Baðýmlýlýða Götüren Yol Çocuklukta Baþlýyor UYUÞTURUCUYA KARÞI GÜÇLÜ ÇOCUK YETÝÞTÝRMEK BÝZÝM ELÝMÝZDE Der Weg in die Abhängigkeit fängt in der Kindheit an. Es liegt in unserer Hand, starke Kinder gegen Drogen zu erziehen. Informationen für Eltern in türkischer Sprache Präventive Arbeit mit Migrantenfamilien Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 1
Sadece uyuþturucu tüketimi ve tehlikeleri hakkýnda bilgi vermenin, korkutucu ve yýldýrýcý anlatýmlarda bulunmanýn yeterli önlem olduðunu sanmak büyük bir yanýlgýdýr. Bununla sýnýrlý kalan uyarýlar kýsmen tersi sonucu bile verebilir. Önemli olan, çocuklarý çok küçük yaþlardan itibaren baðýmsýzlýk ve özerkliðe doðru eðitmek, güçlü kiþilik sahibi bireyler olabilmeleri için teþvik edip desteklemektir. zusammengestellt von: Ali Poyraz derleme: überarbeitet von: Tamer Miser düzeltmeler: Jugendgerichtshelfer Dr. Ýlhami Atabay Pädagoge MA,Psychologe Dr. Lidwina Genovich-Unterberger Dipl. Psychologin, Psychotherapeutin Zeichnungen/resimler: Christiane Pontz Herausgeber / Yayýnlayan: AÇILIM - Präventive Arbeit mit Migrantenfamilien Bezug / Daðýtým: AÇILIM: in München kostenlos / Münih te ücretsiz Gestaltung / Mizanpaj: Ali Poyraz 1. Auflage / 1. Basým: 5000, Oktober / Ekim 2002 2. Auflage / 2. Basým: 2000, Februar / Þubat 2003 3. Auflage / 3. Basým: 3000, Dezember / Aralýk 2005 4. Auflage / 4. Basým 3000, Dezember / Aralýk 2009 Präventive Arbeit mit Migrantenfamilien Orleansstr. 135, 81669 München Tel: 089 44 11 97 80 Fax: 089 44 11 97 81 @: ali.poyraz@aka-muenchen.de Internet: www.acilim.de Träger: AKA - Aktiv für interkulturellen Austausch e.v gefördert von der Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 2
Giriþ Zannedildiði gibi uyuþturucu kullanma alýþkanlýðý sadece kötü arkadaþ çevresi, kolayca uyuþturucu temini gibi, iþsizlik ve gelecek perspektifinin olmamasý gibi sosyal sorunlardan kaynaklanmaz. Bunlar önemli ve kolaylaþtýrýcý nedenlerdir. Ancak iþi-gücü olan, maddi sorunlarý olmayan, saðlam bir ekonomik ve sosyal statüsü olan kiþiler arasýndan da baðýmlýlar çýkabilir. Olumsuz dýþ koþullar içinde yaþamasýna raðmen bir yýðýn insan ve genç de baðýmlý olmaz. Çocukluk döneminde - anne-babanýn sevgi ve þefkatindan mahrum kalýp kiþiliðine saygý gösterilmemiþ ve kopuk bir iletiþim ortamýnda yetiþen, - Aþýrý þekilde koruma, kollama veya müdahale sonucu kendine güven ve sorumluluk duygusu, baðýmsýz davranma yeteneði ve özerklik, zor durumlarda sebat ve tahammül gösterme yeteneði kazanamamýþ - kendi meselelerinde karar verip uygulama yeteneði geliþmemiþ gençlerde - sýnýrlarý yok denecek kadar geniþ bir özgürlük içinde yetiþmiþ veya - gereksiz, abartýlý ve katý sýnýrlamalar ve yasaklar içinde ezilmiþ veya - anne-babanýn farklý uygulamasýndan dolayý durmadan deðiþen, geniþletilip daraltýlan sýnýrlamalar ve kurallarla tereddütlü bir kiþilik sahibi olmuþ - aile üyelerine veya kendine karþý uygulanan aile-içi þiddet ortamýnda yetiþmiþ Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 3
- problemlerini unutmak, onlardan kaçmak için alkol, sigara ve ilaç tüketimine sýk sýk baþvuran, bu alýþkanlýklarýn tutsaðý olan anne-baba örneðini görerek büyümüþ gençlerde bunlarýn üzerine olumsuz dýþ koþullar da eklendiði zaman baðýmlýlýða eðilim ve uyuþturucu maddelere alýþma tehlikesi ortaya çýkabilir. Böylece sorunlarý çözmek için mücadele yerine onlardan kaçarak uyuþturucunun sunduðu sahte bir mutluluk dünyasýna sýðýnma çare gibi görünebilir. Sonuçta uyuþturucu baðýmlýlýðý, varsa da çok kýsýtlý olan mücadele gücü ve isteðini yok eder. Almanya nýn çeþitli yerlerinde ve Münih te uzman kuruluþlar tarafýndan tedavi olanak ve yollarý, baðýmlýlýk þekil ve maddeleri, baðýmlý yakýnlarýnýn nasýl davranmasý gerektiði, baðýmlýlýk baþlangýcýndaki ilk iþaretler, danýþma ve yardým kurumlarý ve benzeri konularda çok deðerli aydýnlatýcý bilgiler içeren broþür ve materyaller Türkçe olarak da yayýnlanmýþtýr. Bunlarý temin edeceðiniz yer ve adresler arka sayfalarda bildirilmektedir. Baðýmlýlýk girdabýna girdikten sonra kurtuluþ kolay deðil oldukça zordur. Bu girdaba sadece baðýmlý kiþi deðil tüm aile efradý da sürüklenebilir. Tek yol en kýsa zamanda uzman kurumlara baþvurup destek almaktýr. Ancak tüm tedavi aþamalarýndan geçenlerde dahi kalýcý baþarý oraný iç açýcý deðildir. Bu nedenle elinizdeki küçük broþür esas olarak baðýmlýlýk eðilimlerinin baþ gösterdiði küçük çocukluk yýllarýný ön planda tutmaktadýr. Alýnacak en iyi, en kolay ve kalýcý sonuçlar veren önlemler bu dönemlerde alýnan önlemlerdir. Broþürün amacý, bedenen saðlýklý, ruhen güçlü, dayanýklý kiþilik sahibi çocuklar yetiþtirme çabasý içinde olan anababalara ipuçlarý vermektir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 4
Baðýmlýlýk Baðýmlýlýk, yalnýz bildiðimiz yasak maddeleri kullanmak deðildir. Alkol, sigara, aðrý kesici, yatýþtýrýcý, uyandýrýcý ilaçlar, uyku ilaçlarý ile gerginlik giderici müsekkinler, esrar, mariyuana, eroin, kokainin yaný sýra LSD ve ekstasi gibi sentetik uyuþturucular baðýmlýlýk maddesi olabilirler. Kumar alýþkanlýðý da bir tür baðýmlýlýktýr. Þiþmanlýk, zayýflama, yeme-kusma rahatsýzlýðý gibi yeme bozukluklarýnýn bazýlarý da baðýmlýlýk göstergesi olabilirler. Baðýmlýlýk çoðu kez fiziksel boyutlarý da olan, ancak esas olarak psikolojik nedenleri olan bir hastalýktýr ve tedavi gerektirir. Belli zararlý alýþkanlýklarý býraktýktan yýllarca sonra yeniden baþlamanýn altýnda bu psikolojik nedenler yatmaktadýr. Fiziksel tedavi kýsa sürede yapýlabilmekte, ancak psikolojik tedavi uzun süre istemektedir. Bu nedenle bazý ailelerin baðýmlý çocuklarýný apar topar Türkiye ye götürüp büyük masraflar yaparak bir hastanede vücuttaki zehirli maddeyi uzaklaþtýrmak için tedavi yaptýrmalarý çoðu kez hayal kýrýklýðý ve baþarýsýzlýkla son bulmaktadýr. Uyuþturucu maddelere olan müptelalýklar uzun bir psikolojik tedavi gerektirmektedir. Hele evlenirse aklý baþýna gelir düþüncesiyle gerçeði de gizleyerek baðýmlý kiþinin sorumluluðunu baþka bir insanýn baþýna yýkmak, belki de o kiþinin de geleceðini yakmak anlamýna gelebilir. Baðýmlýlýk bir çok olumsuz etken sonucu ortaya çýkar. Tek bir nedeni yoktur. Her baðýmlýnýn hayat hikayesi uzmanlar tarafýndan irdelenerek baðýmlýlýk nedenleri ortaya çýkarýlabilir ve tedavi edilebilir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 5
C. Pontz Kendini iyi hissetme isteði Kim kendini iyi hissetmek istemez ki? Çoðu insan kendini iyi hissetmek için yemek ve içmek yoluyla hoþ bir doygunluk duygusu kazanmaya, çalýþma yoluyla baþarý elde etme mutluluðu yaþamaya, ilaç alarak iyileþmeye, alkol ve sigara yoluyla gerilim ve stres atmaya veya yoðunlaþmaya eðilim gösterir. Bu hoþ alýþkanlýklarýn önemi bazý kiþilerde zamanla deðiþebilir ve günlük, yaþamsal gereksinimler kadar önem kazanabilir. Örneðin yemek, karýn doyurmaktan öte iyi bir duygu verdiði için, hayal kýrýklýklarýnda teselli bulmak için yenmeðe baþlanýr. Özellikle teselli bulacak insanlar olmadýðý zaman bu eðilim artar. Bedenin ihtiyacý olmadýðý halde düþ kýrýklýklarýný, can sýkýntýsýný aþmak için, bazen kusana kadar yemek yenir. Yemek yemek artýk karýn doyurma iþlevi görmemekte sevgi, ilgi, teselli gibi ihtiyaçlarý giderme amacýný taþýmaktadýr. Alkol veya yasa dýþý uyuþturucular gibi maddeye baðlý müptelalýklarda vücut zamanla kendini iyi hissetmek için bu zehirlere daha fazla ihtiyaç gösterir. Hatta bu zehir alýnmadýðý zaman fiziksel kesilme belirtileri ortaya çýkar, kiþi krize girebilir. Bu kez krize girmemek için yine bu maddeleri alma ihtiyacý doðar. Bazý maddelerde ihtiyaç duyulan doz gittikçe artar. Burada söz konusu olan bedensel baðýmlýlýktýr. Baðýmlýlýk süreci ilerledikçe ve bedensel ve duygusal etkileri arttýkça gerçek ihtiyaçlara doyum bulma olanaðý da giderek azalýr. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 6
Bedensel baðýmlýlýk, ruhsal baðýmlýlýk Maddelere olan bedensel/fiziksel baðýmlýlýk çoðu kez kýsa bir sürede tedavi edilip giderilebilir. Bu kullanýlan maddeye göre deðiþir. Ancak bedensel baðýmlýlýðýn temelinde ruhsal baðýmlýlýk yatmaktadýr. Uyuþturucu bir maddeyi durmadan almaya zorlayan aþýlamayacak þiddette bir istek ve dürtü varsa, ruhsal baðýmlýlýk söz konusudur. Bu istek, giderilemeyen esas gereksinimlerin yerine doyum saðlamak, yetersiz özgüven duygusunu dengelemek, istenmeyen zor durumlardan veya duygulardan kaçmak gibi nedenlere dayanabilir. Ýster uyuþturucu kullanýmý gibi maddeye baðlý müptelalýklar olsun, isterse kumar veya belirli yeme bozukluklarý gibi maddeye baðlý olmayan baðýmlýlýk þekilleri olsun her tür baðýmlýlýkta ruhsal baðýmlýlýk söz konusudur. Bedensel/fiziksel baðýmlýlýk maddenin kullanýmýyla doðar ve çoðu uyuþturucuda tedavi yoluyla ve kullanýmý býrakýldýðý zaman sona erer. Ruhsal baðýmlýlýk ise maddenin kullanýlmaya baþlanmasýndan önce de vardýr. Kullanýlýmýnýn býrakýlmasýyla sona ermez. Uzun ve zor bir tedavi gerektirir. Bu nedenle vücutlarýndan uyuþturucu maddelerin zehirleri tedavi yoluyla uzaklaþtýrýlsa dahi baþarýlý bir ruhsal tedavi yapmayan baðýmlý kiþiler çoðu kez yeniden uyuþturucu kullanmaya baþlarlar. Ayrýca baðýmlý kiþiler ruhsal tedaviyi çok kez yarýda býrakmaktadýrlar. Bu nedenle yakýnlarýnýn tutarlý ve doðru desteði büyük önem taþýmaktadýr. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 7
Neden bazý kiþiler baðýmlý oluyor, bazý kiþiler olmuyor? Bu soru çok yerinde bir sorudur. Ama kolay ve kesin bir cevabý yoktur. Baðýmlýlýða götüren çok çeþitli nedenler vardýr ve bu da baðýmlýlýk biçimine, kullanýlan uyuþturucu maddeye, kiþinin yaþam ortamýna, þahsiyetine, uyuþturucu maddeyi edinebilme olanaklarýna göre farklýlýklar gösterir. Aileler çoðu kez kendi eðitim yöntemlerini ve ailenin tarihçesini sorgulamazlar. Çocuklarýnýn arkadaþ çevresi tarafýndan veya içeceklerine katýlarak uyuþturucu maddeye alýþtýrýldýklarý gibi düþüncelerle nedenleri dýþarda arama eðilimine yönelirler. Ancak bu yetersiz bir açýklamadýr. Çünkü çocuðun neden o arkadaþ grubuna yöneldiðini yanýtlamaz. Gerçek dahi olsa bir defa bardaða madde katýlmasý baðýmlý yapmaz. Baðýmlýlýkta önemli olan ruhsal baðýmlýlýktýr ve bu da bugünden yarýna oluþmaz, uzun bir geçmiþi vardýr. Nedenler Baðýmlýlýða götüren nedenler çoktur. Bir deðil, bir çok nedenin birleþmesi baðýmlýlýk eðilimi yaratýr. Bunlar bir kaç grupta toplanabilir. Örnekler: Kiþiliðe iliþkin nedenler: - Çeliþki ve çatýþmalara, hayal kýrýklýklarýna dayanamayan, Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 8
- Kendini deðersiz gören, görev ve iþlerinin üstesinden gelemiyeceði korkusu, grup içinde kabul görmeyeceði korkusu olan, - Can sýkýntýsý, öfke, korku ve yalnýzlýk içinde boðulan insanlarda baðýmlýlýk eðilimleri doðabilir. Sosyal çevreye iliþkin nedenler: - Aile içinde, okul ve meslek hayatýnda zorluklar - Sevdiði insanlardan ayrý kalmak - Az duygusal ilgi görmek - Gücünü aþan randýman beklentisi ve baskýsý - Gelecek perspektiflerinin iyi olmamasý ve gelecek konusunda karamsarlýk baðýmlýlýða yol açabilir. Uyuþturucu maddelerin cazibesi ve teminine iliþkin nedenler: - Uyuþturucuyu temin olanaklarý, alýp kullanmayý kolaylaþtýrabilir. - Uyuþturucular hoþ ve haz verici duygular da yaratabilir, hoþ olmayan, insaný huzursuz eden duygularý geçici olarak arka plana itip çekilebilir hale getirebilirler. Anababalar bunlarýn önemli bir bölümüne karþý küçük çocukluk döneminden baþlayarak önlemler alabilirler. Elveriþsiz konutlarda, çocuk çýkar ve gereksinimlerine ters düþen bir yapýya sahip semtlerde ikamet gibi, uzun süreli iþsizlik gibi nedenlere karþý önlemler almak ya çok zordur ya da mümkün deðildir. Ýlerleyen yaþlarda da çocuðun aile dýþýndaki yaþamýný, okul, arkadaþ, dergi, televizyon ve benzeri dýþ faktörlerin etkilerini kontrol etmek malesef sýnýrlý oranda olanaklýdýr. Bu nedenle hedef, yaþamýn zorluklarýna göðüs gerebilecek, arkadaþ gruplarýnýn baskýsý karþýsýnda eðilmeyecek, uyuþuturucu maddelerin cazibesine kapýlmayacak kadar baðýmsýz ve güçlü kiþilik sahibi çocuklar yetiþtirmek olmalýdýr. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 9
Ana-babalarýn yapacaðý çok þey vardýr Özerk ve baðýmsýz bir kiþilik kazanmasý, çocuðun bedensel ve duygusal temel gereksinimlerinin karþýlanmasý ile mümkündür. Bu gereksinimleri karþýlanan çocuklar kiþilik geliþimlerindeki zorluklarý bir bir aþarlar. Çocuklarýn duygusal güvene ihtiyacý vardýr O an stres içinde de olsanýz, kýzgýn da olsanýz, hatta büyük hatalar yapsa dahi, çocuðunuz kendisini olduðu gibi kabul edip sevdiðinizden her zaman emin olmalýdýr. Bu konuda anababalar ve çocuklarýn yakýný yetiþkinlerin kuþku býrakmayacak tutum ve tavýrlar koymalarý, tutum ve sözlerine dikkat etmeleri gerekir. Çocuðun anababasýna olan temel güven duygusu sarsýlmamalý, onlarýn her zaman dönüp dolaþýp gelebileceði, fýrtýnalý zamanlarda sýðýnabileceði bir liman olduklarýndan emin olmalýdýr. Temeli sevgi olan bu güven duygusu, çocuklarýn doymak bilmez ama olumlu olan dýþ dünyaya açýlma dürtü ve meraðýný destekler. Böylece kendi dünyalarýnda baþarýlar ve hayal kýrýklýklarý yaþayarak, olanak ve sýnýrlarýný öðrenerek deneyim, cesaret ve özgüven kazanýrlar. Küçüklüklerinde bu dürtülerini yaþama þansý tanýnmamýþ çocuklar gençlik döneminde bu yaþanmamýþ maceralarýný uyuþturucularýn hayal dünyasýnda arayabilirler. Sevgi, þefkat ve ilgi yemek-içmek kadar yaþamsal bir gereksinimdir. Bu gereksinim doyum bulamazsa bunun yerine baþka doyumlar aranabilir: Kendini iyi hissetmek için, ilgiyi üstüne çekebilmek için çocuklarda týrnak kemirmek, parmaðýný emmek, aþýrý yemek yemek gibi eðilimler ortaya çýkabilir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 10
Çocuklarýn özlem ve ihtiyaçlarýnýn ciddiye alýnmasý gerekir. Þeker, televizyon, para, hediye gibi þeyler ilgi ve anlayýþ görme ihtiyacýný gidermez. Zaman ayýrarak ilgi ve anlayýþ gösterme yerine çocuk bu tür nesnelerle memnun edilmeye bakýlýrsa, çocuk kolay yoldan memnun olma, kendini iyi hissetme alýþkanlýðýna yönlendirilmiþ olur. Ýlerde ortaya çýkabilecek baðýmlýlýk eðilimine doðru atýlan ilk adýmlardan bir de bu olabilir. Çocuklarýn övgü ve takdire ihtiyacý vardýr Yetiþkinlerin çocuklarýn sadece baþarýlarýný takdir etmeleri yetmez. Bu yönde gösterdikleri çabalarý takdir etmek daha da önemlidir. Çocuk anababasýnýn ona güven duyduðundan, uðraþý ve görevlerinin üstesinden gelebileceðine inandýklarýndan emin olmalýdýr. Günlük yaþamýn stresinden dolayý çocuklarýn macera, hayal ve fantazilerini dikkate almamak küçümsenmeyecek bir yanýlgýdýr. Bunlar çocuk dünyasýnýn çok ciddi meseleleridir. Çocuklarý baþarý baskýsý ve þartý altýna sokmadan sevmek, onaylamak onlarýn güçlü bir kiþilik kazanmalarýna destek olur. Ýlerde grup baskýsýna karþý kendilerini koruyabilme þansýný arttýrýr, baðýmlýlýk yaratan maddeleri alarak arkadaþ çevresinin onayýný kazanma eðilimini önleyebilir. Çocuðun serbest hareket sahasýna ve sürekliliðe gereksinimi vardýr Gerçek yaþamý tanýyabilmeleri, olumlu olumsuz deneyimler yapabilmeleri için çocuklarýn kendi baþlarýna özgürce ve rahatça hareket edebilecekleri alan ve zamanlara ihtiyaçlarý vardýr. Günlük yaþamýn önemli bir bölümünün çocuk yuvasý, okul gibi kurumlarda sürekli yetiþkinlerin denetimi altýnda geçtiði bu zamanlarda bu daha da önem kazanmaktadýr. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 11
Yetiþkinler her zaman iyi örnek olmuyor Özellikle küçük çocuklar anababa ve kendine yakýn yetiþkinleri örnek alýrlar, taklit ederler. Önemsiz bir baþ aðrýsýnda hap alan, stres atmak için televizyonun karþýsýna geçen, sinirini yatýþtýrmak için bira bardaðýna sarýlan yetiþkinleri gördükçe küçükler de basit sorunlarýn bile üstüne gitmeme alýþkanlýðýna yönelebilirler. Bu ise sorunlara gerçek çözümler arama ve mücadele etme gücünü azaltýr, baðýmlýlýk yaratan ve sahte çözümler sunan alýþkanlýklara götürebilir. Ayrýca küçükler anababalarýný çok iyi tanýrlar. Söyledikleri ile yaptýklarý arasýnda fark varsa, çabuk farkederler. Bu nedenle onlara karþý dürüst olmak tek çýkar yoldur. Gerektiðinde hata ve yanýlgýlarýmýzý kabullenmek, düzeltmeye çalýþmak saðlýklý bir yöntemdir. Ölüm, ayrý kalma, boþanma Ana, baba veya kardeþlerden birini kaybetme gibi olaylar çocuðun üstesinden zor geldiði büyük felaketlerden biridir. Bu tür olaylarý ruhen aþamayan çocuklar uzun süre sonra dahi etkisinden kurtulamazlar. Bunlar da baðýmlýlýða götüren önemli nedenlerden biri olabilir. Bu nedenle bu dönemlerde çocuðun çok büyük duygusal destek ve dayanýþmaya gereksinimi vardýr. Bir danýþma kurumundan destek istemek akýllýca bir tedbirdir. Ayrýlýk ve boþanmalarda en büyük darbeyi yiyen çocuklardýr. Çoðu kez kendi dertlerine düþmüþ eþler savaþýn sýcaklýðý içinde çocuðun ihtiyaçlarýný unuturlar. Hatta bu kavgada onu kendi taraflarýna çekme hatasýna düþerler. Bu durumlarda ne anne ve ne de babayý kaybetmeden, ayrý ayrý evlerde ikisinden de yeterli sevgi ve ilgi gören çocuklar saðlýklý bir geliþim gösterebilirler. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 12
Anne ve baba mümkün olduðunca ayný eðitim yöntemlerinde anlaþabilirlerse, çocuklar hem bu depremi az yara ile atlatabilirler ve hem de günlük yaþamýn görev ve gereklerini iyi bir þekilde yerine getirebilirler. Cinsel istismar Kýz olsun erkek olsun çocuklar, genellikle kötü bir adam tarafýndan daha çok, yakýnlarý tarafýndan cinsel taciz, istismar ve tecavüze maruz kalýrlar. Bir yandan sevdiði ve güvendiði bir insaný kaybetmemek, onu ele vererek ona ihanet etmemek isteði, öte yandan utanç ve suçluluk duygusu, istismara uðramýþ çocuðu korkunç bir ruhi cendere altýna alýr. Yardým arayýþ sinyalleri yetiþkinler tarafýndan bazen anlaþýlamaz, bazen de göz ardý edilir. Bu ruhsal durum uzun sürerse kimseye güvenememe, kimseden yardým ve destek görememe duygusu kalýcýlaþýr. Çocuðun kendine özgüveni ve baþka insanlara güveni geliþemez. Bunun sonucu, çekingenlik ve içe kapanma olabileceði gibi, baðýmlýlýða yönelme, dayanýlmaz duygu ve anýlarý uyuþturucu kullanarak unutmaya çalýþmak da olabilir. Einrichtungen in München können unsere Materialien in türkischer Sprache kostenlos beziehen. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 13
C. Pontz Tehlike sinyalleri Baðýmlýlýða yönelme konusunda anababalara þu olursa þöyle olur, bu olursa böyle olur gibi kesin ve bariz göstergeler söylenemez. Bazý göstergeler baþka sorun ve zorluklarýn habercisi de olabilirler: - Pasiflik ve baðýmsýz olarak kendi baþýna davranamama - Yetersiz özgüven ve özsaygý - Çeliþkilere dayanma yeteneðinin geliþmemiþ olmasý, çeliþkilerden kaçýþ - Sorunlarý çözme yeteneðinin geliþmemiþ olmasý - Gücünü aþan baþarý beklentileri - Arkadaþ bulmada ve sosyal iliþkiler kurmada zorluklar ve benzeri göstergeler sýklaþtýkça ve süreklilik kazandýkça anababalarýn harekete geçmesi ve çocukla yakýn iliþkisi olan öðretmen, çocuk bakýcýsý ve eðiticisi gibi kiþilerle görüþmeleri gerekir. Bu göstergelerin arkasýnda ciddi bir sorun olduðu izlenimi doðarsa bir eðitim ve aile danýþmanlýðýna baþvurmakta ve destek istemekte yarar vardýr. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 14
Baðýmlýlýk ve zararlý alýþkanlýklara karþý en iyi korunma: özgüven Çocuðun gereksinimleri ilerleyen yaþýna göre deðiþir. Bu gereksinimlerin yerine getirilmesinin ve doyum saðlanmasýnýn biçimleri de deðiþir. Çocuðun her yaþta anababasýnýn sevgi ve þefkatine ihtiyacý vardýr. Baþlangýçta bu sevgi doðrudan doðruya ve açýkça verilmeli ve gösterilmelidir. Kýsa bir süre sonra, çocuðun merak, araþtýrma, öðrenme, deneme gibi doðal dürtüleri arttýkça bu sevgi, onun bu meraðýný ve kendi deneyimlerini kazanma çabalarýný arka plandan destekleyen ve teþvik eden bir biçime dönüþmelidir. Çocuk anababasýnýn arkasýnda olduðunu bilmeli, ama onlarýn koruyucu elini artýk görüp hissetmemelidir. Çeliþkili ve zor durumlarda da sevgi ve þefkatin kesintisiz sürdüðünü hissetmek, çocuðun kendi yeteneklerine olan güvenini geliþtirir. Böylece merak ettiði þeyleri deneyip öðrenmeye devam eder. Hatalar da yapar ve deneyim kazanýr. Baþarý ile baþarýsýzlýk ve yanýlgýlar arasýnda sürüp giden iniþ-çýkýþlarda anababasýnýn kalýcý sevgisini hisseden çocuk, onlara olan güvenini pekiþtirir. Bu da kendine olan güveni gittikçe arttýrýr. Özgüven, baðýmlýlýk ve zararlý alýþkanlýklara karþý en etkin koruyucudur. Özgüvenin artmasý çocuðun yetenek ve gücünü deneme olanaklarý olup olmadýðýna, buna fýrsat verilip verilmediðine baðlýdýr. Önemli olan çocuðun güçlü ve güçsüz yanlarýný, yetenek ve sýnýrlarýný bulup tanýmasýdýr. Uðraþýsý baþarýsýz sonuçlanýrsa, anababalarýn görevi çocuðu bir daha denemesi yönünde cesaretlendirmek, gerekiyorsa küçük bir yardýmda bulunmaktýr. Ancak çocuðun kendi baþýna bu görevin üstesinden geldiðini hissetmesi belirleyicidir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 15
Abartýsýz ve ölçülü övgü onu sevindirdiði gibi devam etme yönünde cesaretlendirir. Býrak, sen yapamazsýn gibi sözler cesaretini ve gururunu kýrar. Çocuklarýn ben yapacaðým, kendim yapacaðým sözlerini çok ciddiye almak gerekir. Çocuklar önlerine koyduklarý görevleri kendileri yaparak özgüven kazanýrlar ve gittikçe anababalarýndan baðýmsýzlaþýrlar. Çocuk eðitiminin hedefi de bu olmalýdýr. Çocuðun gittikçe anababaya olan ihtiyacýnn azalmasý korkulacak bir þey deðil, aksine sevinilecek bir þeydir. Çocuða tanýnacak özgür hareket sahasýnýn sýnýrlarýný anababalar somut yaþam içinde bulmak zorundadýrlar. Bunun reçetesi yoktur. Aþýrý kollama ve müdahale çocuðun baðýmsýzlaþma sürecini kösteklediði gibi, kökünde ilgisizlik ve ihmal yatan abartýlý özgürlükler de zararlara yol açar. En doðrusu okul ve çocuk yuvasýndaki baþka anababalarla da fikir alýþveriþinde bulunarak, çocuðun geliþimine sevecen bir þekilde, ilgi göstererek ama herþeye karýþmadan refakat etmektir. Saldýrganlýk ve benzeri olumsuz tutumlarýný onaylamadýðýnýzý, karþý çýktýðýnýzý, uymasý gereken mantýki sýnýrlar koyduðunuzu bilip yaþamasý, çocuða onu ciddiye aldýðýnýz mesajýný verir. Çocuk bu durumda da tutumunuzun ona olan sevginizden kaynaklandýðýný, sevginizin usluluk þartýna baðlanmadýðýný hissetmelidir. Ben ezildim, o ezilmesin, ben çok çektim, o çekmesin gerekçesinin arkasýna gizlenerek kendi içinizdeki çocuðun, yani kendinizin duygusal ihtiyaçlarýný önplanda tutarak olumsuz deneyimler yapmasýný engellemek, hayal kýrýklýklarý yaþamasýný baþtan önlemek, çocuðunuzu desteklemek deðildir. Bu size, kendi içinizdeki çocuða ruhsal doyum verebilir. Ama, çocuðunuzun baðýmsýzlaþmasýný engeller. Onu hep desteðe muhtaç býrakýr. Gençliðinde Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 16
ve yetiþkin yaþamýnda þiddetle ihtiyaç duyacaðý sebat, dayanýklýlýk gibi yaþamsal bazý özelliklerden yoksun býrakýr. Çocuðun yaþamýna refakat, onun gittikçe sizden baðýmsýzlaþan bir kiþilik kazanmasýna yönelik olmalýdýr. - Çocuklar evet dedikleri gibi hayýr demesini de öðrenmelidirler. Hayýrlarý ciddiye alýnan çocuklar ilerde arkadaþ çevresinde olumsuz baskýlarla karþýlaþtýðýnda Hayýr! diyecek gücü kendilerinde bulurlar. - Kendini ilgilendiren konulardaki çeliþki ve çatýþmalarda sus, otur, sen küçüksün gibi sözlerle görüþünü söyleme þansý tanýnmamýþ çocuklar ilerde çeliþki ve çatýþmalardan ve bunlara kendilerine uygun çözümler bulmaktan kaçýnýrlar. Evde çeliþkilerin þiddet kullanýlmadan çözüldüðünü yaþayan çocuklar, görüþ ve iradesine saygý duyulan çocuklar, kendi kiþiliklerine deðer verirler. Önemli zorluk ve mücadelelerden kalýcý zararlar almadan çýkacak kadar güçlü bir kiþilik kazanýrlar. - Arkadaþlarýyla oynarken çocuklar kaçýnýlmaz olarak sýnýrlarla karþýlaþýrlar. Ayný þekilde anababanýn ihtiyaçlarýna ve evde geçerli kurallara da saygý göstermeyi öðrenmelidir. Yaþamý sadece çocuðun gereksinimlerine göre düzenleyip kendi ihtiyaçlarýný ihmal etmek de iyi bir çözüm deðildir. Hem anababanýn hem de çocuðun gereksinimlerini dikkate alacak yollar bulmak zor, ama gereklidir. - Farklý çýkarlar çatýþmalara yol açabilir. Bu çatýþmalarý, pazarlýklar yoluyla her iki taraf için de mantýklý ve kabul edilebilir çözümler bularak aþmak gerekir. Dediðim dedik, çaldýðým düdük þeklinde itaat bekleyen, anababanýn üstün gücüyle yapýlan dayatmalar, uymasý güç çözümsüzlüklerdir. Çözüm her iki tarafa da kazanýmlar getirmelidir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 17
Çeliþki çözümünde dikkat edilecek kurallar - Çeliþkilerin çözümü için yapýlacak pazarlýk ve tartýþmalar için uygun zaman, mekan ve ortam seçmek gerekir. Zaman baskýsýndan kaçýnmak ve konuyu aceleye getirmeden görüþmek gerekir. - Sorunun gerçek nedenlerini açýkça konuþmak gerekir. Hiç kimse benim istediklerim görüþülmedi duygusuna kapýlmamalýdýr. - Herkes kendi adýna konuþmalýdýr. Anababanýn yorumu deðil, çocuklarýn neyi kastettikleri önemlidir. Anlaþýlmayan noktalar sorularla açýklýða kavuþturulmalýdýr. - Bir soruna çok çözüm vardýr. Önce tüm çözüm önerilerini toplamak, arkasýndan deðerlendirmeyi yapmak gerekir. Çocuklarýn önerileri kulak ardý edilmemelidir. Çözüm, tartýþmalara gerçekten katýlabilen kiþiler için baðlayýcý olabilir. - Çocuklarla birlikte ve herkesin gerçekten bir kazancý olabilecek çözüm seçeneði araþtýrýlmalýdýr. - Birlikte bulunan çözümler herkes tarafýndan uygulanma þansýna sahiptirler. Anlaþmaya vardýktan hemen sonra çözümü uygulamaya koymalý, gerekli iþ bölümü yapýlmalýdýr. Aynasý iþtir kiþinin, lafa bakýlmaz! - Aile durumu ve çeliþki nedenleri sürekli bir deðiþim içindedir. Bunun için çocuklarla birlikte bir süre kararlaþtýrýp çözümün etkisini ve baþarýsýný deðerlendirmek, gerekli düzeltmeleri yapmak gerekir. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 18
Oyun, arkadaþ Oyun çocuklarýn bedensel, ruhsal ve sosyal geliþimleri açýsýndan temel gereksinimlerinden biridir. Çocuðunuz yaþdaþlarýyla iliþki kurmada çekingenlik gösteriyorsa, cesaretlendirip yardýmcý olmak gerekir. Arkadaþlarýný getirmesine izin vermek, hatta bu yönde cesaretlendirmek güçlü sosyal iliþkiler kurmasýna yardýmcý olur. Çocuklar anababalarýyla da oynamak isterler. Bunun sizin açýnýzdan sýkýcý bir iþe dönüþmemesi için hem sizin ve hem de çocuðun hoþuna gidecek oyun ve uðraþýlar bulmaya çalýþýnýz. Ýyi örnek Çocuk açýsýndan ilk ve en önemli örnek anababasýdýr. Bu nedenle baðýmlýlýk yaratacak maddelerle iliþkinize dikkat ediniz. Uyku hapý, sakinleþtirici, aðrý kesici gibi ilaçlarý çok istisnai durumlarda alýnýz. Alkol ve sigarayý sürekli ve büyük miktarlarda kullanmayýnýz. Çocuklar kendilerine yakýn yetiþkinlerin tüm davranýþlarýný, zor durumlarda tutumlarýný ve baþkalarýna karþý tavýrlarýný yakýndan takip ederler. Bu özelliklerini küçümsememek ve dikkate almak gerekir. Doðal olarak kimse yüzde yüz hatasýz olamaz. Ayrýca çocuk yetiþtirmek de zor ve yýpratýcý bir görevdir. Çocuklarýn anababalarýnýn da arada bir yanýldýklarýný ve hata yaptýklarýný görmeleri doðaldýr. Denemeye teþvik Çocuklar daha çok küçükken kendi iþlerini kendileri yapmak isterler. Anababanýn buna imkan vermesi gerekir. Geç kalýyoruz! diye ayakkabý baðcýðýný hemen kendiniz baðlamayýnýz, zaman tanýyýnýz. Tabiki nasýl yapacaðýný gösterecek-siniz, ama hemen de becermesini beklemeyeceksiniz. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 19
Bir iþi kendi baþýna yaparak öðrenmek, çocuðun özgüven ve özsaygýsýný güçlendirecek en etkin deneyimlerdir. Çocuk baþarýsýzlýðý cesaretini yitirmek anlamýnda deðil, yeniden deneme anlamýnda yaþamalýdýr. Özsaygýsý güçlü çocuklar baþkalarý tarafýndan büyük veya küçük hayal kýrýklýðýna uðratýldýklarý zaman bunun üstesinden gelmesini bilirler. Kendi iþini kendi yapan çocuklar ilerde her iþi sýkýcý bulup ertelemez veya baþkalarýna býrakmazlar. Genç ve yetiþkin yaþlarýnda beceri ve yeteneklerine güvenirler, zorluklarda alkol, uyuþturucu gibi veya baþka zararlý alýþkanlýklara sýðýnmazlar, bunlarda teselli arayýp cazibelerine kapýlmazlar. Görevin anlamý olmalýdýr. Aþýrý beklentiye saplanýp baský yapýlmamalýdýr. Çocuða verilen görevin bir anlamý olmalý, nedenini iyi kavramalýdýr. Okul konusunda da bu geçerlidir, çünkü öðrendiklerinin bir fayda getirmediði görüþünde olan çocuk ve genç sayýsý az deðildir. Öðrenimin anlam ve gereðini uzun vadeli fayda ve getirileri açýsýndan kavramasýna yardýmcý olmak gerekir. Okuldaki zorluklarýnýn yaný sýra anababanýn çocuðun gücünü aþan beklentileri ve baskýlarý da uyuþturucu kullanýmýný bir kaçýþ seçeneði olarak cazibeli kýlabilir. Çocuðun herhangi bir baþarý beklenti ve baskýsý olmadan kendi istek ve zevkleri yönünde yaptýðý anlamlý uðraþýlar, baðýmlýlýk eðilimlerine karþý koruyucu etkide bulunurlar. Doðayý koruma amaçlý, sosyal amaçlý, halk oyunlarý, tiyatro gibi kültürel amaçlý veya spor amaçlý çocuk ve gençlik gruplarýna katýlmak, uzun vadede onay ve duygusal dayanak bulduklarý, bedensel geliþimlerini güçlendiren, ruhsal ve sosyal ihtiyaçlarýna cevap veren uðraþýlardýr. Ayný zamanda anababanýn arada bir rahatlamalarýna da katkýda bulunabilirler. Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 20
Çocuk ve baðýmlýlýk maddeleri - Baðýmlýlýða yol açan maddelerle çocuðun temas kurmasýný mümkün olduðunca önlemek yararlýdýr. Uzun vadede ise bu mümkün deðildir. Ayrýca bunlar cazibeli bir gizemi olan maddeler haline getirilmemelidir. Aksi durumda çocuðun meraðý da kamçýlanmýþ olur. - Çocuk sizden ilgi ve kabul bekliyorsa bunu televizyon seyretmesine izin vererek, tatlý þeyler vererek geçiþtirmeyiniz. - Çocuðu sigara veya alkollü içecekler almaya kesinlikle göndermeyiniz. - Çocuðun yanýnda alkol almayýnýz. - Ulaþýlabilecek yerlerde alkollü içki býrakmayýnýz, saklayýnýz. - Çocuklara týbben kaçýnýlmaz durumlar dýþýnda yatýþtýrýcý ilaçlar vermeyiniz. Bu durumlarda çocuðu iyi gözlemleyiniz, doktorla temas halinde kalýnýz. - Süreklilik gösteren okul zorluklarý ve davranýþ bozukluklarýnda eðitim danýþmanlýklarýna baþvurunuz. Kaynakça / Quellen Broþür aþaðýda ismi verilen Almanca materyallerden yararlanýlarak derleme ve kýsmen tercüme yoluyla hazýrlanmýþtýr: Bei der Erstellung der Broschüre wurden hauptsächlich folgende Materialien verwendet. Texteile wurden hauptsächlich zusammengefasst, aber auch zum Teil sinngemäss übersetzt. - Wir können viel dagegen tun, dass Kinder süchtig werden. BZgA, Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung 51101 Köln - Sehn-Sucht - So schützen Sie Ihr Kind vor Drogen Programm Polizeiliche Kriminalprävention der Länder und des Bundes Taubenheimstr. 85, 70372 Stuttgart Uyuþturucuya Karþý Güçlü Çocuk Yetiþtirmek Bizim Elimizde 21