business and Development Center Sp. z o.o., POLONYA 4- Foundation Viva Femina, POLONYA 5- Asociación Galega de Emprendedores ( AGAEMP), İSPANYA 6- Çankırı Sivil Toplum Kuruluşu (Çankırı CSA), TÜRKİYE 7- Çatalca Halk Eğitimi Merkezi (Çatalca PEC), TÜRKİYE "Bu proje T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığınca (Türk Ulusal Ajansı) yürütülen Hayat Boyu Öğrenme Programı kapsamında ve Avrupa Komisyonu'ndan sağlanan hibeyle gerçekleştirilmiştir. Ancak burada yer alan görüşlerden Türkiye Ulusal Ajansı veya Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz." 1
ICT Sektörü İşgücü Piyasası Ön Analizi, Yönetici Özet Raporu GIRLS GO IT İçindekiler Bölüm 1. Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Yapısı ve kadınların durumu.. 4 Avrupa da İşgücü Piyasasının Yapısı 4 Ortak Ülkelerde İşgücü Piyasasında Kadınların Durumu 5 Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Yapısı. 6 ICT sektöründe kadınların / erkeklerin istihdam oranı...8 Kadınların en popüler ICT uğraşları...9 Doğrulanmış kaynak yazılar..10 Bölüm 2. Ortak Ülkelerde ICT sektöründe gelecekteki iş olanaklarının incelenmesi ve analizi.. 11 Ulusal düzeyde ICT sektöründe istihdama ilişkin tahminler.10 Mevcut ve gelecekteki ulusal ve bölgesel politikalar.. 11 Kadınların durumuna ilişkin bileşen..13 ICT sektörüyle ilgili örnek AB projeleri....14 Bölüm 3. Ortak Ülkelerde ICT sektörünün orta öğrenim düzeyinde mesleki rehberliğe ilişkin ön analiz.15 Ortak ülkelerde orta öğrenim düzeyindeki öğrencilere yönelik rehber. 15 Kızların durumu: Hangi yollar daha sık tercih ediliyor? 16 Sonuçlar: Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Durumu. 18 2
Proje Özeti Projenin Adı: Kadınların ICT Sektörüne Girmelerini Kolaylaştırmaya Yönelik Online Rehberlik Araçlarının Geliştirilmesi Projenin Kısa Adı: Girls Go IT ( Haydi Kızlar Bilişime) Proje No.: 2013-1-PL1-LEO04-38543 7 Projenin Süresi: 1 Ağustos 2013 31 Temmuz 2015 Projenin Ortak Ülkeleri: Fransa, İtalya, Polonya, İspanya ve Türkiye (5 ülke) Proje Ortakları: 1- AFEC, Fransa 2- LAROCCAWEB srl, İtalya 3- Business and Development Center (BDC), Polonya 4- Viva Femina, Polonya 5- AGAEMP, İspanya 6- Çatalca Halk Eğitim Merkezi, Türkiye 7- Çankırı Sivil Örgüt Kuruluşu, Türkiye Amaçlar: - Kadınların Avrupa da ICT sektöründü düşük temsili probleminin ele alınması; - ICT sektöründe kadınlar ve erkekler için eşit fırsatların sağlanması; - Teknik sektörlerde kadınların daha büyük kariyer fırsatlarına kavuşmalarının sağlanması; - Ortaöğrenim düzeyindeki kızlar için VET danışmanlarının becerilerinin ve niteliklerinin artırılması. Hedef Gruplar: 1- Orta öğrenim okullarındaki, mesleki rehberlik kurumlarındaki, kariyer planlama merkezlerindeki ve iş ve işçi bulma kurumlarındaki vs. VET danışmanları; 2- Ortaöğrenim okullarındaki 15-19 yaş aralığındaki kızlar Ürün: - Online mesleki rehberlik aracı 3
Kısım 1. Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Yapısı ve Kadınların Durumu Avrupa da Çalışma Piyasasının Yapısı 2012 yılında çalışma piyasası hala AB deki ekonomik krizle belirlenmekteydi. AB ye ilişkin ana rakamlar gelişmedi; bunlar önceki yıla ya olumsuz eğilimler göstermeye (işsizlik) devam etti ya da göreceli olarak istikrarını korudu (istihdam). Bunun yanısıra, çalışma piyasasındaki gelişmeler Üye Ülkeleri aynı şekilde veya aynı ölçüde etkilemedi. Bunun sonucu olarak, Üye Ülkeler arasındaki farklar arttı. Çalışma yaşındaki (15-64) kişilere ilişkin 2012 AB istihdam oranı 1 biraz düşüş göstererek %64.2 ye indi (2011 ile karşılaştırıldığında -0.1 puan düşme gerçekleşti). Bu oran erkeklerde %69.8 (-0.3 düşme) iken, kadınlarda marjinal bir artış göstererek %58.6 ya ulaştı (+0.1 puan artış). 15-64 yaş arasındaki nüfusun istihdam oranı, on bir AB Üyesi Ülkede AV ortalamasının (%64.2) üstündeydi. En yüksek oranlara Hollanda da (%75.1), İsveç de (%73.8), Almanya da (%72.8), Danimarka da (%72.6) ve Avusturya da (%.72.5) ulaşıldı. Bunun aksine, on Üye Ülke %60 a ulaşamadı. En düşük istihdam oranları Yunanistan da (%51.3), İspanya da (%55.4), İtalya da (%56.8) ve Macaristan da (%57.2) rastlandı. EFTA ülkelerine ilişkin istihdam oranları %75 in üstündeydi; 2012 yılında İzlanda ve İsviçre de sırasıyla %79.7 ve %79.4 idi. 2011 yılıyla karşılaştırıldığında, istihdam oranı iki ülkede 2 puanın üstünde artış gösterdi: Letonya (2.3 puan) ve Estonya (+2.0 puan). Öte yandan, istihdam oranı İspanya da (-2.3 puan), Portekiz de (-2.4 puan), Kıbrıs ta (- 3.0 puan) ve Yunanistan da (-4.3 puan) 2 puanın üstünde gerileme gösterdi. Daha dar olan 20-64 yaş grubu için istihdam oranı, Avrupa 2020 stratejisi 2 bağlamında temel göstergelerden biri olarak kullanılmaktadır. Bu yaş grubundaki kişilere ilişkin AB istihdam oranı 2012 yılında 0.1 puan gerileyerek %68.5 e düştü, ki bu oran 2020 itibarıyla hedeflenmiş olan %75 oranının (Avrupa 2020 stratejisi) oldukça altındadır. 1 http://ict.womenmobility.org/spain/1.2s.php 2 OECD (2012), "ICT Becerileri ve İstihdam: Daha Yeşil ve Daha Akılcı Ekonomi için Yeni Yetkinlikler ve İşler ", OECD Digital Economy Papers, No. 198, OECD Publishing. doi: 10.1787/5k994f3prlr5-en http://www.oecdilibrary.org/docserver/download/5k994f3prlr5.pdf?expires=1389775751&id=id&accname=guest&checks um=8a06f8842740177197477cacb296d91c 4
Ortak Ülkelerin İşgücü Piyasasında Kadınların Durumu Fransa da: Son 30 yıl içinde,15-64 yaş arası kadınların istihdam oranı sürekli artış göstererek erkeklerinkine yaklaştı: 1983 yılında %51.4 iken, 2011 yılında %59.7 ye ulaştı; öte yandan, erkeklerin istihdam oranı aynı dönemde %75.4 den %68.2 ye geriledi. Kadınların çalışan nüfus içindeki oranı 1983 yılında %41.7 iken, 2011 yılında %47.5 e ulaştı. 30 yıl süresince yoğunlaşmadaki azalmaya karşın, kadınların yaklaşık olarak yarısı bugün bir düzine işte yoğunlaşmıştır. Kadınlar ve erkekler aynı işleri yapmamaktadırlar. Sektöre göre yoğunlaşma genellikle kadınlarda, erkeklerde olduğundan daha yüksektir; 2011 yılında, 10 iş kolu, kadınların istihdamının %47 si oranında (1983 yılında %53 dü) yoğunlaşırken, 10 iş kolu yaklaşık %31 ile (1983 te %35) erkeklerde yoğunlaşmaktadır. Bu yoğunlaşma kısmen benimsenmiş olan standartlarla, daha eril endüstriyel iş kollarından daha az ayrıntılı hizmet meslekleriyle ilgilidir. Özellikle evde yapılan el sanatları, çocuk bakıcılığı, temizlikçilik veya doktorluk gibi alanlarda fazla sayıda kadın çalışmaktadır. İtalya da: Kriz yıllarında kadınların istihdamına karşı daha büyük direnç olmasına karşın, 2012 yılında kadınların istihdam oranı yüzde 47.1 de kalırken, AB 27 ülke ortalaması yüzde 58.6idi ve kadınlar hizmet sektöründe yoğunlaşıyorlardı. Kadınların istihdamındaki artış kısmen stratejik kaynaklardaki gelişmeden (yüzde +7.9) kaynaklanmaktadır; bunların çoğunda vasıfsız işler (bakıcılık, ev işlerinde yardımcılık) sözkonusudur ve genel olarak 35 ile 49 yaş grubu üzerinde yoğunlaşmaktadır. Polonya da: Çalışan kişilerin toplam sayısı, 2013 yılında ICT sektöründe çalışan 181.200 kişi dahil olmak üzere 8.135.300 dü. Aynı zamanda, kadınların istihdam oranı %53.1, erkeklerinkisi ise %72 idi. Piyasa analistleri, 700.000 düzeyinde IT uzmanı eksikliği olacağını tahmin ediyorlar. IT uzmanı olarak çalıştırılan kadınların ortalama oranı %10 dur. Karşılaştırma yapacak olursak, eğitim sektörüne ilişkin oran %77.5 ve sağlık ve sosyal iş sektörüne ilişkin oran ise %80 dir. Ortaöğrenim gören kadın öğrencilerin yaklaşık olarak yarısı, genellikle erkek egemenliği altında olduğu şeklindeki klişe yaklaşım nedeniyle yüksek öğrenimini bilgisayar bilimleri alanında yapma fikrinden vazgeçmektedir. İspanya da: İstihdam bakımından, İspanya da kadınların oranındaki büyüme oldukça dikkat çekici; 1997 yılında %35 iken, 2006 yılında yaklaşık %55 e yükseldi. Yaş itibarıyla yapılan analizde, 55-64 yaş grubundaki kadınların 2000 ile 2006 yılları arasında en yüksek büyümeyi (%42) sergilediklerini, öte yandan daha genç yaş 5
gruplarında ise (15-24 ve 25-54) ise çok daha düşük oranda bir büyüme oranının sözkonusu olduğunu gösteriyor (iki durumda da yaklaşık %28). Bütün dönem dikkate alındığında, en yüksek büyüme en genç yaş grubunda (%67) kaydedildi ve bunu ise en yaşlı yaş grubu (%59) takip etti. En düşük büyüme orta yaş grubundan kadınlarda görüldü (%45) bu yaş grubu aile sorumlulukları olasılığının daha yüksek olduğu bir döneme denk geliyor. Kadınların istihdamındaki bu çok yüksek büyümeye karşın, grafik İspanya daki düzeylerin AB ortalamalarının altında kaldığını açık bir şekilde gösteriyor. Türkiye de: Türkiye çalışma piyasasında kadınların genel istihdam oranı (%28.7), AB- 27 ortalamasının (%58.6) önemli ölçüde altında. Ayrıca, Türkiye de aktif şekilde iş arayan kadınların payı da (%9.6) AB-27 ortalamasıyla (%10.6) karşılaştırıldığında düşük. Yarı zamanlı çalışan kadınların oranı da AB-27 nin ortalamasının altında. Türk kadınlarının %23.8 i yarı zamanlı olarak çalışırken, AB-27 de bu oran %32.1. Ayrıca, Türkiye de kadınların ortalama yarı zamanlı mesai saatleri de (18.4 saat) AB-27 ortalamasının (20.2 saat) altında. 3 Türkiye de kadınların işsizlik oranı 2002 yılından bu yana oldukça sabit kaldı; 2012 yılında %9.6 idi; bu oran AB-27 nin %10.6 ortalamasına yakın (arada bir puan var). Ne var ki, Türkiye de kadınların işsizlik oranları, erkeklerin işsizlik oranlarından daha yüksek (%9.6 / %7.8); bir başka deyişle daha fazla kadın aktif şekilde iş arıyor. Bunun yanısıra, kadın işsizlik oranı son on yıl içinde biraz (0.2 puan) artarken, erkek işsizlik oranı yüzde 2.9 puan azaldı. Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Yapısı Fransa da: Syntec Numérique e bağlı şirketlerin işgücünde kadınlar hala yetersiz temsil ediliyor. INSEE nin 2010 rakamlarına göre, Fransa da çalışma piyasasında kadınların yüzdesinin %48 arttığı dikkate alındığında, kadınlar, kurumun üyelerinin işgücünün %25 ini temsil ediyor. Telekomünikasyon sektörü, Fransız büyümesinin ve rekabet gücünün öğelerinden birini oluşturuyor. 2000 ile 2008 yılları arasında, çeyrek büyüme dijital teknolojiden kaynaklandı. 2011 yılında, Fransa da telekomünikasyon ağları yabancı yatırımcıları kendine çeken bir faktörde. Telekomünikasyon, yılda 6.4 milyar 3 Eurostat Labour Force Survey (LFS) (2011) 6
Euro ile altyapılara yatırım yapan özel sektördü. 2010 yılında, bu sektördeki istihdam 300.000 e karşılık geliyordu (bunun 126000 ı Telekomünikasyon Operatörleri oluşturuyordu). Süper hızlı geniş bant bağlantının yaygınlaşması 100000 ek istihdamın yaratılmasını sağladı. İtalya da: 2012 de insanların %76.1 i (serbest meslek veya değil) üçüncü derece sektörde; %13.7 si sanayi sektöründü; %6.9 u inşaat sektöründe ve %2.9 u ise tarım sektöründe çalışıyordu. Genel çalışan nüfus dikkate alındığında, 25 yaşın altındaki genç insanlar inşaat sektöründe daha çok, sanayi ve tarım sektöründe daha az (%9.4 e karşılık %6.9) çalışmaktadır. Tersine olarak, 50-64 yaş arası, tarım sektöründe çalışan insanların oranı çalışan insanların geri kalanına göre çok daha yüksek (%4.1 e karşılık %2.5). İtalya da, ICT sektöründe yaklaşık 37.400 şirket bulunmakta ve bunlar iki gruba ayrılmaktadır: toplam ICT sektörünün yaklaşık olarak %7 si donanım imalatıdır (bilgisayarlar, çevre cihazları, parçalar ve elektronik devre kartları) ve %93 ü ise telekomünikasyon hizmetleri, yazılım, danışmanlık ve ilgili faaliyetler, veri işleme, hosting ve ilgili faaliyetler ve web portalları sağlayıcılarından oluşmaktadır. Mevcut bilgilere göre, ülkemizde şirket sayısında bir artış eğilimi görülmektedir; ICT sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin sayısında artış görülürken, sanayi sektöründeki toplam şirket sayısı azalmaktadır. ICT şirketleri çoğunlukla küçük işletmelerdir; şirketlerin yaklaşık %77 sinde personel sayısı 10 un altındadır; %16 sında personel sayısı 10-49 çalışan arasındadır; 250 den fazla personele sahip firmaların oranı toplamın %3.3 ünü oluşturmaktadır. Bölgesel düzeyde, ICT şirketleri Kuzeybatıda daha büyük ölçüde mevcuttur; burası toplam sayının %35 i yer alırken, Güneyde bu oran yaklaşık %20 dir. Polonya da: ICT sektörünün yapısı şöyledir: Cep telefonu - %37.2, Bilişim teknolojisi yurtiçi %30.4, Ankesörle telefon %16.2 (veri transferi %5.7 dahil), Bilişim teknolojisi - yurtdışı %12.6; Diğer veri transferi %3.7. İspanya da: İspanya da ICT sektörünün beklenen büyüme oranı yaklaşık %2.7 dir. Bu büyümenin lokomotifi, yazılım e IT hizmetlerine yapılan yatırımlardır ve son iki yılın eğilimini değiştirmektedir. ICT sektöründeki istihdama ilişkin rakamlar değişkenlik göstermektedir. Bilim ve Teknoloji Bakanlığı ile İspanya Bilişim Teknolojisi Şirketleri Birliğine (Asociación Española de Empresas de Tecnologías de la Información, SEDISI) göre, ICT deki istihdam 2000 ve 2001 yılları arasında 87.945 den 93.380 e çıkmış ve piyasadaki genel yavaşlamaya karşın donanım, merkezi işletim birimleri 7
(CPU lar), yazılım, IT hizmetleri ve telekomünikasyon hizmetleri alanlarında%6.18 lik bir büyüme kaydedilmiştir. Türkiye de: Türkiye ICT piyasası büyüyor ve bu büyüme alt sektörleri içinde toplam istihdamdaki artışla kendisini gösteriyor. Çağrı Merkezi sektörü ve perakende teknoloji sektörü ICT hizmetleri sektörünü destekliyor. İki sektör de çok sayıda personel gerektiriyor; şu anda istihdam edilen personel sayısı 77.900 dür. Ayrıca, belirtilmesi gereken bir başka husus da, bilişim teknolojisi sektörü ile savunma sanayi yazılım ve hizmetler sektöründe yıllık çalışan kişi sayısındaki artış sırasıyla %61 ve %54 dür. ICT Sektöründe Kadınların / Erkeklerin İstihdam Oranı Fransa da: ICT sektöründe erkekler ile kadınlar arasındaki boşluk genişlemeye devam ediyor ve klişeler her zamankinden daha fazla sapma gösteriyor. Kadınlar okula bırakıp bilişim ve iletişim teknolojilerinde (ICT) bir iş bulmayı sürdürüyorlar. Fransa da, iki öğrenciden bir tanesi Bilişim teknolojisi alanında çalışmaya ilgi gösterse, bunların sadece yarısı bu yolda yürümeye devam ediyor. Erkek öğrenciler ile kız öğrenciler arasında, ortaöğrenim düzeyindeyken bilişim ve iletişim teknolojilerine olan eğilimleri bakımından göreceli bir benzerlik sözkonusu. Yüksek oranda kadın öğrenci yüksek öğrenim düzeyinde bu teknoloji alanında okumayı seçiyorlar. Buna karşın, bunların çoğunun bu sektörde bir kariyer yapmak istemedikleri kanıtlanmıştır. Bu alarm verici durum, durgunluğa karşın, yetersiz beceri riskinin verimlilikte bir yavaşlamaya neden olması riskinin sözkonusu olduğu bir dönemde bu endüstriye yönelik yeteneklerin gerçekten heba olması anlamına geliyor. İtalya da: İstatistiksel veriler, şirketlerin çoğunun personel alımında cinsiyeti bir faktör olarak kullanmadıklarını gösteriyor. 2013 yılında planlanmış olan işe alımların %72 sinde belli bir cinsiyet amaçlanmadan araştırma yapıldığı anlaşılıyor. Diğer alanlarda bu yüzde çok farklı; aslında özel kuruluşların genelinde, vakaların %47 sinde diğer şeylerin yanısıra bir cinsiyet tercihi de ifade edilmemektedir; böyle bir ifade kullanıldığında erkekler %33, kadınlar %19 oranında tercih ediliyor. Polonya da: Dijital sektörde, kadınlar erkeklerden daha sık işini bırakıyor ve yönetim ve karar verme pozisyonlarında yetersiz şekilde temsil ediliyorlar (bu gerçek burada 8
diğer sektörlerde olduğundan daha belirgin). ICT sektöründe istihdam edilenlerin sadece %19.2 si bir kadın amire sahipken diğer sektörlerde bu oran %45.2. İspanya da: İstihdam bakımından, İspanya da kadınların oranındaki büyüme oldukça dikkat çekici; 1997 yılında %35 iken, 2006 yılında yaklaşık %55 e yükseldi. Yaş itibarıyla yapılan analizde, 55-64 yaş grubundaki kadınların 2000 ile 2006 yılları arasında en yüksek büyümeyi (%42) sergilediklerini, öte yandan daha genç yaş gruplarında ise (15-24 ve 25-54) ise çok daha düşük oranda bir büyüme oranının sözkonusu olduğunu gösteriyor (iki durumda da yaklaşık %28). Bütün dönem dikkate alındığında, en yüksek büyüme en genç yaş grubunda (%67) kaydedildi ve bunu ise en yaşlı yaş grubu (%59) takip etti. En düşük büyüme orta yaş grubundan kadınlarda görüldü (%45) bu yaş grubu aile sorumlulukları olasılığının daha yüksek olduğu bir döneme denk geliyor. Kadınların istihdamındaki bu çok yüksek büyümeye karşın, grafik İspanya daki düzeylerin AB ortalamalarının altında kaldığını açık bir şekilde gösteriyor. Türkiye de: Türkiye de ICT uzmanları olarak istihdam edilen kadınların payı, OECD ülkeleri arasında en düşük oranlardan biridir. Erkek meslektaşlarıyla karşılaştırıldığında, ICT uzmanlık işlerinde çalışan kadınlar özellikle şu endüstriler üzerinde yoğunlaşma eğilimi gösteriyorlar: 1- Eğitim ve sağlık faaliyetleri, 2- Finans ve sigorta faaliyetleri, 3- Kamu yönetimi. 2010 yılında, dar tanımıyla ICT istihdamı (ICT uzmanları) Türkieye de %1.7 i temsil ediyordu. Kadınların Seçtiği En Popüler ICT Meslekleri Fransa da: Amacı kadınlarla erkekler arasındaki eşitliği geliştirmek olan Syntec Numérique in Femmes du Numérique Komisyonu, mesleki eşitliği teşvik etmek adına teknoloji sektörü tarafından gösterilen çabayı inceledi. Fransa da ICT sektörü ve kadınlar hakkında bazı göstergeler vardır. Bir örnek verecek olursak, şirketlerde görüşme yapılan kadınların oranı %28 dir; bu oran 2010 yılında %25 di; buna karşın, şirketlerde terfi eden kadınların oranı hala ulusal ortalamanın altındadır. Polonya da: ICT sektöründe istihdam edilen kadınlar çoğunlukla şu işlerde çalışıyorlar: video oyun programcısı, dijital iletişim uzmanı, ICT politika tasarımcısı. İspanya da: OECD verilerine göre, İspanya da ICT kullanılan mesleklerde kadınların payı 2004 yılında %38 idi. ICT kullanılan mesleklerdeki kadınların çoğu ofis veya sekreterlik türü işlerde çalışmaktadırlar. İspanya da, bu oran yaklaşık %62 ye 9
ulaşmaktadır. Bir başka deyişle, ICT uzmanlık kategorisinde, İspanya da erkeklerle karşılaştırıldığında göreceli olarak daha az kadın (%11) çalışmaktadır. 1998 ile 2004 yılları arasında ICT uzmanlık alanlarında kadınların payı İspanya da biraz artış göstermektedir. Türkiye de: Çağrı merkezi sektörü, ana ICT alt sektörlerinden biri durumundadır. Çağrı merkezi sektörünün piyasa hacmi yaklaşık olarak 2.5 milyar TL dir. 1000 çağrı merkezi bulunmaktadır; bunların 300 tanesi büyük ve orta boyutlu firmalara aittir. 2012 yılında, bu sektörde 67.000 kişi istihdam ediliyordu. Bu rakamın 2015 yılı itibarıyla 100.000 e ulaşması beklenmektedir. Çalışanların %50 si lise mezunu ve kalan %50 si ise üniversite ve ön lisans derecesine sahip. Çalışanların ortalama yaşı 26. Bu sektörde kadınların istihdam oranı %60. Doğrulanmış kaynak makaleler http://www.syntec-numerique.fr/presentation/secteur-et-marches http://www.syntec-numerique.fr/publications?ccc=660#middle_container http://www.syntec-numerique.fr/content/edition-2013-de-lenquete-femmes-dunumerique http://femmes.gouv.fr/wp-content/uploads/2013/03/chiffrescl%c3%a9s_ok_bd_distiller21.pdf 10
Kısım 2. Ortak Ülkelerdeki ICT Sektöründe Gelecekteki İş Olanaklarına İlişkin İnceleme ve Analiz Ulusal Düzeyde ICT Sektöründe İstihdama İlişkin Tahminler Fransa da: Syntec Numérique, Fransız dijital ekosisteminin ilk endüstri sendikasıdır. Syntec Numérique, Fransa daki dijital kazancın ve 369.000 çalışanın %80 ini temsil etmektedir. Telekom operatörleriyle ve dijital motorların imalatçılarıyla ilişkilerini güçlendirmek suretiyle dijital ekosistem içindeki konumunu güçlendirmektedir. İtalya da: ICT sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin 2013 yılında 15.000 kişiyi işe alması planlandı. Bunlar arasında mevsimlik olmayanlar yüksek yaygınlık gösteriyorlar ve sektörle ilgili tahminin %90 ını oluşturuyorlar (yaklaşık 13.500). Mevsimlik istihdam, yaklaşık 1.500 pozisyonla toplam sayının sadece %10 unu oluşturuyor. Polonya da: Çeşitli türden eğitim uzmanlarına ve rehberlere yönelik talepte artış görülmektedir. ICT deki gelişmeler, bilgisayar destekli eğitimde tele-öğretmenlere; öğrenim teknolojilerinde eğitim komisyoncularına veya uzmanlarına olan talebin artmasına yol açacaktır. Ayrıca, ticaret ve sosyal ilişkilerin giderek karmaşık hale gelmesi ve ayrıca çalışanları etkileyen rekabetçi baskı nedeniyle, rehberlik mesleği daha da yaygınlık kazanacak. İnternetin faydalı yanında görülen artış nedeniyle, Polonya da internet alanında gelecekte aşağıdaki iş olanakları ortaya çıkabilir: trafik yöneticisi, yeni metrik analiz, içerik yöneticisi, e-posta kanal uzmanı, dürüst hacker, kullanıcı arayüzü tasarlamanın ergonomik ve psikolojik yanlarıyla ilgili uzmanlar. İspanya da: 2001 yılına ait İspanyol verilerine göre, IT sektöründe çalışanların %83.67 si açık uçlu sözleşmeyle çalışmaktadır. Sektördeki çalışanların %71.64 ünün üniversite mezunu olduğu tahmin edilmektedir (bu durum sektörde yüksek eğitim düzeyinin önemini vurguluyor). Çalışanların %34.38 i kadın ve sektörde çalışanların yaş ortalaması 33. Türkiye de: Bu nedenle, kısa vadede ana görevlendirme alanları, kadınların hali hazırda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli bir rol oynadığı sektörlerle (örn. sağlık, eğitim, sosyal koruma, tarım ve kırsal kalkınma, kentsel kalkınma, altyapı, çevre ve sosyal gelişim, vs.) çoğunlukla aynı doğrultudadır. Sağlık endüstrisi tarihsel olarak kadınların istihdamında ana alan olmuştur; şu anda ise önemli bir geçiş yaşanmaktadır. 11
Kadınlar için potansiyel olarak yeni profesyonel ICT iş alanı yeni gelişmekte olan yeşil ekonomidir. Ulusal ve Bölgesel Mevcut ve Gelecekteki Politikalar. Fransa da: Dijital şirketler, aradıkları yetenekleri işe almakta güçlük çekiyorlar. Genç insanların, özellikle genç kadınların bilgisayar mühendisliği okullarına çekilmesi bir ana ekonomik ve sosyal menfaat konusu durumuna gelmiştir. Genç kadınlar bilgisayar mühendisliği okullarındaki öğrenci sayısının %10 ile %18 arasında bir oranını oluştururlarken, bir ekip çeşitliliğinin yarattığı yüksek değerin bilincinde olan dijital şirketler onları beklemektedir. Dijital eko sistem, kadınlar için gerçek fırsattır. İtalya da: Son yıllarda, ulusal politikalar teknolojik ilerleme, bilhassa ICT de yapısal yatırımlar ve ayrıca yeni şirketlerin geliştirilmesini teşvik etme konusunda yoğunlaştı. İtalya bir yapısal boşluk sıkıntısı çekmektedir; bütün yurttaşların ve bütün şirketlerin geniş banda erişimine izin vermeyen daha yaşlı bir kuşağa yönelik bir telekomünikasyon ağı vardır. Polonya da: Polonya da, ICT sektöründeki çalışma piyasası kaynakları yılda 15.000 üniversite mezunuyla büyümektedir; IT/ICT sektöründe kariyer yapılması istikrarlı istihdam ve göreceli olarak iyi gelir için bir teminat haline gelmiştir. İşin ilginç yanı, tahminlere göre, 2020 ye kadar olan dönemde, IT uzmanlarının sayısı sadece iki AB ülkesinde (Polonya ve Almanya) sürekli olarak büyüme gösterecektir. Polonyalı üniversite öğrencileri, hem kişisel olarak hem takım halinde düzenli şekilde uluslararası program yazma yarışmalarını kazanmaktadırlar. İspanya da Avanza Planı stratejisi 2006 yılında uygulamaya konuldu; amaç İspanya nın bilişim toplumunu (IS) geliştirmeye yöneliktir. Strateji bir ulusal modernizasyon, e-devlet ve inovasyon ana bileşenlerinden oluşuyor. Plan, dijital dışlanma riskini en fazla yaşayan yurttaşları ve ayrıca küçük ve orta ölçekli işletmeleri (KOBİ ler) hedef alıyor. Plan, ICT yoluyla ekonominin genelinde verimliliği ve rekabet gücünü artırmayı amaçlıyor. Dört ana alandan oluşuyor: dijital vatandaşlık, dijital ekonomi, dijital kamu hizmetleri ve dijital içerik. Avanza Planı, bir den fazla politik alana, faydalanan kesime ve resmi düzeylere yayılan amaçlara sahip bir kapsayıcı bir strateji. İnovasyonun ve rekabet gücünün artırılmasından istihdam olanakları yaratılmasına, insan sermayesinin artırılmasına ve kamu sektörünün modernleştirilmesine kadar uzanan amaçlara katkıda bulunuyor. 12
Türkiye de: Devlet, 2023 yılına kadar ICT sektörünün iyileştirilmesi üzerinde yoğunlaşıyor; amaç 160 milyon dolarlık bir ICT sektörü büyüklüğüne ve GGSYIH nin %8 ini oluşturan bir sektöre ulaşmak. 1990 lı yıllardan bu yana, 36 Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB) kuruldu ve toplam 2.209 şirket için 14 tane daha inşa edilmekte. Türkiye şu anda 129 tane ICT ile ilgili Araştırma ve Geliştirme (ArGe) merkezine ve daha da fazla merkez yapılıyor. FATİH projesi en büyük kamu ICT projesi olup 2012 yılında 803 milyon TL lik bir yatırımla uygulamaya konuldu; bu durum Türkiye nin ICT ye olan yöneliminin bir işareti. Kadınların Durumuna İlişkin Bileşen Fransa da: Genç kadınların istihdamının çeşitlendirilmesini desteklemek amacıyla şu anda Fransız hükümeti bazı ulusal önlemler alıyor. Bunlardan bir tanesi Seine-Saint- Denis, Union Retravailler, Cité des métiers bakanlık kuruludur. Amaç bir uzmanlık değerlendirmesi yapılması, istihdam profesyonellerinden destek alınması, öz sansür konusunda bütünleşme ve klişelere karşı mücadeledir. Polonya da: Polonya üniversitelerinde kız öğrencilerin sayısı, erkek öğrencilerden fazladır. Bunun yanısıra, son yıllarda, ortaöğrenim okullarından mezun olan kızların bir zamanlar genel eğilim olan sosyal bilimler yerine teknoloji üniversitelerinde eğitimlerini devam ettirmeye karar verenlerin sayısı her geçen gün artıyor. Şu anda, yaklaşık 110.00 kız öğrenci bu yönde eğitim yapma yolunu seçmiş durumda. Kız öğrenciler, teknik üniversitelerdeki bütün öğrencilerin yaklaşık %36 sını oluşturuyor. Bu bulgu, 2007/2008 öğretim yılıyla karşılaştırıldığında %5 lik bir artışa karşılık geliyor. İspanya da: Kadınlara Avanza Planında da öncelik veriliyor; çünkü kadınların ICT leri kullanmaları ortalama olarak erkeklerden daha az muhtemel; örneğin 16-74 yaş grubundaki erkeklerin %63.4 ü internet kullanırken, kadınların sadece %56.2 si düzenli olarak interneti kullanıyor. Bilişim Toplumunda Cinsiyet Eşitliğine İlişkin Program bir Avanza Planı girişimi olup Sivil Toplum Kuruluşlarına kadınlara ICT becerilerinin öğretilmesine ve onların istihdam fırsatlarının artırılmasını amaçlayan projeleri gerçekleştirmelerine yönelik fon sağlıyor. 13
Türkiye de: Kızlar hala klişe bakış açısıyla geri tutuluyorsa da eğilimler değişebiliyor. Kızların ICT yi bırakmaları genellikle ortaöğretim sonrasında gerçekleşiyor. Türkiye de ICT alanında kadınların yetersiz temsil edilmesinin üstesinden gelmek için, kamu ve özel ortaklık ve işbirliği ICT ve ICT kariyerleri konusunda daha gerçekçi ve doğru bilgilere erişilmesini sağlamak suretiyle endüstri konusundaki algıların değiştirilmesinde önemli bir rol oynayabilirler. Öğretmenlere, öğrencilere ve onların ebeveynlerine ICT konusunda doğru bilgi verilmesi için bilhassa eğitim kurumları ile Bakanlıklar ve endüstri arasında daha yakın işbirliği gerekmektedir. ICT Sektörüyle İlgili Örnek Avrupa Projeleri Fransa da: Dijital meslekler: şirketler 15-18 yaş grubunu çekmek istiyorlar. Strateji: dijital şirketler, aradıkları profilde kişileri hazırlayan müfredata göre genç insanları mesleki rehberliğe yönlendirmek istiyorlar. Böylece dijital ticarete ilişkin bilgi edinmek ve bir etkileşimli kampanya ( The S Nums ) yoluyla 15-18 yaş arası gençleri kendilerine çekmek istiyorlar. Polonya da: Polonya da çok sayıda sivil toplum kuruluşu, Avrupa Birliği tarafından sağlanan fonlarla ortak şekilde finanse edilen ICT ile ilgili projeler gerçekleştiriyorlar. Projelerden bir tanesi Programlama MMP ICT Akademisi http://www. altkomakademia.pl/efs/projekty/i/podkarpackie/programowanie. Projenin amacı, 70 mikra ve küçük ICT işletmesinin bilgi tabanlı potansiyelini 100 çalışanının niteliklerini artırmak suretiyle geliştirmektir. Bilhassa kadınlar projeye katılmaya yüreklendiriliyorlar. ICT becerilerini ve bölgesel çalışma piyasasındaki pozisyonlarını geliştirmek amacıyla en az 20 kadına eğitim sağlanmaktadır. İspanya da: Projenin adı Ulusal Geniş Bandı Yayma Planı (PEBA). PEBA projesi (Kırsal ve İzole Yerlerde Geniş Bandın Konuşlandırılmasına Yönelik Ulusal Program), özellikle kırsal bölgelere yönelik olarak tasarlanmış bir Avanza Planı olup 2005 ile 2008 yılları arasında uygulandı. Öneriler için iki çağrı yapıldı (2005 ve 2007 de); bunun sonucunda iki operatör tarafından daha küçük 29 proje daha uygulanmaya başlandı (27 tanesi Telefónica ve 2 tanesi Telecable tarafından). Amaç geniş bandın finansal anlamda karşılanabilirliğini ve ayrıca rekabeti bozmaksızın belli ana servis ihtiyaçların mevcut kılınmasını sağlamaktı. 14
Türkiye de: İşgücü Piyasasına Geri Dönen Kırsal Kadınlara Yönelik Sürekli Eğitim Yaklaşımının Uyarlanması: Beypazarı Model Proje, Numara: 2009-1-TR1-LEO05-08660. Projenin amacı, Sürekli Mesleki Eğitim (SME) yöntemlerinin, cihazlarının, araçlarının ve uygulama yollarının kırsal kesim kadınlarının ihtiyaçlarına ve özelliklerine uyarlanması yönünde öneride bulunmaktır. Bir başka deyişle, çalışma piyasasına giriş ve/veya yeniden giriş amacına ulaşma ve eğitim faaliyetlerinin yönetimini ve metodolojisini bu gruba göre ayarlama amacına ulaşmak için SME nin programından ve planlamasından en iyi şekilde yararlanmayı önermeyi amaçlıyor. http://beypazarimodel.karatekin.edu.tr/index.html Kısım 3. Ortak Ülkelerdeki ICT Sektörünün Ortaöğrenim Eğitim Düzeyinde Mesleki Rehberlikle İlgili Ön Analiz Ortaöğrenim Düzeyindeki Öğrencilere Rehberlik Fransa da: 3 düzeyde rehberlik sağlanıyor: Düz ve teknik okullarda 1- altıncı sınıfın başı, 2- üçüncü sınıfın sonu ve 3- sonuncu sınıf. Ana rehberlik dönemi düz ve teknik okulların son sınıfıdır. Özellikle Eğitim ve Çalışma Bakanlıkları, eğitim ve mesleki rehberlikle ilgili olarak eğitim ve ilgili hizmetlerin geliştirilmesi ve uygulamaya konulması politikasıyla en fazla ilgilenen kurumlar. Zorunlu eğitimin ulusal müfredatına kariyer eğitimi dahil edildi. Bunun yanısıra, 2004 yılında, üçüncü sınıfa denk gelen kolej oryantasyon dönemine bir mesleki keşif dersi konuldu. Bununla, öğrencilere iş dünyasına daha dönük olmalarını sağlamak ve onların eğitimlerini nasıl sürdürecekleri konusundaki düşüncelerine yardımcı olmaktır. İtalya da: İtalya da, oryantasyon iki farklı bakanlığın görev alanındadır: 1- Eğitim Bakanlığı, Üniversite ve Araştırma (MIUR); 2- Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı (MLPS). Rehberlik politikaları, okullarda (ilkokuldan itibaren) sunulan eğitim ve öğretim programlarıyla ilgili faaliyetler ile yerel eğitim idareleri ve üniversiteler tarafından sağlanan hizmetler ile ilgili rehberlik politikaları Eğitim Bakanlığının sorumluluğundadır; ayrıca mesleki eğitim ve mahalli iş bulma ile ilgili bütün faaliyetler MLPS nin, bölgenin ve vilayetlerin sorumluluğundadır. Yürürlükteki mevzuat, İşçi Bulma İdarelerine yerel düzeydeki işletme yapılarından faydalanarak aktif çalışma 15
piyasası politikası ve ayrıca bilişim fonksiyonları, genç insanların eğitilmesine yönelik yollar konusunda rehberlik ve bunların izlenmesi konularında destek vermektedir. Polonya da: Profesyonel ve mesleki rehberlik iki bakanlığın sorumluluğundadır: 1- Milli Eğitim ve Spor Bakanlığı, okul öğrencileriyle ilgili mesleki rehberlik ve kariyer planlaması konularından sorumludur. Bu Bakanlığın bünyesinde bulunan ve bununla ilgili hizmetler sağlayan ana kurumlar Psikolojik ve Pedagojik Danışmanlık Merkezleri; 2. Ekonomi, Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığıdır; bu Bakanlık, işsiz yetişkinlere ve gençlere profesyonel ve mesleki rehberlik hizmeti verilmesinden sorumludur. Kariyer rehberliği, genel müfredatın bir parçasıdır. Okulların, bunu yurttaşlık eğitimi ve toplum hakkında bilgi gibi özel müfredat dersleri dahil etmeleri gerekmektedir. İspanya da: İspanya da mesleki eğitim yaklaşık 150 dalda sunulmaktadır; bunlar orta veya daha yüksek dereceler şeklinde bölünmüş olan 26 meslek ailesi altında organize edilmiş olup ait oldukları mesleki alanlarla ilgili kuramsal ve uygulamalı içeriklere sahiplerdir. Mevcut eğitim sistemi, öğrencilerin her durumda en uygun eğitim seçeneğini seçmelerine, çalışma piyasasına mümkün olan en iyi koşullarda giriş yapmalarını kolaylaştıracak bir eğitim almalarına olanak sağlamaktadır. Türkiye de: Mevcut mesleki eğitim sisteminde, eğitim sektörü ve işyerinde öğrenim işgücünün önceden eğitimine dayanmaktadır ve bu durum, sistemi ikili olarak tanımlayan yasa tarafından da dile getirilmektedir. İlke olarak, bu okul-işletme ilişkisi, mesleki eğitim ve öğretimin gerçek bağlamı içinde, yani iş dünyasında geliştirilmesine yönelik umut verici bir temel yaratmaktadır. Kızların Durumu: Hangi yollar daha fazla tercih ediliyor? Fransa da: Yapılan incelemelere göre, dönem boyunca kızların fen bilimlerine yönelik tercihlerinde açıkça değişiklik yaşandı. Ortaöğrenim düzeyinde pozitif bir gelişme görülürken, yüksek öğrenimde bu durum o kadar açık değil. Eğitim politikalarının kızların bilimsel kariyer tercihleri üzerindeki rolü, ergenlerin mesleklerle ilgili tanımlamaları, klişeler ve algılar (ve ailelerin etkisi) cinsiyete ve onların bir bilimsel kariyer seçimlerine göre ayrı ayrı konularla ilgili yerleşmiş fikirler arasındaki bağları açıklamaya yönelik olarak inceleneceklerdir. İtalya da: Genç kızlara verilen eğitimin yanısıra, bölgelerin, eyaletlerin ve belediyelerin teşvik ettiği halk merkezlerinde (Gençliği Bilgilendirme Merkezleri) ve özel sosyal merkezlerde rehberlik hizmetlerinden de yararlanabilmektedirler. İş ve İşçi 16
Bulma Merkezleri, 15-18 yaş arası genç kızlara bilgi, rehberlik ve danışmanlık hizmeti sunmaktadırlar. Ayrıca, belli kullanıcılara (iş dünyasına dönmeyi düşünen, risk altındaki gençler, engelliler, göçmenler, vs.) rehberlik hizmeti vermeye ve eğitmeye yönelik olarak bölgeler tarafından teşvik edilen projeler bulunmaktadır. İspanya da: Mevcut ICT, mühendislik ve bilimsel meslekler ve eğitim yolları konusunda bilgi eksikliği kızların ICT sektörünü seçmelerinde önemli engel oluşturmaktadır. Ailelerin, öğretmenlerin ve akran grubunun belirleyici rolü de kızların ICT işlerini seçmemelerinin bir başka nedenidir. Bunu yanısıra, hem kızlar hem kadınlar böyle mesleklerde cinsiyete dayalı ayrımcılıkla karşılayabildiklerini/ karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. Bu nedenle, kadınların erkeklerin alanlarında kabul edilmeyişleri de engelleyici bir etken olarak görülmektedir. Eğitim ve mesleki kariyer seçimleri genellikle şu iki soruya dayanmaktadır: 1- Bunu yapabilir miyim? Ve 2- Bunu yapmak istiyor muyum? Bunu yapabilir miyim? sorusu, kızların benlik kavramıyla yakından bağlantılıdır. Eğer kızların, STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik) konularıyla ilgili benlik kavramları erkeklere göre daha düşük düzeydeyse ve eğer erkeklere göre daha fazla sayıda kız STEM in güç olduğu ve sadece bunlarla ilgili konularda üst düzeyde olan kişiler için uygun olduğunu düşünüyorlarsa, o zaman bu soruyu Hayır, yapamam şeklinde yanıtlamaları çok daha muhtemeldir; bu nedenle, bir STEM kariyer yolunu seçerken erkeklerden daha kuşkucu davranmaktadırlar. Daha düşük benlik kavramı, aileler, öğretmenler ve kariyer danışmanları tarafından da ( Bunu yapabilir misin? ) pekiştirilmekte (ve hatta oluşturulmaktadır). Bunu yapmak istiyor muyum? sorusuna gelince, aynı yazarlar bu sorunun kızların STEM den hoşlanıp hoşlanmadıkları sorusuyla ilintili olduğunu ileri sürmektedirler. Türkiye de: Eğitime erişimde cinsiyete dayalı eşitsizliğin temel bir sorun olduğu belirtilmektedir; ayrıca bu durum, kırsal bölgelerdeki kadınların ve kızların okumayazma öğrenme ve bütün düzeylerde eğitim alma olanakları bakımından erkeklere göre sistematik olarak daha düşük düzeyde olduklarının altını çizmektedir. Bunun yanısıra, Türkiye de hem okuryazarlığın hem de eğitime erişimin kentten kırsal kesimlere, batı bölgelerinden doğu bölgelerine, daha genç insanlardan daha yaşlı gruplara doğru azaldığını da göstermektedir. Ayrıca bütün bu değişkenlerin kırsal kadınların okuryazarlığını ve eğitimini, kırsal erkeklerinkiyle karşılaştırıldığında daha fazla etkiledikleri de vurgulanmaktadır. Türkiye de, şu sorunlar vardır: kadınlar arasında okuma yazmak bilmezlik ve özellikle yetişkin kadınların okuma yazma bilmemesi ve 17
ayrıca kızların ilkokula ve ortaokula gönderilmemeleri ve okulu bırakma oranlarının erkeklere göre daha yüksek olması. Sonuçlar: Ortak Ülkelerde ICT Sektörünün Durumu Sonuç olarak, ortak ülkelerin herhangi bir sansürle mücadele etme ve öğrencilerin daha geniş seçenekler arasından seçim yapmalarını sağlama konusu üzerinde yoğunlaşan bazı deneyimlere sahip olduklarını söyleyebiliriz. Birinci türden araçlar, rehberlikte cinsiyet boyutuna hitap etmektedir. Öğrencilerin kariyer seçimlerini çeşitlendirmek amacıyla, belli yollar ve belli işler ile ilgili cinsiyete dayalı klişelere karşı mücadeleyi içerir. Bütün ortak ülkelerde kadınların ICT sektörüne katılımlarını engelleyen faktörler: kadınların rolüne ilişkin gelenekler ve kültürel klişeler; Dahili ve sosyal engeller ve ayrıca düşük öz saygı, kötü iletişim becerileri, risk alma konusunda isteksizlik ve rekabete karşı olumsuz tutum gibi psikolojik faktörler; Bu alanda erkeklerin hakimiyeti gibi harici engeller; kişinin özel ve meslek hayatını dengelemekte zorluk çekmesi ve bu sektörde rol modellerin olmaması. Daha fazla sayıda kızın gelecekte kariyer için ICT sektöründe çalışmayı düşünmelerini teşvik etmek için, onlar için rol modeller oluşturacak başarılı kadınların tanıtılması ve onların ekonominin bu alanındaki rollerinin halka duyurulması gerekir. Ortak ülkelerde ICT lerin kullanımındaki cinsiyet farkı, ergenlerin ICT lere erişimleriyle değil, ICT lerden yararlanma şekliyle ilgilidir. Buna karşın ve diğer yazarlarla paralel olarak, bilgisayarlara ve ICT lere erişimin olması ve ICT lere yönelik olarak pozitif tutum sergilenmesi bilgisayarla veya ICT ile ilgili bir kariyerin seçilmesine yönelik ilgiyi geliştirmek için yeterli değildir. Bunun yanısıra, genç kadınların teknolojiyi ve ICT ile ilgili çalışmaları takip etmeye yönelik ilgilerinin düşük olması da, onların yetenekleri konusundaki algılarının düşük olmasıyla ve teknolojiye yönelik daha olumsuz tutumlarıyla bağlantılı görünmektedir. ICT eğitiminde bir sorun vardır. Öte yandan, bilişim teknolojisine dayalı bir toplumda büyüyen yeni genç kuşağın öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak için daha yenilikçi öğretme stratejilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Buna karşın, böyle stratejilere yönelik ihtiyaç mevcut ortaöğretim sisteminin ve öğretme faaliyetlerine ICT leri yaratıcı şekilde dahil etme ihtiyacını algılamayan bazı öğretmenlerin katılığıyla çelişmektedir. 18