T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI TÜRKİYE VAGON SANAYİİ A.Ş. (TÜVASAŞ) 2013 YILI DENETİM RAPORU
Sayıştay Bu rapor 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı SayıĢtay Kanunu ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanmıģ olup, SayıĢtay Rapor Değerlendirme Kurulu nun 21/05/2014 tarih ve 2014/12 sayılı oturumunda kabul edilmiģtir.
Sayıştay KuruluĢun Unvanı Merkezi Bağlı Olduğu KuruluĢ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim ġirketi (TÜVASAġ) : Adapazarı : T.C. Devlet Demiryolları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Ortaklar Taahhüt edilen TL % Ödenen TL ÖdenmemiĢ TL TCDD ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü 80.000.000 100 80.000.000 - Sermaye Toplamı 80.000.000 100 80.000.000 - Karar Organı ( Yönetim Kurulu) Karar organındaki unvanı Adı ve Soyadı Temsil ettiği Bakanlık veya kuruluģ KuruluĢtaki Görevi veya Mesleği Görevli bulunduğu süre BaĢlama Ayrılma tarihi tarih 1-BaĢkan Erol ĠNAL TÜVASAġ Genel Müdür 01.10.2012 Devam ediyor. 2-Üye Hikmet ÖZTÜRK TÜVASAġ Genel Müdür Yardımcısı 04.10.2013 Devam ediyor. 3-Üye Dr. Muammer KANTARCI UlaĢtırma, Den. ve Hab. Bak Emekli 08.05.2007 07.05.2013 - Üye Mustafa HATĠPOĞLU 4- Üye Dr.Ahmet Müfit ARBERK 5- Üye Mehmet AK UlaĢtırma, Den. ve Hab. Bak. Bakanlığı Hazine MüsteĢarlığı Hazine MüsteĢarlığı AYGM Genel Müdür Yardımcısı Kambiyo Genel Müdürlüğü Gen. Müd.Y. YARD Hazine MüsteĢarlığı DıĢ Ekonomik.ĠliĢk. Gen. Md.lüğü-Dai.BĢk 01.10.2013 Devam ediyor. 15.12.2013 Devam ediyor. 01.03.2011 16.09.2013 -Üye Hidayet YILDIZ UlaĢtırma, Den. ve Hab. Bak. Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu Ġdari Uz. 21.02.2014 Devam ediyor.
Sayıştay Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R Sayfa I- TOPLU BAKIġ I A- KuruluĢun tarihçesi ve Türkiye Ekonomisindeki yeri... I B- Öneriler.. IV II- ĠDARĠ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- TeĢkilat... 2 C- Personel durumu. 7 III- MALĠ BÜNYE..... 16 A- Mali durum. 16 B- Mali sonuçlar.. 22 IV- ĠġLETME ÇALIġMALARI... 25 A- ĠĢletme bütçesinin genel durumu.... 25 B- Finansman.. 27 C- Giderler... 28 D- Tedarik iģleri.. 31 E- Üretim ve maliyetler. 50 1- Üretim. 53 2- Üretim maliyetleri... 64 F- Pazarlama.... 67 G- Sigorta iģleri... 76 H- ĠĢletme sonuçları.... 77 Ġ- Kalkınma planı ve yıllık programlar... 82 1-Yatırımlar. 82 2-Yıllık programlarda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler 88 V- BĠLANÇO...... 89 - Aktif...... 91 - Pasif.... 100 VI- GELĠR TABLOSU..... 105 VII- EKLER.... 114
Sayıştay Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği APK : AraĢtırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : AraĢtırma - GeliĢtirme BDZ : Bulgaristan Demiryolları CNC : Computer Numerical Control DMU : Dizel tren seti EMU : Elektrikli tren seti ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) EMU : Elektrikli tren seti GSMH : Gayri safi milli hâsıla GSYĠH : Gayri safi yurtiçi hâsıla ISG : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KĠT : Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri KPSS : Kamu Personeli Seçme Sınavı MKE : Makine Kimya Endüstrisi Kurumu NDT :Tahribatsız muayene testleri ÖSYM : Ölçme, Seçme ve YerleĢtirme Merkezi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi Trans-European-Net : Trans-Avrupa Demiryolu ağı TS EN 15085 : Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileģenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi standardı TS EN OHSAS 18001 : ĠĢçi Sağlığı ve Güvenliği standardı TSE : Türk Standartları Enstitüsü TSI : Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karģılıklı iģletilebilirlik teknik Ģartları) TUHĠS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ĠĢverenleri TURKAK : Türk Akreditasyon Kurumu TÜDEMSAġ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim ġirketi TÜLOMSAġ : Türkiye Lokomotif Ve Motor Sanayii Anonim ġirketi TÜVASAġ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim ġirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. ġti. UFRS : Uluslararası Finansal Raporlama Standartları UMS :Uluslararası Muhasebe Standartaları UIC : Union International de Chemin de Fer: Uluslararası Demiryolları Birliği TFRS : Türkiye Finansal Raporlama Standartları TMS : Türkiye Muhasebe Standartları WPQR : Kaynak Yöntem Testleri WPS : Kaynak Yöntem Spesifikasyonu YPK :Yüksek Planlama Kurulu
Sayıştay TABLOLAR Bölümü Tablo no Adı Sayfa I. Toplu BakıĢ 1 Toplu bilgiler II II. Ġdari Bünye 2 Personel durumu 8 II. Ġdari Bünye 3 Personele yapılan harcamalar 12 II. Ġdari Bünye 4 Sosyal giderler 14 III. Mali Bünye 5 Mali durum 16 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 6 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 26 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 7 Finansman programı büyüklükleri 27 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 8 Gider grupları 29 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 9 ÇeĢitli giderler 30 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 10 Tedarik iģleri ihale bilgileri 32 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 11 Alımlar 33 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 12 YurtdıĢı Alımları 35 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 13 Hizmet alımları 42 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 14 Ġlk madde ve malzeme (ĠMM) stok hareketleri 47 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 15 ĠMM Stoklarının programla mukayesesi 48 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 16 Hareketsiz stoklar 49 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 17 Yapım iģleri 55 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 18 Onarım iģleri 59 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 19 Yardımcı ürünler 60 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 20 Üretim kapasitesi 61 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 21 Yapım iģleri üretim giderleri 65 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 22 Onarım giderleri 66 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 23 Tüm üretim giderleri 67 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 24 SatıĢlar 74 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 25 Mamul, yarı mamul, ticari mal stokları 76 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 26 Sigorta iģleri 77 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 27 SatıĢ sonuçları 78 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 28 ĠĢletem sonuçlarına iliģkin göstergeler 79 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 29 Yatırım projeleri 83 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 30 Yatırım projeleri detayları 84 V.Bilanço 31 Aktif 91 V.Bilanço 32 Bankalar hesabı 92 V.Bilanço 33 Alıcılar 93 V.Bilanço 34 Maddi duran varlıklar 96 V.Bilanço 35 BirikmiĢ amortismanlar 98 V.Bilanço 36 BirikmiĢ amortismanların yıl içindeki hareketi 99 V.Bilanço 37 Pasif 100 V.Bilanço 38 Ticari borçlar 101 V.Bilanço 39 Satıcılar 102 VI.Gelir Tablosu 40 Gelir Tablosu 108
Sayıştay I I. TOPLU BAKIġ A-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi: 1951 yılında Vagon Tamir Atölyesi adıyla faaliyetine baģlayan ġirket, 1961 yılında Adapazarı Demiryolu Fabrikası adını almıģ, 1962 yılında ilk vagon üretimini gerçekleģtirmiģtir. 1975 yılına gelindiğinde TCDD ye bağlı Adapazarı Vagon Sanayi Müessesesi (ADVAS) unvanıyla tüzel kiģiliği haiz yeni bir hukuki statüye kavuģturulan KuruluĢ, Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararıyla bu kez bağlı ortaklık statüsünde yeniden yapılandırılmıģ ve unvanı Türkiye Vagon Sanayii Anonim ġirketi (TÜVASAġ) olarak belirlenmiģtir. Yüksek Planlama Kurulu nun 25.11.1993 tarih ve 93/35 sayılı kararıyla özelleģtirme kapsamına alınan ġirket, özelleģtirmeye iliģkin iģlemlere baģlanmadan bu kez aynı Kurulun 26.01.1995 tarih ve 94/2 sayılı kararı ile özelleģtirme kapsamından çıkarılmıģtır. ġirketin üretim kapasitesi; yolcu vagonu imalatı 35 adet, Dizel Tren Seti (DMU) imalatı 30 adet, Jeneratör Vagonu imalatı 10 adet ve muhtelif raylı taģıt onarımı 500 adet olarak belirlenmiģtir. ÇeĢitli tipte yolcu vagonu ile tren seti üreten ve böylece TCDD ĠĢletmesinin yolcu vagonu parkının tamamının yenilenmesini sağlayan ġirket, 360.000 m 2 arsa üzerinde 82.000 m 2 kapalı alanda Uluslararası Demiryolları Birliği (UIC) normlarına uygun, son teknolojik geliģmelere göre tasarlanan çeģitli tipte pulman koltuklu, kuģetli yataklı, yemekli ve salon Ģeklinde yolcu vagonları, ray otobüsü, dizel tren setleri üretimi ile onarımlarını gerçekleģtirmektedir GeliĢmiĢ demiryolu iģletmelerinde orta ve uzun mesafeli yolcu taģımacılığında lokomotiflerle çekilen vagonlardan oluģan tren yerine EMU (Elektrikli Tren Seti) ve DMU (Dizel Tren Seti) tipi tren setlerine geçildiği anlaģılmaktadır. ġirkette de DMU üretimine baģlanmıģ olup, EMU üretimine yönelik olarak gerekli çalıģmaların yürütülmesinde de yarar bulunmaktadır. ġirketin son beģ yıllık döneme iliģkin toplu bilgileri aģağıdaki çizelgede gösterilmiģtir. I
II Sayıştay Tablo:1 -Toplu bilgiler Toplu bilgiler Ölçü 2009 2010 2011 2012 2013 Son iki ArtıĢ veya yıl farkı azalıģ % Sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - ÖdenmiĢ sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - Öz kaynaklar Bin TL 60.824 61.798 64.172 41.871 20.478 (21.393) (51) Yabancı kaynaklar Bin TL 67.924 147.757 283.263 359.066 189.507 169.559 (47) Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL - - - - - - - Finansman giderleri Bin TL 1.116 1.444 11.553 10.662 119 (10.543) (99) Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 110.243 120.757 123.426 131.195 134.357 3.162 2,4 Maddi duran varlıklar bir. amortismanı Bin TL 62.933 66.999 69.314 75.201 80.688 5.487 7,2 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 10.943 10.918 6.610 8.523 4.564 3.959 (46) Yatırım gerçekleģme oranı (nakdi) % 71 91 73 90 67 (23) (26) Tüm alım tutarı Bin TL 55.365 109.979 198.764 203.786 59.573 (144.213) (71) BaĢlıca (mal ve hizmet) üretim miktarı: - Ġmalat Adet 87 40 9 28 125 97 346 - Onarım Adet 479 398 293 271 384 113 41 Tüm üretim tutarı (Üretim maliyeti) Bin TL 117.683 98.379 146.106 227.856 346.895 119.039 52 Üretim Kapasitesi : - Yolcu vagonu ve DMU yapımı Adet 65 65 65 65 65 - - - Yolcu vagonu onarımı Adet 500 500 500 500 500 - - Kapasiteden yararlanma oranı: - Yapım % - - 30 93 112 19 20 - Onarım % 96 80 59 54 77 23 42 Net satıģ tutarı Bin TL 133.006 116.003 168.806 219.642 338.887 119.245 54 Stoklar: - Ġlk madde ve malzeme Bin TL 31.310 83.694 176.246 188.246 77.938 (110.308) (58) - Yarı mamuller Bin TL 9.412 12.228 50.652 118.345 36.991 (81.354) (68) - Mamuller Bin TL - - - - - - - - Ticari mallar Bin TL - - - - - - - Diğer stoklar Bin TL 14.989 27.379 31.881 4.140 3.135 (1.005) (24) Memur (ortalama) KiĢi 72 69 70 74 69 (5) (6,7) SözleĢmeli (ortalama) KiĢi 259 269 276 266 257 (9) (3,3) ĠĢçi (ortalama) KiĢi 849 790 794 743 721 (22) (3) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 57.721 60.258 64.988 71.333 73.547 2.214 (3,1) Cari yıla iliģkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 3.034 3.088 3.641 4.553 4.582 29 - Memur baģına aylık ortalama gider TL 3.511 3.729 4.336 5.127 5.534 409 8 SözleĢmeliler için yapılan giderler Bin TL 8.866 10.140 12.013 13.004 13.449 445 3,4 SözleĢmeli baģına aylık ortalama gider TL 2.853 3.141 3.627 4.074 4.361 287 7 ĠĢçiler için yapılan giderler Bin TL 41.455 42.073 45.475 46.062 48.165 2.103 4,6 ĠĢçi baģına aylık ortalama gider TL 4.069 4.438 4.773 5.166 5.567 401 7,7 Dönem kârına iliģ.vergi ve diğ. yas. yük. - - - - - - - Tahakkuk eden vergiler Bin TL 47 239 134 113 102 (11) (9,7) GSYH'ya katkı (üretici fiyatı) Bin TL 63.757 67.461 84.576 72.215 66.151 (6.064) (8,4) GSYH'ya katkı (alıcı fiyatıyla) Bin TL 63.804 67.700 84.710 72.328 66.253 (6.075) (8.4) GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 63.804 67.700 84.710 72.328 130.019 57.691 79,8 Faaliyet kârlılığı(öz kaynaklar % 8,7 10,6 17,6 - - - - yönünden) Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % 0,8 1,6 3,7 - - - (96) Ekonomik kârlılık % 1,4 1,2 4,0 - - - - Zararlılık % - - - 34,8 51,2 16,4 47,1 Faaliyet kârı/zararı Bin TL 5.269 6.530 11.286 (1.113) (7.594) (6.481) (582) Dönem kârı / zararı Bin TL 646 974 2.374 (22.301) (21.393) 908 4,2 Bilanço zararı Bin TL 19.404 18.430 16.055 38.356 59.749 21.393 55,7 II
Sayıştay III ġirketin 2013 yılı maliyet ve gider artıģları, hâsılat ve kâr artıģlarına kıyasla önemli ölçüde artıģ göstermiģ ve çalıģma dönemi 21,3 milyon TL zararla kapanmıģtır. 2013 yılında ortaya çıkan zararın baģlıca nedenleri; satıģ hâsılat artıģ hızının, maliyet artıģ hızının gerisinde kalması, emeklilikler nedeniyle ödenen kıdem tazminatları, Bulgaristan Demiryolları sipariģi 30 adet vagon üretiminden 13,3 milyon TL zarar edilmesi ve yine aynı iģten 6,3 milyon TL teminat mektubunun nakde dönüģmesinden dolayı ödenen gecikme cezası Ģeklinde sıralanabilir. 2013 yılında ortaya çıkan zararda önemli etkisi olan Bulgaristan Demiryolları sipariģi 30 adet vagon üretimi zararı, esas itibariyle önceki dönemlerde yapılan iģletmecilik ve planlama hatalarının bir sonucu olarak meydana gelmiģtir. Bu konuda maliyet analizlerinin gerektiği gibi yapılmaması, üretimde kullanılacak malzemelerin maliyeti yüksek banka kredileri yoluyla finanse edilmesi, üretim, alım, malzeme yönetimi ve nakit planlamalarının sağlıklı bir Ģekilde yürütülmemesi, üretim programı hedeflerinin (özellikle 2011 yılında) büyük ölçüde sapması, vagonların zamanında teslim edilememesi nedeniyle gecikme cezalarına maruz kalınması önemli boyutta zarara yol açmıģ ve bunun sonuçları 2013 yılına yansımıģtır. GeçmiĢ yıllara nazaran, 2013 ve 2014 yılında ġirkette üretim, satıģ, stok dengesinin kurulmaya çalıģıldığı, bu konuda çeģitli tedbirler alınmaya baģlandığı ve önemli aģamalar kaydedildiği gözlenmiģtir. Bu çerçevede özellikle, üretim, satıģ, alım, stok ve finansman programlarının birbiriyle uyumlu bir Ģekilde ve sağlıklı planlamalara dayalı olarak yürütüldüğü; maliyeti yüksek yabancı kaynak kullanımından kaçınıldığı, kaynakların etkin ve verimli kullanılması hususu üzerinde daha dikkatli olunduğu görülmüģtür. ġirketin ana kuruluģu ve ana müģterisi TCDD olduğundan, TCDD ye yapılan satıģlarda satıģ fiyatları esas itibariyle TCDD nin yatırım ödeneklerine ve finansman durumuna göre büyük ölçüde TCDD tarafından belirlenmektedir. ġirketin yolcu vagonu üretimi, TCDD için yatırım harcaması niteliğinde olup yatırım programında yer almaktadır. Dolayısıyla yatırım ödeneklerinin yetersiz olduğu dönemlerde satıģ fiyatları aģağı çekilmekte, uygun olduğu dönemlerde ise fiyatlar bütçede öngörüldüğü Ģekilde gerçekleģmektedir. Onarım iģleri ise TCDD için yatırım niteliği taģımamaktadır. SatıĢ fiyatlarının üretim ve onarım maliyetleri esas alınarak gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmesi ve dönem sonuçlarının ġirketin gerçek durumunu yansıtacak Ģekilde ortaya konulması gerekli görülmektedir. ġirketin üretim faaliyetleri arasında DMU setleri yeni teknoloji olarak yerini almıģtır. Ancak ġirketin ileriye yönelik üretim hedef ve politikaları arasına, DMU ya göre yakıt maliyeti açısından daha avantajlı olan EMU (Elektrikli Dizel Tren Seti) setlerinin alınmasında da yarar bulunmaktadır. ġirketin geleceği açısından üzerinde durulması gereken temel hususlardan biri de, yurtiçinde ve yurtdıģında alternatif piyasalara açılma konusundaki çalıģmaların yoğunlaģtırmasıdır. ġirketin piyasa payı ve rekabet gücünün artırılması için, birim maliyetlerin düģürülmesi konusundaki çalıģmalara etkinlik kazandırılmalı, ayrıca imkânlar ve ihtiyaçlar ölçüsünde modernize yatırımları sürdürülmeli ve ġirketin marka ürünlerle dıģ piyasalara açılması hususu üzerinde durulmalıdır. III
IV Sayıştay B-Öneriler: Türkiye Vagon Sanayi Anonim ġirketi nin (TÜVASAġ) 2013 yılındaki çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına ilişkin öneriler: 1-6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu ile sermaye Ģirketlerindeki denetim kurullarının kaldırıldığı; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan murakıplar eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluģunun veya yeminli malî müģavirin ya da serbest muhasebeci malî müģavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetim sisteminin getirildiği, bu çerçevede TÜVASAġ ın da 2015 yılı baģından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak Ģirketler arasında yer aldığı, ancak 233 sayılı KHK da aynı paralelde bir değiģikliğin söz konusu olmaması nedeniyle, ġirkette ayrıca bir denetim kurulunun teģkilinin daha ortaya çıktığı göz önüne alındığında; aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının birbiriyle çeliģmesi ve farklı denetim görüģleri içermesi durumunda, denetim sonuçları açısından uygulamada tereddütlerin ve çeģitli hukuki ihtilafların ortaya çıkabileceği dikkate alınarak, konunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi için ilgili merciler nezdinde giriģimlerde bulunulması (Sayfa; 4-6) 2-2012 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren, 2013 yılında 6495 sayılı Kanun la bazı maddelerinde değiģiklikler yapılan 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanununun öngördüğü yükümlülüklerin hayata geçirilmesinde tüm birimlerce gereken hassasiyetin gösterilmesi, eğitim faaliyetlerine ve iģ baģı bilinçlendirme çalıģmalarına ağırlık verilmesi, kiģisel koruyucu donanımların gerektiği Ģekilde kullanılması ve iģ sağlığı yönünden fiziki çalıģma koģullarının iyileģtirilmesine yönelik tedbirlerin alınması (Saayfa; 63-64), 3- ġirketin kullanımında olan ve 2013 yılı sonu itibariyle maddi duran varlık hesapları ile finansal tablolarda 29,2 milyon TL net değeri ile yer alan, toplam varlıkların ise % 13,9 unu oluģturan binaların, tapu kayıtlarında TCDD nin mülkiyetinde görünmesinin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Uluslararası (ve Türkiye) Finansal Raporlama Standartları (UFRS/TFRS) açısından ortaya çıkaracağı sorunlar da dikkate alınarak, finansal tabloların ġirketin gerçek mali durumunu yansıtmasını teminen konunun bir an önce çözüme kavuģturulması için ana kuruluģ TCDD nezdinde giriģimlerde bulunulması (Sayfa; 96-98) 4- ġirketin malzeme stok politikası; protokole bağlanan, bağlantısı yapılan vagon imalatı ve/veya bakım-onarımı iģine bağlı olarak ihtiyaca göre belirlenen (ERP destekli) bir sistemde oluģturulmasına karģın, ivedilik ve zorunluluktan kaynaklanan iģ programı değiģiklikleri nedeniyle ulusal ve uluslararası piyasa koģullarından temin edilmesi uzun bir süre gerektiren kritik malzemeler için emniyet stoku bulundurulması hususunun stok-stoklama ve finansman maliyetleri de dikkate alınarak, Ana TeĢekkül ile birlikte iģbirliği içinde etüt edilmesi (Sayfa; 49-107), IV
Sayıştay V 5-ġirketin piyasa payının yükseltilmesi ve kârlılığının artırılması için; -2013 yılında yürürlüğe giren 6461 sayılı Türkiye Demiryolu UlaĢtırmasının SerbestleĢmesi Hakkında Kanun la getirilen düzenlemeler, ulaģtırma hizmetlerinin yanı sıra, demiryolu imalat sektöründe de serbestleģmeye ve rekabetin geniģlemesine yol açacağından, yeni hukuki düzenlemelere ve sektörel geliģmelere uygun Ģekilde strateji geliģtirilmesi; bu çerçevede ġirketin iç ve dıģ piyasalarda rekabet gücü yüksek bir yapıya kavuģturulması için gerekli hedef ve politikaların oluģturulması, birim maliyetlerin düģürülmesine yönelik tedbirlerin artırılması, -Ġç ve dıģ pazarlara açılma konusundaki çalıģmaların kârlılık ve verimlilik ilkeleri gözetilerek etkinlikle sürdürülmesi; bu çerçevede ürün geliģtirme, çeģitlendirme ve markalaģma konusu üzerinde önemle durulması, -1981 yılında yürürlüğe konulmuģ olan 2522 sayılı Kamu KuruluĢlarının Yurt DıĢındaki Ġhalelere katılması Hakkında Kanun uyarınca, yurt dıģı ihalelere katılabilmek için Bakanlar kurulu kararı gerektiğinden, yurt dıģı ihalelerde her defasında Bakanlar Kurulu kararına müracaat etme yerine, zaman kaybını önlemeye ve daha süratli hareket etmeye imkan verecek bir düzenleme yapılması hususunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi amacıyla ilgili merciler nezdinde giriģimlerde bulunulması (Sayfa; 72-73), 6- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:19) listelenen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Önceki yıllardan devam eden ve izlemede olan konular: 1-SayıĢtay ın 2012 yılı Denetim Raporunda yer alan; TCDD sipariģi Dizel Tren Seti (DMU) üretimi ile Bulgaristan Demiryolları ve Irak Demiryolları sipariģi vagon üretimleri için temini gereken mal ve hizmet alımı ihalelerinin yeterli rekabet ortamı sağlanmadan yürütülmesi ve ihale dokümanlarında firma, marka ve model tanımlaması yapılarak alımların belirli firmalardan ve genellikle tek firmadan teklif alınarak pazarlık usulü ile gerçekleģtirilmesi hususlarının TCDD TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığınca incelenmesi, gerekirse soruģturulması önerisi ile ilgili olarak TCDD TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığınca baģlatılan inceleme ve soruģturmanın takip edilmesi (Sayfa; 45), 2- Üretimi 2012 yılında, test ve sertifikasyonu 2013 yılında tamamlanan, yine maliyet ve hasılat hesapları 2013 yılında kesinleģen Bulgaristan Demiryolları sipariģi 30 adet yataklı vagon satıģı ile ilgili olarak; -SatıĢ maliyetinin 88,7 milyon TL, satıģ hâsılatının ise 75,2 milyon TL olarak gerçekleģmesi, dolayısıyla satıģtan 13,5 milyon TL zarar edilmesi, ayrıca 4 milyon Avro tutarında gecikme cezasına maruz kalınması nedeniyle, TCDD TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığınca yürütülen inceleme sonucu düzenlenen 17.12.2013 tarihli Ġnceleme Raporunda, dönemin Genel Müdür ve Yardımcısının sorumlulukları tespit edildiğinden ve Genel Müdürle ilgili soruģturma yetkisi Ġlgili Bakanlıkta olduğundan, TCDD Genel Müdürlüğünce UlaĢtırma, HaberleĢme ve Denizcilik Bakanlığına intikal ettirilen Ġnceleme Raporu ile ilgili olarak anılan Bakanlıkça yürütülecek iģlemlerin takip edilmesi, V
VI Sayıştay -Gerek yurt içi gerekse yurt dıģına yapılacak satıģlarda birim maliyet ve fiyat analizleri yapılarak satıģ fiyatlarının oluģturulması; üretim, stok, finans ve satıģ programlarının birbiriyle uyumlu Ģekilde yürütülmesi (Sayfa; 67-71), 3- Üretim faaliyetlerinin kârlı ve verimli bir Ģekilde yürütülmesini teminen; -Üretim faaliyetleri içinde ağırlığını sürdürdüğü görülen emek yoğun iģler ile tezgah iģçiliği ve onarım iģlerinin bir plan dahilinde büyük ölçüde yan sanayiye kaydırılarak, ġirketin yüksek bilgi birikimi, ileri teknoloji ve mühendislik çalıģması gerektiren mamul üretimi ve montajına yönelmesi konusunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi; üretimde yerli katkı payının artırılması yönünde çalıģmalar yürütülmesi, -Gerek ġirketin, gerekse yan sanayi firmalarının ileriye dönük iģletme ve yatırım planlarını daha sağlıklı bir Ģekilde yapabilmeleri için, TCDD sipariģlerinin ve bu sipariģlere göre belirlenen yapım ve onarım programlarının birden fazla yılı kapsayacak Ģekilde hazırlanması hususunun ana kuruluģ TCDD ile birlikte değerlendirilmesi (Sayfa; 50-52), 4- ġirketin kapasite kullanım düzeyinin yükseltilmesi ve kârlılığın ve verimliliğin artırılması için AR-GE çalıģmalarının yoğunlaģtırılması; makine ve tezgah parkının yapılacak fizibilite ve etütlerle belirlenecek ölçülerde modernize edilmesi çalıģmalarının sürdürülmesi; zaman zaman aynı üretim yerlerinde yürütülmekte olan vagon imalat ve onarım iģlerinin bir birinden ayrılması hususu üzerinde durulması (Sayfa; 60-63) Sonuç: Türkiye Vagon Sanayi A.ġ. (TÜVASAġ) TCDD nin bağlı ortaklığı statüsünde olup ġirket sermayesinin tamamı TCDD ye aittir. KĠT ler hakkında 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesi; Sermayelerinin en az % 91'i kamu iktisadi kuruluģlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurulu ve denetçileri bulunmaz. Hükmünü haizdir. Ana kuruluģ TCDD, 6461 sayılı Türkiye Demiryolu UlaĢtırmasının SerbestleĢtirilmesi Hakkında Kanun un yürürlüğe girdiği 01.05.2013 tarihine kadar Kamu Ġktisadi KuruluĢu statüsünde faaliyetini sürdürmüģ, dolayısıyla bu tarihe kadar TÜVASAġ ın kendi genel kurulu ve denetçileri bulunmamıģ; bilanço ve netice hesapları TBMM KĠT Komisyonu unda tasvip ve ibra iģlemine tabi tutulmuģtur. Ancak 6461 sayılı Kanun la birlikte TCDD nin Kamu Ġktisadi KuruluĢu statüsü sona erdirilerek, Ġktisadi Devlet TeĢekkülü statüsünde yeniden yapılandırılmıģtır. Böylece 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesinin uygulaması sona ermiģ ve TÜVASAġ ın kendi genel kurulu ve denetçilerinin oluģturulması gereği ortaya çıkmıģtır. 3346 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un 9 uncu maddesi uyarınca, kendi genel kurulu ve denetçileri bulunan Türk Ticaret Kanununa veya özel VI
Sayıştay VII kanunlarına tabi Ģirket ve kurumlar TBMM KĠT Komisyonunda ibra iģlemine tabi tutulmamakta, bu kuruluģlar hakkında sadece genel görüģme yapılmaktadır. Dolayısıyla, TÜVASAġ ın 2013 faaliyet yılının 01.01.2013-30.04.2013 arası dönemi TBMM KĠT Komisyonunun ibra iģlemine, 01.05.2013-31.12.2013 arası dönemi ise genel görüģmeye tabi bulunmaktadır. Bu çerçevede; TÜVASAġ ın tüzel kiģiliğine iliģkin statüsünde bir değiģiklik söz konusu olmadığından ve faaliyetler kesintisiz devam ettiğinden 2013 yılı Bilanço ve Gelir Tablosu hazırlanmıģ, ancak yukarıda değinilen geliģmelerden dolayı sadece bu yıla özgü olarak 01.01.2013-30.04.2013 ve 01.05.2013-31.12.2013 arası dönemlere ait temel mali tablolar da ayrıca hazırlanmıģtır. Türkiye Vagon Sanayi Anonim Şirketi nin 2013 yılı bilançosu ve 21.392.995,12 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosunun; -01.01.2013-30.04.2013 arası döneme iliģkin 11.365.165,56 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan bilanço ve netice hesapları tasvibe, -01.05.2013-31.12.2013 arası döneme iliģkin 10.027.829,56 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan bilanço ve netice hesapları genel görüşmeye, Sunulur. VII
Sayıştay 1 A-Mevzuat: II. ĠDARĠ BÜNYE 1- Kanunlar ve kuruluģ statüsüne iliģkin mevzuat: ġirket 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Hakkında KHK ile 02.05.1986 tarihli Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe giren TÜVASAġ Ana SözleĢmesi hükümleri çerçevesinde faaliyetini sürdürmekte olup anılan KHK ve Ana SözleĢmede saklı tutulan hususlar dıģında özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. ġirket, Ana SözleĢmenin 3 üncü maddesinde, ġirketin amaç ve faaliyet konuları: Çeken ve çekilen her çeģit vagon imalat ve onarımı, Her çeģit tesis ve makine parçaları imalat ve onarımı, Faaliyet konularıyla ilgili olarak, yurt içi ve yurt dıģında yerli ve yabancı kuruluģlarla iģbirliği veya iģtiraklerde bulunmak, proje müģavirlik iģleri yapmak, Faaliyet alanları ile ilgili tesisler kurmak ve iģletmenin ihtiyacı olan enerjiyi üretmek, Lisans, teknik beceri (know- how) ve benzeri anlaģmaları yapmak, Faaliyet konularına giren alanlarda araģtırma geliģtirme çalıģmaları yapmak ve yaptırmak, Gerektiğinde yurt içinde ve yurt dıģında büro açmak, acentelik, baģ bayilik, bayilik ihdas etmek, dahili sigorta fonu kurmak, sigorta acenteliği yapmak, sigorta Ģirketlerine ortak olmak, ġirket, ihtiyacı halinde taģınmaz mal satın almak, satmak, kiraya vermek, kiralamak, satın aldığı arsa ve arazi üzerinde inģaatlar yapmak, taģınmaz mallar üzerinde gerek kendi ve gerekse üçüncü kiģiler lehine ayni haklar tesis etmek, ġeklinde belirlenmiģtir. GeliĢmiĢ demiryolu iģletmelerinde orta ve uzun mesafeli yolcu taģımacılığında lokomotiflerle çekilen vagonlardan oluģan tren yerine EMU (Elektrikli tren seti) ve DMU (Dizel tren seti) tipi tren setlerinin kullanımına geçilmiģtir. ġirkette de DMU tipi tren seti imalat çalıģmalarına baģlanmıģtır. ġirket, 233 sayılı KHK ile 6085 Sayılı SayıĢtay Kanunu gereğince SayıĢtay tarafından ve 3346 sayılı Kanun uyarınca TBMM tarafından denetlenmektedir. Personelin özlük ve sosyal hakları konusunda; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 399 sayılı KHK, 4857 sayılı ĠĢ Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile bunların ek ve değiģiklikleri ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uygulanmaktadır. 1
2 Sayıştay 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve önemli bir kısmı 01.07.2012 ve 2013 yılı baģında, bir kısmı da 2014 yılında yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile iktisadi ve ticari alanda yeni bir dönem baģlamıģtır. Anılan Kanunla Ģirketlerin kuruluģu, yönetimi, denetimi ve diğer faaliyetlerine iliģkin yeni esaslar getirilmiģ bulunmaktadır. Bu çerçevede anonim Ģirketlerin esas sözleģmelerini 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'na uyumlu hale getirmeleri gereği ortaya çıkmıģ olup bu konudaki çalıģmaların 01.07.2014 tarihine kadar tamamlanması gerekmektedir.tüvasaġ ın yeni düzenlemelere uygun ana statü taslağının hazırlandığı ve 27.03.2014 tarih ve 21/4 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile kabul edilerek onaylanmak üzere ana kuruluģ TCDD ye gönderildiği belirlenmiģtir. Diğer yandan 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak ġirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararına göre ġirket, 2015 yılı baģından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak Ģirketler arasında yer almaktadır. Bu bakımdan, Uluslararası Muhasebe Standartları (UMS) ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) ile ilgili alt yapı hazırlık ve eğitim çalıģmalarının sürdürülmesi gerekli bulunmaktadır. 2- Tüzükler: 2013 yılında ġirketle ilgili bir tüzük çıkarılmamıģtır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunca KĠT lere iliģkin olarak alınan kararlar ġirkette de uygulanmıģ olup bu konudaki açıklamalara ilgili bölümlerinde yer verilmiģtir. 4-Uluslararası anlaģmalar: 2013 yılında ġirketi doğrudan ilgilendiren uluslararası anlaģma bulunmamaktadır. 5-Yüksek Planlama Kurulu kararları: 2013 yılında ġirketi doğrudan ilgilendiren YPK kararı bulunmamaktadır. 6- Yönetmelikler: ġirketin iç mevzuatı, Yönetim Kurulu kararlarıyla yürürlüğe konulan yönetmeliklerden oluģmaktadır. ĠĢ ve hizmetlerin yürütülmesi amacıyla 21 ayrı konuda düzenlenmiģ yönetmelik mevcuttur. DeğiĢen mevzuat karģısında güncelliğini yitiren ve uygulanamaz duruma gelen yönetmelikler, Yönetim kurulu kararıyla yürürlükten kaldırılmakta veya yeniden düzenlenerek uygulamaya konulmaktadır. Yönetmeliklerde 2013 yılında herhangi bir değiģiklik veya düzenleme yapılmadığı anlaģılmıģtır. B-TeĢkilat: 1- TeĢkilatın yapısı: ġirket Yönetim Kurulu, Genel Müdür, Genel Müdür e bağlı 4 Genel Müdür Yardımcısı, TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı, Hukuk MüĢavirliği, Bilgi ĠĢlem Dairesi BaĢkanlığı, Basın ve Halkla ĠliĢkiler Müdürlüğü, Yönetim Kurulu ve Özel Kalem Büro Müdürlüğü, Ankara Ġrtibat Bürosu, 4 Genel Müdür Yardımcısına bağlı 11 Daire 2
Sayıştay 3 BaĢkanlığı, 5 Fabrika Müdürlüğü, 28 ġube Müdürlüğü, 54 ġeflik Ģeklinde teģkilatlanmıģtır. Önceki dönemlere ait denetim raporlarında, Planlama Dairesi BaĢkanlığı altında faaliyet gösteren bilgi iģlem müdürlüğünün, kullanıcılar ile sistem arasında yaptırım gücüne sahip bir arayüz haline geldiği, ileriye yönelik olarak geliģtirilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından üst yönetimin desteğine büyük oranda ihtiyacı bulunduğundan bahisle ayrı bir daire Ģeklinde yapılandırılması önerilmiģti. Bu konuya iliģkin olarak 2012 yılında, ilgili mercilerden gerekli izin ve onaylar alınmak suretiyle Bilgi ĠĢlem Dairesi BaĢkanlığının kuruluģu gerçekleģtirilmiģ; 20.10.2012 tarih ve 28447 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile de 1 adet Bilgi ĠĢlem Dairesi BaĢkanı kadrosu ile 1 adet müģavir ve 2 adet baģuzman kadrosu ihdas edilmiģtir. 2 adet baģuzman kadrosuna atamalar yapılırken, inceleme tarihi (Nisan/2014) itibariyle, diğer kadrolara henüz atama yapılmadığı belirlenmiģtir. 2013 yılında yürürlüğe konulan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu UlaĢtırmasının SerbestleĢmesi Hakkında Kanunla TCDD ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Ġktisadi Devlet TeĢekkülü haline getirilmiģ, TCDD TaĢımacılık A.ġ. kurulmuģ, ayrıca sektörde özel Ģirketlerin de hizmet verebilmesine imkân sağlayan düzenlemeler yapılmıģtır. Buna göre demiryolu alanında yeni bir dönem baģlamıģtır. Ancak, anılan Kanunda TCDD nin bağlı ortaklıklarına iliģkin yapısal bir düzenleme yer almamaktadır. Demiryolu ulaģtırması ile ilgili olarak ortaya çıkan yeni hukuki alt yapı ve bu kapsamda yürütülecek serbestleģtirme uygulamaları sonucu, sektörde rekabet edecek yerli ve yabancı firma sayısının artması beklenmektedir. Bu nedenle TÜVASAġ ın (ve diğer bağlı ortaklıkların) rekabet güçlerinin artırılması gerekli bulunmaktadır. Bu noktada bağlı ortaklıkların yeniden yapılanmaları konusu üzerinde de önemle durulmalıdır. Özellikle, bağlı ortaklıklar arası mevcut iģ paylaģımı ile yan sanayiye yaptırılacak iģlerin niteliği ve kapsamı gözden geçirilmeli; ġirketin yüksek bilgi birikimi ve ileri teknoloji ile kârlı ve verimli bir Ģekilde çalıģmasını mümkün kılacak bir yapılanma esas alınmalıdır. ġirkette organizasyon, yöntem ve süreçlerle ilgili olarak üzerinde durulması gereken bir diğer önemli husus ise etkin bir iç kontrol sistemi oluģturulmasıdır. Ġç Kontrol, kuruluģların amaçlarına, belirlenmiģ politikalarına ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir Ģekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, karar oluģturmak için gerekli bilgilerin düzenli, zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluģturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür. Üst Yönetim, Ġç Kontrol sisteminin tasarlanması, uygulanması, uygun bir Ģekilde yürütülmesinin gözetilmesinden sorumludur. Bu konuya KĠT Genel Yatırım ve Finansman Programı Kararnamelerinde de yer verilmektedir. 2014 yılı KĠT Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesinin Ġç Kontrol Sisteminin Kurulması baģlıklı 24 üncü maddesinde Ġç kontrol; kamu iktisadi teģebbüslerinin amaçlarına, belirlenmiģ politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir Ģekilde yürütülmesi, varlık ve 3
4 Sayıştay kaynaklarının korunması, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulması, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere kamu iktisadi teģebbüsleri tarafından oluģturulan organizasyon, yöntem ve süreçler ile iç denetimi kapsayan kontroller bütünü olarak tanımlanmıģtır. KĠT lerin, 2014 yılı Haziran ayı sonuna kadar bu maddede belirtilen Ģekilde bir iç kontrol sisteminin iki yıl içinde kurulmasını taahhüt eden ayrıntılı bir eylem planı hazırlamaları gerektiği, Söz konusu eylem planının, yönetim kurulunun onayı ile ilgili kamu iktisadi teģebbüsü tarafından 2014 yılı Temmuz ayı sonuna kadar MüsteĢarlığa gönderileceği, ayrıca, kamu iktisadi teģebbüsleri bu madde çerçevesinde verilen görevlerin gerçekleģmelerine iliģkin hazırlayacakları raporları yönetim kurulunun da onaylamasını müteakip 2014 yılı Aralık ayı sonuna kadar MüsteĢarlığa göndermeleri gereği belirtilmiģtir. Ayrıca, KĠT lerin 2014 yılı sonuna kadar doğrudan genel müdüre bağlı iç denetim birimlerini kurmaları ve yeterli sayıda iç denetçi istihdam etmeleri de hükme bağlanmıģtır. TCDD ve bağlı ortaklıklarda bu konuya iliģkin çalıģmalar yürütüldüğü gözlenmiģtir. 2- Genel kurul ve denetçiler: Genel kurul ġirketin en yüksek düzeydeki karar organıdır. Bağlı ortaklıklarda genel kurulun ve denetim kurulunun teģkili 233 sayılı KHK ile düzenlenmiģtir. 233 sayılı KHK nın 25 inci maddesi bağlı ortaklıkların denetim kurulunun üç üyeden oluģacağını, özel kesimi oluģturan hisselerin toplam olarak % 20'yi geçmesi halinde özel kesimi temsil eden üyelerin kendi aralarında oya katılanların çoğunluğu ile bu kesimi temsilen bir üye seçeceklerini, denetim kurulunun geri kalan 2 üyesinden birinin ilgili bakan, diğerinin Hazine MüsteĢarlığının bağlı olduğu bakan ve gerektiğinde üçüncü üyenin teģebbüs tarafından kendi mensupları arasından veya dıģarıdan atanacağını; denetçilerde, yönetim kurulu üyesi için gerekli nitelik ve Ģartlar aranacağını, ancak, denetçilerden birinde mesleki ihtisas Ģartının aranmayabileceğini hükme bağlamıģtır. Söz konusu KHK nın 26 ncı maddesinde ise, bağlı ortaklık genel kurulunun en geç Haziran ayının sonuna kadar toplanacağı ve SayıĢtay raporunu da dikkate alarak, kararlarını vereceği hükmü yer almıģtır. Ancak, anılan KHK nın 23 üncü maddesinde, sermayelerinin en az % 91'i kamu iktisadi kuruluģlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurullarının ve denetçilerinin bulunmayacağı hükmüne yer verilmiģtir. 233 sayılı KHK nın değinilen bu hükümleri çerçevesinde, ġirketin bağlı olduğu ana kuruluģ TCDD, Türkiye Demiryolu UlaĢtırmasının SerbestleĢmesi Hakkında Kanun un yürürlüğe girdiği 01.05.2013 tarihine kadar kamu iktisadi kuruluģu statüsünde faaliyetini sürdürdüğünden TÜVASAġ ın genel kurulu ve denetçileri bulunmamıģtır. Ancak, anılan Kanunla birlikte ana kuruluģ TCDD Ġktisadi Devlet TeĢekkülüne dönüģtürülmüģ olup mevzuat gereği TÜVASAġ ın genel kurulu ve 4
Sayıştay 5 denetim kurulunun oluģturulması gereği ortaya çıkmıģtır. Nitekim halen tamamlanma süreci devam eden taslak ana sözleģmede bu yönde hükümlere yer verildiği görülmüģtür. ġirket sermayesinin tamamı TCDD ye ait olduğundan ġirket genel kurulunun teģkili tek hissedar olan ana kuruluģ TCDD den oluģmaktadır. 233 sayılı KHK nın öngördüğü denetim kurulunun teģkili henüz tamamlanmamıģ durumdadır. Bu noktada ġirketin denetimi ile ilgili olarak farklı mevzuatta yer alan düzenlemelerin birlikte değerlendirilmesinde yarar bulunduğu düģünülmektedir. 1984 yılında yürürlüğe giren 233 sayılı KHK nın denetimle ilgili yukarıda değinilen hükümleri eski Türk Ticaret Kanununda yer alan Ģirketlerin denetimlerine iliģkin hükümlere paralellik arz etmektedir. Ancak, 13.01.2011 tarihinde kabul edilen 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nda bu konuya yeni bir bakıģ açısı getirildiği; sermaye Ģirketlerinin denetim sisteminin tümüyle değiģtirildiği görülmektedir. 6102 sayılı TTK nın sermaye Ģirketlerinin denetimini düzenleyen 397 nci maddesi ile denetime iliģkin diğer maddeler ve gerekçeleri irdelendiğinde; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan "murakıp(lar)" eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluģunun veya yeminli malî müģavirin ya da serbest muhasebeci malî müģavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetim sisteminin getirildiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, denetimin, baģta bağımsızlık ilkesi olmak üzere, denetçilik mesleğinin gereklerine, etiğine ve uluslararası standartlara göre yapılması gereği yasa hükümlerine bağlanmıģtır. Bu çerçevede, 6102 sayılı TTK nın söz konusu 397 nci maddesine istinaden, 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak ġirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı çıkarılarak 23.01.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıģtır. Buna göre, TÜVASAġ ın da 2015 yılı baģından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak Ģirketler arasında yer aldığı görülmektedir. Sermaye Ģirketlerinin bağımsız denetimine iliģkin bu düzenlemeler yapılırken, KĠT ler hakkında 233 sayılı KHK da, eski TTK paralelinde oluģturulmuģ olan bağlı ortaklıkların denetimine iliģkin hükümlerde bir değiģikliğe gidilmediği için, TÜVASAġ ta hem 233 sayılı KHK ya göre teģkil edilmiģ bir denetim kurulu tarafından denetim yapılması, hem de 6102 sayılı TTK ve 2012/4213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre bir bağımsız denetim kuruluģunca denetim yapılması durumu ortaya çıkmıģ bulunmaktadır. Dolayısıyla bu ikili yapı sonucu, aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının, birbiriyle çeliģme ve farklı denetim görüģleri içerme ihtimali nedeniyle, denetim sonuçları açısından uygulamada çeģitli ihtilafların ortaya çıkması da muhtemel bulunmaktadır. Bu itibarla; 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu ile sermaye Ģirketlerindeki denetim kurullarının kaldırıldığı; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan murakıplar eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluģunun veya yeminli malî müģavirin ya da serbest muhasebeci malî müģavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetim sisteminin getirildiği, bu 5
6 Sayıştay çerçevede TÜVASAġ ın da 2015 yılı baģından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak Ģirketler arasında yer aldığı, ancak 233 sayılı KHK da aynı paralelde bir değiģikliğin söz konusu olmaması nedeniyle, ġirkette ayrıca bir denetim kurulunun teģkilinin daha ortaya çıktığı göz önüne alındığında; aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının birbiriyle çeliģmesi ve farklı denetim görüģleri içermesi durumunda, denetim sonuçları açısından uygulamada tereddütlerin ve çeģitli hukuki ihtilafların ortaya çıkabileceği dikkate alınarak, konunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi için ilgili merciler nezdinde giriģimlerde bulunulması önerilir. 3- Karar organı: ġirketin en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı 233 sayılı KHK ye göre Yönetim Kuruludur. Bir baģkan ve dört üyeden oluģan Yönetim Kuruluna Genel Müdür baģkanlık etmektedir. Genel Müdür ilgili Bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. Yönetim Kurulu 2013 yılında yaptığı 9 toplantıda çeģitli konulara iliģkin 59 karar almıģtır. Söz konusu kararların 2 adedi Genel Müdürlük, 3 adedi Alım Satım ve Ġhale Komisyonu, 8 adedi Satın Alma ve Ticaret Daire BaĢkanlığı, 10 adedi Planlama Daire BaĢkanlığı, 17 adedi Personel Daire BaĢkanlığı,13 adedi Mali ĠĢler Daire BaĢkanlığı, 2 adedi Hukuk MüĢavirliği, 2 adedi Yardımcı ĠĢletmeler Dairesi BaĢkanlığı, 1 adedi Malzeme Dairesi BaĢkanlığı, 1 adedi de Pazarlama Dairesi BaĢkanlığı ile ilgilidir. 4-Yürütme organı: ġirketin yetkili ve sorumlu yürütme organı 233 sayılı KHK ve Ana sözleģmesi gereğince Genel Müdürlüktür. Genel Müdürlük, Genel Müdür 4 Genel Müdür Yardımcısı ve bağlı birimlerden oluģmaktadır. 1 Genel Müdür Yardımcılığı kadrosunun münhal olduğu görülmüģtür. 5-Servisler: Yürütme organının alt birimlerini oluģturan ve iģletme faaliyetlerini yürüten servislerin çalıģmaları raporun ilgili bölümlerinde açıklanmıģtır. Bazı servislerle ilgili bilgilere ise aģağıda kısaca yer verilmiģtir. a)hukuk MüĢavirliği: Yürütme organı içinde danıģma birimi olarak yer alan hukuk müģavirliği adli, idari davalarla icra takibi iģlerinin yürütülmesi yanında makamdan ve diğer birimlerden gelen iģ konuları hakkında hukuki görüģ bildirmektedir. Ayrıca mevzuatla kurulmuģ bulunan komisyonlarda üyelik yapılmaktadır. ġirketin hukuk iģleri, TÜVASAġ Hukuk MüĢavirliği Yönetmeliği hükümlerine göre bir hukuk müģaviri tarafından yürütülmektedir. Hukuk MüĢavirliğinde kadro yapısı itibariyle I. Hukuk MüĢaviri, Hukuk MüĢaviri ve Avukat olmak üzere 3 kadro mevcuttur. 2012 yılında unvan değiģikliği sınavı ile boģ olan avukat kadrosuna atama yapılarak 2 personel ile yürütülen müģavirlik hizmetleri, aynı yıl içerisinde I. Hukuk MüĢavirinin yaģ haddinden emekli 6
olması ile Hukuk MüĢavirliği görevine vekalet eden avukat tarafından yürütülmüģtür. Yönetim Kurulu nun 05.03.2013 tarih ve 11/3 sayılı kararı ile avukat kadrosunda bulunan personelin I. Hukuk MüĢavirliği kadrosuna ataması yapılmıģtır. Hukuk MüĢavirliği biriminin önemi ve sorumluluğu itibariyle bir personel ile yürütülmesinin güçlüğü göz önüne alınarak, avukat kadrosuna atama yapılması önerilir. 2012 yılından 37 adet dava devretmiģ olup bu davaların 2 adedi ġirket tarafından, 35 adedi ġirkete karģı açılmıģtır. 2013 yılında ġirket tarafından 3 adet, Ģirket aleyhine 8 adet dava açılmıģtır. 2012 yılında görülen toplam 48 adet davanın; 2 si ceza, 4 ü hukuk, 12 si iģ, 30 u da idari davalardan oluģmuģtur. ġirkete karģı açılan davaların 6 adedi SGK rücûan tazminat, 5 adedi atama iģleminin iptali, 12 adedi tazminat, 5 adedi disiplin iģleminin iptali, 2 adedi ihale iptali, 16 adedi çeģitli idari iģlem iptali ve diğer muhtelif davalarıdır. Cari dönemde karara bağlanan 16 davanın; 8 adedi ġirket lehine, 8 adedi ise ġirket aleyhine sonuçlanmıģtır. ġirket aleyhine sonuçlanan davaların 2 adedi icra emrine itiraz, 3 adedi atama iģleminin iptali, 3 adedi de SGK rücûan alacak davasıyla ilgilidir. 2014 yılına toplam 32 adet dava devretmiģtir. b)teftiģ Kurulu BaĢkanlığı: ġirketin iç denetimi, Genel Müdüre doğrudan bağlı TeftiĢ Kurulu tarafından, TÜVASAġ TeftiĢ Kurulu Yönetmeliği ne göre yürütülmektedir. Faaliyet döneminde 1 baģkan, 1 BaĢmüfettiĢ olmak üzere 2 personel görev yapmıģtır. 2013 yılında muhtelif konularla ilgili olarak 1 adet inceleme-soruģturma raporu düzenlenmiģ, teftiģ programında yer alan Satınalma ve Ticaret Dairesi BaĢkanlığı (Alım-Satım ve Ġhale Komisyonu faaliyetleri dahil), Boji Fabrikası Müdürlüğü ve 2012-2013 yılında personele verilen döner ve diğer iģ avansları teftiģi gerçekleģtirilmiģtir. TeftiĢ Kurulunca; bir firma baģvurusu üzerine 1 adet inceleme yapılarak raporlara bağlanmıģtır. C-Personel durumu: Sayıştay 7 1- Personel kadroları ve personele iliģkin iģlemler: ġirketin 2013 yılı program kadroları, ortalama memur, sözleģmeli ve iģçi sayısı ile yılsonu personel mevcudu, geçen yılla birlikte aģağıdaki çizelgede gösterilmiģtir. 7
8 Sayıştay Tablo:2 - Personel durumu 2012 2013 Norm Program ÇalıĢan Personel ÇalıĢan personel Kadro Kadro Personel Ortalama Yıl Ortalama Yıl KiĢi sonu kiģi Sayı Sayı kiģi Sonu KiĢi A- Memurlar: 1-Genel idari hizmetler 24 25 25 23 21 2-Teknik hizmetler 50 50 53 46 42 3-Avukatlık hizmetleri 4-Sağlık hizmetleri 5-Yardımcı Hizmetler Toplam (A) 74 75 78 69 63 B- SözleĢmeliler: 1-399 sayılı KHK'ye göre çalıģanlar 266 259 262 257 251 2-657 Sayılı Kanuna göre ÇalıĢanlar 3-Diğer sözleģmeliler Toplam (B) 266 259 262 257 251 C- ĠĢçiler: 1- Sürekli ĠĢçiler 743 751 722 721 704 2- Geçici ĠĢçiler Toplam (C) 743 751 722 721 704 Genel Toplam (A+B+C) 1.083 1.085 1.062 1.047 1.018 Yüklenici iģçileri 386 388 356 356 ġirketin 2013 yılı programında 78 memur, 262 sözleģmeli ve 722 iģçi olmak üzere toplam 1.062 personel çalıģtırılması öngörülmüģ; buna karģılık yıl içinde ortalama 69 memur, 257 sözleģmeli ve 721 iģçi personel olarak toplam 1.047 kiģi çalıģtırılmıģtır. Yılsonu itibariyle toplam personel sayısı 1.018 olmuģtur. ġirkette 2013 yılı sonu itibariyle; 1 sayılı cetvelde yer alan 89 adet kadronun 63 adedi dolu, 26 adedi boģ; II sayılı cetvelde yer alan 488 adet pozisyonun 255 adedi dolu, 233 adedi boģtur. Memur, sözleģmeli ve iģçi personelin servislere dağılımı (Ek:2), iģyerlerine dağılımı da (Ek:5) olarak rapor ekleri arasında yer almıģtır. iģçilerin 2013 yılında ġirket personelinin görevde yükselme ve unvan değiģiklikleri, 08.01.2012 tarih ve 28167 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan DeğiĢikliği Yönetmeliği" ne göre yapılmıģtır. 8
a) Memurlarla ilgili iģlemler: Sayıştay 9 ġirkette çalıģan memurların atama, ilerleme, nakil, emeklilik ve disiplin iģlemleri 657 ve 5510 sayılı kanunlar ile 399 sayılı KHK ve bunların ek ve değiģiklikleri, Bakanlar Kurulu Kararları ve TCDD ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Görevde Yükselme Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. 2013 yılı baģında 75 olan memur sayısı, yıl içinde 1 memurun ücretsiz izinden dönüģü ve 4 memurun görevde yükselme sınavı sonucu sözleģmeli personel statüsünden memuriyete geçmesi ile 5 kiģi artmıģ;16 memurun emekli olması, 1 memurun baģka kuruluģa geçmesiyle 17 kiģi azalmıģ ve toplam memur sayısı dönem sonunda 63 kiģiye düģmüģtür. b) SözleĢmelilerle ilgili iģlemler: SözleĢmeli personelin atama, ilerleme ve nakil esasları 399 sayılı KHK, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, yıllık bütçe kanunları, Bakanlar Kurulu ve Yüksek Planlama Kurulu kararları doğrultusunda yürütülmektedir. Dönem baģında 259 olan sözleģmeli personel sayısı, yıl içerisinde 11 kiģinin açıktan tayini, 2 kiģinin Kurum içi nakli, 2 kiģinin 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında istihdamı sonucu 15 kiģi artmıģ; 4 kiģinin sözleģmeli personel statüsünden memuriyete geçmesi, 17 kiģinin emekli olması, 1 kiģinin baģka kuruluģa nakil, 1 kiģinin de kurum içi nakil yoluyla atanması neticesinde 23 kiģilik bir azalıģ olması sonucu yıl sonunda 251 e düģmüģtür. Ayrıca 2013 yılı Finansman Kararnamesine istinaden Hazine MüsteĢarlığından 26 sözleģmeli personelin açıktan atanması için gerekli izinler alınmıģ olup, KPSS puan sıralamasına göre ÖSYM tarafından yapılan yerleģtirmeler sonucu bu kiģilerden 24 ü 2014 yılında göreve baģlamıģlardır. Memur ve sözleģmeli personelin 2013 yılındaki hareketini gösterir çizelgeye ekler arasında (Ek: 3) yer verilmiģtir. c) Kamu görevlileri toplu sözleģme görüģmeleri: T.C. Anayasası nın 53 üncü maddesi ile kamu görevlilerine toplu sözleģme hakkı tanınmıģtır. Anayasa nın bu hükmü gereği 04.02.2012 tarihli ve 6289 sayılı Kanun ile 4688 sayılı Kanun un baģlığı Kamu Görevlileri Sendikası ve Toplu SözleĢme Kanunu olarak değiģtirilmiģ; Kanunun altıncı kısmında da toplu sözleģme ile ilgili usul ve esaslar düzenlenmiģtir. Toplu sözleģmenin kapsamının, kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak kamu görevlilerine uygulanacak katsayı ve göstergeler, aylık ve ücretler, her türlü zam ve tazminatlar, ek ödeme, toplu sözleģme ikramiyesi, fazla çalıģma ücreti, harcırah, ikramiye, doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri, cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardımları ve diğer mali ve sosyal haklardan oluģacağı belirtilmiģtir. Toplu sözleģmenin sonu tek sayı ile biten yıllarda iki yıllığına, kamu iģveren heyeti ile kamu görevlileri sendikaları heyeti arasında kamu görevlilerinin mali ve 9
10 Sayıştay sosyal haklarını düzenlemek için tarafların anlaģması durumunda imzalanacağı; anlaģma olmaması halinde tarafların baģvurusu üzerine Kamu Görevlileri Hakem Heyetinin anlaģılamayan konuları karara bağlayacağı ve heyetin kararının kesin olup toplu sözleģme hükmünden sayılacağı hükme bağlanmıģtır. Kamu görevlilerinin 2013 ve 2014 yıllarını kapsayan toplu sözleģme görüģmeleri, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu SözleĢme Kanununun 28-32 inci maddelerine dayanılarak karara bağlanmıģtır. Toplu sözleģme ile kamu görevlilerinin taban aylık göstergeleri, sözleģmeli personel tavan üst sınırı, uygulanacak zam oranları tespit edilmiģ ve diğer mali ve sosyal konularda düzenlemeler yapılmıģtır. Buna göre kamu görevlileri ücretlerinin ilk 1 yılda brüt 175 TL, 3. ve 4. altı aylık dönemlerde % 3 oranında arttırılması kararlaģtırılmıģtır. TCDD topluluğundaki memur ve sözleģmeli personelin maaģ ve ücret artıģları bu çerçevede yapılmıģtır. d) ĠĢçilerle ilgili iģlemler: ĠĢçilerle ilgili iģlemler; 4857 sayılı ĠĢ Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu-ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ve bunlarda değiģiklik yapan kanunlar ve 5510 sayılı Kanun ile bunların ek ve değiģiklikleri, yürürlükteki Toplu ĠĢ SözleĢmesi, ġirket tararından yürürlüğe konulan yönetmelik ve genelgelere göre yürütülmektedir. ĠĢçi hareketlerini gösteren çizelge (Ek: 4) rapor ekleri arasında yer almıģtır. ġirketin toplam iģçi sayısı, 2013 yılı baģında, 751 kiģi iken yıl içerisinde 3 iģçinin askerlik vazifesini bitirmesi, 5 iģçinin terörle mücadele kapsamında iģe alınması ile 8 kiģi artmıģtır. Diğer taraftan 4 iģçinin kendi isteğiyle iģten ayrılması, 47 iģçinin emekli olması, 1 iģçinin askere sevki, 2 iģçinin de vefatı ve 1 iģçinin de nakil suretiyle ayrılmasıyla 55 kiģilik çıkıģ gerçekleģmesi sonucu yılsonu iģçi mevcudu 704 olmuģtur. 22.05.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 30 uncu maddesi gereğince, 50 veya daha fazla iģçi çalıģtıran kamu kurum ve kuruluģlarının toplam iģçi sayısına göre %4 oranında özürlü ve % 2 oranında eski hükümlü çalıģtırma zorunluluğu bulunmaktadır. ġirkette, incelemeler sırasında (Nisan/2014) özürlü statüsünde 33, eski hükümlü statüsünde 14 iģçi çalıģtırılmakta, ayrıca 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu gereğince de 11 iģçi bulunmaktadır. 2013 yılında iģçiler, 25. dönem toplu iģ sözleģmesi ekinde bulunan 27 adet ana sanat kolu kapsamında 20 sanat kolunda çalıģtırılmıģtır. da) ĠĢçi alma usulleri: ġirkete 2013 yılında açıktan iģçi alımı gerçekleģtirilmemiģtir. Ancak 2013 yılı Finansman Kararnamesine istinaden 70 iģçinin alımıyla ilgili Hazine MüsteĢarlığı, UlaĢtırma Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı ile Devlet Personel BaĢkanlığından gerekli izinler alınmıģ olup, denetim tarihi (Nisan/2014) itibariyle süreç devam etmektedir. 10