GÜNEY AKIM AÇIK DENİZ BORU HATTI TÜRKİYE BÖLÜMÜ KARADENİZ TÜRKİYE MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGESİ ÇED BAŞVURU DOSYASI ELC GROUP A.Ş. Kavacık Mah. Şehit Mustafa Yazıcı Sok. No:20 34810 Kavacık/ İstanbul Tel: 0216 465 9130 Faks: 0216 465 9139 Mayıs 2013 www.elcgroup.com.tr info@elcgroup.com.tr E12C291, Rev.0 Dosya No: URS-EIA-REP-201281 1
Projenin Sahibinin Adı: SOUTH STREAM TRANSPORT B.V. Adresi: PARNASSUSWEG 819, 1082 LZ AMSTERDAM, HOLLANDA www.south-stream-offshore.com contact@south-stream-transport.com Telefon Numarası: +31 (20) 262 45 00 Faks Numarası: +31 (20) 524 12 37 Projenin Adı: Proje Bedeli: Proje İçin Seçilen Konumların Adresi (İl, İlçe, Mevki): GÜNEY AKIM AÇIK DENİZ BORU HATTI - TÜRKİYE BÖLÜMÜ 10,557,036,000 Türk Lirası KARADENİZ TÜRKİYE MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGESİ Proje İçin Seçilen Konumun Koordinatları ve Bölgesi: (Ayrıntılı koordinat listesi EK 1 de verilmiştir.) Datum: WGS-84 (UTM-6 ) Projeksiyon: Transvers Merkator DOM: 27-33-39 Zon: 35-36-37 X :Y 1. 303755.02E, 4743775.02N 2. 299280.78E, 4740554.26N 3. 760345.32E, 4812678.84N 4. 765070.40E, 4810459.69N Datum: WGS-84 Projeksiyon:Transvers Merkator DOM: 27-33-39 Zon: 35-36-37 Boylam, Enlem 1. 30 35'57.6"E, 42 49'16.9"N 2. 30 32'44.9"E, 42 47'28.5"N 3. 36 12'57.9"E, 43 25'18.4"N 4. 36 16'23.8"E, 43 24'0.6"N Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü): nı Hazırlayan Kuruluşun Adı: nı Hazırlayan Kuruluşun Adresi, Telefon ve Faks Numaraları: Yeterlik Belgesi Nosu ve Tarihi ÇED Başvuru Dosyasının Sunum Tarihi (Gün, Ay, Yıl): ÇED yönetmeliği ek ı; 30- petrol, doğalgaz ve kimyasallarin 40 km den uzun, 600 mm ve üzeri çapli borularla taşinmasi. ELC GROUP MÜŞAVİRLİK VE MÜHENDİSLİK A. Ş. KAVACIK MAH. ŞEHİT MUSTAFA YAZICI SOK. NO.20-34810 BEYKOZ/ İSTANBUL TEL: +90 216 4659130 FAKS: +90 216 4659139 138-28 Mayıs 2011 22 Mayıs 2013 i
İÇİNDEKİLER 1 PROJENİN TANIMI ve AMACI... 1 1.1 Proje Yatırımının Tanımı, Ömrü, Hizmet Amacı, Önemi ve Gerekliliği... 1 1.1.1 Projenin Tanımı ve Amaçları... 1 1.1.1.1 Kapasite Bilgileri... 2 1.1.2 Projenin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri... 2 1.1.3 Diğer Uluslararası Mevzuattaki Yeri... 3 1.1.4 Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın Sahibi... 3 1.1.5 Yatırımın Aşamaları, Süresi ve Ömrü... 4 1.1.6 Proje Yatırımının Hizmet Amaçları, Önemi ve Gerekliliği... 5 1.2 Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Aşamalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması... 6 1.2.1 Proje Alanlarının Tanımlanması... 6 1.2.2 Güney Akım Boru Hattı... 6 1.2.3 Projenin Özellikleri... 9 1.2.3.1 Kesin Olmayan İnşaat Programı... 10 1.2.3.2 İnşaat Aşaması... 11 1.2.3.3 İşletim Öncesi Aşaması... 16 1.2.3.4 İşletim Aşaması... 16 1.2.3.5 Hizmetten Çıkarma Aşaması... 17 1.2.4 Boru Hattı Tasarım Kuralları ve Standartları... 17 1.3 Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkileri (su, hava, toprak kirliliği, gürültü, titreşim, ışık, ısı, radyasyon vb.)... 17 1.4 Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenleri... 18 2 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 19 2.1 Projenin Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler... 19 2.1.1 Proje Alanı... 19 2.1.2 Alternatif Konumlar Hakkında Bilgiler... 20 2.1.2.1 Diğer Gaz Taşıma Yöntemleri Alternatifi... 20 2.1.2.2 Karadeniz Üzerindeki Boru Hattı Güzergahı... 21 3 PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ... 22 3.1 Önerilen Projede Kirlenmesi Muhtemel Olan Çevrenin; Florası, Faunası, Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler, Doğal Afet Durumu, Su, Hava, (Atmosferik Koşullar) İklimsel Faktörler, Mülkiyet Durumu, Arkeolojik Miras, Peyzaj Özellikleri, Arazi Kullanım Durumu, Hassasiyet Derecesi Dikkate Alınarak Değerlendirilmesi... 22 3.1.1 Sosyo Ekonomik... 24 3.1.1.1 Deniz Taşımacılığı... 24 ii
3.1.1.2 Balıkçılık... 25 3.1.1.3 Kaynak Arama... 25 3.1.1.4 Deniz Dibi Kabloları ve Boru Hatları... 26 3.1.1.5 Askeri Bölgeler... 26 3.1.2 Deniz Ekolojisi (Deniz Florası ve Faunası)... 27 3.1.2.1 Planktonlar... 27 3.1.2.2 Bentos... 27 3.1.2.3 Balıklar... 27 3.1.2.4 Deniz kuşları... 28 3.1.2.5 Deniz Memelileri... 28 3.1.3 Jeolojik, Hidrojeolojik Özellikler ve Doğal Afet Durumu... 28 3.1.3.1 Genel Jeoloji... 28 3.1.3.2 Doğal Afetler... 29 3.1.3.3 Bölgesel Jeoloji... 29 3.1.4 Hidrolojik Özellikler... 32 3.1.4.1 Su Kaynakları... 32 3.1.4.2 Su Kalitesi... 32 3.1.4.3 Dalga İklimi ve Akıntılar... 35 3.1.5 Hava Kalitesi... 35 3.1.6 Meteorolojik Koşullar... 36 3.1.6.1 Bulgaristan'daki Meteorolojik Koşullar... 37 3.1.6.2 Rusya'daki Meteorolojik Koşullar... 37 3.1.7 Mülkiyet Durumu... 37 3.1.8 Kültürel ve Arkeolojik Miras... 39 3.1.9 Peyzaj Özellikleri... 40 3.1.10 Arazi Kullanım Durumu... 40 3.1.11 Duyarlı Yöreler (ÇED Yönetmeliği Ek 5 Kapsamındaki Hassas Bölgeler Listesi uyarınca)... 40 3.1.11.1 Balıkçılığa kısıtlı alanlar... 42 4 PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ ve ALINACAK ÖNLEMLER... 43 4.1 Önerilen Projenin Aşağıda Belirtilen Hususlardan Kaynaklanması Olası Etkilerinin Tanımı (Kısa, Orta, Uzun Vadeli, Sürekli, Geçici ve Olumlu Olumsuz Etkiler)... 43 4.1.1 Proje İçin Kullanılacak Alan... 43 4.1.2 Doğal Kaynakların Kullanımı... 43 4.1.3 Kirleticilerin Miktarı, (Atmosferik Şartlar ile Kirleticilerin Etkileşimi) Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların Minimizasyonu... 44 iii
4.1.3.1 Hava Kalitesi... 45 4.1.3.2 Atık Oluşumu... 45 4.1.3.3 Deniz Ekolojisi... 46 4.1.3.4 Jeoloji... 46 4.1.3.5 Su Kalitesi... 46 4.1.3.6 Sosyo-ekonomik... 47 4.1.3.7 Kültürel Miras/Arkeoloji... 47 4.1.4 Yatırımın Çevre üzerindeki Olası Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı... 48 4.1.5 Çevre Üzerinde Olumsuz Etkileri En Aza İndirmek İçin Alınması Öngörülen Önlemlerin Tanıtımı... 48 4.1.5.1 Hava Kalitesi... 48 4.1.5.2 Doğal Kaynaklar... 49 4.1.5.3 Atıklar... 49 4.1.5.4 Deniz Ekolojisi... 49 4.1.5.5 Jeoloji... 49 4.1.5.6 Su Kalitesi... 49 4.1.5.7 Sosyo-ekonomik... 50 4.1.5.8 Kültürel Miras / Arkeoloji... 50 4.1.5.9 Kazalar ve Riskler... 50 4.1.5.10 İş Sağlığı ve Güvenliği... 51 4.1.5.11 İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çevre Entegre Yönetim Sistemi (SGÇ- EYS)... 51 4.1.5.12 İnşaat, Kurulum ve İşletme Güvenliği... 51 5 HALKIN KATILIMI... 53 5.1 Projeden Etkilenmesi Muhtemel Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin Çevresel Etki Değerlendirmesi Çalışmasına Yansıtılması İçin Önerilen Yöntemler... 53 5.2 Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar... 53 5.3 Bu Konuda Verilebilecek Diğer Bilgiler ve Belgeler... 53 6 YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN ÖZETİ... 55 6.1 Proje Özellikleri... 55 6.2 Projenin Konumu... 56 6.3 Rota ve Teknolojik Alternatifler... 56 6.4 Mevcut Durum... 56 6.5 Etki Değerlendirme... 57 6.6 Halkın Katılımı Toplantıları... 58 iv
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Şekil 1.2. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Zaman Çizelgesi Şekil 1.3. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Projesinin Rusya Bölümünün Kıyı Yaklaşım Kesimi Şekil 1.4. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Bulgaristan Kesimi Bölümü Kıyı Yaklaşım Kesimi (Seçenek 1 ve 2) Şekil 1.5. S Tipi Boru Döşeme Tekniği Şekil 1.6. Tipik S Tipi Boru Hattı Döşeme Gemisi Şekil 1.7. J Tipi Boru Döşeme Tekniği Şekil 1.8. Tipik J Tipi Boru Hattı Döşeme Gemisi Şekil 2.1. Türkiye MEB den geçen Proje Alanı (İnşaat Koridoru) Şekil 3.1. Ekolojik İncelemeler (2011) Şekil 3.2. Karadeniz Deniz Taşımacılığı ve Seyir Rotaları Şekil 3.3. TPAO Petrol Arama Ruhsatları Şekil 3.4. Sediman ve Su Kalitesi Araştırmaları (2011) Şekil 3.5. Sediman Kalitesi Araştırmaları (2011) Şekil 3.6. Ana Karadeniz Akıntısı Şekil 3.7. Hava Kalitesi Gözlem Araştırmaları Sırasında Araştırma Gemilerinin Rotası (1988) TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın Ülkelere Özel Detayları Tablo 1.2. Projenin Özellikleri Tablo 2.1. Projenin Konumu Tablo 3.1. Deniz Ortamı Araştırmaları (2009-2012) Tablo 3.2. Türkiye Kesiminde Yapılan Çevresel Ölçümler (Aralık 2009) Tablo 3.3. Türkiye Kesiminde Yapılan Çevresel Ölçümler (Kasım 2011) Tablo 4.1. Proje Faaliyetleri ve Etki Alıcıları Tablo 4.2. Projenin Çevresel Boyutları ve Alıcılar EKLER LİSTESİ EK 1. Güney Akım Boru Hattı Sistemi, Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı ve Koordinatları EK 2. Dışişleri Bakanlığı Tarafından Ankara daki Rusya Federasyonu Büyükelçiliği ne Gönderilen Yazı EK 3. Açık Deniz Boru Hattı Türkiye Bölümü EK 4. Proje için Yürütülen Araştırmalar EK 5. Karadeniz in Tektonik Haritası EK 6. Deniz Suyu Araştırmalarının Raporlama Metodolojisi ve Sonuçları EK 7. Kültürel Miras Öğesi Bulguların Bildirilmesi hususunda Dış İşleri Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı na Gönderilen Yazı EK 8. nı Hazırlayanların Tanıtımı v
TANIMLAR VE KISALTMALAR Kısaltma/Terim Açıklama C Sıcaklık Derecesi 3LPP Ag Al API As ASNT ASTM AUV B Bcm Be BOİ BMDHS Br BSI / BS Ca Cd Co Cr Cu ÇED ÇEDBD COD ÇSED ÇŞB DİB DNV EDF EP Fe H 2 S HAZID Hg IEA IFC IFI Üç-katmanlı-polipropilen Gümüş Alüminyum Amerikan Petrol Enstitüsü Arsenik Amerikan Tahribatsız Muayene Topluluğu Amerikan Malzeme ve Test Derneği Otonom Sualtı Araçları Bor Milyar Metreküp Berilyum Biyolojik Oksijen İhtiyacı Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesine Brom İngiliz Standartları Enstitüsü Kalsiyum Kadmiyum Kobalt Krom Bakır Çevresel Etki Değerlendirmesi Kimyasal Oksijen İhtiyacı Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı Det Norske Veritas Électricité de France Ekvator Prensipleri Demir Hidrojen Sülfür Tehlike Tanımlaması Cıva Uluslararası Enerji Ajansı Uluslararası Finans Kurumu Uluslararası Finans Enstitüsü vi
Kısaltma/Terim ISO ITUR IUCN İGA İSG KAFOS Kİ km km 2 KOİ KL LNG m MARPOL MBSC MEB mm Mn Mo NACE Ni Nm OBİ OECD PAH Pb PIG ROTV ROV Sc Se Si SGÇ-EYS SIMOPS Sn TL TPAO TPH UTM Açıklama Uluslararası Standardizasyon Örgütü İtalya-Türkiye-Ukrayna Uluslararası Doğal Hayatı Koruma Birliği İş Güvenliği Analizi İş Sağlığı ve Güvenliği Karadeniz Fiber Optik Sistemi Kompresör İstasyonu Kilometre Kilometre kare Kimyasal Oksijen İhtiyacı Kısaltılmış liste Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Metre Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliğinin Önlenmesi Uluslararası Konvansiyonu Ana Karadeniz Akıntısı Münhasır Ekonomik Bölge Milimetre Mangan Molibden Ulusal Korozyon Mühendisleri Birliği Nikel Deniz mili Organoklorlu Böcek İlaçları Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Kurşun Boru Hattı Muayene Ölçüm Ekipmanı Uzaktan Kontrollü Çekilen Araçlar Uzaktan Kontrollü Sualtı Araçları Skandiyum Selenyum Silikon İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çevre Entegre Yönetim Sistemi Eşzamanlı Operasyonlar Kalay Tam liste Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Toplam Petrol Hidrokarbonu Universal Transverse Merkator vii
Kısaltma/Terim YTS Zn Açıklama Yan Taramalı Sonar Çinko viii
1 PROJENİN TANIMI ve AMACI 1.1 Proje Yatırımının Tanımı, Ömrü, Hizmet Amacı, Önemi ve Gerekliliği 1.1.1 Projenin Tanımı ve Amaçları Proje konusu faaliyet, South Stream Transport B.V. tarafından kurulup işletilmesi planlanan, Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Sistemi nin Karadeniz deki Türkiye Münhasır Ekonomik Bölgesinden (MEB) geçen bölümüdür. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın Türkiye bölümü 'Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Türkiye Bölümü' olarak adlandırılmıştır ve içinde 'Proje' olarak anılacaktır. 'Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı' ifadesi ise, üç ülkeyi de kapsayan (Rusya, Türkiye ve Bulgaristan) Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın tamamını ifade etmektedir. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Rusya'dan Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkelerine doğal gaz taşıması önerilen Güney Akım Boru Hattı Sistemi'nin açık deniz bölümüdür. Proje, tamamlandığında 2.300 km'den daha uzun olacaktır. Karadeniz boyunca yaklaşık 930 kilometre (km) devam eden, birbirine paralel ve 813 milimetre (mm) (32 inç) çapında dört adet boru hattından oluşan Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Karadeniz'in Rusya kıyısındaki Anapa şehri yakınlarından başlayıp, Türkiye MEB nden geçerek, Bulgaristan kıyısındaki Varna şehri yakınlarında kıyıya çıkacaktır. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nda, açık deniz boru hatlarına ek olarak Rusya ve Bulgaristan'da kıyı yaklaşım tesisleri ve kıyı yaklaşım bölgesi olarak bilinen kara bölümleri bulunacaktır. Türkiye'de herhangi bir kara bölümü veya tesis planlanmamıştır. Doğuda Rusya MEB sınırından batıda Bulgaristan MEB sınırına dek, Türkiye Münhasır Ekonomik Bölgesi içinde yer alan Proje nin uzunluğu yaklaşık 470 km dir. Tüm Güney Akım Boru Hattı Sistemi'nin ve Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın bir haritası EK.1 de sunulmuştur. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı ayrıca Şekil 1.1 de gösterilmektedir. 1
Şekil 1.1. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı 1.1.1.1 Kapasite Bilgileri Boru hattı en yüksek kapasiteyle çalıştırıldığında, yılda 63 milyar metreküp (bcm) doğal gaz taşınabilecektir. Dört adet boru hattından her birinin en yüksek akış hızı yaklaşık olarak yılda 15,75 milyar metreküp (bcm) ve en yüksek tasarım basıncı 300 bar olacaktır. Kapasite bilgileri aşağıda Bölüm 1.2.3'de detaylı olarak verilmektedir. 1.1.2 Projenin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri Yapılması planlanan projeye ilişkin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Başvuru Dosyası, 2872 sayılı ve 9 Ağustos 1983 tarihli Çevre Kanunu ve bu kanun gereğince, 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Ek III'e uygun olarak hazırlanmıştır. ÇED Yönetmeliği Ek-1 30: Petrol, Doğalgaz ve kimyasalların 40 km den uzun 600 mm ve üzeri çaplı borularla taşınması kapsamında değerlendirilmektedir. Dışişleri Bakanlığı tarafından Ankara daki Rusya Federasyonu Büyükelçiliği ne yazılan 28 Aralık 2011 tarihli ve 2011/ESGY/3515751 sayılı yazıda (EK.2) Rusya Federasyonu ve Gaz Boru Hattının inşaatı ile ilgili görev alacak Proje Firmalarının yerine getirmesi gereken şartlar ve teknik gereksinimler belirtilmektedir. 2
1.1.3 Diğer Uluslararası Mevzuattaki Yeri Proje, Türkiye tarafından onaylanmış olan Uluslararası Sözleşmelere uyacaktır. Bunlara aşağıdaki sözleşmeler dahildir: Karadeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Bükreş Sözleşmesi): Bu sözleşme, kara kaynaklı kirliliğin kontrolü, atıkların boşaltımı ve kaza durumunda (petrol dökülmeleri gibi) ortak eylem planlarına ilişkin üç protokolle, Karadeniz'deki kirliliğin azaltılmasını amaçlamaktadır ve Türkiye tarafından 07 Aralık 1993 tarihinde imzalanmıştır (Sözleşme No: 21788); Enerji Şartı Anlaşması: Bu anlaşma, enerji işbirliği için çok taraflı bir çerçeve sağlar ve enerji güvenliğini desteklemek için tasarlanmıştır. Türkiye tarafından 2000 yılında imzalanmıştır (Anlaşma No: 4519); ve MARPOL: Bu sözleşme, denizlerin gemilerin işletilmesi ve kazalar sonucu kirlenmesinin önlenmesini kapsamaktadır. Sözleşmenin petrol, zehirli sıvılar, zararlı maddeler, evsel atıksu, çöp ve hava kirliliği ile ilgili altı adet eki vardır. Söz konusu sözleşmenin I., II. ve V. Ekleri Türkiye tarafından 24 Haziran 1990 tarihinde 90-442 nolu Bakanlar Kurulu Kararı ile imzalanmıştır. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın geliştirme, inşaat, işletim öncesi, işletme ve hizmetten çıkarma aşamalarındaki çevre ve sosyal performansın da Uluslararası İyi Sanayi Uygulamaları na göre yapılması taahhüt edilmiştir. Bu taahhüt South Stream in halka açık olan Sürdürülebilirlik Politikasında yer alacaktır. Uluslararası İyi Sanayi Uygulamaları doğrultusunda ve proje finans prosesini desteklemek amacı ile bir Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) projesi hazırlanmaktadır. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın ÇSED Raporu, Uluslararası Finans Enstitüsünün (IFI) standartları ve kılavuzları, (Ekvator Prensiplerinin (EP) kategori A proje gereksinimleri gibi) ve Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü nün (OECD) revize edilmiş konsey tavsiye kararlarına göre hazırlanmıştır. Ayrıca, çevre ihracat kredileri gibi gereksinimler için Uluslararası Finans Kurumunun (IFC) standartları ve kılavuzlarına uyulacaktır. EP ve OECD nin ortak yaklaşımları IFC 2012 Performans Standartları (PS) ile desteklenmektedir. 1 Ocak 2012 tarihi itibarı ile geçerli olan IFC Performans Standartları ile EP ve OECD ortak yaklaşımları da ÇSED e uygulanacaktır. 1.1.4 Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın Sahibi Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Karadeniz'den geçen açık deniz gaz boru hattının planlanması, inşaatı ve daha sonra işletilmesi için 14 Kasım 2012'de Hollanda'nın Amsterdam şehrinde kurulmuş uluslararası bir ortak girişim olan South Stream Transport B.V. tarafından geliştirilmektedir. South Stream Transport B.V., Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı projesinin yönetimini, Ekim 2011'den Kasım 2012'ye kadar yöneten South Stream Transport AG'den devralmıştır. Proje, Ekim 2011 öncesinde OAO Gazprom tarafından geliştirilmiştir. South Stream Transport B.V. şirketinde, Rus şirketi OAO Gazprom %50, İtalyan şirketi Eni S.p.A. %20 hisse sahibidir. Fransız enerji şirketi EDF ve Alman şirketi Wintershall Holding GmbH (BASF Group) de %15'er hisseye sahiptir. 3
1.1.5 Yatırımın Aşamaları, Süresi ve Ömrü Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı beş ana aşamadan oluşmaktadır: Fizibilite Aşaması: (2007 Şubat 2012) Gazprom tarafından başlatılmıştır. Bu aşama, planlanan doğalgaz boru hatlarının rotasının ve kıyı yaklaşım seçeneklerinin değerlendirildiği ve bir ön mühendislik kavramsal tasarımının da geliştirildiği Fizibilite Çalışmalarını içermiştir; Geliştirme Aşaması: (Mart 2012 2013) Bu aşama halen South Stream Transport B.V. tarafından yürütülmektedir ve Ön Mühendislik ve Tasarım ile ulusal izin gereksinimleri için ülkelere özel ÇED çalışmalarının gerçekleştirilmesini içermektedir. Bu aşama, ayrıca Uluslararası Finans Kurumunun (IFC) standartlarını ve gerekliliklerini karşılamak için ÇSED ve Çevresel ve Sosyal Yönetim Planları'nın (ÇSYP) Uluslararası İyi Sanayi Uygulamaları doğrultusunda geliştirilmesini de içermektedir; İnşaat ve İşletim Öncesi Aşaması: (2013 2018 sonu) Bu aşama, tüm inşaat ve işletim öncesi faaliyetlerin yanı sıra 2015'in sonundan 2018'in sonuna kadar her yıl eklenecek yıllık 15,75 milyar m 3 lük kapasite ile 4 yıl boyunca sürecek olan, işletmeyi büyütmeye yönelik faaliyetleri de içerecektir (2018 den sonra Proje kapasitesi yılda 63 milyar m 3 olacaktır); Tam İşletim Aşaması: (2018 sonu 2065) Proje'nin işletme tasarım ömrü 50 yıldır; ve Hizmetten Çıkarma Aşaması (2065 ve sonrası). Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı için öngörülen zaman çizelgesi Şekil 1.2 verilmektedir. Şekil 1.2. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Zaman Çizelgesi 4
1.1.6 Proje Yatırımının Hizmet Amaçları, Önemi ve Gerekliliği Enerji İşbirliğine ilişkin; 6 Ağustos 2009 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Gaz Alanında İşbirliği Protokolü imzalanmıştır. Protokolde yar alan ilgili madde aşağıdaki gibidir; Madde 2 - Bu amaçla, Türk tarafı Güney Akım Doğalgaz Boru Hattının Türkiye Cumhuriyeti Münhasır Ekonomik Bölgesi nde inşaası bağlamında, Gazprom A.Ş. tarafından yetkilendirilmiş bir firmanın talebi doğrultusunda özellikle, 1 Kasım 2009 tarihinden önce bu hattın güzergahı boyunca deniz sahası keşif ve Çevre Etüdü için yetki verilmesini sağlayacaktır. Söz konusu Enerji Şartı Anlaşması nın çevre ile ilgili olarak; Enerji Şartı Enerji Verimliliği ve İlgili Çevresel Boyut Protokolü 1994 yılında Enerji Şartı ile birlikte imzalanmıştır. Üye devletler tarafından enerji verimliliğinin desteklenmesi ve enerji kullanımının çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması beklenmektedir (Ref. 1). Avrupa önemli bir doğal gaz tüketicisidir. Avrupa Birliği'nin (AB) toplam doğal gaz tüketiminin 2010 yılında 522 milyar metreküp (bcm) olduğu tahmin edilmektedir (Ref. 2). Günümüzde doğal gaz Avrupa'nın birincil enerji tüketiminin yaklaşık %25'ini oluşturmaktadır (Ref. 3). Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) 2010 ve 2035 yılları arasında dünyanın doğal gaz talebinin %63, Avrupa'nın yıllık talebinin ise en az %20 artacağını öngörmektedir (Ref. 4). Ancak, Avrupa talebi karşılamak için yeterli doğal gaz rezervlerine sahip değildir ve bugün tüketilen gazın %64'ünü ithal etmektedir (Ref. 2). Gaz talebi arttıkça ve yerel üretim düştükçe, Avrupa'nın daha da uzaklardan ayrıca gaz ithal etmesi gerekecektir. Rusya dünyanın en büyük gaz rezervlerine sahiptir; dünyadaki toplam kanıtlanmış gaz rezervlerinin yaklaşık dörtte biri Rusya'dadır ve Rusya Avrupa ya uzun vadeli gaz tedariği sağlayabilir (Ref. 5). Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Avrupa'nın doğal gaz ihtiyacını karşılaması ve Rusya'daki geniş doğal gaz rezervleriyle Avrupalı tüketiciler arasında köprü olması amacıyla tasarlanmıştır. Boru hattı, tamamen işletime açıldığında, Avrupa'nın doğal gaz talebinin yaklaşık %10'unu karşılayacak ve Avrupa'nın uzun vadeli enerji güvenliğinin sağlanması yönünde önemli bir katkı sağlayacaktır. Proje, enerji alanında işbirliği açısından Rusya ve Türkiye arasındaki ilişkileri daha da kuvvetlendirmekte ve Türkiye nin bölgesel bir enerji ticaret merkezi olarak rolünü ön plana çıkarmaktadır. Boru hattının Türkiye MEB boyunca inşa edilmesine izin verilmesi ile Rusya ile Bulgaristan arasındaki enerji işbirliğinde kilit ortak olarak rolünün altını çizerken, bölgedeki stratejik konumunu da geliştirecektir. 5
1.2 Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Aşamalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması 1.2.1 Proje Alanlarının Tanımlanması Proje Alanı: Projenin geçici ve kalıcı olarak kapladığı alandır ve aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: Geçici Alan: Bu alan, içinde inşaat faaliyetlerinin gerçekleşeceği ve boru hattının döşeneceği deniz tabanındaki alandır; 470 km uzunluğunda, 2 km genişliğindedir ve toplam yüzölçümü 940 km 2 dir. Bu alan bu dokümanda "inşaat koridoru" olarak anılacaktır. Kalıcı Alan: Projenin deniz tabanı üzerinde kaplayacağı kalıcı alandır; 470 km uzunluğunda ve 4 m genişliğindedir (dört adet boru hattının her birinin genişliğinin 1 metreden az olması esas alınarak) ve toplam alan yaklaşık 2 km 2 dir. Boru hattının döşenmesi sırasında meydana gelecek olan sapmalar, nihai hat uzunluğunu ve dolayısıyla, Projenin kaplayacağı toplam kalıcı alanı etkileyecektir. Deniz tabanı üzerindeki Kalıcı Proje Alanı, Geçici Proje Alanı içerisinde yer alacaktır. Proje nin İnşaat Koridoru nun merkez hattı koordinatları EK.1 de sunulmuştur. İnceleme Alanı: Proje nin geliştirilmesi için gerekli mühendislik ve çevresel verilerin toplanması amacıyla incelenmiş olan alanlardır. Bu veriler münferit örnekleme noktalarında ve inceleme transektleri boyunca toplanmıştır. 1.2.2 Güney Akım Boru Hattı Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Rusya dan Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkelerine doğal gaz taşıyacak olan Güney Akım Boru Hattı Sistemi nin açık deniz kesimidir. Sistemin ilk bölümü, Rusya sahilindeki Anapa yakınlarından itibaren Karadeniz boyunca yaklaşık 930 km uzanan ve Türkiye MEB nden geçerek, Varna yakınlarındaki Bulgaristan sahiline kadar ulaşan Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı dır. Aşağıda, Bölüm 1.2.3 de Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın Türkiye Bölümü hakkında daha detaylı bilgi verilmektedir. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, Rusya ve Bulgaristan'da kıyı yaklaşım bölgelerinde yer alacak olan kıyı yaklaşım tesislerini de içerecektir. Rusya'daki kıyı yaklaşım tesisleri, 2,5 km uzunluğunda dört adet bağlantı boru hattı yoluyla Russkaya Kompresör İstasyonu'na bağlanacaktır. Russkaya Kompresör İstasyonu ve dört adet bağlantı boru hattı Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı nın bir parçası değildir. Bunlar, Gazprom tarafından geliştirilen ve "Güney Akım boru hattına gaz sağlamak için UGS'nin (Rusya Birleşik Gaz Tedarik Sistemi) genişletilmesi" adıyla bilinen projenin bir parçası olarak tasarlanacak ve kurulacaktır. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Projesinin Rusya Bölümünün kıyı yaklaşım kesimi ve Russkaya Kompresör İstasyonu ile bağlantısı Şekil 1.3 ve EK.1'de verilmektedir. 6
Şekil 1.3. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Projesinin Rusya Bölümünün Kıyı Yaklaşım Kesimi Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın Bulgaristan kıyı yaklaşım kesimi bir Kabul Terminali'ne bağlanacaktır. Kabul Terminali, Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın bir parçası değildir, ancak Bulgaristan topraklarında South Stream Bulgaria AD tarafından Güney Akım Gaz Boru Hattı'nın bir parçası olarak tasarlanacak ve kurulacaktır. South Stream Bulgaria AD, Kabul Terminali'nin konumu için iki seçeneği değerlendirmektedir (Şekil 1.4 ve EK.1). 7
Şekil 1.4. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Bulgaristan Bölümü Kıyı Yaklaşım Kesimi (Seçenek 1 ve 2) Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı ile ilgili detaylı bilgi Tablo 1.1 de yer almaktadır. Ayrıca bu detaylar kapsamlı Ön Mühendislik ve Tasarım aşamasında tanımlanmaktadır. Tablo 1.1. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın Ülkelere Özel Detayları Bölüm (Ülke) Rusya Bölüm Kıyı Yaklaşımı Detaylar Yaklaşık 3,9 km olan kara boru hatlarının, 2,5 km'si gömülecek ve 1,4 km'si mikrotüneller içinde yer alacaktır. Mikrotünellerin çıkış noktası kıyıya yaklaşık 400 m mesafede ve su yüzeyinden 23 m derinlikte olacaktır; Bir operasyonel ölçüm istasyonu; Dört adet Boru Hattı Muayene Ölçüm tesisi (PIG istasyonu - her boru hattı için bir adet); Dört adet Acil Durum Kapatma Vanası (ESDV) istasyonu (her boru hattı için bir adet); ve Her boru hattı için bir blok vana istasyonu da gerekebilir. Bu gereksinim devam eden Ön Mühendislik ve Tasarım süreci kapsamında araştırılmaktadır. Kıyıya Yakın Kıyıya yaklaşık 400 m mesafede, yaklaşık 23 m derinlikte ve en fazla 30-35 m derinlikte yer alan mikrotünellerin çıkış noktasından itibaren uzanan dört adet gömülü boru hattı. Açık Deniz (Offshore) Her biri yaklaşık 225 km uzunluğunda dört adet boru hattı, dip tarama çalışmalarının yapılacağı en derin yerde (30-35 m) doğrudan deniz tabanına döşenecek ve Rusya ile Türkiye MEB'leri arasındaki sınıra kadar uzanacaktır. 8
Bölüm (Ülke) Türkiye MEB Bulgaristan Bölüm Açık Deniz (Offshore) Açık Deniz (Offshore) Detaylar Her biri yaklaşık 470 km uzunluğunda dört adet boru hattı Rusya ve Türkiye MEB'lerinin sınırından Bulgaristan ve Türkiye MEB'leri arasındaki sınıra kadar doğrudan deniz tabanına döşenecektir. Bu bölgede deniz tabanının derinliği 2.021 m ila 2.199 m arasında değişkenlik göstermektedir. Her biri yaklaşık 215 km uzunluğunda dört adet boru hattı Türkiye ve Bulgaristan MEB'lerinin sınırından kıyıya yaklaşık 18 km mesafedeki yaklaşık 28 metrelik derinliğe gelene kadar doğrudan deniz tabanına döşenecektir. Kıyıya Yakın Dört adet gömülü boru hattı, Bulgaristan kıyısına yaklaşık 18 km mesafeden ve yaklaşık 28 m derinlikten Paşa Dere sahilindeki kıyı geçiş konumuna uzanacaktır; Deniz ortamındaki kazı atıkları açık denizde tutulacaktır. Kıyı Yaklaşımı Yaklaşık 2,2 km (Alternatif 1) veya 2,8 km (Alternatif 2) kara boru hatları. Boru hatları açık kazı inşaat teknikleri kullanılarak gömülecektir; Bir operasyonel ölçüm istasyonu; Dört adet PIG istasyonu (her boru hattı için bir adet); Dört adet Acil Durum Kapatma Vanası istasyonu (her boru hattı için bir adet); ve Her boru hattı için bir blok vana istasyonu da gerekebilir. Bu gereksinim devam eden Ön Mühendislik ve Tasarım süreci kapsamında araştırılmaktadır. Yukarıdakilere ek olarak, Rusya ve Bulgaristan kıyılarındaki bir veya daha fazla limanda stratejik olarak boru depolama istasyonları kurulacaktır. Bu istasyonların yerleri henüz belirlenmemiştir. Türkiye de boru depolama istasyonu kurulmayacaktır. 1.2.3 Projenin Özellikleri Proje, kuru doğal gaz (ağırlıklı olarak metan) sağlayacak olan ve her biri 813 mm (32 inç) çapında ve 39 mm et kalınlığındaki dört adet 470 km uzunluğunda çelik boru hattının açık denizde inşaat, işletim öncesi, işletim ve hizmetten çıkarma aşamalarını içermektedir. Proje yaklaşık 470 km uzunluğundadır ve doğuda Rusya MEB'nin sınırından batıda Bulgaristan MEB sınırına dek Karadeniz boyunca uzanmaktadır (bkz. Şekil 2.1 ve EK.3). Boru hatları, Türkiye MEB'nde doğrudan deniz tabanına döşenecektir. Türkiye MEB'sinde boruların döşeneceği deniz tabanı derinliği yaklaşık 2.021 m 2.199 m arasında değişkenlik göstermektedir. Boru parçaları içeriden ve dışarıdan kaplanacaktır. İç kaplama, iç temizliği ve operasyonel gaz akış hızını artıran bir epoksi boyayla, dış kaplama ise, boru hatlarını korozyona karşı korumak için üç katmanlı polipropilenle (3LPP) yapılacaktır. Boru hatları korozyona karşı anti pas oluşturan bir katodik koruma sistemiyle korunacaktır. Boru hattının tasarım basıncı 300 bar olacaktır, ancak beklenen en yüksek işletim basıncı yaklaşık 284 bardır. Türkiye MEB nde, gazın işletim sıcaklığı yaklaşık 8 C, Rusya/ Türkiye MEB sınırında işletim basıncı yaklaşık 280-286 bar ve Türkiye/ Bulgaristan MEB sınırında işletim basıncı yaklaşık 178-186 bar olacaktır. Rusya ile Bulgaristan daki işletim sıcaklığı ve basıncı ile Türkiye MEB ne ait bilgiler aşağıda Tablo 1.2'de özetlenmiştir. 9
Tablo 1.2. Projenin Özellikleri Proje Parametresi Değer Boru hatlarının sayısı 4 Boru hatlarının uzunluğu Boruların özellikleri Boru parçalarının uzunluğu Parçaların sayısı (470 km boru hattı için) İç kaplamalar Dış kaplama Korozyon koruması Maksimum işletim basıncı Tasarım işletim basıncı Türkiye MEB ndeki işletim basıncı İşletim sıcaklığı Türkiye MEB ndeki işletim sıcaklığı Maksimum kapasite Her bir boru hattı için akış hızı Türkiye MEB ndeki İnşaatın süresi Güney Akım Açık Deniz boru hattının ömrü 4 x 470 km Çelik, 32 inç (813 mm), et kalınlığı 39 mm 12 m Yaklaşık 39.200 adet Epoksi boya Üç katmanlı polipropilen (3LPP) Anti pas oluşturan katodik koruma 284 bar 300 bar Rusya/Türkiye MEB sınırında yaklaşık 280-286 bar ve Türkiye/Bulgaristan MEB sınırında yaklaşık 178-186 bar Rusya Bölümü nde yaklaşık 50 o C; Bulgaristan a ulaştığında yaklaşık -5 o C ilâ -8 o C ye düşecek Yaklaşık 8 o C Herbir boru hattı için yılda 15,75 milyar metreküp (bcm); dört boru hattının tamamı için yılda 63 milyar metreküp (bcm) Yılda 15,75 milyar metreküp (bcm) 3 yıl (iki boru hattı art arda döşenirken diğer iki boru hattının da eşzamanlı olarak döşeneceği esas alınarak, 1+2+1 inşaat programına göre) 4 yıl (dört boru hattının birbiri ardısıra döşeneceğini esas alarak, 4x1 alternatifinin inşaat programına göre) 50 yıl Projenin ayrıntılı teknik özellikleri devam eden Ön Mühendislik ve Tasarım süreci sırasında daha da geliştirilecek ve tanımlanacaktır. Proje için kullanılacak inşaat, işletim öncesi, işletim ve hizmetten çıkarma yaklaşımları hakkında genel bilgiler aşağıda verilmektedir. 1.2.3.1 Kesin Olmayan İnşaat Programı Boru hatlarının döşenmesi sürecindeki zamanlama açısından iki farklı strateji göz önünde bulundurulmaktadır. Seçilen boru hattı döşeme stratejisi Projenin tüm inşaat sürecinin uzunluğunu etkileyecektir. 4x1 (1-1-1-1) Boru Döşeme Stratejisi Bu strateji, dört boru hattının ardarda (birbirinin peşi sıra) döşenmesini kapsamaktadır. Bu senaryo için en uygun yaklaşım tek bir boru döşeme gemisinin kullanılması, bu geminin önce ilk boru hattını döşemesi ve ilk boru hattının döşenmesinin ardından bir sonraki hattın döşenmesine başlamasıdır. 4x1 stratejisinde, dört boru hattının tümü aynı boru döşeme 10
gemisiyle, birbirinin peşi sıra döşenebilecektir. Bu strateji uygulandığında, ilave boru döşeme gemilerine gerek duyulmayacak ve Proje nin inşası, yaklaşık dört yıl sürecektir (bkz. Tablo 1.2). 1-2-1 Boru Döşeme Stratejisi Bu strateji, iki ya da daha fazla boru hattının döşenmesi işlemlerinin aynı zamanda gerçekleştirilmesini kapsamaktadır. Bunun için, boru serme işleminde iki boru döşeme gemisi kullanılacaktır. Bu strateji uygulandığında, birinci boru döşeme gemisi kullanılarak ilk 2 boru hattı sırasıyla yerleştirilecektir. İkinci Boru Hattı nı döşeme çalışmalarının ortalarında, ikinci bir boru döşeme gemisi üçüncü Boru Hattı nı döşemeye başlayacaktır. Birinci boru döşeme gemisi önce ikinci Boru Hattı nı döşeme çalışmalarını tamamlayacak, sonra dördüncü Boru Hattı nı döşemeye başlayacaktır. Bu strateji doğrultusunda, Proje nin tamamlanma süresi yaklaşık bir yıl kısalarak, toplam inşaat süresi yaklaşık 3 yıla inebilir. ÇED Raporu nda boru döşeme stratejisi uyarınca inşaat takvimine dair daha fazla bilgi yer alacaktır. 1.2.3.2 İnşaat Aşaması Açık deniz boru döşeme işlemi, boruların boru döşeme gemisinde art arda sıralanması, kaynak yapılması ve suya indirilmesi yoluyla gerçekleştirilir. Boru parçaları (her biri 12 m) boru döşeme gemisine önceden kaplanmış olarak taşınacaktır. Tüm kaynak yerleri test edilecek ve kaplanacak ve boru hattı daha sonra gergin olarak deniz yatağına indirilecektir. Boru hatlarını hendeklere gömme gereksinimi söz konusu değildir; borular S Tipi veya J Tipi Boru Döşeme tekniğiyle doğrudan deniz yatağına döşenecektir. S Tipi Boru Döşeme yönteminde, boru parçaları yatay pozisyonda birbirine kaynak yapılır ve bu birbirine eklenen parçalar sürekli olarak geminin ön tarafındaki boru döşeme platformundan (stinger) denize bırakılır. Boru hattı gemideki çıkış noktasından deniz yatağına iniş noktasına kadar bir "S" şekli oluşturur. Şekil 1.5 S Tipi Boru Döşeme yönteminin şematik çizimini ve Şekil 1.6 tipik bir S Tipi Boru Döşeme gemisini göstermektedir. 11
S Tipi Gericiler Boru hattı döşeme gemisi Aşırı eğim Geçiş eğimi Sıralama istasyonu Stinger Sarkma eğimi İniş noktası Deniz tabanı Şekil 1.5. S Tipi Boru Döşeme Tekniği Şekil 1.6. Tipik S Tipi Boru Hattı Döşeme Gemisi (Bu görsel Allseas ın izniyle kullanılmıştır) 12
J-Lay yönteminde, boru hatları boru döşeme gemisinin merkezine veya yanına dikilen bir kulede düşey olarak monte edilir ve kaynak yapılır. Gemi ilerlerken, birleştirilmiş boru hattı denize indirme noktasından düşeye yakın bir J şeklinde deniz dibine indirilir. Şekil 1.7 J Tipi Boru Döşeme yönteminin şematik çizimini ve Şekil 1.8 tipik bir J Tipi Boru Döşeme gemisini göstermektedir. J Tipi boru döşeme tekniği kullanılırsa 4x12 m lik boru parçaları kaynak yapılarak (4 lü boru oluşturmak için) ve 48 m uzunluğunda parçalar şeklinde boru döşeme gemisine aktarılacaktır. Parçalar kıyıda veya ayrı bir gemide otomatik kaynak yapma teknikleri kullanılarak birbirine bağlanır. Geoteknik ve batimetrik araştırma sonuçları, boru hattı güzergahı üzerinde boruların askıda kalması gibi bir durumla karşılaşılmayacağını işaret etmektedir. Geoteknik ve batimetrik araştırmalar devam ettikçe boru hattının yerleştirileceği alanlarda boru hattının zarar görmesinin veya bükülmesinin/ çökmesinin önlenmesi için dolgu ile desteklenmesi ihtiyacı olan yerler belirlenebilir. Bu tür bir müdahale ihtimalinin oldukça düşük olduğu öngörülmektedir, buna bağlı olarak gerekmesi durumunda kullanılacak malzeme miktarının da oldukça düşük olması beklenmektedir. Deniz yatağına müdahale gereksinimi ile ilgili bilgi ÇED raporunda kapsama alınacaktır. Boru döşeme faaliyetleri 24 saat boyunca devam edecektir. Boru döşeme, destek ve tedarik gemilerinin çalışma alanları etrafında inşaat süresince geçici olarak erişime kapatılacak olan özel bölgeler tanımlanacaktır. Bu özel bölgeler inşaat süresince geçici olarak erişime kapatılacaktır. Bu bölgeler ÇED raporunda detaylandırılarak seyir ve çalışma emniyeti sağlamak için ilgili yasal prosedürlere uygun olarak gerekli kurumlara bildirimlerde bulunulacaktır. 13
Boru hattı döşeme gemisi Döşeme kulesi Sarkma eğimi İniş noktası Deniz tabanı Şekil 1.7. J Tipi Boru Döşeme Tekniği 14
Şekil 1.8. Tipik J Tipi Boru Hattı Döşeme Gemisi (Bu görsel Saipem'in izniyle kullanılmıştır) Boru döşeme için kullanılacak gemilerin türleri henüz seçilmemiştir ve bu karar inşaat sözleşmeleri ihalesi yapıldıktan sonra alınacaktır. Detaylı bilgi ÇED raporu kapsamında yer alacaktır. Borular, boru döşeme gemilerine taşınırken, Rusya ve Bulgaristan'daki limanlar ve boru depolama istasyonları ile boru döşeme gemisi arasında çalışacak olan tedarik gemileri kullanılacaktır. Limanların ve boru depolama istasyonlarının yerleri Ön Mühendislik ve Tasarım süreci sırasında belirlenecektir. Türkiye'de boru depolama istasyonu kullanılmayacaktır. Destek gemileri (inceleme, mürettebat değişimi gibi) ve tedarik gemileri (borular, yakıt ve erzak gibi), boru döşeme faaliyetine dahil edilecektir. Karadeniz kıyısındaki mevcut Türk limanları yakıt/su ikmali için kullanılabilir. Yakıt ikmalinin yaratacağı etkiler Bölüm 4.1.2. de detaylandırılmıştır. Bu tür faaliyetler için, mevcut ve izin verilmiş olan tesislerden yararlanacaklardır. Yakıt ikmali yüklenicisi, Türkiye deki yakıt ikmali faaliyetlerini üstlenmek için, sözleşme ve ihale süreci gereğince tüm izin ve onayların mevcut olduğunu göstermekle yükümlüdür. Gemi kaynaklı atıkların karada bertarafı için de Türk limanlarının kullanılması gerekebilir. Bu konu, ÇED'in bir parçası olarak detaylandırılacak ve değerlendirilecektir. 15
1.2.3.3 İşletim Öncesi Aşaması Her bir boru hattı döşendikten sonra, boru hatlarının işletim gereksinimlerinin karşıladığından emin olunması için bir dizi işletim öncesi faaliyet yürütülecektir. Bu faaliyetlerin birincil hedefi boru hattının belirgin kusurları olmadan döşendiğini, öngörülen basınçlarda gaz taşınması ve gazın gereken teknik özelliklerde teslim edilmesi için boru hatlarının doldurulmaya müsait olduğunu doğrulamaktır. İşletim öncesi temel faaliyetler arasında, kurulmuş olan boru hatlarının temizlenmesi, ölçümlerin yapılması, hidrostatik test uygulaması ve boruların kurutulması yer almaktadır. Projenin hizmetten çıkarılması yaklaşımı ve tasarımı halen geliştirilmektedir ve Ön Mühendislik ve Tasarım süresi sırasında tamamlanacaktır. Su derinliğinin 30 m den fazla olduğu boru hattı bölümlerinde, Proje, dizayn faktörleri ve tolerans paylarının katılığı sayesinde, boru hattının son derece sağlam olmasını sağlayan tasarım kodu DNV-OS-F101 ile tasarlandığı (bkz. Bölüm 1.2.4) için, hidrostatik test gerekmemektedir. DNV, Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı na 30 m den daha derine döşenmiş boru hatları için hidrostatik test muafiyeti sağlamıştır. Bu nedenle hidrostatik test gerekliliği, sadece Rusya ve Bulgaristan bölümlerinin kıyı kesimlerinde ve kıyıya yakın kesimlerdeki 30 m ye kadar olan derinliklerde söz konusudur. Türkiye Bölümü dâhilindeki Proje Alanı, işletim öncesi faaliyetlerden etkilenmeyecektir; çünkü bu faaliyetlerden kaynaklanan tüm deşarjlar Rusya ve Bulgaristan sularında gerçekleşecektir. 1.2.3.4 İşletim Aşaması Boru hattı, işletim sırasında bir merkezi kontrol odasından takip ve kontrol edilecektir. Merkezi kontrol odasının kurulacağı yer Türkiye de olmayacaktır, ancak kesin yeri henüz belirlenmemiştir. İşletim sırasında, sürekli olarak basınç ve akış hızı ölçümleri gerçekleştirilecektir. Çok düşük bir olasılık da olsa, boru hattının hasar görmesi veya gaz kaçağı saptanması halinde, acil durum prosedürleri uygulanacaktır. Bu prosedürler boru hattının acil durdurma ve iç kontrol prosedürlerini içerecektir. Boru hatları, tüm kontrol ve takip sistemlerinin boru hattının her iki ucunda da çalışmaya başlanmasından sonra, Rusya gaz ağıyla olan bağlantı ile gazın verilmesiyle hizmete girecektir. Boru hatlarının, katodik koruma sistemi de dahil olmak üzere deniz tabanı üzerindeki dış koşulları, Uzaktan Kumandalı Sualtı Araçlar/Otonom Sualtı Araçları (ROV veya AUV) ve/veya Uzaktan Kontrollü Çekilen Araçlar (ROTV) ve sonar ve/veya görsel (kamera) muayene teknolojileri kullanılarak düzenli olarak takip edilecektir. İşletim öncesi testlerden sonra, yaklaşık 5 yıl boyunca boru hatlarının iç muayenesi öngörülmemektedir. Boru hatlarında taşınacak kuru gazın bileşimi nedeniyle boru hattının iç temizliğinin yapılmasının gerekmeyeceği öngörülmektedir. Ancak, temizlik yapılması gerekirse, bu işlem Boru Hattı Muayene Ölçüm Ekipmanları (PIG) kullanılarak gerçekleştirilecektir. 16
1.2.3.5 Hizmetten Çıkarma Aşaması Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın beklenen hizmet ömrü 50 yıldır. Boru hattının hizmetten çıkarılması, 50 yıllık işletim sonunda yürürlükte olan mevzuata uygun olarak gerçekleştirilecektir. Hizmetten çıkarma aşamasında söz konusu olacak gereklilikler için çeşitli alternatifler tasarım aşamasında ele alınacaktır. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı Projesi nin işletim aşaması olan 50 yıllık süreçte, hizmetten çıkarma aşamasına ilişkin yasal düzenlemelerde gerçekleşebilecek değişikliklerin yanı sıra teknolojideki gelişmeler de takip edilecektir. South Stream Transport B.V. böylece tüm hizmetten çıkarma aşaması boyunca Uluslararası İyi Sanayi Uygulamaları (GIIP) na uygun hareket edecektir. 1.2.4 Boru Hattı Tasarım Kuralları ve Standartları Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı, boru hatlarının tasarımı, malzemesi, imalatı, kurulumu, test edilmesi, işletmeye alınması, işletimi ve bakımı açısından uluslararası alanda kabul gören standartlara uygun şekilde hayata geçirilecektir. Güney Akım Açık Deniz Boru Hattı'nın tasarımı, boru hattı endüstrisi standartlarına ve gerekli görülen durumlarda ek bir kılavuz olarak özellikle Det Norske Veritas (DNV) ve Avrupa Standartları (EN) gerekliliklerine uygun şekilde gerçekleştirilecektir. DNV OS F101 'Deniz Altı Boru Hattı Sistemleri, 2010' standardının belirlediği kurallar tasarımın temelini oluşturacak ve gerekli görüldüğünde, DNV OS-F101, Amerikan Petrol Enstitüsü (API), Amerikan Tahribatsız Muayene Topluluğu (ASNT), Amerikan Malzeme ve Test Derneği (ASTM), İngiliz Standartları Enstitüsü (BSI/BS), ISO, STO Gazprom Standartları ve Ulusal Korozyon Mühendisleri Birliği (NACE) nin kural ve standartları ile diğer kabul görmüş kural ve standartlar tarafından desteklenecektir. Ön Mühendislik ve Tasarım sürecine paralel ilerleyen izin işlemlerinin bir parçası olarak, yürürlükteki tüzükler/standartlar Türkiye deki yetkili mercilerle teyit edilecektir. Onaylanan tüzükler/standartlar ÇED kapsamında rapor edilecektir. 1.3 Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkileri (su, hava, toprak kirliliği, gürültü, titreşim, ışık, ısı, radyasyon vb.) İnşaat sırasında, boru döşeme faaliyetlerinden ve tedarik amaçlı gemilerden kaynaklanan gürültü ve hava emisyonları ile sıvı ve katı atık oluşumu (atık sular; hidrokarbon içerme olasılığı olan atık sular, sintine suları, balast suları, çamur, çöp, evsel atık su ve benzer atıklar), su kalitesinde değişim, deniz tabanındaki sedimanlarda bozulma ve balıklar, deniz kuşları ve deniz memelileri üzerinde gemilerin fiziksel varlığının neden olabileceği etkiler meydana gelebilir. Etkilerin başlangıç aşamasında tanımlanması eldeki mevcut verilere dayandırılmıştır ve bunların ön değerlendirmesi inşaat aşamasındaki etkilerin geçici ve lokal olacağını işaret etmektedir. 17
Bugüne kadar inceleme alanından elde edilen bilgiler, abisal düzlüklerin önemli bentik canlı topluluklarının yaşamasına elverişli olmadığını göstermektedir (Ref. 6). Bu özellikler Bölüm 3.1.2'de daha ayrıntılı tanımlanmıştır. Bugüne kadar gerçekleştirilen geoteknik çalışmalarda potansiyel Kültürel Miras Öğesi olabilecek birtakım nesneler saptanmıştır. Bölüm 3.1.8 de inceleme alanı içindeki Kültürel Miras Öğeleri hakkında detaylı bilgi verilmektedir. Boru hattı güzergahı Kültürel Miras Öğelerinden uzaklaştırılarak etkilenmeleri en aza indirilecek ve etkilenmelerinden kaçınılacaktır. İnşaat Aşaması faaliyetleri, ayrıca, Proje Alanı nın geçici olarak erişime kapatılması nedeniyle, balıkçılık faaliyetlerini, petrol ve gaz arama çalışmalarını ve denizcilik/donanma faaliyetlerini etkileyebilir. Bu etkileşimlerin önemi ÇED'in bir parçası olarak değerlendirilecektir. İnşaat aşamasında oluşması muhtemel görülen potansiyel çevresel etkiler aşağıdaki gibi tanımlanabilir: Su Kalitesinin değişmesi; Deniz Yatağına çevresel etkiler; Hava Kalitesinin değişmesi; Gürültü ve Vibrasyon etkileri; Deniz Kullanıcıları ve deniz trafiği üzerindeki etkiler; ve Kültürel Miras Öğelerine etkiler. Projenin inşaat ve işletme aşamalarındaki potansiyel çevresel etkilerine ait detaylı bilgiler Bölüm 4.1 de verilmektedir. Proje'nin olası etkileri ÇED içerisinde ayrıntılı bir şekilde etki azaltma önlemleri ve uygulanabilir mevzuatla birlikte değerlendirilecek ve önem sırası belirlenecektir. 1.4 Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenleri Türkiye MEB içinden geçen düz hat jeolojik ve geoteknik araştırmalar sonucunda belirlenmiştir. Ek olarak güzergah seçimi sırasında geoteknik araştırmalar ve denizdeki kültürel miras öğeleri gözden geçirilerek aşağıdakiler değerlendirilmiştir: Projenin gerçekleştirilmemesi seçeneği; Alternatif anlamdaki gaz taşıma yöntemleri; ve Karadeniz içinden geçen boru hattı güzergâhı. İnşaat koridoru dâhilindeki boru hattı güzergâhının detaylı tespiti Ön Mühendislik ve Tasarım sürecinin bir parçası olarak devam etmektedir. Projenin alternatiflerine ilişkin bilgiler Bölüm 2.1.2'de verilmiştir. Projenin gerçekleştirilmemesi seçeneği ÇED raporunda değerlendirilecektir. 18
2 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU 2.1 Projenin Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler 2.1.1 Proje Alanı Proje, Bölüm 1.1.1 ve 1.2.3 de de belirtildiği gibi Türk MEB'nde 2.021 m 2.199 m derinlikte doğrudan deniz yatağına yerleştirilerek 470 km ilerleyecek olan dört adet boru hattından oluşmaktadır. South Stream Transport B.V. Karadeniz'deki inşaat koridorunda incelemeler yaparak boru hattı güzergahını belirlemiştir. Bu nedenle, mevcut araştırma sonuçlarına göre boru hattının inşaatı sırasında bir engelin ortaya çıkma riski ve olasılığı düşüktür. Geoteknik ve jeofizik incelemeler esnasında fiziksel ve kültürel boyutlar ve çevre de gözden geçirilerek boru hatlarının emniyetli bir şekilde yerleştirileceği 2 km genişliğinde bir İnşaat Koridoru (Geçici Alan) tespit edilmiştir. Geçici ve Kalıcı Proje Alanı ile ilgili tanımlamalar Bölüm 1.2.1 de verilmiştir. Ancak araştırmaların ilerleyen aşamalarında, deniz tabanında önemli kısıtlar veya hassasiyetlerle karşılaşılması hâlinde, güzergâhta değişiklikler yapılması söz konusu olabilir. Güzergahta mevcut inşaat koridorunun dışına çıkılacak şekilde bir değişiklik gerekmesi durumunda yeni incelemeler yapılacak ve boru hatları mevcut inşaat koridoru dışında yeni araştırmalar yapılmadan yerleştirilmeyecektir. İnşaat Koridorunun çevresel, sosyo-ekonomik ve kültürel mirasa ilişkin mevcut durumunun özellikleri hakkında detaylı bilgi aşağıda Bölüm 3'te yer almaktadır. Proje alanının (İnşaat Koridoru) ana köşe koordinatları Tablo 2.1 'de verilmektedir. İnşaat Koridorunun 1 km lik aralıklarla merkez hattının koordinatları EK 1 de verilmiştir. Türkiye MEB ni, İnşaat Koridorunu (Kalıcı Proje Alanını ihtiva edecek şekilde Geçici Proje Alanı) ve boru hattı güzergâhını gösteren ölçeksiz harita Şekil 2.1 de verilmiştir. Ayrıca bu harita daha detaylı olarak EK.3 de sunulmaktadır. Tablo 2.1. Projenin Konumu Datum WGS-84 (UTM) WGS-84 Projeksiyon Transvers merkatör Transvers merkatör Dilim Orta Meridyeni 33.0 0.0 Zon 36N 36N Koordinatlar (İnşaat koridorunun merkez hattının koordinatları 1 km lik aralıklarla EK.1'de listelenmektedir.) X :Y 1. 303755.02E, 4743775.02N 2. 299280.78E, 4740554.26N 3. 760345.32E, 4812678.84N 4. 765070.40E, 4810459.69N Boylam, Enlem 1. 30 35'57.6"E, 42 49'16.9"N 2. 30 32'44.9"E, 42 47'28.5"N 3. 36 12'57.9"E, 43 25'18.4"N 4. 36 16'23.8"E, 43 24'0.6"N 19
Şekil 2.1. Türkiye MEB inden geçen Proje Alanı ve boru hattı güzergâhı 2.1.2 Alternatif Konumlar Hakkında Bilgiler Bu değerlendirme, finansal ve teknik olarak uygulanabilir alternatiflerin bir incelemesini içermekte ve önerilen her uygulamanın tercih edilme gerekçesine ilişkin genel bir bakış sunmaktadır. Alternatif değerlendirmesinin amacı, Proje'nin uygulanabilir alternatiflerinden yola çıkarak proje tasarımı, inşaatı ve işletmesine ilişkin kararları iyileştirmektir. Bu ön değerlendirme, Proje gelişiminin erken aşamalarında sosyal ve çevresel kriterleri göz önünde bulundurmayı ve alternatifler arasındaki farklara göre karar alma süreçlerini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Alternatiflerin detaylı değerlendirmesi ÇED raporu içinde sunulacaktır. Bu dokümanda aşağıdaki değerlendirmeler göz önünde bulundurulmuştur: Alternatif anlamdaki gaz taşıma yöntemleri; ve Karadeniz içinden geçen boru hattı güzergâhı. 2.1.2.1 Diğer Gaz Taşıma Yöntemleri Alternatifi Güney Akım Boru Hattı Sistemi, Rusya'nın gaz yataklarıyla Orta ve Güneydoğu Avrupa'daki tüketiciler arasında, Karadeniz'den geçen yeni bir gaz taşıma güzergâhı sunacaktır. 20
Orta ve Güneydoğu Avrupa'daki tüketicilere gaz taşınmasına yönelik iki ana alternatif Fizibilite Aşamasında değerlendirilmiştir. Gazın sıvılaştırılması ve Sıvılaştırılmış Doğal Gazın (LNG), LNG tanker gemilerle taşınması; ve Gazın Açık Deniz Boru Hattıyla Taşınması. Bu alternatiflerin değerlendirilmesinde üç faktör dikkate alınmıştır: 1. Gazın sıvılaştırılması ve LNG'nin gaz pazarlarına tanker gemilerle taşınmasına, çoğunlukla gaz kaynağının pazarlardan çok uzak ve izole olduğu ve bu sebeple boru hattıyla taşımanın ekonomik olmadığı durumlarda başvurulur. Bu durum Rusya'nın gaz yatakları ve bu gazın Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkelerindeki pazarları için geçerli değildir; 2. LNG elde etmek için, gaz, sıvı hale gelene kadar 1 atmosfer basınçta -161 o C'ye dek soğutulur ve bunun sonucunda hacmi yaklaşık 600 kat azaltılmış olur (Ref. 7). LNG taşımacılığı, doğal gazın boru hattıyla taşınmasıyla kıyaslandığında, doğal gazı LNG ye dönüştürmek için ihtiyaç duyulacak enerjinin ve tankerler için kullanılacak yakıtın önemli ölçüde enerji tüketimine ve karbon emisyonlarına neden olacağı bilinmektedir; ve 3. Gazın sıvılaştırılması ve LNG şeklinde taşınması, yılda 63 milyar metreküp doğal gazın taşınması için yaklaşık 600 ilâ 700 LNG taşıyan tanker seferi gerektirecektir. Bu da, çevresinde yoğun bir nüfusa sahip olan İstanbul Boğazı da dahil, Türkiye boğazlarından yaklaşık olarak günde ortalama iki LNG tankeri geçeceği anlamına gelmektedir. Bu durum, Türkiye boğazlarındaki deniz trafiği yoğunluğu nedeniyle kaza riskini artıracak ve İstanbul Boğazı çevresindeki yoğun nüfusa sahip alanlara yönelik daha büyük bir tehlike oluşturacaktır. Yukarıdaki değerlendirmeler çerçevesinde, LNG taşıması alternatifinden, Fizibilite Çalışmasının ilk aşamalarında vazgeçilmiştir. 2.1.2.2 Karadeniz Üzerindeki Boru Hattı Güzergahı Fizibilite aşamasında, seçilen boru hattı güzergâhında mühendislik açısından önemli herhangi bir kısıt tespit edilmemiştir. Boru hattının güzergâhının inşaat koridoru dâhilinde oluşturulmasıyla, tespit edilen herhangi bir kısıttan kaçınılması mümkün olabilecektir. 21