GYS 2019 MSB GENELKURMAY BAŞKANLIĞI PERSONELİ GÖREVDE YÜKSELME SINAVLARINA HAZIRLIK KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

GYS 2019 MSB GENELKURMAY BAŞKANLIĞI PERSONELİ GÖREVDE YÜKSELME SINAVLARINA HAZIRLIK KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

Komisyon MİLLÎ SAVUNMA BAKANLIĞI GENELKURMAY BAŞKANLIĞI PERSONELİ GÖREVDE YÜKSELME SINAVLARINA HAZIRLIK KONU ANLATIMLI SORU BANKASI ISBN 978-605-241-590-0 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 2. Baskı: Mart 2019, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Merve Toruk Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti. Kazımkarabekir cad. No:97/24 İskitler - Ankara 0312 341 00 02 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 14721 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ PEGEM Akademi Görevde Yükselme Sınavlarına Hazırlık Yayınlarımız, alanında uzman yazar komisyonumuz tarafından, en son yayımlanan sınav ilanındaki konular kapsamında hazırlanmıştır. Kitaplarımız, yayımlandığı tarihe kadar mevcut olan tüm güncellemeleri kapsamaktadır. Kitaplarımız yayımlandığı tarihten sonra, yayımlanan sınav ilanlarına eklenen ya da çıkarılan konular ve mevzuat güncellemeleri, okuycularımızın sorumluluğu dâhilindedir. Sınava girecek olan adaylarımız, yayınımızda bulunan mevzuat konularında yer alan Ek Form veya Örnek Formlara (http://www.mevzuat.gov.tr) İnternet adresinden ulaşabilirler. Millî Savunma Bakanlığı Genel Kurmay Başkanlığı Personeli Görevde Yükselme Sınavlarına Hazırlık Konu Anlatımlı Soru Bankası yayınımızda bulunan konu anlatımları, siz değerli okuyucularımızın toplam iş yükü gözetilerek, öz ve net bilgilerden uzaklaşmadan, güncel bir yayın iletme gayesi ile özenle hazırlanmıştır. Konularda teorik çerçeve net bir şekilde çizilmiş, çözümlü testler ve cevaplı tarama testleri ile pratiğe ilişkin çok sayıda örneğe yer verilmiştir. Kitaba ilişkin sorularınızı, şikâyet ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresine e-posta yoluyla ya da +09 0538 594 92 40 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Soru ve görüşleriniz mutlaka dikkate alınacak ve en kısa sürede ilgili ekibimiz tarafından dönüş yapılacaktır. Yayınımızın sınavlarınızda başarı getirmesi dileklerimizle... PEGEM Akademi Kitap içerisindeki bazı testlerin çözümleri için QR kodu okutunuz. Karekod okutmak için tavsiye edilen uygulamalar QR Droid Qrafter pegem.net ten ulaşmak için http://depo.pegem.net/ekyskapak.pdf

İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: T.C. Anayasası 1 2. BÖLÜM: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi 51 3. BÖLÜM: Türkçe Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları 149 4. BÖLÜM: Resmi Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 225 5. BÖLÜM: 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 235 6. BÖLÜM: Etik Davranış İlkeleri ve Kamu Yönetiminde Etik 279 7. BÖLÜM: Ulusal Güvenlik 301 8. BÖLÜM: Halka İlişkiler ve İletişim Becerileri 319 9. BÖLÜM: 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 340 Cevaplı Testler (Türkçe Dil Bilgisi - Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi - T.C. Anayasası) 351 Deneme - 1 420 Deneme - 2 435

1 1. BÖLÜM T.C. ANAYASASI DEVLET KAVRAMI I. Tek Yapılı Devletler Devlet, sınırları belirli bir toprak parçası üzerinde yaşayan, insanları üzerinde egemenliği bulunan politik örgütlenmeye denir. Ülke - Toprak unsuru DEVLET TÜRLERİ Devleti Oluşturan Unsurlar Millet - İnsan unsuru Egemenlik - Bağımsızlık A. Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Biçimleri I. Monarşi Devlet başkanlığının soya dayandığı devlet biçimidir. Devletin başı olan monarkın sınırsız yetkilere sahip olduğu monarşiler mutlak monarşi, devlet başkanı olan monarkın yetkilerinin sınırlandırıldığı ve çoğu kez bir meclisle paylaşıldığı monarşi meşruti monarşidir. Mutlak monarşiye Suudi Arabistan, meşruti monarşiye de İngiltere, İsveç, Danimarka gibi ülkeler örnek gösterilebilir. II. Oligarşi Egemenliğin belli bir zümre ya da gruba ait olduğu devlet biçimidir. Eski Yunan şehir devletleri örnek verilebilir. III. Teokrasi Egemenlik kaynağının tanrıdan kaynaklandığına inanılan devlet biçimidir. Yönetenler ülkeyi tanrı adına idare ederler. Vatikan örnek verilebilir. IV. Cumhuriyet Egemenliğin halka ait olduğu devlet biçimidir. Yurttaşların devlet yönetimine eşit haklarla katıldığı bir yöntemi ifade eder. (Türkiye, Fransa) B. Yapısına Göre Devlet Türleri Yapısına Göre Devlet Şekilleri Tek Yapılı Devlet Birleşik (Karma) Yapılı Devlet Üniter Devlet Federal Devlet Bölgeli Devlet Konfederal Devlet a. Üniter Devlet: Üniter devletin unsurlarında ve organlarında teklik vardır. Ülke, millet ve hukuk birliği vardır. Diğer adı tekçi devlettir. Fransa, Türkiye, Yunanistan gibi ülkeler üniter devlete örnek gösterilebilir. b. Bölgeli Devlet: Ülkenin bütünlüğünü korumakla birlikte belli etnik gruplara bölgesel özerklik tanıyan ancak yine de hukuk birliği olan devlettir. İspanya örnek gösterilebilir. II. Karma (Çok) Yapılı Devletler a. Konfederal Devlet Bağımsız devletler tarafından, egemenliklerini muhafaza etmek şartıyla, ortak ve sınırlı menfaatlerini sağlamak maksadıyla, bir antlaşma ile kurulan devletler topluluğudur. Konfederasyonda üye devletlerin temsilcilerinden meydana gelen bir meclisi vardır. Bu meclis tarafından alınan kararları üye devletlerin de tatbik edebilmesi için her devletin ayrı ayrı bizzat yetkili organınca benimsenerek onaylanması gerekmektedir. Konfederasyon devlet topluluğu bir antlaşma ile meydana geldiği için, üye devletler istedikleri zaman konfederal devletten ayrılabilirler. İsviçre 1848 tarihine kadar konfederasyon hâlindeydi. Bugün bir federasyon devlet şekli meydana getiren ABD, 1776 dan 1787 yılına kadar konfederasyon devlet şekli idi. b. Federal Devlet İkiden fazla devletin sınırsız ortak çıkarlarını gerçekleştirmek üzere, ortak bir anayasa çerçevesinde birleşmelerinden meydana gelir. Bu devletler aynı merkezi iktidara tabi olurlar. Birleşme (ABD) ve ayrılma (Belçika) yoluyla oluşurlar. Federal devlette iki ayrı egemenlik söz konusudur. Federe (Eyalet) devletler anayasanın belirlediği ölçülerde yasama, yürütme ve yargı organlarına sahiptirler. Federal (Merkezî) devlet ise federe devletin üzerinde bir siyasi otoriteyi bünyesinde barındırmakla birlikte yasama, yürütme ve yargıyı üst otorite olarak elinde tutar. Hukuk birliği yoktur. Çift yasama organı ve federal anayasayı korumak için federal yüksek mahkeme zorunludur. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İsviçre, Irak, Rusya, Almanya, Avusturya bu şekilde yönetilmektedir.

2 II. Hükûmet Sistemleri a. Kuvvetler Birliği Yasama ve yürütmenin tek bir organ tarafından kullanıldığı hükûmet biçimi kuvvetler birliği olarak tanımlanır. Kendi içinde ikiye ayrılır: 1. Mutlak Monarşi Mutlak monarşide yasama ve yürütme otoritesi tek bir kişide (kral) toplanır. 2. Meclis Hükûmeti Meclis hükûmetinde ise yasama ve yürütme, yasama organında mecliste toplanmıştır. Meclisin üstünlüğü ilkesi hâkimdir. Yürütme görevini üstlenen kurul üyeleri, tek tek meclis tarafından seçilir ve meclisin emirleri doğrultusunda meclis adına bu görevi yerine getirir, meclis tarafından görevden alınabilir. Meclis bakanlara emir ve talimat verebilir. Her bakan meclise karşı bireysel olarak sorumludur. Meclis (yasama) yürütme üzerinde geniş yetkilere sahiptir. Meclisi ancak yine meclisin kendisi feshedebilir. Yasama organı tek meclislidir. Ayrı bir devlet başkanı ya da başkanlık makamı yoktur. Hükûmetin doğal başkanı meclis başkanıdır. Meclis hükûmeti sistemi ülkemizde 1921 Anayasası nın benimsediği hükûmet sistemidir. b. Kuvvetler Ayrılığı Kuvvetler (yasama-yürütme-yargı) ayrı ayrı organlarda toplanmıştır. Üç parçalı sistem ilk kez Fransız siyaset bilimci Montesquieu tarafından ileri sürülmüştür. 1. Başkanlık Sistemi Başkanlık sisteminde yürütme organı tek yapılıdır. Devlet başkanı olan başkan halk tarafından seçilir. Devlet başkanı önemli yetkilere sahiptir. Katı bir güçler ayrılığı vardır, yasama ve yürütme keskin bir şekilde birbirinden ayrılmıştır. Yasama fonksiyonu parlamento, yürütme fonksiyonu ise başkan tarafından yerine getirilir. Yasama ve yürütme seçimleri ayrı ayrı yapılır. Yürütmenin (başkan), yasamayı (parlamento) feshetmesi söz konusu olmadığı gibi yasama da yürütmeyi görevden alamaz. Yasamada bulunan bir kişi yürütmede yer almaz, yürütmedeki bir kişi de yasamada yer alamaz. ABD başkanlık sistemine en güzel örnektir. Bunun yanında Meksika, Arjantin gibi ülkelerde de başkanlık sistemi uygulanmaktadır. 2. Parlamenter Hükûmet Sistemi Parlamenter hükûmet biçiminde yasama ve yürütme birbirinden ayrıdır; ancak bu ayrım yumuşak ve dengelidir. Yürütmenin etkin kanadı (Bakanlar kurulu) yasamadan çıkar ve yasamaya karşı sorumludur. Parlamenter hükûmet biçiminde yürütme iki başlıdır: Bakanlar kurulu ve daha çok sembolik yetkileri olan cumhurbaşkanından oluşur. Devlet başkanı siyasal açıdan sorumsuzdur. Devlet başkanının (cumhurbaşkanı) ülkeyi yönetmesi söz konusu değildir. Yürütmenin sorumlu başını bakanlar kurulu oluşturur, bakanlar kurulu parlamentoya karşı sorumludur. Klasik örnekleri İngiltere ve Almanya dır. Türkiye 1961 Anayasası ile parlamenter sistemi benimsemiştir. NOT Türkiye, 24 Haziran 2018 seçimleri ile daha önce yapılan anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girmesiyle başkanlık sisteminin bir benzeri olan cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmiştir. 3. Yarı Başkanlık Sistemi Devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçildiği ve önemli siyasal yetkiler kullandığı, bunun yanında bakanlar kurulunun da parlamento önünde sorumlu olduğu hükûmet sistemidir. Yarı başkanlık sistemi parlamenter hükûmet ile başkanlık hükûmetinin karışımı görünümündedir. Yürütme iki başlıdır. Yürütmenin bir ayağı olan devlet başkanını halk seçer, yürütmenin diğer ayağı ise hükûmettir (bakanlar kurulu). Yarı başkanlık sistemi ile başkanlık sisteminin ortak özelliği devlet başkanının halk tarafından seçilmesi ve önemli yetkilere sahip olmasıdır. Yarı başkanlık sisteminin parlamenter hükûmet sistemi ile olan benzerliği ise yürütmenin (bakanlar kurulu) yasama tarafından denetlenerek görevden alınabilmesidir. Yarı başkanlık sisteminin klasik örneği Fransa dır. Portekiz, Rusya, Avusturya ve Finlandiya gibi ülkelerde de uygulanmaktadır. III. Demokrasinin Uygulanma Biçimleri a. Doğrudan Demokrasi: b. Temsili Demokrasi: Halkın egemenliğini araya hiçbir temsilci sokmadan doğrudan kendisinin kullanmasıdır. Devlete ilişkin tüm kararlar aracısız olarak insanların oyuyla alınır. İdeal demokrasi şeklidir ancak uygulaması zordur (Eski Yunan şehir devletleri) Egemenlik hakkının temsilciler vasıtasıyla kullanıldığı demokrasi türüdür.

3 c. Yarı Doğrudan Demokrasi: Araçları Temsili ile doğrudan demokrasilerin birleşimidir. Egemenliğin kullanılmasında temsilcilerle birlikte halkın da etkin olmasıdır. 1. Halk oylaması (referandum): Yasaların halkın oylarına sunulmasıdır. 2. Halk vetosu: Parlamento tarafından çıkarılan yasaların halk tarafından engellenmesidir. 3. Halk girişimi: Halkın yasa hazırlayıp meclise sunmasıdır. 4. Temsilcilerin azledilmesi: Halkın temsilcileri görevden alabilmesidir. IV. Anayasa Hukuku Anayasa, bir devletin kuruluşunu, örgütlenişini, işleyişini, temel organlarını, bu organların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen ve kişilerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan siyasal ve hukuksal bir belgedir. Tarihteki ilk anayasal belge 1215 tarihli Magna Carta dır. Osmanlı - Türk anayasal tarihindeki ilk anaysal belge ise 1808 tarihli Sened-i İttifak tır. Dünyanın ilk anayasası 1787 tarihli ABD Anayasası, ikincisi 1791 tarihli Fransa Anayasasıdır. 1. Anayasa Türleri a. Yazılı Anayasa Geleneksel Anayasa: Yazılı anayasalar, yetkili organca yapılmış ve bir anayasada yer alması gereken kuralları içeren temel belgelerdir. Geleneksel anayasalar esas olarak yazılı olmayan, sürekli bir uygulama sonucu ortaya çıkan anayasalardır. Klasik örneği İngiltere Anayasası dır. b. Çerçeve Anayasa Kazuistik Anayasa: Kısa ve öz hükümlerden oluşan, ayrıntıya pek girmeyen genel hatlara yer veren anayasa, çerçeve anayasadır. 1921 Anayasası tek çerçeve anayasadır. Kazuistik anayasalar geniş, ayrıntılı ve uzun düzenlemeler içeren anayasalardır. 1982 Anayasası en kazuistik anayasadır. c. Yumuşak Anayasa Sert (Katı) Anayasa: Yumuşak anayasa olağan yasaların değiştirilmesi yöntemine göre değiştirilir. Bu açıdan yasalarla, anayasa arasında hiçbir ayırım yapılamaz. Bu anayasalarda değiştirilemez madde yoktur. Anayasaların değiştirilmesi için özel, yasaların değiştirilmesi usulünden daha zor bir yöntem benimsenmişse sert (katı) anayasa söz konusudur. En sert anayasa ise 1982 Anayasası dır. Tek yumuşak anayasamız 1921 Anayasası dır. Bir anayasanın sert olduğunu gösteren belirtiler şunlardır: Değiştirilemeyecek maddeler içermesi: Bir anayasa, bazı maddelerinin değiştirilmesini yasaklıyorsa o anayasa katıdır. Değiştirlmesi için özel çoğunluk aranması: Anayasanın değiştirilmesi TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu ya da TBMM üye tam sayısının 3/5 i, 2/3 ü, gibi bir nitelikli çoğunluk aranıyorsa o anayasa katıdır. 2. Anayasa Tarihi ve Türk Anayasaları I. Anayasacılık Hareketleri a. Senedi İttifak (1808) Osmanlı İmparatorluğu nda, ilk Anayasal belge 1808 tarihinde II. Mahmut ile ayanlar arasında imzalanan Senedi İttifak tır. Padişahın yetkileri ilk kez sınırlanmış ve yazılı hale getirilmiştir. b. Tanzimat Fermanı (1839) Devletin bütün uyrukları için can, mal ve ırz güvenliğinin sağlanacağı taahhüt edilmiştir. Askerlik, vergi ve hukuk işlerinin düzenlenmesi, müsaderenin yasaklanması, mali güce göre vergi alınması, kamu harcamalarının kanuna dayanması, mülkiyet hakkının tanınması gibi hak ve hürriyetleri düzenlemiştir. c. Islahat Fermanı (1856) Tanzimat Fermanı nda düzenlenmiş olan konular tekrarlanmıştır. Ancak askerlik, vergilendirme, öğretim, yargılama, kamu hizmetlerine alınmada dinî farklılıklar ortadan kaldırılmış ve azınlıkların hakları tanınmıştır.din farkı gözetilmeksizin bütün uyruklara eşit davranılacağı hükmü Islahat Fermanı nın temel özelliğidir. II. Türk Anayasaları 1. 1876 Kanunuesasi (I. Meşrutiyet) İlk Osmanlı Anayasası olan Kanunuesasi 1876 yılında ilan edilmiştir. Osmanlı Devleti bir monarşidir, üniter bir devlettir. Devletin dini İslam, dili Türkçe dir. Egemenliğin padişaha ait olduğu açıkça belirtilmiştir. Meclis-i Umumi adında bir parlamento kurulmuş ve iki meclisten oluşmuştur. Halk tarafından seçilen üyelerden oluşan Meclis-i Mebusan ve padişah tarafından atanıp ömür boyu görev yapan Meclis-i Âyan dan oluşan çift kanatlı bir parlamento mevcuttur. Yürütme yetkisi Bakanlar kuruluna verilmiştir. (Heyet-i Vükela). Yasa teklifini sadece Heyet-i Vükela (hükûmet) yapabilir. Hükûmet padişaha karşı sorumludur.

4 Meclis üyeleri padişahın onayı olmaksızın kanun teklif edemez. Padişah, meclis üyeleri hakkında soruşturma başlattırabilir ve dilerse meclis üyelerini sürgüne gönderebilir. Padişah gerekli gördüğünde meclisi açıp kapatabilecektir. 1909 yılında yapılan değişiklikler aşağıdaki şekilde olmuştur; Hükûmet padişaha değil meclise karşı sorumludur. Padişahın sürgüne gönderme yetkisi kaldırılmıştır. Yasa teklifi için gerekli padişah izni kaldırılmıştır. Sansür yasaklanmıştır. Parti kurma hakkı getirilerek çok partili hayata geçiş sağlanmıştır. Padişahın kanunları onaylama süresi 2 ay ile sınırlandırılmıştır. Padişahın mutlak veto yetkisi kaldırılmış, bu yetki geciktirici vetoya dönüştürülmüştür. Bu dönemde ayan grubu mecliste yer almamış ancak maaşlarını almaya devam etmişlerdir. 2. 1921 Anayasası /Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Meclis Hükûmeti Sistemi) TBMM 1921 de Türk Devleti nin ilk anayasası olan 1921 Anayasası nı ilan etmiştir. Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu belirtilerek ilk defa millî egemenlik ilkesi kabul edilmiştir. Hükûmet Sistemi: Meclis hükûmeti sistemi benimsenmiştir. Bu anayasa ile güçler birliği ilkesi ve meclis hükûmeti sistemi benimsenmiştir. Devlet güçleri TBMM de toplanmıştır. Yürütme gücü ve yasama yetkisinin TBMM de olacağı hükmü kabul edilmiştir. Anayasa ya göre ülkenin idaresi vilayetlere, kazalara ve nahiyelere ayrılmıştır. (Yerinden yönetim ilkesi) Yumuşak ve çerçeve olan tek anayasadır. Yargı ile ilgili herhangi bir hüküm içermez. Temel hak ve hürriyetlere değinmemiştir. 1921 Anayasası nda 1923 te yapılan değişiklikler şunlardır: Türkiye Devleti nin hükümet şekli cumhuriyettir. Türkiye Devleti nin dini İslam, resmî dili Türkçedir. Cumhurbaşkanı TBMM tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilir. cumhurbaşkanının tekrar seçilmesi mümkündür. Cumhurbaşkanı, TBMM içerisinden bir başbakan görevlendirir. Başbakan, TBMM içinden bakanlar görevlendirir. Bu şekilde kurulan hükûmet TBMM ye karşı sorumludur. 3. 1924 Anayasası (Karma Hükûmet Sistemi) II. TBMM döneminde hazırlanıp 20 Nisan 1924 te kabul edilmiştir. 1924 Anayasası, meclis hükûmeti sistemi ile parlementer sistem arasında karma bir hükumet sistemi belirlemiştir. Bu sistem kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı sistemi olarak adlandırılabilmektedir. 1924 Anayasası, parlamenter sistemin temel ilkelerinden biri olan hükûmetin kolektif sorumluluğu ilkesini açıkça kabul etmiştir. 1924 Anayasası yargı erkini bağımsız olarak görmüş ve bu erkin bağımsız mahkemeler tarafından kullanılmasını düzenlemiştir. Temel hak ve özgürlükler noktasında 1924 Anayasası nda tabî hak anlayışı hâkimdir. Hak ve özgürlükler Türklerin Kamu Hakları başlığı altında belirlenmiş ve bunların düzenlenmesi ya da sınırlandırılması yasalara bırakılmıştır. Anayasaya göre devletin şekli cumhuriyet, dini İslam dır ve egemenlik kayıtsız şartsız millete aittir. Milletvekili seçilme yaşının 30 yaş olacağı, seçimlerin 4 yılda bir yapılacağı ve milletvekillerinin tüm milletin vekilleri oldukları kabul edilmiştir. Anayasa üstünlüğü benimsenmiştir. Ancak bunu sağlayacak bir anayasa yargısı olmadığı için yetersiz kalmıştır. 1924 Anayasası sert bir anayasadır. Devletin şeklinin cumhuriyet olduğu hükmünün değiştirilemeyeceği kabul edilmiştir. Meclis yorumlarına yer veren tek anayasadır. Çoğunlukçu demokrasi anlayışını benimsemiştir. 1924 Anayasası nda yapılan değişiklikler: 1928 de Devletin dini İslam dır. ibaresi anayasadan çıkarılmıştır. Ayrıca and metninde yer alan vallahi kelimesi ve meclisin yetkileri arasında sayılan şer-i hükümlerin uygulanması kuralı kaldırılmıştır. 1934 te kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. Seçmen yaşı 18 den 22 ye çıkarılmıştır. 1937 de CHP programındaki altı ok anayasaya alınmış ve cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, inkılapçılık, laiklik ilkeleri anayasaya eklenmiştir. Buradaki en önemli değişiklik laiklik ilkesinin getirilmesi ile olmuştur.

5 NOT Türkiye de çok partili siyasal yaşam kesintisiz olarak 1946 de Demokrat Parti gibi birden çok partinin seçimlere katılmasıyla başlamıştır. 4. 1961 Anayasası 27 Mayıs 1960 müdahalesiyle birlikte geçici bir anayasa düzeni kurulmuş ve meclisin yetkileri ile donatılmış Millî Birlik Komitesi (MBK) oluşturulmuştur. MBK, kurucu meclisin askerî kanadını oluştururken, danışma meclisi sivil kanadı oluşturuyordu. Kurucu meclis üyelerinin bir bölümü iki dereceli seçimle seçilen üyelerden, bir bölümü siyasal partilerin kendi seçtikleri temsilcilerden, diğer bölümü de çesitli kuruluşların (üniversiteler, barolar, yargı organları gibi) temsilcilerden oluşmuştur. Üyelerin bir bölümü de devlet başkanı ve Millî Birlik Komitesi tarafından seçilmiştir. Bir tarafı, 27 Mayıs darbesini yapan Millî Birlik Komitesi ve diğer tarafı Temsilciler Meclisinden oluşan kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır. Daha sonra anayasa tasarısı halk oylamasıyla kabul edilmiştir. Hükûmet Sistemi: Parlamenter hükûmet sistemi benimsenerek ilk kez tam anlamıyla kuvvetler ayrılığına geçilmiştir. Halkçılık, inkılapçılık ve devletçilik ilkelerini kabul etmemiş, millîyetçilik ilkesini ise millî devlet şeklinde kabul etmiştir. Sosyal devlet ilkesini ilk defa kabul etmiştir. Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevleri ilk defa anayasal düzeyde tanıyan anayasadır. Bununla birlikte hukuk devleti, demokratik devlet, insan haklarına dayalı devlet ilkeleri ilk kez anayasada yer bulmuştur. 1961 Anayasası, iki meclisli bir parlamento kurmuştur. Cumhuriyet döneminde ikinci meclis kuran tek anayasa budur. Bu ikinci meclisin adı Cumhuriyet Senatosudur. NOT Türk Anayasa tarihinde çift meclisli anayasalar, Kanunuesasi ve 1961 Anayasası dır. Yasama yetkisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulanmıştır. NOT Millet, egemenliğini anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organlar eliyle kullanır. hükmü ilk kez anayasaya girmiş ve TBMM egemenliği kullanan yegâne organ olmaktan çıkarılmıştır. Yargı Organı: Yargı yetkisi Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. Anayasanın üstünlüğü: Kurulan yargısal denetim mekanizması ile önemli bir güvence sistemi getirerek anayasanın üstünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. Kuvvetler ayrılığı ilkesi: Yasa yapma yetkisi TBMM ye, yargı yetkisi mahkemelere ve yürütme yetkisi cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Yargı erkinin bağımsızlığı ile pratik önem kazanmaktadır. Çoğulcu toplum yapısının geliştirilmesi: Siyasi partiler güvenceli bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Sendikalar hakkında düzenlemeler iş hukukun gelişimi ve demokratik esaslara uyumu açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Özerk statüye sahip kamu kuruluşları kurulmuştur. NOT Çoğulcu demokrasi, çoğunluğunun mutlak egemenliğini kabul etmez. Temsil gücü az olan grupların da siyasal ve sosyal haklarının olduğunu bilir. Onların da şikâyetlerini dinler. Azınlık grupları da benimser. Çoğunlukçu demokraside ise devlet halkın çoğunluğunun idaresine göre yönetilir. Çoğunluğun yönetme gücü ol dukça keskindir. Bu güç keskinliği azınlıklarla sınırlandırılamaz. Çoğunlukçu demokrasi çoğunluğun haklarını sınırlayan başta azınlık grupları, bazı kurumları ve denetleme sistemlerini istemez. Çoğunluğun oylarıyla geldiğinden ülkeyi sadece onların talepleriyle idare etme eğilimindedir. 1921, 1924 ve 1982 anayasaları çoğunlukçu, 1961 Anayasası ise çoğulcudur. Temel hakların genişletilmesi ve güçlendirilmesi: Önceden izin almaksızın toplantı ve yürüyüş yapma hakkı getirilmiştir. Temel hak ve hürriyetler, anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Bu madde ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ağırlaştırılmıştır. Millî Güvenlik Kurulu, Anayasa Mahkemesi, Devlet Planlama Teşkilatı, Yüksek Hâkimler Kurulu ilk kez bu anayasa ile düzenlenmiştir. Yüksek Seçim Kurulu, Genelkurmay Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı gibi kurumlar anayasal kurumlar hâlini almıştır. TRT ve üniversitelere özerklik verilmiştir. 1971-1973 Anayasa Değişiklikleri a. Yürütmenin Güçlendirilmesi Yönünde Değişiklikler Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. (2017 değişikliği ile kaldırılmıştır).

6 Vergi, resim ve harçların muafiyet ve istisnaları ile nispet ve hadlerine ilişkin hükümlerde degişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır (2017 değişikliği ile bu yetki Cumhurbaşkanına geçmiştir). Üniversitelerin özerkligi zayıflatılmıştır. TRT nin özerkliği kaldırılmıştır. b. Temel Hak ve Özgürlüklere Getirilen Sınırlamalar Bütün temel hak ve özgürlükler için geçerli genel sınırlama hükmünün getirilmesi ile temel hak ve özgürlükler için yasal sınırlama sebepleri artırılmıştır. Devlet memurlarının sendika kurma hakkı kaldırılmıştır. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmaması hükmü getirilmiştir. c. Yargı Denetimine Getirilen Sınırlamalar Üyelerinin atanmasında Bakanlar Kurulunun aday gösterdiği Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuştur (2004 te kaldırıldı). Asker kişilerle ilgili idari eylem ve işlemlerin yargısal denetimi Danıştaydan alınarak yeni kurulan Askerî Yüksek İdare Mahkemesine verilmiştir (2017 de kaldırıldı). Küçük siyasi partilerin Anayasa Mahkemesine başvurma olanağı kaldırılmıştır. 5. 1982 Anayasası 12 Eylül 1980 tarihinde 1961 Anayasası gibi askerî darbe sonucunda hazırlanmıştır ve halkoyuna sunularak kabul edilmiştir. Ancak 1982 Anayasası cumhurbaşkanı seçimi ile Anayasa refandumunu birleştirmiştir. Kurucu meclis Millî Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi nden oluşmuştur. Asıl yetkiler Millî Güvenlik Konseyinde toplanmıştır. 1982 Anayasası bir düzenleyici anayasadır. Yani kazuistik yöntem ile hazırlanmıştır (177 madde, 21 geçici madde ve 7 kısımdan oluşur). 1982 Anayasası sert ve katı bir anayasadır. Değiştirilemeyen ve değiştirilmesi teklif dahi edilemeyen maddelere daha fazla yer verilmiştir. 1982 Anayasası yürütme organını güçlendirmiştir. Cumhurbaşkanının yetkilerini arttırmış, cumhurbaşkanına bağlı Devlet Deneltme Kurulu (DDK) ve Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği kurulmuş, cumhurbaşkanına Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi verilmiştir. Yükseköğretim Kurulu kurulmuştur (YÖK). Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Bakanlar Kuruluna olağanüstü dönemlerde kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi ilk kez verilmiştir. Cumhurbaşkanının meclis dışından seçilmesi ve Anayasa değişikliklerinin halkoyuna sunulması ilk kez 1982 Anayasası ile düzenlenmiştir. 1982 Anayasası sistemin tıkanıklıklarının giderici çözüm yolları üretebilmek için hazırlanmıştır. Buna rasyonelleştirilmiş parlamenterizm denir. Cumhurbaşkanına belli şartlarda TBMM seçimlerini yenileyebilme yetkisi vermiştir. 1982 Anayasası tek meclis sistemini benimsemiş ve Cumhuriyet Senatosunu kaldırmıştır. 1961 Anayasası na göre toplantı yeter sayısı salt çoğunluk iken 1982 Anayasası nda bu sayı 1/3 e düşmüştür. 1982 Anayasası mecliste siyasi partilerin grup kurabilmeleri için gerekli sayıyı 10 dan 20 ye çıkarmıştır.

7 TEST - 1 1. Türkiye de sosyal devlet ilkesi ilk kez hangi Anayasa da yer almıştır? A) 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu B) 1961 Anayasası C) 1924 Teşkilatı Esasiye Kanunu D) 1982 Anayasası E) 1876 Kanunuesasi 5. Türk hukukunda meclis hükûmeti sistemi aşağıdaki anayasalardan hangisiyle kabul edilmiştir? A) 1876 Kanuni Esasi ile B) 1921 Anayasası ile C) 1921 Anayasası nda 1923 değişikliğiyle D) 1924 Anayasası ile E) 1982 Anayasası ile 2. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nda hem ilk kez ve hem de en baştan yer almış kuruluşlardan biridir? A) Devlet Denetleme Kurulu B) Kamu Görevlileri Hakem Kurulu C) Yüksek Hakem Kurulu D) Kamu Denetçiliği Kurumu E) Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 6. Türkiye de gizli oy, açık sayım döküm ilkesinin uygulandığı seçimler ilk kez hangi yıl yapılmıştır? A) 1935 B) 1946 C) 1948 D) 1950 E) 1952 7. Aşağıdakilerden hangisi yarı başkanlık hükûmet sisteminin uygulandığı ülkelerden biridir? 3. Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal yolla denetlenmesi için kurulan Anayasa Mahkemesi, ilk kez aşağıdaki anayasalardan hangisi ile hukukumuza girmiştir? A) 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu B) 1924 Teşkilatı Esasiye Kanunu C) 1876 Kanuni Esasi D) 1961 Anayasası E) 1982 Anayasası A) Kanada B) Almanya C) İngiltere D) İtalya E) Fransa 8. 4. Aşağıdakilerden hangisi, 1921 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu nda yapılan değişikliklerden biridir? A) Atatürk ilkelerinin anayasaya eklenmesi B) Yargı bağımszılığı ilkesinin benimsenmesi C) Devletin resmi dininin belirlenmesi D) Yasam yorumunun kabul edilmesi E) Devletin başkentinin belirlenmesi I. Anayasa Mahkemesi II. III. Devlet Güvenlik Mahkemesi Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Yukarıdakilerden hangileri, 1961 Anayasası nın 1971 değişiklik ile kurulmuş olup 2017 Anayasa değişikliği ile de kaldırılan yargısal kuruluşlardır? A) Yanlız III B) Yanlız II C) I ve II D) I, II ve III E) II ve III

8 9. Aşağıdakilerden hangisi yarı doğrudan demokrasi sisteminin araçlarından değildir? A) Halk meclisi B) Halkoyu 13. Aşağıdakilerden hangisi yapıları bakımından federal devlet değidlir? A) ABD B) Kanada C) Almanya D) Rusya E) Fransa C) Halk vetosu D) Temsilcilerin azli E) Halk girişimi 14. Türk Anayasa tarihinde aşağıdakilerin hangisinde benimsenen hükûmet modeli eşleştirmesi yanlıştır? A) 1909 Kanuniesasi - Parlamenter Monarşi B) 1921 Anayasası - Meclis Hükûmeti 10. Türk hukukunda Cumhurbaşkanı kararnamesi ilk kez ne zaman anayasaya girmiştir? A) 1924 Anayasası ile B) 1961 Anayasası nın ilk metninde C) 1961 Anayasası nda 1971 yılında yapılan değişiklik ile C) 1924 Anayasası - Kuvvetler Birliği Görevler Ayrılığı D) 1961 Anayasası - Karma Hükûmet Sistemi E) 1982 Anayasası - Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi D) 1982 Anayasası nın ilk metninde E) 1982 Anayasası nda 1995 yılında yapılan değişiklikle ile 15. Aşağıdakilerden hangisi 1961 Anayasası nda yapılan 1971/1973 değişiklikleri arasında yer almaz? A) Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi verildi. 11. Millî egemenlik ilkesi ilk kez aşağıdaki anayasalardan hangisinde kabul edilmiştir? A) 1876 Kanuniesasi B) 1921 Anayasası C) 1924 Anayasası B) Memurlara daha önce tanınan sendikal haklar kaldırıldı. C) TRT nin özerkliği kaldırıldı, üniversitelerin özerkliği ise zayıflatıldı. D) Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kuruldu. E) Anayasa Mahkemesi kuruldu. D) 1961 Anayasası E) 1982 Anayasası 16. I. İlk kez genel seçimlere birden fazla partinin katılması 12. Aşağıdaki Türk anayasalarından hangisi yumuşak anayasadır? A) 1921 Anayasası B) 1924 Anayasası C) 1961 Anayasası D) 1876 Kanuniesasi E) 1982 Anayasası II. III. IV. Gizli oy ve açık sayıma dayalı ilk seçimlerin yapılması İlk kez tek dereceli seçimlerin yapılması Atatürk ilkelerinin anayasaya girmesi Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası nın yürürlükte olduğu dönemde Türkiye de gerçekleşmiştir? A) Yanlız I B) Yanlız II C) I, II, III ve IV D) I ve II E) II, III ve IV 1. B 2. A 3. D 4. C 5. B 6. D 7. E 8. A 9. A 10. D 11. B 12. A 13. E 14. D 15. E 16. C

9 T.C. ANAYASASI 1982 ANAYASASI TEMEL HÜKÜMLER I. 1982 ANAYASASI NIN GENEL ÖZELLİKLERİ 1982 Anayasası, 1961 Anayasası gibi başlangıç metni ile başlar. 177 madde, 21 geçici madde ve 7 kısımdan oluşur. Genel esaslar, temel hak ve hürriyetler, Cumhuriyetin temel organları, mali ve ekonomik hükümler, çeşitli hükümler, geçici hükümler ve son hükümlerden oluşur. Başlangıç metni ve hükümler anayasa dahildir; ancak madde kenar başlıkları anayasa metnine dahil değildir. Anayasanın 4. maddesine göre, ilk üç madde değiştirilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez. 1982 Anayasası Başlangıç İlkeleri Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık Atatürk milliyetçiliği Atatürk medeniyetçiliği Çağdaş medeniyetlere ulaşma azmi Millî egemenlik Millî menfaatlerin üstünlüğü Anayasanın ve hukukun üstünlüğü Hürriyetçi demokrasi Kuvvetler ayrılığı Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesi Türk varlığının devleti ve ülkesiyle bölünmezliği Laiklik ilkesi ve kutsal din duygularının devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı Her Türk vatandaşının temel hak ve hürriyet- lerden yararlanacağı II. 1982 ANAYASASI NIN GENEL ESASLARI Madde 1. Devletin şekli: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. Devletin yönetim şeklini ifade eder. Egemenliğin bir kişiye veya zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu bir devleti ifade eder. Madde 2. Cumhuriyetin temel nitelikleri sayılmıştır: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. a. İnsan Haklarına Saygılı Devlet 1961 Anayasası nda insan haklarına dayanan devlet ibaresi kullanılırken, 1982 Anayasası nda insan haklarına saygılı devlet ifadesi kullanılmıştır. b. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Milliyetçilik ilkesi 1924 Anayasası nda 1937 yılında yapılan değişiklikle ilk kez yer almıştır. 1961 Anayasası milliyetçilik yerine millî devlet ifadesini kullanmıştır. 1982 Anayasası nda da Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkesin Türk olduğu belirtilerek subjektif millet anlayışı benimsenmiştir. Atatürk milliyetçiliği, Irk, din, dil ayrımı yapılmaksızın, Türk vatan ve milletinin bölünmez bir bütün olduğu, Türk devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkesin Türk sayılması gerektiği temel fikrine dayanır. c. Laik Devlet Laiklik kavramı din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının yanında din hürriyetini de kapsamaktadır. Din ve devlet işlerinin bir ülkede ayrı sayılabilmesinin şartları şunlardır: Resmî bir devlet dininin bulunmaması Devletin, bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması, Din hizmetlerinin bir kamu hizmeti olarak görülmesi, Din kurumları ile devlet kurumlarının ayrılmış olması, Devlet yönetiminin din kurallarından etkilenmemesi. İnanç ve vicdan hürriyeti: Herkesin dilediği inanç ve kanaate sahip olmasıdır. Mutlak, sınırsız bir hürriyettir. İbadet hürriyeti: Kişilerin inandıkları dinin ibadet, ayin ve törenlerini serbestçe yerine getirebilmesidir. İbadet hürriyetinin kötüye kullanılması yasaktır. Mutlak değil nispidir. Laiklik ilkesi 1924 Anayasası nda 1937 değişikliği ile ilk kez Anayasada yer almıştır.

10 1924 Anayasası nda 1928 de yapılan değişiklikler şöyledir: Devletin dininin İslam olduğu ifadesi anayasadan çıkarılmıştır (Laikliğin ilk adımıdır). And metninde yer alan vallahi kelimesi çıkarılmıştır. Meclisin yetkileri arasında sayılan şeri hükümleri uygulama kuralı kaldırılmıştır. Ayrıca 1937 yılında yapılan değişiklikle de laiklik ilkesi anayasada yer almıştır. d. Demokratik Devlet Demokratik bir rejimin unsurları şunlardır: Siyasal makamların serbest seçimlerle belirlenmesi Seçimlere birden fazla siyasal partinin katılabilmesi Temel hak ve hürriyetlerin tanınmış olması Serbest seçimler Seçmenlerin hiçbir baskı ve zorlamaya maruz kalmaksızın seçimlere katılabilmeleridir. 1982 Anayasası nın 1987 değişikliği ile serbest oya bizzat anayasa ile sınırlama getirilmiş ve oy kullanmak yükümlülük hâlini almıştır. Genel oy Vatandaşların ırk, cinsiyet, servet, eğitim durumu, vergi ödeme gibi sınırlamalara tabi olmaksızın oy kullanma hakkına sahip olmasıdır. 1876 Kanunuesasi döneminde servet sahibi olmak, 1908 II. Meşrutiyet Dönemi nde vergi ödemek oy kullanma hakkına sahip olmak için şart koşulmuştur. 1923 yılında yapılan değişiklikle bu şartlar kaldırılarak erkekler için genel oy prensibi benimsenmiştir; ancak tam anlamıyla genel oy ilkesinin benimsenmesi 1934 te yapılan değişiklikle kadınlara oy hakkı tanınması sonucu tamamlanmıştır. Eşit oy Her seçmenin yalnızca bir oy kullanma hakkına sahip olmasıdır. Gizli oy - açık sayım ve döküm Gizli oy prensibi ilk kez 1876 Kanunuesasi de benimsenmiştir. 1921 ve 1924 anayasaları gizli oy açık sayım ve döküm ilkelerine yer vermemiştir. Bu ilkeler ilk kez 1961 Anayasası ile anayasal bir kural hâlini almıştır. Gizli oy ve açık sayım ilkesinin hukukumuza girmesi ise ilk kez 1950 yılında milletvekili seçim kanununda yapılan değişiklikle olmuştur. Cumhuriyet döneminde gizli oy ve açık sayım döküm esası 1950 yılında yapılan seçimlerde ilk kez uygulanmıştır. Tek dereceli seçim Tek dereceli seçim, seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya belirlemesine olanak sağlayan bir seçim sistemidir. İki dereceli seçimde ise seçmenler önce ikinci seçmen adı verilen bir grup seçmeni seçerler. Temsilciler daha sonra bu ikinci seçmenler tarafından seçilir. Türkiye de tek dereceli seçim ilk kez 1946 da yapılmıştır. 1946 dan önce iki dereceli bir seçim sistemi uygulanıyordu. Tek dereceli seçim ilkesi ilk kez 1961 Anayasası ile anayasal bir kural hâlini almıştır. Seçimlerin yargısal denetimi 1982 Anayasası nda seçimlerin yargı organlarının denetiminde yapılacağı da düzenlenmiştir. Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma, seçim süresince ve seçimden sonra seçimle ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Seçim işleri, seçim kurullarınca yürütülür. Seçimden önce ancak adayın tutanağı kesinleştikten sonra seçilmeye engel durum ortaya çıkarsa tutanak Yüksek Seçim Kurulunca iptal edilir. NOT Yüksek Seçim Kurulu ilk kez 1950 de kurulmuştur. Bu nedenle yargı yönetim ve denetiminde yapılan ilk seçimler 1950 seçimleridir. Yüksek Seçim Kurulu ilk kez 1961 Anayasası ile anayasal bir organ hâlini almıştır. e. Sosyal Devlet Sosyal devlet ilkesine ilk kez 1961 Anayasası nda yer verilmiştir. Bu ilke 1982 Anayasası nda da yer almıştır. Sosyal devlet sosyal adalet ve sosyal güvenliği sağlamak ve herkes için insan haysiyetine yaraşır asgari bir hayat düzeyini gerçekleştirmekle yükümlü olan, bu amaçla da gerekli mali ve ekonomik tedbirleri alan devlettir. 1982 Anayasası na göre sosyal devletin amaçları şunlardır: Sosyal güvenlik, sağlıklı bir çevre ve konutu sağlanmak Asgari bir yaşam düzeyi sağlayacak ücret tarifeleri belirlemek Ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlamak Millî geliri adaletli dağıtmak ve yoksullukla mücadele etmek

11 Eğitim ve öğretimde fırsat eşitliğini sağlamak Sosyal denge ve sosyal barışı sağlamak İstihdam olanaklarını arttırarak işsizliği önlemek Sosyal devletin hukuki araçları 1. Vergi Adaleti Vergi Adaleti, vergi oranlarının çalışanların mali güçlerinin dikkate alınarak belirlenmesini ifade eder. Yüksek gelir tabakasındakilerden yüksek oranda, düşük gelir tabakasındakilerden düşük oranda vergi alınarak gelir eşitsizliğini giderilmesi, sosyal devlet ilkesinin bir gereğidir. 2. Kamulaştırma ve Devletleştirme Kamu yararının gerektirdiği durumlarda, özel mülkiyette bulunan taşınmazların bir kısmı veya tamamı kanunda gösterilen esas ve usullere göre devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından kamulaştırılabilir. Sosyal amaçla gerçekleştirilen kamulaştırma ve devletleştirme, sosyal devletin bir yöntemi olarak kabul edilir. 3. Planlama Devletin sosyal ve ekonomik hayata müdahale etmesini öngören sosyal devlet anlayışına göre bu müdahalenin sistemli, tutarlı ve bilimsel bir biçimde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla planlama yapılmalıdır. 4. Sosyal haklar Sosyal adaleti sağlamaya, sosyal eşitsizliği azaltmaya, toplum içinde ekonomik bakımdan zayıf olanları korumaya yönelik haklara sosyal haklar denir. f. Hukuk Devleti Hukuk devleti ilk kez 1961 Anayasası nda yer almış, 1982 Anayasası nda da düzenlenmiştir. Hukuk devleti, hukuka bağlı devlet demektir. Devletin organları da yasama, yürütme ve yargı organları olduğu için hukuk devleti bu organların keyfi davranmamasını ifade eder. Hukuk devletinin gerekleri: Yasama ve yürütme, yargısal denetime tabi olmalıdır. Yargı bağımsız olmalı ve hâkimler de teminatlı olmalıdır. Kanuni hâkim güvencesi: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. Temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınmış olması: İdarenin keyfi tutum ve davranışlarını engellemek için temel hak ve hürriyetlerin ancak kanunla belirtilen hâllerde kanundan aldığı yetkiye dayanarak sınırlanması gerekir. Kanunların anayasa uygunluğunun yargısal denetimi: Kanunların anayasaya uygunluğunun bağımsız ve tarafsız bir yargı organı tarafından denetlenmesi gerekir. Kanuni idare ilkesi: En geniş anlamıyla, idareye ve faaliyetlerine kanunun egemen olmasıdır. Madde 3 Devlet faaliyetlerinin belirliliği ilkesi: Devlet faaliyetlerinin (= idari faaliyetlerin) yönetilenler tarafından önceden belli ölçüde görülebilir olmasıdır. İdarenin yargısal denetimi: İdarenin faaliyetlerinin hukuk kurallarına uygunluğunun yargı denetimine tabi tutulmasıdır. İdarenin mali sorumluluğu: İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. Adil yargılanma hakkı Kuvvetler ayrılığı Suç ve cezalara ilişkin anayasal ilkeler Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür (Üniter devlet). Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı İstiklal Marşı dır. Başkenti Ankara dır. Madde 4 Anayasanın 1. maddesindeki devletin şeklinin cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2. maddesindeki cumhuriyetin nitelikleri ve 3. maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. Madde 5 Devletin Temel Amaç ve Görevleri 1982 Anayasası na göre devletin temel amaç ve görevleri: Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, toplumun refah ve huzurunu sağlamak, kişinin temel hak ve hürriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik, sosyal engelleri kaldırmak, insanın maddi ve manevi varlığını geliştirmesi için uygun koşulları yaratmak için çalışmaktır.

12 Madde 6 Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir. Türk milleti, egemenliğini, anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz. Madde 7 Yasama yetkisi Türk Milleti adına TBMM nindir. Bu yetki devredilemez. Madde 8 Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, anayasa ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir (2017 değişikliği). Madde 9 Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır (2017 değişikliği). Madde 10 Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olamaz (2010 anayasa değişikliği). Hiçbir kişiye, aileye zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar. Madde 11 Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar anayasaya aykırı olamaz.

13 TEST - 1 1. 1982 Anayasası nın eşitlik ile ilgili 10. maddesinde, aşağıdakilerden hangisi için Devlet tarafından alınacak tedbirlerin kanun önünde eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı beyan edilmemiştir? A) Malul ve gaziler B) Kadınlar C) Yoksullar D) Çocuklar E) Özürlüler 2. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası na göre, Cumhuriyetin nitelikleri arasında gösterilemez? A) Liberal devlet B) Sosyal devlet C) Demokratik devlet D) Atatürk millîyetçiliğine bağlı devlet E) Toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde insan haklarına saygılı devlet 5. Aşağıdakilerden hangisi hukuk devletinin şartlarından biri değildir? A) Yasaların genel olması B) Yargı bağımsızlığı C) Kanuni hâkim ilkesi D) Serbest seçimler E) İdarenin kanuniliği ilkesi 6. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nın ilk üç maddesinden yer alan değiştirilemeyecek hükümlerden birisidir? A) Kanun önünde eşitlik ilkesi B) Devletin temel amaç ve görevleri C) Yürütme yetkisi ve görevi D) Laiklik ilkesi E) Anayasanın üstünlüğü ilkesi 7. 1982 Anayasası na göre, aşağıdakilerden hangisi Anayasa metnine dâhil değildir? 3. 1982 Anayasası na göre, aşağıdakilerden hangisi sosyal devletin hukuki yöntemlerinden biri değildir? A) Vergi adaleti B) Kamulaştırma C) Devletleştirme D) Planlama E) Özelleştirme A) Başlangıç metni B) Anayasa da bulunan madde kenar başlıkları C) Anayasa nın onuncu maddesi D) Anayasa nın 173. maddesi E) Anayasa nın çeşitli maddeleri 4. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nın Başlangıç kısmında açıkça ifadesini bulan unsurlardan biri değildir? A) Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesi B) Atatürk millîyetçiliği anlayışı C) Hukuk devleti ilkesi D) Türkiye Cumhuriyeti nin çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi E) Kuvvetler birliği ilkesi 8. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nın 3. maddesinde yer alan hükümleri arasında yer almaz? A) Devletin resmî dininin İslam olması B) Türk Devletinin vatanı ve milletiyle bölünmez bütünlüğü C) Millî marşın İstiklal Marşı olması D) Devletin resmî dilinin Türkçe olması E) Bayrağın şekli kanunda belirtilen ay yıldızlı al bayrak olması

14 9. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası na göre, devletin temel amaç ve görevleri arasında gösterilemez? 10. A) Cumhuriyeti korumak B) Domokrasiyi korumak C) Yasama faaliyetlerini denetlemek D) Milletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, bölünmezliğini korumak E) Kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak I. Laiklik II. III. IV. İnkılapçılık Hukuk Devleti Halkçılık V. Sosyal Devlet 1982 Anayasası na göre yukarıdaki özelliklerden hangileri Cumhuriyetin temel nitelikleri arasında gösterilemez? A) Yanlız III B) I, III ve V C) I ve III D) I, II ve IV E) II ve IV 11. 1982 Anayasası nın millî egemenlik ilkesini düzenleyen 6. maddesine göre egemenlik yetkisi aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Anayasanın koyduğu yetkili organlara B) Yasama organınına C) Yürütme organına D) Yargı organlarına E) Bağımsız mahkemelere 12. 1982 Anayasası nın 37. maddesinde yer alan kanuni hakim güvencesi ilkesi aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmeye yönelik bir düzenlemedir? A) Laik devlet ilkesini B) Üniter devlet ilkesini C) Cumhuriyetçilik ilkesini D) Hukuk devleti ilkesini E) Sosyal devlet ilkesini 13. Millî gelirin adaletli dağıtılması ve fırsat eşitliği, aşağıdaki ilkelerden hangisinin bir gereğidir? A) Hukuk devleti ilkesi B) Sosyal devlet ilkesi C) Kanunilik ilkesi D) Kanunların genelliği ilkesi E) Demokratik devlet ilkesi 14. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası nda öngörülen laik devlet düzeniyle bağdaşmaz? A) Din hizmetlerinin bir kamu hizmeti olması B) Dini ayin ve ibadet etme hürriyetinin sınırsız olması C) Devletin hukuk düzeninin din kurallarına dayanmaması D) Kimsenin ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya zorlanamaması E) Devletin, dinlere yönelik hakareti suç olarak öngörüp yaptırıma bağlaması 15. Aşağıdakilerden hangisi, demokratik devlet anlayışını yansıtan ifadeler arasında gösterilemez? A) Etkin siyasal makamların seçimle işbaşına gelmesi B) Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınmış olması C) Muhalefetin iktidar olma şansının bulunması D) Egemenliğin millete ait olması E) Yasaların anayasaya uygun olması 16. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası ndaki millî egemenlik ilkesi ile ilgili yanlış bir bilgidir? A) Egemenlik yetkisini Türk milleti adına sadece TBMM kullanır. B) Hiç kimse kaynağını anayasadan almadığı bir devlet yetkisini kullanamaz. C) Egemenlik yetkisi bir kişi, bir grup veya bir aileye devredilmez. D) Egemenlik yetkisi Türk milletine aittir. E) Türk milleti egemenlik yetkisini anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanır. 1. C 2. A 3. E 4. E 5. D 6. D 7. B 8. A 9. C 10. E 11. A 12. D 13. B 14. B 15. E 16. A

15 T.C. ANAYASASI TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER I. TEMEL HAK VE ÖDEVLER 1982 Anayasası; herkesin kişiliğine bağlı, dokunulamaz, devredilemez, vazgeçilemez temel hak ve hürriyetlere sahip olduğunu kabul etmiştir. 1. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar anayasanın sözüne, ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik cumhuriyetin gereklerine, ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. Yabancılar için temel hak ve hürriyetler milletlerarası hukuka uygun olarak kanun ile sınırlanabilir. Temel hak ve hürriyetlerin olağan dönemdeki sınırlandırılmasının sınırları şunlardır: Genel maddelerle sınırlandırma yapılamaz. Sınırlamalar hakkın özünü yok edecek biçimde olamaz. Sınırlamalar anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmak zorundadır. Sınırlamalar demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz. Sınırlamalar laik cumhuriyetin gereklerine aykırı olamaz. Sınırlamalar ölçülülük ilkesine aykırı olmaz. Sınırlamalar ancak kanunla yapılır. 2. Temel Hakların Kötüye Kullanılamaması Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbirisi Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. Temel hak ve hürriyetler, temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmak amacıyla kullanılamaz. 3. Temel Hak ve Hürriyetlerin Olağanüstü Dönemlerde Sınırlandırılması (Durdurma): Anayasanın 15. maddesine göre, olağanüstü dönemlerde temel hak ve hürriyetler askıya alınabilecek ve anayasada yer alan güvencelere aykırı tedbirler alınabilecektir. Savaş, Seferberlik, Olağanüstü hâl durumlarında milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin bir kısmının kısmen veya tamamen durdurulmasına ve anayasada yer alan güvencelere aykırı tedbirler alınmasına yer verilmiştir. Savaş, Seferberlik ve Olağanüstü Hâllerde Dahi Dokunulamayacak Temel Hak ve Hürriyetler (Çekirdek Haklar) Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında; kimsenin yaşama hakkı alınamaz, kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz. Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz. Suç ve cezalar geriye yürütülemez. Suçluluğu mahkemelerce saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz (masumiyet karinesi). II. KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ (NEGATİF STATÜ HAKLARI) Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı Zorla çalıştırılma yasağı Kişi hürriyeti ve güvenliği Özel hayatın gizliliği Konut dokunulmazlığı Haberleşme hürriyeti Yerleşme ve seyahat hürriyeti Din ve vicdan hürriyeti Düşünce ve kanaat hürriyeti Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti Bilim ve sanat hürriyeti Basın hürriyeti Süreli ve süresiz yayın hakkı Basın araçlarının korunması Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı Düzeltme ve cevap hakkı Dernek kurma hürriyeti Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı