İÇİNDEKİLER. ŞEKİL LİSTESİ... ix TABLO LİSTESİ... xi KISALTMALAR... xii

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ŞEKİL LİSTESİ... ix TABLO LİSTESİ... xi KISALTMALAR... xii BİRİNCİ BÖLÜM ANAYASA VE ANAYASACILIK... 1 I. Anayasa Kavramı... 1 A. Maddi Anlamda/Şekli Anlamda Anayasa Ayrımı... 1 B. Derlenmiş (Yazılı-Kodifike Edilmiş)/Derlenmemiş (Yazılı Olmayan-Kodifike Edilmemiş) Anayasa Ayrımı... 1 C. Esnek (Yumuşak) Anayasa/Katı (Sert) Anayasa Ayrımı... 3 D. Etkili (Gerçek) Anayasa/Etkisiz (Gerçek Olmayan) Anayasa Ayrımı... 3 E. İdeolojik Anayasa/Tarafsız (Nötr) Anayasa Ayrımı... 3 F. Çerçeve Anayasa/Kazuistik Anayasa... 4 II. Anayasa Yapımı ve Kurucu İktidar Kavramı... 4 A. Kurucu İktidar Kavramı Asli Kurucu İktidar Tali Kurucu İktidar Anayasası nda Tali Kurucu İktidarın Kullanımı II. Anayasacılık Kavramı A. Anayasacılık Hareketlerinin Tarihselliği Antik Dönem Anayasacılığı Orta Çağ Anayasacılığı Modern Dönemde Anayasacılık Hareketleri a) Yazılı Anayasanın Ortaya Çıkışı b) Kuvvetler Ayrılığı İlkesi c) Anayasaya Uygunluk Denetimi i. Siyasi Denetim ii. Yargısal Denetim ya da Anayasa Yargısı d) Anayasa Yargısı Modelleri e) Anayasa Yargısına Başvuru Yolları i

2 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI ARAYIŞLARI I. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi A. Klasik Dönem Osmanlı İmparatorluğu nda Sınırlı İktidar B. Sened-i İttifak C. Gülhane Hatt-ı Şerifî (Tanzimat Fermanı) D. Islahat Fermanı E. Kanun-i Esasi F. Kanun-i Esasi de 1909 Değişiklikleri G Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası) H Anayasası I Anayasası Anayasa nın Hazırlanışı ve Kabul Edilmesi Devletin Genel İlkeleri Yasama Kuvveti Yürütme Kuvveti Yargı Kuvveti Temel Hak ve Özgürlükler Anayasası nda Gerçekleştirilen Değişiklikleri J Anayasası Anayasa nın Hazırlanışı ve Kabul Edilmesi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE NİN ANAYASA DÜZENİNDE ANAYASA YARGISI I. Türkiye de Anayasa Yargısının Tarihçesi II. Anayasa Mahkemesinin Oluşumu III. Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri IV. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usulü V. Anayasa Mahkemesine Başvuru Yolları A. İptal Davası B. İtiraz Davası C. Bireysel başvuru (Anayasa Şikâyeti) ii

3 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DEVLET ve UNSURLARI I. Devlet II. Devletin Unsurları A. Ülke B. İnsan Topluluğu (Nüfus Unsuru) C. Örgütlenmiş İktidar III. Devletin Hukuki Fonksiyonları Nelerdir? BEŞİNCİ BÖLÜM EGEMENLİK YETKİLERİNE GÖRE DEVLETŞEKİLLERİ I. Egemenlik Yetkisinin Paylaşımı A. Üniter Devlet(ler) B. Karma Devlet(ler) ALTINCI BÖLÜM 1982 ANAYASASI NDA DEVLET I Anayasası nın Karakteri II Anayasası nın Başlangıç Kısmı III. Devletin Temel Nitelikleri Nelerdir? A. Devletin Şekli: Cumhuriyet B. Nasıl Bir Cumhuriyet? Toplumun Huzuru, Milli Dayanışma ve Adalet Anlayışı İçinde Bir Cumhuriyet İnsan Haklarına Saygılı Devlet ilkesi Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet ilkesi Demokratik Devlet İlkesi Laik Devlet İlkesi Sosyal Devlet İlkesi Hukuk Devleti İlkesi Devletin Tekliği (Üniterlik) İlkesi Ulusal Egemenlik İlkesi Eşitlik İlkesi iii

4 YEDİNCİ BÖLÜM KUVVETLER AYRILIĞI İLKESİ VE GÜNÜMÜZDEKİ GÖRÜNÜMÜ I. Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Tarihselliği A. Antik Dönem Düşüncesinde Karma Yönetim B. Orta Çağ Düşüncesinde Karma Yönetim C. Modern Çağ Düşüncesinde Kuvvetler Ayrılığı İlkesi II. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemleri İlişkisi A. Demokratik Hükümet Sistemleri Başkanlık Hükümet Sistemi Parlamenter Hükümet Sistemi Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi Meclis Hükümeti Sistemi B. Demokratik Olmayan Hükümet Sistemleri SEKİZİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE NİN HÜKÜMET SİSTEMİ I. Osmanlı-Türk Anayasalarında Hükümet Sistemi A Anayasası nın Hükümet Sistemi Tasarımı Anayasası nda Yasama Organı a) TBMM nin Oluşumu b) Yasama Ayrıcalıkları c) Milletvekilliğinin düşmesi d) Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri i. Kanun Koymak, Değiştirmek ve Kaldırmak ii. Milletlerarası Andlaşmaları Uygun Bulmak iii. Bakanlar Kuruluna Belli Konularda Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek iv. Hükümeti denetlemek v. Savaş Hali İlânı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme vi. Genel ve Özel Af ilanına Karar Vermek vii. Bütçe ve Kesinhesap Kanun Tasarılarını Görüşmek ve Kabul Etmek iv

5 viii. Para basılmasına karar vermek e) TBMM nin Faaliyetleri Anayasası nda Yürütme Organı a) Cumhurbaşkanı i. Cumhurbaşkanı Seçilecek Kişinin Taşıması Gereken Nitelikler ii. Cumhurbaşkanının Seçimi iii. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri Yasama ile ilgili olanlar iv. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu/Sorumsuzluğu v. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ve Devlet Denetleme Kurulu (DDK) b) Bakanlar Kurulu i. Bakanlar Kurulu nun Kuruluşu ii. Bakanlar Kurulu nun Göreve Başlaması vii. Bakanlar Kurulu nun Görevi ve Sorumluluğu c) Milli Güvenlik Kurulu (MGK) d) 1982 Anayasası nda Olağanüstü Yönetim Usulleri Anayasası nda Yargı Organı a) Yargının bağımsızlığı b) Yargının tarafsızlığı c) Yüksek Mahkemeler Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un Hükümet Sistemi Açısından Getirdiği Yenilikler DOKUZUNCU BÖLÜM SİYASİ PARTİLER I. Siyasi Parti Nedir? II. Siyasi Partilerin Ortaya Çıkışı III. Siyasi Partilerin İşlevleri A. Temsil B. Siyasal Elit Yetiştirmek C. Toplumsal Politikaların Belirlenmesi v

6 D. Farklı Görüş ve Düşünceleri Ortaya Çıkarmak E. Siyasal Toplumsallaşmayı Sağlamak F. Hükümetin Kurulmasına Yardımcı Olmak IV. Siyasi partilerin Sınıflandırılması V. Siyasi Parti Sistemlerinin Sınıflandırılması ONUNCU BÖLÜM SEÇİM HUKUKU I. Siyasal Sisteme Katılma Hakkı A. Oy Kullanma Hakkının Şartları Yaş Ehliyet(sizlik) Şartı Vatandaşlık ve İkâmet Şartı Hükümlü Olmama Şartı Seçmen Listelerine Kayıtlı Olma Şartı B. Oy Kullanma Hakkına İlişkin Çeşitli İlkeler Genel Oy İlkesi Eşit Oy İlkesi Gizli Oy İlkesi Serbest Oy İlkesi Zorunlu Oy/İsteğe Bağlı Oy Açık Sayım ve Döküm İlkesi C. Seçim Nedir? Seçimle İlgili Çeşitli Kavramlar a) Çoğunluk b) Seçim Çevresi c) Seçim Sistemi d) Seçim Sistemleri i. Çoğunlukçu seçim sistemleri ii. Nispî Temsil Sistemi iii. Seçim Barajı iv. Seçim Sayısı v. Karma Seçim Sistemleri vi. Diğer Seçim Sistemleri vi

7 ONBİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE NİN ANAYASA DÜZENİNDE SİYASİ PARTİLER VE SEÇİM HUKUKU I. Siyasi partilerle İlgili Mevzuat A. Bir Siyasi Partiye Girme ve Partilerden Ayrılma B. Siyasi partilerin Uyması Gereken Yasaklar C. Siyasi Partilerin Kapatılması D. Siyasi Partilerin Devlet Yardımından Mahrum Bırakılması II. Türkiye de Seçimlere Hâkim Olan İlkeler A. Serbest Seçimler B. Eşit Oy C. Gizli Oy D. Tek Dereceli Seçim E. Genel Oy F. Açık Sayım ve Döküm G. Seçimlerin Yargısal Denetimi H. Şahsi Oy III. Seçim Çevreleri Seçim Sistemi IV. Seçimlerin Takvim A. Ara seçimler B. Seçimlerin Yenilenmesi ONİKİNCİ BÖLÜM TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER I. İnsan Hakları nedir? II. İnsan Haklarının Çeşitli Kavramlarla İlişkisi A. Özgürlük ya da Hürriyet B. Hak C. Ödev II. Temel Hak ve Özgürlüklerin Düzenlenme Biçimleri III. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması ve Durdurulması IV. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınıflandırılması vii

8 A. Jellinek sınıflandırması B. Kuşaklara Göre Sınıflandırma C. Dayanışma (Kolektif) Hakları ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE NİN ANAYASA DÜZENİNDE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER I. Genel Olarak 1982 Anayasası nda Temel Hak ve Özgürlükler 229 II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği III. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması A. Sınırlamanın Anayasa'nın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olması B. Sınırlamanın Kanunla Yapılması C. Sınırlamanın İlgili Maddede Yer Alan (Özel Sınırlama) Nedenlerine Bağlı Yapılması D. Sınırlamanın Ölçülü Olması F. Sınırlamanın Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olması G. Sınırlamanın Hakkın Özüne Dokunamaması H. Sınırlamanın Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmaması IV. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması V. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kullanılmasının Durdurulması Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz VI. Temel Hak ve Özgürlüklerde Uluslararası Hukuka Açıklık: Anayasa nın 90. maddesi YARALANILAN KAYNAKLAR viii

9 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Anayasa Yapım Dalgaları... 5 Şekil 2. Anayasa Yapımında (Asli) Kurucu İktidarın Değişen Niteliği... 6 Şekil 3. Kurucu İktidar... 7 Şekil 4. Anayasa Yapım Yöntemleri... 8 Şekil 5. Anayasacılığın Tarihselliği Şekil 6. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Yolları Şekil 7. Amerikan tipi ve Avrupa tipi anayasaya uygunluk denetimi Şekil 8. Türkiye de Siyasal İktidarın Sınırlandırılması Arayışlarının Tarihselliği Şekil 9. Klasik Dönem Osmanlı İmparatorluğu nda Siyasal İktidarın Sınırlandırılması Şekil Anayasası nı Hazırlayan Kurucu Meclisin Yapısı Şekil Anayasası nı Hazırlayan Kurucu Meclisin Yapısı Şekil 12. Anayasa Mahkemesinin Yapısı Şekil ve 1982 Anayasaları nda Anayasa Mahkemesi Şekil 14. Bireysel Başvurunun İşleyiş Usulü Şekil 15. Bireysel Başvuru Formu Şekil 16. Kabul Edilebilirlik Hiyerarşisi Şekil 17. Kabul Edilemezlik Kararı (Karar No: 2014/10594; Karar Tarihi: 10/3/2015) Şekil 18. Bireysel Başvuru Kararı Hüküm Bölümü (Karar No. 2014/6419, Karar Tarihi: 25/3/2015) Şekil 19. Devletin Üç Unsuru Şekil 20. Meşruluk ve Devletin Unsurları Şekil 21. Üniter Devletin Türleri Şekil 22. İspanya ve İtalya da Bölgesel Yönetimler Şekil 23. Federasyonun Yapısı Şekil 24. İsviçre ve ABD nin Federatif Yapısı Şekil 25. Cumhuriyet Anayasalarında Milliyetçilik İlkesi ix

10 Şekil 26. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Şekil 27. Hükümet Sistemleri Şekil 28. Başkanlık Hükümet Sistemi ile Yönetilen Beli Başlı Ülkeler Şekil 29. TBMM Başkanlık Divanı Seçimi Resmi Gazete İlanı Şekil 30. TBMM Başkanlık Seçimi Resmi Gazete İlanı Şekil 31. OHAL in Uzatılmasına İlişkin TBMM Kararı Resmi Gazete İlanı. 164 Şekil 32. Türkiye de Yargı Kolları Şekil 33. Siyasi Partilerin İşlevleri Şekil 34. M. Duverger in Sınıflandırması Şekil 35. S. Neumann ın Sınıflandırması Şekil 36. Parti Sistemleri Şekil 37. Seçim Sistemleri Şekil 38. Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Seçim Barajı Oranları Şekil 39. Cumhurbaşkanı Tarfaından Verilen Seçimlerin Yenilenmesi Kararı nın Resmi Gazete İlamı Şekil 40. İnsan Haklarının Ulusal ve Ulusal-üstü Yapısı Şekil 41. Temel Hak ve Özgürlüklerde Jellinek Sınıflandırması Şekil 42. Kuşaklara Göre Sınıflandırma Şekil 43. Türkiye nin Anayasa Düzeninde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında İkili Ayrım Şekil Anayasa Değişikliği ile Getirilen Temel Hak ve Ödevleri Sınırlandırılma Nedenleri Şekil 45. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Türkiye x

11 TABLO LİSTESİ Tablo 1. Bazı Ülkelerde (Asgari) Oy Kullanma Yaşı Tablo 2. Devletlere Göre Hükümlü Olma ile Oy Hakkı Arasındaki İlişki Tablo 3. Bazı Devletlerde Zorunlu Oy/İsteğe Bağlı Oy Tablo 4. Anayasa Mahkemesi Tarafından Kapatılan Siyasi Partiler Tablo 5. Türkiye de Çok Partili Hayatta Kullanılan Seçim Sistemleri Tablo Yılları Arasında AİHM'in (en az bir hak kategorisinde) İhlal Buduğu İlk 10 Ülkeye Göre Yüzdeler Tablo Anayasası nda Gerçekleştirilen Değişiklikler xi

12 KISALTMALAR ABD AİHM AİHS BHS : Amerika Birleşik Devletleri :Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Başkanlık Hükümet Sistemi BMDHS : Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi CHS DDK DP HSK HSYK IDEA KHK MBK MGK MHS OHAL PHS TBMM YBHS YSK : Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi : Devlet Denetleme Kurulu : Demokrat Parti : Hakimler ve Savcılar Kurulu : Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu : Institute for Democracy and Electoral Assistance : Kanun Hükmünde Kararname : Milli Birlik Komitesi : Milli Güvenlik Konseyi : Meclis Hükümeti Sistemi : Olağanüstü Hal : Parlamenter Hükümet Sistemi : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Yarı Başkanlık hükümet Sistemi : Yüksek Seçim Kurulu xii