ARAŞTIRMALAR / Researches Öğretmenlere Uygulanan Meme Kanserinde Farkındalık inin Etkililiği Effectiveness of a Training Program Applied to Teachers on Awareness for Breast Cancer 1 2 Serap Selver KİPAY, Züleyha SEKİ, Ruhi Selçuk TABAK 3 ÖZET SUMMARY Ülkemizde ise mevcut veriler, meme kanserinin kadınlarda görülen tüm kanser olguları içinde ilk sırada olduğunu göstermektedir. Bu nedenle kadınların meme kanseri, risk faktörleri, belirtileri ve kendi kendine meme muayenesi (KKMM) konularında bilgilenmeleri gerekmektedir. Bu müdahale çalışması, öğretmenlerin meme kanseri, risk faktörleri, belirtileri ve KKMM konularında bilgilerini saptamak ve eğitim ihtiyaçları temel alınarak düzenlenen farkındalık eğitiminin etkisini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenini Fethiye merkez ve beldelerinde bulunan 15 ilköğretim okulunda görev yapan toplam 230 kadın öğretmen oluşturmuştur. Meme Kanserinde Farkındalık ine gelen ve araştırmaya katılmayı kabul eden öğretmen araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak anket ve bilgi ölçeği kullanılmıştır. Uygulanan planlı eğitimin sonunda meme hastalıkları, meme kanseri belirti ve bulguları, meme kanserinden korunma, kendi kendine meme muayenesine ilişkin eğitim öncesi düşük olan bilgi puanı ortalamaları eğitim sonrası yükselmiş ve bilgi düzeyi puan ortalaması arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05). Present data show that the breast cancer is on the first line among the cancer cases in women. Therefore, women should be well informed about breast cancer, its risk factors and symptoms, and self-breast examination (SBE). This interventional study was conducted to define the knowledge levels of teachers on breast cancer, its risk factors and symptoms, and self-breast examination (SBE), as well as to evaluate the effectiveness of the awareness training developed on the needs assessment. The population of the survey consisted of 230 female teachers working in 15 elementary schools in Fethiye city centre and environment. The study group was composed by teachers who participated in the training program ant the study voluntarily. As the data collection tool, a questionnaire and a scale were used. Teachers' mean scores about their knowledge levels on breast cancer, its risk factors and symptoms, and self-breast examination (SBE) were found to be increased significantly after the interventional training based on the educational needs assessment (p<0.05). Anahtar Kelimeler: Meme Kanseri, Öğretmenler, Farkındalık, Key Words: Breast Cancer, Teachers, Awareness, Training GİRİŞ Ayrıca her geçen gün meme kanseri sıklığı artmaktadır (1, 2, 3, 4, 5, 6). 2010 yılına kadar yılda 1,4 milyon yeni invaziv meme kanseri olgusu beklenmekteydi (2). İnsidans ve prevelans çalışmaları daha çok gelişmiş ve batı toplumlarındaki kadınlarda sorunun önemine dikkati çekmekle birlikte, Türkiye'deki mevcut veriler, meme kanserinin kadınlarda görülen tüm kanser olguları içinde %37.6'lik bir oran ile ilk sırada olduğunu göstermektedir (7). Ortalama yaşam süresinin artması, yaşam tarzındaki değişiklikler, tanı testlerinde ve kanser olgularının bildirimindeki artışlar, meme kanseri insidansında artışa yol açan başlıca nedenler arasında sayılmaktadır (8). Meme kanseri hala dünyada ve ülkemizde kadınlarda en sık görülen kanser olma özelliğini korumaktadır. Meme kanseri dünyada tüm kanserlerin yaklaşık %30.0'ını ve kansere bağlı ölümlerin %18.0'ını oluşturmaktadır. ABD'de, sekiz kadından biri, Avrupa ülkelerinde ise on kadından biri meme kanserine yakalanmaktadır. 1.Yrd. Doç. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fethiye Sağlık Yüksek Okulu, Fethiye/Muğla 2.Öğr. Gör. MSc. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla Sağlık Yüksek Okulu, Muğla. 3.3Prof Dr. Lefke Avrupa Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Lefke, Kuzey Kıbrıs TC. 32
Öğretmenlere Uygulanan Meme Kanserinde Farkındalık inin Etkililiği Meme kanseri tanısında teknolojik pek çok tanı yöntemi olmasına karşın henüz meme kanserinden birincil korunma önlemlerinin yaygın uygulamalar arasında yer almaması, mortalite oranlarını azaltmada temel strateji olarak erken tanı yolu ile ikincil koruma önlemlerinin önemini ortaya koymaktadır (8). uygulamayı yapmamaktadır. Hatta Ekinci ve ark. (2007) yaptıkları çalışma sonucunda eğitim düzeyi yüksek olan kadınların bile KKMM yapmadıkları saptanmıştır (2). Oysa Kadın sağlığı açısından büyük önem taşıyan bu konudaki eğitimlerin yaygınlaştırılması ve daha etkin bir şekilde verilmesi, kadının KKMM'si sonucu tespit ettiği bir değişiklikte ne yapması gerektiğini bilmesini ve zaman kaybetmeden bir sağlık kurumuna başvurmasını sağlayacaktır. Özellikle toplumda anahtar rolü oynayan ve büyük kitleleri etkileyerek rol modeli olan, önemli noktalarda görev alan eğimli kadınların KKMM konusunda eğitilmeleri özellik taşımaktadır. Bu çerçevede bu çalışma aşağıdaki amaçlar doğrultusunda planlanmış ve yürütülmüştür: Meme kanserinin erken tanı ve tedavisi, yaşam süresinin uzamasında, mortalitenin azalmasında, yaşam kalitesinin yükseltilmesinde, kadınlarda fiziksel acı ve psiko-sosyal zorlanmanın önlenmesinde etkili olabilmektedir (9, 10, 11, 12). Amerikan Kanser Topluluğu ve Ulusal Kanser Enstitüsü, Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM), klinik muayene ve mammografiyi meme kanseri erken tanı kılavuzuna koymuştur. Mammografi meme kanserinin erken tanısında en etkili yöntemdir ve birçok gelişmiş ülkede rutin meme kanseri taramalarında kullanılmaktadır. Ancak kaynakları sınırlı olan gelişmekte olan ülkeler için KKMM uygulaması da ilk aşamada kullanılacak basit, ucuz, girişimsel olmayan, kolay öğrenilebilen bir yöntemdir (6). Öğretmenlerin verilecek olan planlı eğitim öncesinde; meme kanseri belirti ve bulgularına yönelik bilgileri, meme kanserinden korunmaya yönelik koruma yöntemleri ve KKMM konusunda yaklaşımlarını belirlemek ve gereksinim duydukları eğitimi planlamak, Belirlenen eğitim ihtiyaçları doğrultusunda düzenlenen eğitimin etkililiğini değerlendirmek. Meme dokusundaki herhangi bir değişiklik ilk olarak büyük oranlarda (%80-90) kadının kendisi tarafından fark edilmektedir (2, 13). Bu nedenle kendi kendine meme muayenesini (KKMM) öğrenen ve düzenli olarak her ay uygulayan kadın meme dokusunda oluşabilecek herhangi bir değişikliği çok erken devrede fark ederek tanı konmasına ve zaman kaybetmeden tedavi edilmesine yardımcı olacaktır. Böylece meme kanserine bağlı morbidite hızı düşerken, hayatta kalma hızı da artacaktır (1, 2, 8, 12, 14, 15, 16). Gereç ve Yöntem Bu araştırma, tek gruplu, ön test-son test uygulamalı yarı deneysel bir müdahale çalışması olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma Muğla ili Fethiye ilçesi Karaçulha Beldesinde Fethiye Sağlık Yüksekokulu seminer salonunda yürütülmesi planlanmış ancak öğretmenlerin katılımı istendik düzeyde olmamış bu nedenle öğretmenler okullarında ziyaret edilerek çalışma tamamlanmıştır. Fethiye merkez ve beldelerinde bulunan 15 ilköğretim okulunda görev yapan toplam 230 kadın öğretmen oluşturmuştur. Araştırma evrenini Meme Kanserinde Farkındalık ine gelen ve araştırmaya katılmayı kabul eden öğretmen oluşturmuştur. KKMM, bütün kadınlar için uygulaması kolay, ekonomik, özel araç-gereç gerektirmeyen, güvenli, non-invaziv bir işlem olan ve sadece kadınları çok az zamanını alan ve kadının evde tek başına rahatlıkla uygulayabileceği meme kanseri için etkili bir erken tanı yöntemidir (8, 12, 17, 18, 19, 20). Veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından kaynak tarama yolu ile hazırlanan anket ve bilgi düzeyini belirleme formu kullanılmıştır. Anket ve bilgi düzeyini belirleme formu Ön Test ve Son Test olarak iki ayrı form olarak düzenlenmiş ve eğitim öncesi ön test, eğitim sonrası son test formu kullanılmıştır. Ülkemizde yapılan pek çok çalışmada kadınların meme kanseri ve KKMM hakkındaki bilgi düzeylerinin yetersiz ve her ay düzenli KKMM uygulama oranının da düşük (%24.5 - % 63.4) olduğu saptamıştır (2, 13, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26). Hala kadınların büyük bölümü bu yararlı 33
Tablo 1:Öğretmenlerin Meme Hastalıklarına İlişkin ve Bilgi Puan Ortalamaları (n=) ve Bilgi Sonuçları (Minimum:0 - Maksimum:8) 1.5342 3.1918 1.59932 1.68867 0.18719 0.19764 t=-8.245 / p=0.000 Tablo 2:Öğretmenlerin Meme Kanseri Belirti ve Bulgularına İlişkin ve Bilgi Puan Ortalamaları (n=) ve Bilgi Sonuçları (Minimum:0 - Maksimum:17) 6,2466 12,9589 4,88984 4,44859 0,57231 0,52067 t=-12,117 / p=0,000 öncesi uygulanan Ön Test formu 3 bölümden ve toplam 35 maddeden oluşmuştur. Birinci bölümde öğretmenlerin tanımlayıcı bilgilerini belirlemeye yönelik 4 soru, ikinci bölümde öğretmenlerin memedeki oluşumlara (meme kisti, memede kitle/kanser) yönelik bilgilerini değerlendiren 8 soru, üçüncü bölümde meme kanseri belirti ve bulguları 17 soru, KKMM ilişkin bilgi ve yaklaşımları kapsayan 5 soru, dördüncü bölümde ise meme kanserinden korunmayla ilgili bilgilere yönelik 5 soru yer almaktadır. Bulgular Öğretmenlerin tanıtıcı özelliklerinin dağılım Tablo 1'de görülmektedir. Öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu (%43.8) 40-49 yaş, %31.5'nın ise 30-39 yaş grubunda oldukları, %19.2'nin İlköğretim Okulu 4, 17.8'nin İlköğretim Okulu 11, %16.4'nün İlköğretim Okulu 3'de çalıştıkları, büyük bir çoğunluğunun (%78.1) lisans mezunu oldukları, %97.3'nün birinci derece akrabalarında meme kanseri öyküsü olmadığı, meme kanseri öyküsü olan öğretmenlerin ise benzer oranlarda (%1.4) kız kardeşlerinde ve teyzelerinde meme kanseri öykülerinin olduğu belirlenmiştir. sonrası uygulanan Son Test formu benzer bir biçimde 3 bölümden ve toplam 35 maddeden oluşmuştur. Birinci bölümde öğretmenlerin memedeki oluşumlara (meme kisti, memede kitle/kanser) yönelik bilgilerini değerlendiren 8 soru, ikinci bölümde meme kanseri belirti ve bulguları 17 soru, KKMM ilişkin bilgi ve yaklaşımları kapsayan 5 soru, üçüncü bölümde ise meme kanserinden korunmayla ilgili bilgilere yönelik 5 soru ve eğitime yönelik düşünceleri içeren 4 soru yer almaktadır. Bilgi düzeyini belirlemeye yönelik soruların doğru yanıtları 1, yanlış yanıtları ise 0 puan olarak değerlendirilmiştir. Tablo 1'de görüldüğü gibi meme hastalıklarına ilişkin eğitim öncesi bilgi toplam puanı ortalaması 1,5342±1.59932 eğitim sonrası 3.1918±1.68867 yükselmiştir. %95 güven aralığında sig değeri 0.05'in altında bulunmuş (p=0.000) yapılan eğim sonrasında eğitim öncesi ve sonrası puan ortalamaları arasında önemli derecede fark saptanmıştır (t=-8.245, p<0.05). Araştırma kapsamına alınan öğretmenlerin meme kanseri belirti ve bulgularına ilişkin eğitim öncesi ve sonrası bilgi toplam puan ortalama- 34
Öğretmenlere Uygulanan Meme Kanserinde Farkındalık inin Etkililiği Tablo 3:Öğretmenlerin Meme Kanserinden Korunmaya Yönelik ve Bilgi Puan Ortalamaları (n=) ve Bilgi Sonuçları (Minimum:0 - Maksimum:5) 0,9315 2,6301 1,09708 2,52491 0,12840 0,29552 t=-6,725 / p=0,000 Tablo 4:Öğretmenlerin Kendi kendine Meme Muayenesine (KKMM) İlişkin ve Bilgi Puan Ortalamaları (n=) ve Bilgi Sonuçları (Minimum:0 Maksimum:5) 1.3836 3.8630 1.17414 0.91765 0.13742 0.10740 t=-15,752 / p=0,000 larının dağılımı Tablo 2'de görülmektedir. öncesi 6,2466±4,88984 olan bilgi toplam puanı eğitim sonrası 12,9589±4,44859 yükselmiştir. %95 güven aralığında sig değeri 0.05'in altında bulunmuş (p=0.000) yapılan eğim sonrasında eğitim öncesi ve sonrası puan ortalamaları arasında önemli derecede fark saptanmıştır (t=-12,117, p<0.05). (p=0.000) yapılan eğim sonrasında eğitim öncesi ve sonrası puan ortalamaları arasında önemli derecede fark saptanmıştır (t=-15,600, p<0.05). Araştırmaya katılan öğretmenlerin %41.1'i verilen eğitimin süresini yeterli, %39.7'si yetersiz bulduğu, %57.5'ne göre eğitim esnasında rahat soru sorabildiği, %24.7'si ise rahat soru soramadığı, %54.8'ne göre verilen eğitim beklentilerine cevap verdiği, %43.8'i göre ise beklentilerine cevap vermediği, öğretmenlerin tümünün kadın sağlığına yönelik benzer eğitimler istediği (Tablo 5) saptanmıştır. Öğretmenlerin meme kanserinden korunmaya yönelik eğitim öncesi ve sonrası bilgilerinin dağılımı incelendiğinde (Tablo 3); eğitim öncesi 0,9315±1,09708 olan bilgi toplam puanı eğitim sonrası 2,6301±2,52491 yükselmiştir. %95 güven aralığında sig değeri 0.05'in altında bulunmuş (p=0.000) yapılan eğim sonrasında eğitim öncesi ve sonrası puan ortalamaları arasında önemli derecede fark saptanmıştır (t=6,725, p<0.05). Tartışma programında yer alan öğretmenlerin yaş gruplarına bakıldığında büyük bir çoğunluğu (%43.8) 40-49 yaşları arasında olduğu belirlenmiştir. Meme kanseri üreme çağında olan her kadında ve her yaş grubunda ortaya çıkabilen ancak 40 yaş ve üzeri yaş grubunda görülme sıklığı yıllara paralel olarak hızla artan önemli bir kadın sağlığı sorunudur (1, 27, 28). Bu doğrultuda araştırma kapsamına alınan ve eğitim grubuna dâhil edilen öğretmenlerin meme kanseri açısında riskli yaşlarda oldukları görülmektedir. Öğretmenlerin kendi kendine meme muayenesine ilişkin eğitim öncesi ve sonrası bilgi toplam puan ortalamalarının dağılımı Tablo 4'de görülmektedir. Araştırma kapsamında incelenen öğretmenlerin eğitim öncesi 1.3836±1.17414 olan bilgi toplam puanı eğitim sonrası 3.8630±0.91765 yükselmiştir. %95 güven aralığında sig değeri 0.05'in altında bulunmuş 35
Tablo 5:Öğretmenlerin Verilen in Değerlendirilmesine ve Kadın Sağlığına Yönelik Benzer lerin Düzenlenmesine Yönelik Görüşleri (n=) Görüşler n % in Süresi Yeterli 30 41,1 Yetersiz 29 39,7 Fena değil 13 17,8 Bilmiyorum 1 1,4 Rahat Soru Sorabilme Evet 42 57,5 Hayır 18 24,7 Ara sıra 13 17,8 in Beklentilere Cevap Verip/Vermemesi Beklentilerime çok iyi cevap verdi 40 54,8 Orta düzeyde cevap verdi 32 43,8 Beklentilerime cevap vermedi 1 1,4 Benzer ler Yapılmalı mı? Evet 100.0 Hayır 0 0.0 Fark Etmez 0 0.0 Toplam 100.0 Öğretmenlerin meme hastalıklarına ilişkin eğitim öncesi bilgi toplam puanı ortalamasının eğitim sonrasında anlamlı bir şekilde yükselmesi (Tablo 1) bu konudaki eğitim ihtiyacının ne denli yüksek olduğunun ve yapılan eğitimin etkililiğinin belirgin bir kanıtıdır. Parlar ve ark. (2004) ve Çiçeklioğlu ve ark. (2005) yaptıkları benzer çalışmalarda katılımcıların meme hastalıklarına ilişkin bilgi puanları eğitim programı sonrasında yükselmiş ve istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmuş olması çalışmamızın sonuçlarını destekler niteliktedir (6, 29). değişimleri sağlaması öğretmenlerde meme kanseri konusunda farkındalık ve bilinçlilik düzeylerinin gelişmesi açısından güçlü bir bilişsel zeminin oluşmakta olduğu düşüncesini desteklemektedir. Öğretmenlerin meme kanserinden korunmaya yönelik bilgi düzeylerinin eğitim sonrası anlamlı şekilde yükselmesi yukarıdaki açıklamaları destekleyen bir başka sonuçtur (Tablo 3). Koç ve ark. (2009) yaptığı benzer bir çalışma sonucunda meme kanserinden korunmaya yönelik uygulama ve tanı yöntemleri konusunda katılımcıların bilgi puan ortalamaları eğitim sonrası yükselmiş ve istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmuştur (31). Kanserden korunmaya yönelik uygulamaların bilgisi davranış açısından önemli bir öncüldür. Bu tür bilgilere atfedilen inanç ve bu bilgiler doğrultusunda geliştirilen niyet davranışların geliştirilmesinde ve nitelikli olarak sürdürülmesinde belirleyici etmenlerdir. Öğretmenler uygulanan eğitim bu özelliklerin kazandırılması açısından da etkili ve yararlı Araştırmaya katılan öğretmenlerin meme kanseri belirti ve bulgularına ilişkin bilgi düzeyleri de eğitim sonrasında anlamlı bir şekilde yükselmiştir (Tablo 2). Benzer bir biçimde Seif ve ark (2000) ve Parlar ve ark. (2004) yaptıkları çalışmalarda katılımcıların meme kanseri belirti ve bulgularına ilişkin bilgi puanları eğitim programı sonrasında yükselmiş ve istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmuştur (29, 30). Uygulanan eğitimin bu alanda önemli bilgi 36
Öğretmenlere Uygulanan Meme Kanserinde Farkındalık inin Etkililiği Kaynaklar olmuştur. Öğretmenlerin KKMM ilişkin bilgi düzeylerinin anlamlı olarak gelişmesi ve KKMM uygulamalarına büyük bir istekle katılmaları bu etkinin beklenen bir sonucudur (Tablo 4). Ayrıca, öğretmenlerin büyük çoğunluğunun eğitim uygulamasını yararlı ve yeterli bulmaları, bu tür eğitimlerin gerekli olduğunu belirtmeleri (Tablo 5) bu müdahale çalışmasının amaç ve sonuçlarını desteklemektedir. Diğer yanda, pek çok benzer çalışma sonuçları araştırma bulgularını desteklemektedir (6, 29, 31, 32, 33, 34). 1)Özmen V. Breast Cancer in The World and Turkey. Meme Sağlığı Dergisi, 2008; Cilt 4, Sayı 2. 2)Ekici E, Utkualp N. Kadın Öğretim Elemanlarının Meme Kanserine Yönelik Davranışları. Meme Sağlığı Dergisi 2007; Cilt: 3 Sayı: 3. 3)Altunkan H, Akın B, Ege E. 20-60 Yaş Arası Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM) Uygulama Davranışları ve Farkındalık Düzeyleri. Meme Sağlığı Dergisi 2008; Cilt: 4 Sayı: 2. 4)Başkan S. Meme Kanseri Tanı ve Tedavisinde Yenilikler. Hekimler Birliği Vakfı Türkiye Klinikleri Cerrahi Dergisi Ozel Sayısı, 2002; 7 (2): 51-57. 5)Sadler RG and at al. Breast cancer knowledge, attitudes, and screening behaviors among African American women: the Black cosmetologists promoting health program. BioMed Central Public Health 2007, 7:57. (PMID: 17439662). 6)Çiçeklioğlu M, Ege EC, Soyer MT, Çımat S. Birinci Basamaktaki Hemşire/Ebelerin inde Akran Eğiticilerin Kullanılması; Meme Kanseri Erken Tanısı Programı Geliştirme Deneyimi. Sted, 2005; cilt:14, sayı:11, 249. 7). TC Sağlık Bakanlığı: Sağlık İstatistikleri Yıllığı. 2008, Erişim Tarihi: 25.02.2011,http://sbu. saglik.gov.tr/ekutuphane/kitaplar/saglik_istatistikleri2008.pdf 8)Nahcivan NÖ, Seçginli S. Meme Kanserinde Erken Tanıya Yönelik Tutum ve Davranışlar: Bir Rehber Olarak Sağlık İnanç Modelinin Kullanımı. C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2003; 7 (1). 9)Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z. Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesi ile İlgili Bilgi ve Uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2004; 7 (1):33-41. 10)Beydağ Taşcı KD, Karaoğlan H. Kendi Kendine Meme Muayenesi inin Öğrencilerin Bilgi ve Tutumlarına Etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007;6 (2). 11)Sevil Ü, Ünsal Ş. Meme Kanserinde Risk Faktörleri ve Erken Tanı. Hemşirelik Forumu 2002;5(6):32-39. 12)Akyolcu N, Uğraş GA. Kendi Kendine Meme Muayenesi: Erken tanıda ne kadar Önemli? Meme Sağlığı Dergisi, 2011 Cilt: 7, Sayı: 1, 10-14. 13)Güner İC, Tetik A, Gönener D. Kadınların Kendi kendine Meme Muayenesi (KKMM) ile İlgili Bilgi, Tutum ve Davranışlarının Belirlenmesi. Gaziantep Tıp Dergisi, 2007;55-60. 14)Çadır G, Eksen M ve ark. Muğla Merkez, Bayır, Yerkesik ve Yeşilyurt Sağlık Ocağı Bölgelerinde Yaşayan Kadınların Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Konusundaki Bilgi ve Uygulama Durumlarının Belirlenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 2004; Erişim Tarihi: 25.02.2011, www.insanbilimleri.com. 15)Karayurt Ö, Coşkun A, Cerit K. Hemşirelerin Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesine İlişkin İnançları ve Uygulama Durumu. Meme Sağlığı Dergisi 2008; Cilt: 4 Sayı: 1. 16). Breast Cancer Facts and Figures 2009-2010. American Cancer Society. Http://www.cancer.org/acs/groups/content/@ nho/documents/document/f861009final90809pdf.pdf. Erişim Tarihi: 31.01.2013. 17)Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z. Hemşirelik Sonuç ve Öneriler Sonuç olarak yapılan planlı eğitim sırasında ve sonrasında katılımcıların meme kanseri, epidemiyolojisi, risk faktörleri, belirtiler, korunma, kendi kendine meme muayenesi konularına ilişkin bilgilerini yeniden gözden geçirme ve eksik bilgileri yerine koyma olanağı elde etmişler ve bilgi düzeylerinde önemli oranlarda artış olmuştur. Ayrıca katılımcılar KKMM eğitimcilerin desteği ve denetiminde maketler üzerinde yaparak eksik ve yanlış bilgilerinin farkına varmışlar ve düzeltme olanağı elde etmişlerdir. Sağlık bakım hizmetlerinin sunulmasında önemli rol oynayan hemşireler, kadınların meme kanseri tanılamalarında rehber olabilecek bilgi gereksinimlerini belirlemede ve kadınlara KKMM öğretmede önemli bir konumdadır. Bu nedenle sadece sağlık kuruluşları değil aynı zamanda eğitim birimleri ve saha hemşirelerin mesleki beceri ve rollerini yerine getirmesi gereken önemli çalışma alanlarıdır. Hangi eğitim düzeyi olursa olsun toplumdaki her düzeydeki kadının benzer eğitim programlarına dâhil edilerek bilgilendirilmeleri ve KKMM davranış biçimi haline getirmeleri kanserin erken tanılanması ve tedavisi açısından son derece önemli ve hayat kurtarıcıdır. Planlanan eğitimlerin öncelikle toplumda anahtar rolü oynayan gruplarla yapılması hatta akran ya da eğiticinin eğitimi programlarının planlanması daha geniş kitlelere ulaşmada önemli yol kat etmeyi sağlayacaktır. Bu doğrultuda benzer eğitimlerin farklı popülasyonlarda yapılması ve periyodik olarak tekrarlanması son derece önemlidir. 37
öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi ve uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004; 7 (1):33-41. 18)Parlar S, Kaydul N, Ovayolu N. Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesinin Önemi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2005; Cilt: 8, Sayı: 1. 19)Yavan T, Tosun N, İyigün E. Women's Breast Cancer Risk Perception and Attitudes Toward Screening Tests. Journal of Psychosocial Oncology, 28:189 201, 2010. 20)Parlar S, Bozkurt A, Ovayolu N. Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Merkezine Başvuran Kadınlarda Kendi Kendine Meme Muayenesi ile İlgili Bilgi, Tutum ve Davranışların Değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum Dergisi, 2004; 14(2),53-58. 21)Özcan S, Keklikçi İ, Saatçi E, Bozdemir N. Aile Hekimliği Polikliniğine Başvuran Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkındaki Bilgi, Tutum ve Davranışları. IV. Uluslararası Üremem Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi, Kongre Kitabı Bildirileri, Ankara 2005, 231. 22)Çevik C, Akbulut G, Erkal S. Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Kitlenin Fark Edilmesine Etkisi. Hemşirelik Forumu Dergisi, 2005; Mart-Nisan,44-49. 23)Kabataş SM, Kızıl H, Duman D. Bayan Öğretmenlerin Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkında Bilgi, Tutum Ve Davranışlarının İncelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 2010; Cilt: 6, Sayı: 4. 24)Aygın D, Uludağ C ve Şahin S. Gençlerin Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkındaki Bilgi, Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi. Hemşirelik Forumu Dergisi, Temmuz-Ağustos, 2004;7 (4):1-6. 25)Dündar PE, Özmen D, Öztürk B, Haspolat G, Akyıldız F, Coban S, Cakıroğlu G. The knowledge and attitudes of breast self-examination and mammography in a group of women in a rural area in western Turkey. BMC Cancer. 2006 Feb 24;6:43. (PMID: 16504119). 26)Altunkan H, Akın B, Ege E. 20-60 Yaş Arası Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM) Uygulama Davranışları ve Farkındalık Düzeyleri. Meme Sağlığı Dergisi 2008; Cilt: 4 Sayı: 2. 27)Haydaroğlu A, Dubova S, Özsaran Z, Bölükbaşı, Yılmaz R, Kapkaç M, Özdedeli E. Ege Üniversitesinde Meme Kanserleri: 3897 Olgunun Değerlendirilmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 2005; Cilt:1 Sayı:1. 28)Aydıntuğ S. Meme Kanserinde Erken Tanı. Sted, 2004; cilt:13, sayı:6, 226-228. 29)Parlar S, Bozkurt Aİ, Ovayolu N, Bir Ana Çocuk Sağlığı Merkezine Başvuran Kadınlara Verilen Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili in Değerlendirilmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004, 8 (2). 30)Seif NY, Aziz MA. Effects of Breast Self-Examination Training Program on Knowledge, Attituda and Practice of a Group of Working Women. Journal of the Egyptian Nat. CAncer Inst., 2000; vol:12, no:2, June, 105-115. 31)Koç Z, Sağlam Z. Kadınların Meme Kanseri, Koruyucu Önlemler ve Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi ve Uygulamalarının Belirlenmesi ve in Etkinliği. Meme Sağlığı Dergisi, 2009, Cilt: 5 Sayı: 1. 32)Madanat H, Merrill R. Breast cancer riskfactor and screening awareness among women nurses and teachers in Amman, Jordan. Cancer Nurs. 2002;24(4):276-81. (PMID: 12181496). 33)Beydağ KD, Karaoğlan H. Kendi Kendine Meme Muayenesi inin Öğrencilerin Bilgi ve Tutumlarına Etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007; 6 (3). 34)Lee RH and at al. Breast Self-Examination. JOGC AOÛT, 2006; no: 181, August. 38