AVRUPA BRL NN TURZM POLTKASI VE TÜRKYE TURZM STRATEJS 2023 ÜZERNE BR DEERLENDRME THE TOURISM POLICY OF EUROPEAN UNION AND AN EVALUATION ABOUT TOURISM STRATEGY 2023 OF TURKEY Ferhat ARSLAN Öz Bu çalımanın amacı Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ü AB turizm politikaları perspektifinde incelemektir. Çalıma ile AB nin turizm politikalarını etkileyen faktörlerin belirlenerek bunların belgedeki yansımalarının ortaya konulması hedeflenmitir. Bu kapsamda ilgili literatür taranarak AB turizmini etkileyen faktörler belirlenmi ve bu faktörlerin strateji belgesine yansımaları ortaya çıkartılmıtır. Çalıma sonucunda belgenin güçlü yanlarının sürdürülebilirlik, çevre dostu bir turizm anlayıı, turizmin çeitlendirilip bütün bir yıla yayılması stratejilerinin oluturduu görülürken; KOB lerin her açıdan desteklenmesi gereklilii ve tüketici olarak turistlerin haklarının korunması üzerinde durulmamı olması belgenin zayıf noktalarını oluturur. Belgenin uygulanabilir hedeflerinin belirlenmesi ve doru bir planlama ile çalıılmasının AB yolunda Türkiye nin elini güçlendirecei kukusuzdur. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birlii, Turizm Politikaları, Türkiye, Turizm. Abstract The aim of this study is to examine the Tourism Strategy 2023 of Turkey in the perspective of Tourism Policy of EU. It has been aimed to determine the factors that affect the tourism policy of EU and to reveal the reflection of these factors on the strategy paper. For this concept, the related literature has been scanned and the factors which affect the tourism in EU are found out and the reflections of these factors in strategic files have been shown. As a result of this study, the strong points of the document are continuity, sn eco-friendly perception and the strategies to vary the tourism and extend it to the whole year; the weak points are not mentioning the necesstiy to supports SMEs and not being focused on the protection of the rights of tourists as customers. It is undoubtedly that the paper will strengthen the determination and working of applicable aims with an accurate planning to the EU. Key words: European Union, Tourism Policy, Turkey, Tourism. Yrd. Doç. Dr., Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü.
GR Günümüz dünyasında ekonomik, sosyal ve teknolojik açıdan çok büyük deiiklikler yaanmakta ve ülkelerin etki alanlarına göre herhangi bir yerde meydana gelen bir olay tüm dünyayı etkileyebilmektedir. Birçok açıdan ülke sınırlarının kalkması, ülkeler arasında vizesiz geçilerin yaanması, internetin yayılması ile birlikte insanların ve kültürlerin birbirini daha ya kından tanıması hiç üphesiz yaanan bu deiimlerde ana etkenlerdir. Ülkeler arasındaki ekonomik, siyasi, sosyal ilikilerin yaygınlaması ve gelimesi; ideolojik ayrımlara dayalı kutuplamaların çözülmesi, farklı toplumsal kültürlerin, inanç ve beklentilerin daha iyi tanın-ması, ülkeler arasındaki ilikilerin younlaması (Emekli vd.2007: 2) olarak tanımlanan küresel- leme, Dünya da yaanan bu deiimin tek kelime ile ifade edili eklidir. Küreselleme olgusunun artan bir biçimde devam etmesinde en büyük etkenlerden birisi turizmdir. Çok boyutlu olay ve ilikiler bütünü olan turizm (Emekli vd. 2007: 4), insanların bir toplum içinde birlikte yaamalarının belirli bir yönünü oluturan sosyal bir olay olarak kabul edilir (Berber 2003: 205). nsan ve yaadıı çevre arasındaki ilikiyi kendi ilkeleri dorultusunda inceleyen corafya bilimi ile turizm arasında sıkı bir ba vardır. Hiç üphesiz herhangi bir yerin turizm potansiyelinin belirlenmesinde o yörenin doal ve beeri özellikleri dorudan etkilidir. Aynı zamanda bir planlama bilimi olan corafya (Özçalar 2006: 213), potansiyeli olan turizm bölgelerinin planlamasında da önemli bir rol oynar. Belirli bir sorunun çözümü için gelecee yönelik olarak alınması gereken önlemlerin ve benimsenen ilkelerin bütünü (Torunolu 2013: 28) olarak tanımlanan politika, ulusal ve yerel çaptaki konuların çözümünde ana stratejiyi belirler. Turizmle ilgili yapılacak politikalarda, o bölgenin doal ve beeri özelliklerinin göz ardı edilmesi düünülemez. Dolayısıyla turizm alanlarının unsurlarını kendi perspektifi açısından inceleyen corafyanın da turizm politikasının belirlenmesinde belirli bir rolü vardır. Türkiye 2006 yılının sonlarına doru ulusal çapta bir turizm stratejisi ve buna balı olarak da 2007 2013 yılları arasını kapsayan bir eylem planı hazırlamıtır. Bu strateji belgesinde amaçlanan ise turizmden daha çok gelir elde etmek ve turizm potansiyeli olan bölgelerin gelimesini salamak olarak ifade edilmitir. Avrupa Birlii ne tam üye olmak yolunda ilerleyen bir Türkiye nin, atacaı her adımda AB müktesebatına paralel olmayan herhangi bir düzenleme ya da politika belirlemesi düünülemez. Bu politikaların baında gelen konulardan birisi de turizmdir. Çünkü çok boyutlu olaylar ve ilkeler bütünü olan turizm ile ilgili politikalar belirlenirken; birçok açıdan birbiriyle balantılı olan çevre, ekonomi, kalkınma gibi politikalarının da göz ardı edilmemesi gerekir. Bu çalıma katılımcı planlama anlayıı ile hazırlanmı olan ve Türkiye de yeterince kullanılamayan potansiyelin daha verimli kullanılmasını salamak ve ülkemizin turizmden elde edecei gelirin payını artırmak amacı ile hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün AB nin turizm politikaları ııında incelenmesini amaçlamıtır. Çalıma ile AB nin turizmde uyguladıı politikaların irdelenmesi ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün AB politikalarına ne derece uyumlu olduu, güçlü ve zayıf yanlarının neler olduunun ortaya çıkarılması ve bu dorultuda öneriler sunulması hedeflenmitir. Sosyo - ekonomik corafyanın bütün konularıyla ilgili bir dal olan turizmin (Özçalar 2006: 181) ve turizmle ilgili yapılacak planlamalar ile uygulanacak politikaların corafi unsurlardan baımsız olarak deerlendirilemeyecei göz önüne alındıında, corafyanın temel ilkeleri ııında yapılan bu tarz bir çalımanın önemi yadsınamaz bir gerçektir. Aratırmanın temelini konu ile ilgili yapılan çalımaların analizi oluturur. Bu kapsamda hem AB hem de Türkiye nin turizmi ile ilgili literatür taranmı; Kültür Bakanlıı, TÜK ve TÜRSAB dan alınan verilerle de çalıma desteklenmitir. Alınan istatistiklerle AB nin Türkiye turizmi için ekonomik açıdan önem ilikisi kurulmaya çalıılmı; Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün incelenip analiz edilmesi ile de AB turizm politikalarının bu stratejideki etkisinin göz önüne koyulması hedeflenmitir. Corafya, Turizm Corafyası, Turizm ve Turizm Politikası likisi nsan ile doal çevre arasındaki ilikiyi kendi ilkeleri dorultusunda inceleyen corafya; olayları, olguları, sorunları ve çözüm önerilerini her iki taraf açısından incelemesi nedeniyle dier birçok bilim dalına göre avantajlı durumdadır. Turizmde çekicilik çok önemli bir faktördür ve corafi bilgilere büyük bir balılık gösterir. Çekicilik kaynaklarına balı olarak çok çeitli turizm türleri ve turistik etkinlikler ortaya çıkmaktadır. Kıyı-deniz turizmi, kırsal turizm, yayla turizmi, eko turizm, kültürel turizm, inanç turizmi, kı turizmi, doa yürüyüleri, bisiklet turları, yamaç paraütü, atlı doa yürüyüleri gibi çoaltabileceimiz turizm ile ilgili pek çok kavram isimlerinden de anlaılacaı gibi corafyadan esinlenmekte, hatta turistik çekiciliklere uygun turizm türlerinin gelitirilmesi corafyanın gücünü kanıtlamaktadır (Emekli 2006: 53).
429 Beeri Corafyanın alt dalları arasında yer alan Turizm Corafyası, turistik yerlerin her türlü doal özellikleri ile turistik merkezlerde yaanan insan kaynaklı sorunların nedenlerini ve çözüm önerilerini sunması ile son yüzyılda önemi artan bir bilim dalı olmutur. Turizm Corafyasının turizm için iki önemli ilevi vardır. Birincisi, turistik merkezlerin her türlü doal özellikleri ile corafi mekan arasında iliki kurarak tanıtım ve pazarlama görevi görmesi; ikincisi ise turizm potansiyeli olan yerler ile ilgili olarak planlama önerileri sunmasıdır (Soykan 2000: 43). Turizm bir ilikiler bütünü olduu için mekanı etkilemekte ve ondan da etkilenmektedir. Özellikle turistlerin çıkı varı noktası ve bu iki nokta arasındaki mesafede yaanan deiiklikler turizmde üç ayrı mekanın var olduuna dikkat çekmekte, turizm corafya ilikisini güçlendirmekte, sonuçta; turizm yoluyla corafi mekanda farklılıkların yerlemesine yol açmaktadır (Emekli 2007: 693). nsanın yaadıı mekanla arasındaki ilikiyi karılıklı olarak inceleyen corafya ve corafyacılar, turizm corafyası aracılııyla turizm merkezlerinin tanınması ve planlanma önerilerini sunması nedeniyle turizm politikalarının belirlenmesinde etkin rol oynamalıdır. Uzun süreli rekreasyonel bir faaliyet (Özçalar 2006: 182) ve sürekli yaanılan yer dıında tüketici olarak yapılan seyahat ve geçici konaklama (Alaca 1997: 1) olarak ifade edilen turizm; dinlenme, elence, ticari ve mesleki faaliyet amacı ile birçok halde de özel toplantılar veya olaylar nedeniyle yapılan seyahatlerin tümü (Berber 2003: 206) eklinde tanımlanmaktadır. Günümüzde turizm, ülkeler arasındaki ilikilerin gelimesi ve kültürel etkileimin salanmasında önemli bir rol üstlenmitir. Küresellemeyi toplumsal ve ekonomik açılardan kolaylatıran ve önemli bir uluslararası mali yanı olduu ifade edilen turizm, bazı hesaplara göre en büyük ekonomik faaliyettir (Tümertekin vd. 2007: 63). Dünyada özellikle son elli yıllık dönemde yaanılan ekonomik, sosyal ve teknolojik geliimler turizm kavramının algılanmasında ve pratiinde önemli deiime neden olmutur. Bu deiim ve dönüüm turizm sektöründe sadece niteliksel (turist sayısındaki artı, turizm gelirlerindeki yükseli, vb.) olarak deil, aynı zamanda niceliksel (turizm isteminde ve tercihlerinde) olarak da kendini göstermitir (Aydın 2012:39). 21.yüzyılda küresel ekonominin üç büyük unsur tarafından yönetilecei düünülmektedir. Bunlar: bilgi teknolojileri, telekomünikasyon ve turizmdir (Shuraiki 2001:274). Birlemi Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) 2013 Aralık ayı raporunda uluslararası turist sayısının 2013 yılında % 5 artarak 1 milyar 87 milyona ulatıı ifade edilmi ve 2014 yılı için % 4 ile % 4,5 arası bir büyümenin olacaı belirtilmitir (http://www.turob. com/istatistikler. aspx (15.01.2014). Yine UNWTO nun verilerine göre 2012 yılında uluslararası turizm gelirleri 1.079 milyar dolar olurken en çok gelir elde eden kıta Avrupa kıtası olmutur (http://media.unwto.org/ pressrelease/2014-01-20/international-tourism-exceeds-expectation s- arrivals-52-million-2013 (06.01.2014). Uluslararası ölçekte geni istihdam olanakları yaratan bir sektör olan turizm dünyada yaklaık 300 milyon insanı istihdam etmektedir. Baka bir ifadeyle; dünyada her 16 çalıandan biri turizm sektöründedir ve tüm uluslararası sermaye yatırımlarının yaklaık % 7 si turizm alanına yapılmaktadır (Emekli 2005: 100). Tüm bu veriler ııında turizmin Dünya ekonomisinde önemli bir yerinin olduu kukusuzdur. Ekonomik olarak birçok ülke için önemi gittikçe artan ve önemli bir döviz girdisi ve istihdam salayan turizm (Desbiolles 2004: 1192); ödemeler dengesine etkisi, istihdam ve gelir yaratması, katma deerin çok yüksek olması, alt yapı ve üst yapıya olumlu etkileri ve dier sektörlere etkisi nedeniyle özellikle Türkiye gibi gelimekte olan ülkeler açısından önemli bir sektör konumuna gelmektedir (Çakırer 2013: 3). Turizm sektörü, özellikle gelimekte olan ülkelerde istihdama ve ihracata olan katkısı ile Bin Yıl Kalkınma Hedefleri nden yoksullukla mücadele, çevresel sürdürülebilirlik, kalkınmada küresel ortaklık gibi hedeflere katkı yapacak kilit sektör olarak da konumlandırılmıtır (TÜSAD 2012: 17). Ayrıca turizm sektörünün, bölgesel kalkınma ve kaynakların etkin kullanımı konusunda büyük bir yeri ve önemi vardır. Özellikle bölgeler arası dengesizliin giderilmesinde turizm sektörü, tarım ve sanayide yeterli kaynak ve gelime imkanına sahip olmayan ama zengin bir turistik arz verilerine sahip bölgelerin, planlı ve etkin bir turizm politikaları uygulamaları sonucunda turistik yönden dengeli bir ekilde kalkınmalarını salayacaktır (Çeken 2008: 298). Turizm genellikle marjinal ekonomileri canlandırmak, i ve gelir yoluyla kalkınmayı tevik etmek için bir araç olarak kullanılır (Liu vd. 2006: 159). Birlemi Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) 2023 yılında Dünya daki toplam turizm gelirinin 2 trilyon dolara ulaacaını hesaplarken, turist profilinde ciddi deiiklikler olacaını ve ülkelerin de turist çekmek için kıyasıya bir rekabete gireceini duyurmaktadır (Çakırer 2013: 9). Bir yandan küreselleme, öbür yandan neoliberalizm geleneksel kalkınma politikalarının sorgulanmasına yol açarken (Yavan 2013:520), küreselleme olgusuyla birlikte dünyada meydana gelen bir takım ekonomik, siyasal, teknolojik, hukuki ve kültürel deiimler; hem gelimi hem de gelimekte olan ülkelerin kalkınmalarında uyguladıkları politikaları tekrar gözden geçirmelerini zorunlu hale getirmitir (Çeken vd. 2007: 1). UNWTO nun, önümüzdeki yirmi yılın temel eilimleri ve tüketici profiline ilikin olarak yaptıı aratırma
sonuçlarına göre; turizmde 3S nin yani deniz, kum ve günein (sea, sand, sun) yerini 3E yani heyecan, elence ve eitim (exciting, entertainment, educational) alacaktır (Çakırer 2013: 9). Bu da ülkelerin turizmle ilgili politikalarını ve stratejilerini deitirme ve gelitirmelerini zorunlu hale getirmitir. Son yıllarda birçok hükümetler, politikacılar ve giriimciler tarafından sık kullanılan bir kavram haline gelen turizm politikasının temelinde turizm sektörünün gelitirilmesi ve yönlendirilmesi hedefi vardır. Hedefleri ve prosedürleri içeren genel bir üst düzey plan anlamına gelen politika (Shuruaiki 2001: 274) kavramının turizme uyarlanması özellikle 21. yüzyılda kiilerin dünyaya bakılarının ve farklı turizm türleri arayıı içinde olmalarına balı olarak gerçeklemitir. Turizm politikası çounlukla bir ulusun genel ekonomik politikası içinde yer alır ve belediye, eyalet ya da federal düzeyde turizmle ilgili hedeflere ulamak için tasarlanmı bir kamu politikası (Shuruaiki 2001: 274) olarak ifade edilir. Planlaması yapılan yerin corafi farklılıklarıyla sıkı bir balantı içinde olan turizm politikası (Church vd. 2000: 313) bir ülkenin tüm insanlarına turizme katılarak maddi ve manevi dinlenme olanaklarını salamak, çevreyi koruyarak turizm ihtiyaçlarının karılanması için gereken en uygun alt ve üst yapıyı kurmak amacı ile kamu yönetiminin turizm alanına dolaylı ve dolaysız her türlü müdahalesi olarak tanımlanır (Alaca 1997: 19). Bu bakımdan turizm sektörünün tevik edilmesi ve korunması büyük ölçüde devlete düen bir görevdir (Toker 2007: 81). Türkiye AB likileri Bulunduu corafi konumu, tarihsel ilikileri, ekonomik ve sosyal özellikleri nedeniyle Avrupa kıtası ile güçlü bir baı olan Türkiye nin AB ile ilikileri 1950 li yılların sonlarında balamı ve 31 Temmuz 1959 tarihinde birlie ortaklık ilikisi kurmak amacıyla bavurması ile de resmiyet kazanmıtır. 1 Aralık 1964 yılında yürürlüe giren Ankara Antlaması ile birlie ortak ülke konumuna gelen Türkiye nin Roma Antlaması ndan doan yükümlülükleri üstlenebilecek duruma geldiinde tam üye olması öngörülmütür. Bir süre durgunluk dönemi yaayan Türkiye Avrupa ilikileri, 16 Eylül 1986 da Türkiye Birlik Ortaklık Konseyi nin bakanlar düzeyinde toplanmasıyla yeniden canlanma aamasına gelmitir. Öte yandan 17 Ekim 1986 da Türkiye de Avrupa Birlii ilikilerinden sorumlu bir devlet bakanlıı kurulmu ve Türkiye nin 14 Nisan 1987 tarihinde AB ye tam üye olmak için resmen bavurmasıyla yeni bir aamaya gelinmitir. Böylece Türkiye Avrupa ortaklık ilikilerinde 1970 li yıllardan günümüze kadar süren belirsizlik ortadan kaldırılarak ilikilere süreklilik ivmesi kazandırılmıtır (Avcıkurt 1997: 19). 430 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki'de yapılan zirvede Türkiye nin tam üyelie adaylıı tescil edilerek Avrupa Birlii ile uzun bir geçmii bulunan ilikilerde yeni bir dönem balamıtır. 17 Aralık 2004 tarihli Brüksel Zirvesi, AB-Türkiye ilikilerinde bir dönüm noktası olmutur. Zirvede Türkiye'nin siyasi kriterleri yeterli ölçüde karıladıı belirtilerek 3 Ekim 2005 tarihinde müzakerelere balanması önerilmitir (http://www.abgs.gov.tr/ index.php?p=4 (17. 01.2014). Türkiye ye gelen turistlerin ülkelerine bakıldıında Almanya ve Rusya ilk sırada yer alırken Avrupa kıtasından gelenlerin oranı 2012 yılında % 57,36 olmutur (http://www.ktbyatirim isletmeler.gov.tr /TR,9854/sinir-giris-cikis-istatistikleri.html (10.01. 20 14). Türkiye yi ziyaret eden turistlerin çounun AB ülkelerinden gelmesi ve Türkiye nin dünya turizm pazarında AB ülkeleriyle rekabet içinde olması nedeniyle AB nin turizm politikası, Türkiye yi yakından ilgilendirmektedir (Emekli 2005: 101). Hem AB ile Türkiye arasındaki siyasi ilikiler hem de AB den Türkiye ye gelen turist sayısındaki fazlalık nedeniyle Türkiye de oluturulacak turizm politikasında AB turizm politikalarının temel belirleyici olması kaçınılmazdır. AB Turizminin Geliimi ve Turizm Politikaları Avrupa yı bölen engellerin kaldırılarak ve devletlerin ekonomik, sosyal geliimi ortak giriimlerle salanarak (nceolu 2005: 231) kurulan ve ulus üstü (Ünal 2007: 3) bir örgüt olarak tanımlanan AB, pazardaki % 53lük hakimiyetle dünyanın en büyük turizm bölgesidir. GSYH sinin % 5,5i turizmden elde edilen AB de turizm ile ilgili faaliyetlerde istihdam edilen kii sayısı 9 milyondur. Bu rakam toplam AB istihdamının % 6sını temsil eder ve özellikle azgelimi ve çevre bölgelerde önemli bir i yaratma kaynaı olarak görülür (http://emrebahar.blogspot.com.tr/2012/02/avrupabirligi-tuketici-politikalarnn.html (07.01. 2014). Birlemi Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) verilerine göre 2013 yılında 563 milyon kii ile Avrupa kıtası en fazla turist çeken kıta olmutur. Bu dönemde en fazla turistin ziyaret ettii ülkeler sıralamasında AB üyesi olan Fransa ilk sırada yer alırken; dier üye ülkelerden spanya, talya, Almanya ve Birleik Krallık ilk 10 ülke içerisinde yer almıtır. Tüm bu veriler AB için turizmin önemini gözler önüne sermektedir. Turizm AB için önemli bir ekonomik faaliyet ve kültürlerin kaynamasında önemli bir araç olarak görülmesine ramen AB nin turizm konusunda belirgin bir provizyonu bulunmamaktadır (Karaku 2003: 3). Bu durumun nedenlerine bakıldıında turizmin ulaım, hareket serbestlii, çevre, bölgesel politika gibi birçok konuyla iç içe olması, üye ülkeler arasında rekabet düzeylerinin farklı olması ve sorunları AB bünyesinde
431 çözecek bir AB organının olmaması gösterilebilir (Dinçer 1997:9 3). Avrupa Birlii nin turizme bakıı olumlu yönüyle deerlendirildiinde turizmin uyum (choesion) konusunda itici bir güç oluturduu görülmekte ve bu açıdan turizm, kültürleri bir araya getiren ve Avrupa Kimlii yaratan bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Özellikle 1980 den sonra turizm sektörünün uluslararası alanda yarattıı ekonomik ve politik etkilerinin yanında; döviz kazandıran, istihdam salayan yapısının anlaılması ve turizm yatırımlarının geri dönüümünün birçok yatırıma oranla daha çabuk olması sektörün öneminin tüm dünyada olduu gibi Avrupa Birlii nde de anlaılmasına ve AB gündemine aama aama girmesine neden olmutur (Ünal 2007: 6). Avrupa Birlii, 1990 ların baına kadar turizm sektörünün bölgesel kalkınma ve istihdam yaratmadaki öneminin bilincinde olmakla birlikte, sektörel yaklaımda bulunmamayı tercih etmi ve turizm alanındaki faaliyetleri dolaylı olarak sürdürmütür (Emekli 2005: 101). AB de turizm politikasının oluturulmasına yönelik ilk ciddi yaklaım, 1984 yılının Nisan ayında üye ülkelerin bir karar tasarısı çerçevesinde komisyonu harekete geçirmeleri ile balamıtır. Çeitli komite ve grupların Avrupa Parlamentosu ndaki artan rolü, özellikle Akdeniz ve Güney Avrupa ülkelerinden tam üyelik konusunda giderek artan talep, turizmin ekonomik ve sosyal gücünün daha iyi anlaılmasına yol açarak AB de geni bir turizm politikasının çatısının kurulmasını salamıtır. 1985 yılında turizme biraz daha yer verilerek, Ulatırma Müdürlüü (DG VII) bünyesi içinde küçük bir turizm birimi kurulmutur (Avcıkurt 1997:71). Avrupa Parlamentosu 1988 yılında aldıı bir kararla 1990 yılını Avrupa Turizm Yılı ilan etmi ve ilk defa turizmin AB kaynaklarından dorudan desteklenmesinden söz edilmitir (http://kariyer.turizmgazetesi.com/articles/article.aspx?id=19487 (24.12.2013). Temmuz 1992'de Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, turizm olgusunun birlik seviyesinde ele alınması gereini deklare etmitir. Bu deklarasyonun amacı; turizmi daha da güçlendirmek, bununla ilgili milli politikalar gelitirmek ve sektörün tüm aktörlerini, kamu ve özel sektörü, bu konuda spesifik önlemler almaya tevik etmektir. 1994 Nisan ayında Avrupa Birlii Komisyonu Green Paper (Yeil Kitap) olarak adlandırılan, birlik içerisinde turizmin rolünü belirleyen bir çalımaya balamı (Karaku 2003: 3) ve çalıma sonunda AB nin turizm politikası ile ilgili seçenekler sunulmutur. 1 Ocak 1997 yılında Avrupa Birlii turizmini gelitirmeyi amaçlayan PHILOXENIA isimli bir program yürürlüe girmi ve turizm aracılııyla AB içinde istihdamın ve büyümenin artması hedeflenmitir. Toplam bütçesi 25 milyon Euro olan ve dört yıllık bir süreyi kapsayan bu program ile ayrıca birlik içinde turizm kalitesinin yükseltilmesi, turizme ilikin finansal ve yasal konular ele alınmıtır (Ünal 2007: 10). 2001 Avrupa Komisyonu Working Together For the Future of European Tourism belgesi ile Avrupa nın turizm sektörünün rekabet gücünden nasıl yararlanılacaı konusundaki fikirlerini sunmutur. 2002 yılında ise turizm özelindeki ilk konsey kararı alınmı ve turizmin AB yasamalarından etkilenmesinin sıkı takibini talep eden ve Avrupa nın bir destinasyon (varı yeri) olarak tanıtılmasında yeni fırsatlar yaratılmasının aratırılması önerilmitir (http://www.tursab.org.tr/tr/ab-veturizm/avrupa-birligi-ve-turizm_508.html (11.01.2014). ubat 2005 te Komisyon, Yenilenmi AB Turizm Politikası adı altında bir tebli yayımlamıtır. Söz konusu belgeye göre; Avrupa turizm alanında rekabet edebilirlik kapasitesini arttırmalı ve turizm sektöründe çok sayıda yönetici ve çalıan olması nedeniyle bunlar arasında diyalog ve ibirlii salanmalıdır. Belgede ayrıca, kamusal otoriteler ve turizm sektörü çalıanları arasındaki kuvvetli ibirlii de turizmin sürdürülebilir kalkınmasına katkı salayacaı ifade edilmitir (Ateolu 2006: 55). AB turizm sektörü dört ana konu üzerinde younlamaktadır. Bunlar: Turizmde yeni teknolojiler kullanarak bilginin paylaımı ve daıtımını kolaylatırmak Turizm sektöründe kaliteyi arttırmak için mesleki eitimin desteklenmesi ve gelitirilmesi Turistik ürünlerinin kalitesinin arttırılması Turizmde sürdürülebilir gelimenin ve çevre korunmasının desteklenmesi ve gelitirilmesidir (Ünal 2007: 12). Birlik, turizmin özellikle istihdam yaratıcı etkisini göz önüne alarak yeni üye devletleri bu alanda tevik etmekte, karar ve tavsiyelerinde bu alana vurgu yapmaktadır (Ateolu 2006: 55). AB turizm alanında özellikle çevre koruma, turizm eitimi, kırsal, kültürel ve sosyal turizmin gelitirilmesi, turizmin çeitlendirilmesi, bilgi akıının en üst düzeyde salanması, turizm yoluyla bölgesel farklılıkların giderilmesi, turistin bilgilendirilmesi ve korunması, turizmde son teknolojilerin kullanılması, turizm istatistiklerinin gelitirilmesi konularına son derece büyük önem vermekte ve sözü geçen bu hususlara ilikin her türlü tedbir almaktadır. AB nin turizm politikaların altında yatan temel felsefe; büyüme ve istihdama katkıda bulunmak amacıyla rekabeti, kaliteyi ve sürdürülebilir kalkınmayı tevik etmektir (http://www.chinaup.com:8080/international/case/case/69.pdf (12.01.2014). Avrupa Birlii nin ortak turizm politikaları
Turizm Eylem Planları aracılıı ile desteklenmektedir. Bu planların amaçlarını; Azgelimi yörelerde turizmi gelitirmek, Turistik bölgelerde alt yapıyı desteklemek, Çevreyi korumak, doaya dönü arzusunu özendirmek, Ortak kültür mirasına sahip çıkmak yaatmak, Tatillerin yıllık zaman dilimlerini zaman ve mekân boyutunda ayarlamak, Turistik mevsimlik younlamanın önüne geçmek, Turizm istatistiklerini kolay ve anlaılır hale getirerek isteyenin hizmetine sunmak eklinde özetlemek mümkündür (Emekli 2005: 101). Avrupa Birlii nin, turizm ile ilgi ortak politikası olmaması, AB nin turizmi desteklemedii anlamına gelmemelidir. AB turizmi ortak politikaları konsey kararları, yönergeler, tavsiye ve görülerin yanında dier ortak politikalarla desteklemektedir. Birlik zaman zaman çeitli konsey kararları, yönergeler, düzenlemeler, tavsiyeler ve görüler alarak turizmi desteklemitir (Ünal 2007: 14) AB nin turizm ile ilgili dolaylı politikaları dorudan politikalarından fazladır. Bu durum turizm sektörünün farklılık içeren ve heterojen yapısı ile ilgilidir. AB turizm politikalarını dolaylı olarak etkileyen dier politikalarını u ekilde belirtmek mümkündür: Çevrenin korunması: AB içinde çevre politikası özel bir önem taır. Kirleten öder prensibinin hakim olduu AB de yapılacak projelerin yapısal fonlardan destek alabilmesi için çevreyi dikkate alıcı önlemler içerdiinin gösterilmesi zorunludur. 2020 yılına kadar uluslararası turizmin % 3,1 oranında artmasının beklendii Avrupa kıtasında birliin turizmle ilgili hedefleri ise; kitle turizmin yönetiminin iyiletirilmesi, kıyı ve dalık alanların korunması, turistlerin çevre bilincinin yükseltilmesi, turizm hizmetlerinin çevre üzerinde daha az etkiye yol açacak ekilde iyiletirilmesidir. Sürdürülebilirlik anlayıının hakim olduu AB nin çevre politikalarının turizmle ilgili politikalarda da etkisi fazladır (http://www.ikv.org.tr/pdfs/ 4f3a608d.pdf (24.01.2014). Tüketicinin korunması: Avrupa Birlii nin tüketiciyi koruma politikası, Avrupa vatandalarına tüketici olarak haklarının korunduu garantisini vermeyi amaçlar. AB, turistleri tüketici olarak görür ve bir tüketici olarak turistlerin haklarını garanti altına alır (Karaku 2003: 22). Avrupa çapında geçerli olan asgari tüketici koruma standartlarına güvenebilmesi AB Komisyonu nun balıca hedeflerinden birisini oluturur. Turizm acenteleri ürünlerin anlaılır ekilde tanıtılması ve tüketicinin haklarının ihmal edilmemesi ile yükümlüdür 432 Tek pazar hedefinin gerçeklemesi: AB içindeki tek pazar ekonomisi ile ürün çeitliliinin artırılması ve maliyetlerin azaltılması ile turizmde uluslararası rekabet edilebilirliin artırılması hedeflenir. Ekonomik ve parasal birlik: Ortak para birimine geçilmesi ile kurdaki dalgalanmaların ve para deiimindeki maliyetlerin minimize edilmesi ile turizmdeki fiyatlandırma birlii salanmı olacaktır. Ulaım politikası: Tüm birlik içinde ulaımın hızlı tren aı ve hava ulaımı ile salanması sonucunda turist akıının, sayısının artması ve seyahat süresinin azalması amaçlamaktadır. Kültürel ve mimari miras: Avrupa kıtasında çok sayıda bulunan tarihi binaların, mimari eserlerin kültürel miras kapsamında alınması, bu eserlerin restore edilerek müze ya da otel olarak dizayn edilmesi AB yapısal fonları tarafından en çok desteklenen projeler arasında yer almaktadır. Tarım politikaları: AB nin tarım politikaları turizm dorudan etkilemektedir. Agri-turizm adı verilen turizm çeidi ile özellikle az gelimi kırsal bölgeler turizmden büyük gelir elde etmektedir. AB bünyesinde bulunan Avrupa Tarımını Garanti ve Koruma Fonu (Guadince Section of the Europen Agriculture Guarantee and Guidance Fund) bu yeni turizm çeidini desteklemektedir (Karaku 2003: 21). Dı ilikiler ve kalkınma: AB ticaret ve tarifeler konusunda karılıklı ticaret ibirliini içeren Uruguay Görümeleri nde özellikle 3. Dünya ülkelerindeki yabancı yatırımcıları çekebilmek için onların otel, yeme içme, seyahat acentelii ve tur operatörlüü ile turist rehberlii konularındaki masraflarını belli koul ve garantilerle desteklemitir(karaku 2003: 26). Serbest dolaım politikası: AB üye ülkeleri arasında serbest dolaım hakkı olması dier alanlarda olduu gibi turizm sektöründe de iyi eitim almı kiilerin ya da yatırımcıların birlik üyesi ülkelerde hiçbir engel olmaksızın çalımasını salayarak turizm sektörünü olumlu etkiler. Rekabet politikası: Birlik içinde dengeli bir ekonomik ve sosyal gelimenin salanmasını temel hedef alan AB, turizm de dahil tüm sektörlerde tekelcilikle mücadele eder. Bu amaçla AB içerisinde turizm ve dier sektörler dahilinde irketlerin baskın konuma gelmesine ya da büyük ölçekli irket birleimlerine izin verilmemektedir. KOB ler AB ekonomisinde önemli bir yer tutar. Avrupa Birlii firmalarını % 99,8 i KOB statüsünde olup istihdamın üçte ikisini KOB ler oluturmaktadır. AB deki tüm KOB lerin %7,4 ü turizm sektöründe faaliyet göstermekte, turizm sektöründeki iletmelerin % 99 u ise KOB niteliini taımaktadır. Avrupa daki uygulamada KOB ler sanayi iletmeleri ile sınırlı
tutulmamakta, turizm sektöründe faaliyette bulunan iletmelerde gerekli artları karılamaları halinde KOB statüsünde deerlendirilip AB programlarından ve ödeneklerinden yararlandırılmaktadırlar (Ünal 2007: 19). Aratırma ve gelitirme: Dier sektörlerde olduu gibi turizm teknolojisinin gelimesine yönelik AR-GE projeleri ile turistlerin bilgilenmesine yönelik bilgi aı gibi sistemlerin gelimesine yönelik yapılan projeler AB tarafından desteklenmekte ve tevik edilmektedir. Bu amaçla AB üyesi ülkelerle Türkiye gibi birlik üyesi olmayan Akdeniz ülkelerindeki küçük ve orta ölçekli iletmeler arasında bilgi alıveriinin salanması hedefleyen Med-Invest projesi bu dorultuda desteklenen projelerdendir. Youn emek gerektiren sektörlerden biri olmasından dolayı AB tarafından yeni üye ve aday ülkelerde turizmin yaygınlaması desteklenmektedir. Turizm sektörü özellikle bölgesel kalkınma ve yeni i alanları yaratma açısından kurtarıcı sektörlerden biri olarak görülmektedir. Turizm sektörü turistlerin yaptıkları harcamalar üzerinden yeni üye ve aday ülkelere dolaylı olarak sermaye aktarımını da salamaktadır. Bir baka deyile, bütçe açıklarını kapatıcı etkisi olan turizm sektörü, yeni üye ve aday ülkelerde daha az riskli görünen ödemeler dengesi tablosu olumasına dolaylı olarak katkı salamaktadır.(ateolu 2006: 36). Türkiye de Turizm Politikalarının Geliimi ve Turizm Stratejisi 2023 Dünya nın birçok ülkesinde olduu gibi Türkiye de de turizm; isizlie, cari açıa ve dier ekonomik sorunlara çözüm olarak hükümetlerin en çok üzerinde durduu sektörlerden birisi olmutur. Türkiye bulunduu jeopolitik konumu, tarihi ve kültürel yapısı, doal güzellikleri, aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülebilmesi ve birçok medeniyete ev sahiplii yapmı olması gibi özellikleri nedeniyle turizm potansiyelinin yüksek olduu ülkelerden birisidir. Türkiye de 2013 yılında 39.226.226 turiste karılık 32 milyar dolarlık bir gelir elde edilmitir. Bu verilere göre Türkiye 2013 yılında gelen turist sayısı açısından Dünya da 6. sırada yer alırken, turizmden elde edilen gelir açısından ise 10. sırada yer almıtır. Günümüzde turizm, Türkiye de imalat sanayinden sonra gelen en önemli döviz kaynaı konumundadır (Hepaktan vd. 2010: 135). 1993 yılında turizm sektöründeki dorudan istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı % 3,56 olan Türkiye de bu rakam 2001 yılında % 5,10 ve 2010 yılında % 6,70 olarak gerçeklemitir. Turizmin dolaylı istihdamdaki payı ise 1993 yılında % 8,90, 2001 yılında % 12,76, 2010 yılında ise 19,81 olmu ve toplam istihdam içerisindeki payı % 433 12,46 dan % 26,51 e yükselmitir (Yanarda vd. 2012: 45). Türkiye turizminin geliim süreci, planlı dönem öncesi (1923-1963) ve planlı dönem (1963 den günümüze) olmak üzere iki ana döneme ayrılmaktadır (Emekli vd. 2007: 11). Planlı dönem öncesinde Türkiye de turizm sektörüyle ilgili gelimelere bakıldıında; 1923 yılında Türk Seyyahin Cemiyeti nin kurulması, 1934 te Turizm Bürosu nun açılması, 1939 yılında Ticaret Bakanlıı na balı Turizm Müdürlüü nün kurulması ve turizmi gelitirmek için çıkarılan kanunlar turizmin gelimesinde etkili olmutur (Emekli 2005: 103). 1950 yılında çıkarılan 5647 Sayılı Turizm Müesseseleri Tevik Kanunu, turizmin gelitirilmesi amacıyla çıkarılan ilk yasal düzenlemedir (Toker 2007: 82). Bu dönemde turizmle ilgili en önemli aama bata Ziraat Bankası olmak üzere dier bankaların da katkısıyla 1955 yılında 10 milyon lira sermayeli T.C. Turizm Bankası nın kurulmasıdır (Alaca 1997: 48). Planlı dönem olarak kabul edilen 1963 ve izleyen yıllar kalkınma planlarının yapıldıı ve turizmde gelimelerin ortaya çıktıı bir dönemdir. Bu dönemde bölgeler itibariyle kaynak envanterleri çıkarılmı, fiziksel planlama çalımaları yapılmı, teknik altyapı yatırımları gerçekletirilmitir. 1963 80 döneminde turizm politikasının temel hedefi turizm yoluyla ödemeler dengesine katkıda bulunmak, döviz gelirlerini arttırmak, yeni istihdam olanakları oluturmak ve Türk vatandalarına tatil yapma olanakları salamak olarak özetlenebilir. Turizm Bakanlıı nın kurulması da bu dönemde atılan en önemli adımlardan biri olmutur (Yıldız 2011: 58). Planlı dönemde Türkiye ekonomisinde beer yıllık kalkınma planları damgasını vurmutur. 1963 1977 yılları arasında hazırlanan kalkınma planlarında ülkenin ödemeler dengesindeki açıını kapatmada turizmden yararlanılabilecei belirtilmekte, turist sayısının ve tüketim harcamalarının gelitirilmesi, kitle turizmine yönelik yatırımlara aırlık verilmesi ve bunun için de özel sektörün desteklenmesi younlamaktadır (Ünal 2007: 31). Özellikle 1982 yılında çıkarılan Turizm Tevik Kanunu (I. Turizm Hamlesi) turizmin bugünkü anlamda gelimesini hızlandırmıtır (Emekli 2005: 103). Bu yasa ile turizm alan ve merkezlerinin belirlenmesi ve bu alan ve merkezlerde bulunan kamu arazilerinin yatırımcıya tahsisi 1982 yılı sonrası yatırım artılarının önemli nedenlerindendir. Turizmi Tevik Yasası ve buna dayanarak çıkarılan Kamu Arazilerinin Turizm Yatırımlarına Tahsisi Yönetmelii çerçevesinde 1983 yılında balatılan uygulama sonucunda 20 milyon m² kamu arazisi turizm yatırımlarına tahsis edilmitir (Toker 2007: 83).
Türkiye nin aktif dı turizmi özellikle 1980 lerden itibaren önemli bir gelime göstermeye balamıtır. Türkiye bu dönemde popüler bir turist çekim merkezi halini almı, özellikle 1983-1989 yılları arasında turist sayıları ve turizm gelirleri bakımından Türk dı turizminin, dier geleneksel turizm gelirlerine göre artı oranı bir önceki yılla karılatırıldıında %127 ile rekor düzeye çıkmıtır (Çımat vd. 2003: 2). Dünya turizminin önde gelen ülkeleri, yerel eylem planlarından bölgesel planlara ve ulusal stratejik planlara kadar bir dizi planı devreye sokarak, turizmi istikrarlı ve sürdürülebilirlik ilkeleri dorultusunda yönetme çabasındadırlar. Çok iyi bir örgütlenme, tutarlı politikalar, mekânsal ve sektörel bütünleik planlamalar, sürekli kaliteyi yükseltme arayıları, turizm pazarındaki rekabet ortamında onları güçlü kılmaktadır (Emekli vd. 2007: 12). Türkiye de turizmle ilgili ilk planlamalar 1970 li yıllarda yabancı uzmanlara yaptırılmıtır. Bu kapsamda Kemer Bölgesi nin turizm geliimi planlanmı ve proje Güney Antalya Projesi adını almıtır. 1975 yılında ise Turizm Bakanlıı bünyesinde Fiziksel Planlama Grubu oluturulmu ve ülke çapında ciddi ve kapsamlı bir ekilde Türkiye de turizm planlanmaya balanmıtır. Ancak bu planlamaların ortak noktası bölgesel ölçekte kalmaları ve uygulama ansı bulamamalarıdır (Sarıçay 2006 : 13). Tesadüfiliin ortadan kaldırılması olarak özetlenebilecek (Avcıkurt 1997: 13) stratejik planlamalar ile amaçlanan, uygun politikalar aracılııyla uzun vadeli planlamanın yapılmasıdır. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlıı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023, turizm sektörümde kamu ve özel sektörün yönetiim ilkesi çerçevesinde ibirliini gündeme taıyan ve stratejik planlama çalımalarının yönetim ve uygulamasına yönelik açılımlar salamasını hedefleyen bir çalımadır. Katılımcı planlama anlayıı ile hazırlanan bu strateji ile üretim, yönetim ve uygulama süreçlerinde sektörün önüne bir yol haritası konularak yönlendirilmesi temel amaç olarak kabul edilmitir (Kültür ve Turizm Bakanlıı 2007: 1). Belgenin yönetici özetinde ülkemizin kitle turizmine hizmet veren kıyı turizminin yanı sıra alternatif turizm (salık ve termal turizm, kı sporları, da ve doa turizmi, yayla turizmi, kırsal ve eko-turizm, kongre ve fuar turizmi, kruvaziyer ve yat turizmi, golf turizmi, vb.) türleri açısından da esiz imkanlara sahip bulunduuna dikkat çekilerek bu potansiyelin rasyonel anlamda kullanılamadıı ifade edilmitir. Yazının devamında Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013 ile ülkenin doal, kültürel, tarihi ve corafi deerlerini koruma-kullanma dengesi içinde kullanmayı ve turizm alternatiflerini gelitirerek turizmden alınacak 434 payın arttırılmasının hedeflendii belirtilmitir (Kültür ve Turizm Bakanlıı 2007: 1). Turizm Stratejisi 2023; vizyon, planlama, yatırım, örgütlenme, iç turizm, aratırma ve gelitirme, ulaım ve alt yapının güçlendirilmesi, tanıtım ve pazarlama, eitim, hizmet kalitesi, kentsel ölçekte markalama, turizmin çeitlendirilmesi, mevcut turizm alanlarının rehabilitasyonu, turizm geliim bölgeleri, turizm geliim koridorları, turizm kentleri ve eko- turizm olarak bölümlere ayrılmı; her bir bölüm için ayrı ayrı strateji ve hedefler oluturulmutur (Tablo 1). Stratejiler Planlama Yatırım Örgütlenme ç turizm Aratırma ve Gelitirme Tablo 1: Türkiye Turizm Stratejisi 2023 lkeler ve Hedefler Ulaım ve alt yapının güçlendirilm esi lkeler Ekonomik geliimi destekleyen; fiziksel düzeyde uygulanabilir; toplum yönelimli ve sürdürülebilir turizm ilkesini içeren bir planlama yaklaımının ortaya konması Tevikler ile turizm sektöründe yatırımların arttırılması yi Yönetiim ilkesi çerçevesinde ulusal, bölgesel, il ve noktasal düzeyde turizm sektörü ile ilgili kamu, özel sektör kuruluları ve STK ların karar verme süreçlerine katılımlarını salayacak konseyler bazında kurumsallamaya gidilmesi ç turizmde toplumun farklı kesimlerine uygun kalite ve fiyatta turistik ürün alternatiflerinin sunulması Turizm sektöründe AR-GE nin kamu, özel sektör ve turizm sektöründeki kurulular arasında öncelikle ele alınması Hızla gelien turizm sektörünün younlatıı yerlemelerin altyapı ve ulaım sorunların giderilmesi Hedefler Varı noktası odaklı planlama Teviklerin salanması Yeni kurumsal yapı için yasal düzenlemenin gerçekletirilmesi ve turizm konseylerinin kurulması ç turizmin tanıtımı, desteklenmesi ve çeitlendirilmesi Markalama ve sürdürülebilir AR-GE Yolların gelitirilmesi ve alt yapı sorunlarının giderilmesi
435 Tanıtım ve pazarlama Eitim Hizmet kalitesi Kentsel ölçekte markalam Turizmin çeitlendirmesi Mevcut turizm alanlarının rehabilitasyonu Turizm geliim bölgeleri Turizm geliim koridorları Turizm kentleri Eko turizm bölgeleri a Ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte markalamanın hedeflenmesi, ulusal tanıtım ve pazarlamaya ek olarak varı noktası bazında tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine balanması Turizm eitiminin meslek odaklı olması ve ölçülebilir olması Turizm sektörünün her bileeninde toplam kalite yönetiminin etkin kılınması Zengin kültürel ve doal deerlere sahip kentlerimizin markalatırılması Alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak salık turizmi, termal turizm, kı turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, eko turizm, yayla turizmi, kongre ve fuar turizminin gelitirilmesi Kitle turizminin youn olarak gelitii alanların altyapısının ele alınarak güçlendirilmesi ve bu bölgelerdeki turizm sezonunun tüm yıla yayılabilmesi Varı noktası olarak gelitirilecek ve birden fazla ili kapsayan turizm geliim bölgelerinde yerel ve bölgesel kalkınmada turizmin güçlü bir araç olarak kullanılması Belli bir güzergahın doal ve kültürel dokusunun yenilenerek belli temalara dayalı olarak turizm amacıyla gelitirilmesi Dünya ile yarıabilen markalaan turizm yerlemelerinin planlanması Doa temelli turizmin planlı geliim Süreçlerin belirlenmesi, kamu özel sektör ibirliinin salanması, iyi imaj yaratılması Nitelikli eleman yetitirilmesi Kalite anlayıı bilinci salamak ve kaliteyi ölçülebilir kılmak Fiziksel - sosyal ve kültürel aksların düzenlenmesi Turizm sezonunun bütün bir yıla yayılması ve turizm ürününün çeitlendirilmesi Altyapı birliinin salanması Tematik bölgelerde turizm çeitlilii ve idari yapılanmanın gerçekletirilmesi Geliim koridorlarında turizm çeitlilii ve idari yapılanma-nın gerçekletirilmesi Turizm çeitliliinin gerçekletirilmesi Tarım dıı istihdam alanlarının yaratılması Kaynak: Türkiye Turizm Strateji 2023 e dayanılarak yazar tarafından oluturulmutur. Belgede belirlenen stratejik yaklaımlar çerçevesinde yapılacak çalımaların tamamlanması, gelitirilmesi öngörülen bölgelerdeki altyapı ve konaklama ihtiyaçlarının karılanması durumunda; 2023 yılında 63 milyon turist, 86 milyar $ dı turizm geliri ve turist baına yaklaık 1.350 $ harcamaya ulaılması öngörülmektedir. Hükümet hedeflerinde bu rakamlar 50 milyon turist ve 50 milyar USD turizm geliri olarak revize edilmitir (Kültür ve Turizm Bakanlıı 2007: 3). Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te; turizmde temel amaç gelimenin sürdürülebilir olması, kaynakların doru kullanımı ile bugünkü ve gelecekteki toplumların yasam kalitesinin iyiletirilmesi ana hedef olarak tespit edilmitir. Ayrıca; AB ile bütünleme aamasındaki Türkiye nin, turizm sektöründe tam bir uyum için ekonomi, mevzuat ve örgütlenme açısından ciddi adımlar atmak zorunda olduu belirtilmitir (Sarıçay 2006: 15). Türkiye yi ziyaret eden turistlerin çounun AB ülkelerinden gelmesi ve Türkiye nin dünya turizm pazarında AB ülkeleriyle rekabet içinde olması nedeniyle AB nin turizm politikası, Türkiye yi yakından ilgilendirmektedir. AB ülkelerinde turistik hizmet kalitesinin artması ve turizm faaliyetlerinin çeitlenmesi karısında Türk turizm politikaları Türkiye ye yönelik talep açısından önem taımaktadır (Emekli 2005: 101). Tablo 2 de AB turizmine temel oluturan politikaların Türkiye Turizm Stratejisi 2023 içerisinde hangi bölümlerde yer aldıı ve bunula ilgili stratejiler gösterilmitir. Tablo 2: AB Turizmini Etkileyen Politikalar ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 çindeki Yeri AB Turizmini Etkileyen Politikalar Çevrenin korunması Türkiye Turizm Stratejisi 2023 * Vizyon: Sürdürülebilir turizm yaklaımının benimsenmesi * Planlama: Sürdürülebilir turizm ilkesini içeren bir planlama yaklaımının ortaya konması * Ar-Ge: Çevreyi dikkate alan sistemlerin aratırılması * Ulaım: Artan çevresel duyarlılık sonucu demiryolu taımacılıına önem verilmesi * Tanıtım ve Pazarlama: Avrupa ülkelerindeki pazar payını sürdürülebilir turizm ürünlerinin tanıtımıyla artırılması * Eitim: Yerel yönetimlerin çevre kalitesini artırıcı yönlendirmeler yapmasını salanması * Hizmet Kalitesi: Turizmin youn olduu yerlerdeki çevre sorunlarının yerel yönetimlerle ibirlii ile çözülmesi * Eko Turizm Bölgeleri: Doa temelli turizmin sürdürüle-bilirlik ilkesi kapsamında planlı geliimi
Tüketicinin korunması Ulaım politikası Kültürel ve mimari miras Tarım politikaları Dı ilikiler ve kalkınma * Hizmet Kalitesi: Müteri memnuniyetinin artırılması * Eitim: Turizmde çalıanlara her turiste eit ve dürüst hizmet verme ahlakının kazandırılması * Vizyon: Turizm ile ilgili ulaım yatırımlarında özel sektörün etkinliinin artırılması * Planlama: Turizmin younlatıı yerlerdeki altyapı sorunlarını yerel yönetim ibirliiyle çözülmesi * ç Turizm: Ulaım niteliinin iyiletirilip seyahat olanaklarının gelitirilmesi * Ulaım ve Altyapı: Turizmin younlatıı yerlerde altyapı ve ulaım sorunlarının giderilmesi * Hizmet Kalitesi: Alt ve üstyapı yatırımlarının fiziksel planlara uygun olmasının salanması * Kentsel Ölçekte Markalama: Havaalanı kent merkezi toplu taım sistemlerinin kurulması * Mevcut Turizm Alanlarının yiletirilmesi: Ulaımın niteliini artırmak için bisiklet ve yaya yolları yapılması * Turizm Geliim Bölgeleri: Gelitirilmesi öngörülen noktaların ulaım balantılarının güçlendirilmesi * Vizyon: Yöresel mimari deerlerin turizme kazandırılması * Planlama: Kültürel etikliklerden üst düzeyde yararlanma * Kentsel Ölçekte Markalama: Zengin kültürel ve doal deerlere sahip kentlerimizin markalatırılması * Turizmin Çeitlendirilmesi: Kaplıca tesislerinde mimarinin tarihsel ve yerel dokuya uygun olarak yapılması * Turizm Geliim Koridorları: Belli bir güzergahın doal ve kültürel dokusunun yenilenerek belli temalara dayalı turizm amacıyla gelitirilmesi * Mevcut Turizm Alanlarının yiletirilmesi: Kıyı gerisinde kalan alanlarda çiftlik turizmi ve organik tarım yapılması * Turizm Koridorları: Çeitli koridorlar ile potansiyelin gelitirilmesi * Eko Turizm Bölgeleri: Eko-turizm uygulanacak kırsal kesimde tarım dıı istihdamın artırılması * Yatırım: turizm sektöründe yabancı sermayenin yatırım yapmasının salanması * AR-Ge: Uluslararası pazarda net bir imajın oluturulması * Tanıtım ve Pazarlama: Rakip ülkelerin durumunun aratırılması ve iyi imaj yaratılmasının salanması * Hizmet Kalitesi: Dı pazarlarda deien tüketici tercihlerini göz önüne alınması * Kentsel Ölçekte Markalama: Uluslararası ölçekte faaliyetler düzenlenmesi * Turizmin Çeitlendirilmesi: Uluslararası kongrelerin Türkiye de yapılmasının salanması Rekabet politikası Aratırma ve gelitirme 436 * Vizyon: Bölgesel gelimede turizmin öncü bir sektör konumuna getirmek * Planlama: Dünya çapında turizm kentleri oluturmak * Yatırım: KOB kapsamındaki tesisler ve acentelere mali destek ve vergi düzenlemeleri salamak * AR-Ge: Bölgesel çekiciliklerin rekabet edebilirliklerini artırmak, orta ve küçük ölçekli iletmelere teknik ve danımanlık yardımı salamak * Tanıtım ve Pazarlama: Pazarlama aını oluturan firmaların birlemesi ya da i birlii yapmasını salamak * Hizmet Kalitesi: Artan rekabete balı olarak kalite konusunda bilinç gelitirmek ve uluslararası standartlara uyum salamak * Kentsel Ölçekte Markalama: Yöresel etkinlikler uluslararası standartlara uygun yapılacaktır * Turizmin Çeitlendirilmesi: Türkiye nin rekabet gücünün artırabilmesi için turizmin tüm yıla yayılmasına yönelik farklı turizm çeitlerinin gelitirilmesi *Turizm Kentleri: Dünya ile yarıabilen turizm yerlemelerinin planlanması *Ar-Ge: Turizm sektöründe Ar-Ge nin kamu, özel sektör ve turizm sektöründeki kurulular arasında öncelikli ele alınması Kaynak: Türkiye Turizm Strateji 2023 e dayanılarak yazar tarafından oluturulmutur. SONUÇ Türkiye 1959 yılında baladıı Avrupa ile bütünleme macerasında uzun yıllar boyunca AB müktesebatına uyum amacıyla birçok kanun, yönetmelik ve yönerge çıkarmıtır. Tarım, çevre, ekonomik faaliyetler, taımacılık, balıkçılık gibi 35 ayrı müktesebat konusunda çalıma yapan Türkiye de, turizm ile ilgili yapılacak herhangi bir planlama ya da çalımada AB politikalarını göz ardı edilmesi düünülemez. Bu çalıma Türkiye de turizmden elde edilen gelirin payını artırmak ve var olan potansiyel daha iyi deerlendirmek amacı ile hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün AB nin turizm politikaları ııında incelenmesini amaçlamıtır. Çalıma ile AB de turizmi etkileyen politikalar irdelenmi ve strateji belgesindeki bölümler ile bu politikalar arasındaki benzerlikler ya da farklılıklar bulunmaya çalıılmıtır. Çalıma sonucunda AB de gelitirilmeye çalıılan turizm politikasıyla Türkiye nin turizm politikası arasında büyük ölçüde uyum olduu görülmütür. AB nin turizm politikalarının temelini oluturan turizmin çeitlendirilmesi, turizmin ekonomik ve sosyal yararlarının dengeli daılımı, turizmin insanları ve kültürleri yakınlatırmak için bir araç olarak kullanılması gibi konuların aynı ekilde Türkiye nin de öncelikleri arasında olduu Turizm Stratejisi 2023 te kendini göstermektedir. Sürdürülebilir turizm ve çevre AB turizm politikasının en önemli hususlarından birisidir. AB nin ekonomi politikalarının temelinde sürdürülebilirlik ve
437 çevreye duyarlılık kendini belirgin ekilde gösterir. Yapılacak her türlü yatırımda o faaliyetin çevreye olan etkisinin belirlenmesi ve kirleten öder prensibinin hala geçerliliini koruması AB nin bu konudaki ciddiyetini gözler önüne serer. Dolayısıyla AB ye aday ülke durumundaki Türkiye nin de yapılacak her türlü faaliyette sürdürülebilirlik ilkesini ve çevre duyarlılıını göz önüne alması zorunludur. Yapılan çalıma göstermitir ki, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te üzerinde en çok durulan konuların baında çevre duyarlılıı ve sürdürülebilir turizm gelmektedir. Belgenin vizyon kısmında sürdürülebilir turizm anlayıının benimsendiinin ifade edilmesi ve her bir strateji içinde bu anlayıa dönük hedeflerin koyulması bunun göstergesidir. Çevresel duyarlılık ve sürdürülebilirlik ilkesi AB politikaları açısından bakıldıında strateji belgesinin en güçlü yanlarından birisini oluturmaktadır. AB nin turizm politikasında üzerinde durduu bir dier konu ise KOB lerin desteklenmesi ve korunmasıdır. Bu amaçla birlik içinde KOB lere yönelik desteklenmeler çeitli hibe ve kredilerle salanmıtır. Ayrıca sektördeki büyük firmaların birlemesine izin verilmeyerek KOB lerin korunması hedeflenmitir. Strateji belgesinde yatırım bölümünde KOB lere teviklerin salanmasının belirtilecei küçük ve orta ölçekli yatırımcıların destekleneceini göstermektedir. Ancak AB, bu iletmelere sadece parasal destekte bulunmaz. Bununla birlikte onlara her türlü yasal konularda bilgilendirme ve teknolojik iyiletirmelerde de yardımda bulunur. Strateji belgesinde KOB lere parasal teviklerin salanacaının belirtilmesi belgenin güçlü yanlarından birisi olmakla beraber, bu ölçekteki firmaların gelimesinde sadece tevikin yeterli olmayabilecei de göz önüne alınmalıdır. AB turizm politikalarında turizmin yıl içine yayılması için turizm çeitliliinin salanması da üzerinde durulan konulardan birisidir. Turizm Strateji 2023 e göre turizmin gelitirilmesi için en iyi yaklaım kaynaklar, koridorlar, bölgeler ve kentler gibi sınıflandırmalar yaparak, gerek tanıtım gerekse kullanım kriterleri açısından daha etkili bir yol oluturmaktır. Sınıflandırma ile potansiyeli olan turizm bölgelerinin alternatif turizm türleri sayesinde daha cazip hale getirilebileceinin belirtilmesi ve da, kongre, fuar gibi farklı turizm türlerine dönük desteklemelerin olacaının belirtilmesi Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün dier bir güçlü yanını oluturmaktadır. AB nin birçok politikasının temelini oluturan tüketici politikaları hem üye devletler hem de aday ülkelerin dikkat etmesi gereken temel unsurlardandır. AB turistleri tüketici olarak görmekte ve her türlü yasal düzenlemelerle onların haklarını korumaktadır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 e bakıldıında ise turistlerin haklarının korunmasına yönelik herhangi bir yasal düzenleme ya da kolaylıın yapılacaına dair bir hedef belirtilmemekte, sadece hizmet kalitesinin artırılması ve turizmde çalıanların eitilmesi ile ilgili kısımlarda turistlerden bahsedilmektedir. Bir tüketici olarak turistlerin korunması AB turizm politikaları kapsamında Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ün en zayıf noktasını oluturmaktadır. AB ve Türkiye turizm politikalarını uyumlatırma sürecinde bir önemli konu da yerel ve bölgesel düzeyde örgütlenmedir. AB tarafından gelitirilmekte olan ortak turizm politikası merkezi yönetimin görevi daha çok asgari ibirlii ve bilgi paylamaya yönelik olup, özendirici ve yönlendirici bir özellik taımaktadır. Bu amaçla AB içinde yerel yönetimlere ve özel sektöre daha çok görevler ve haklar verilmi, turizmde ibirlii hedeflenmitir. Turizm Strateji 2023 ün örgütlenme kısmında iyi yöneliim ilkesi çerçevesinde özel sektör ve sivil toplum kurulularının karar verme süreçlerine katılabilmesi için konseyler kurulacaı belirtilmitir. Bu amaçla kamu, özel sektör ve STK lardan temsilcilerin olacaı Ulusal ve l Turizm Konseylerinin kurulması hedefi AB turizm politikaları açsından olumlu olacaktır. Buna karılık Türkiye de turizm sektöründe sorumluluk üstlenen özel sektör kurulularının örgütlenmelerini henüz tamamlayamamı olmaları nedeniyle kamunun bu amaçla yönlendirme sorumluluunu yerine getirmesi de zorunludur. Sonuç olarak AB nin oluturmaya çalıtıı turizm politikası ile Türkiye nin turizm politikalarının bir yansıması olan Turizm Stratejisi 2023 arasında bir uyum olduu görülür. AB nin turizm politikalarını belirleyen birçok konu Türkiye de de sektörel bazda önem verilen ve gelitirmeye çalıılan konulardır. Sürdürülebilir turizm anlayıı, çevrenin korunması, nitelikli eleman yetitirilmesi ve turizmin çeitlendirilmesi gibi birçok faktör hem AB nin hem de Türkiye nin üzerinde durduu konulardır. Hedefi AB ye tam üyelik olan Türkiye nin AB müktesebatına en uyumlu olduu sektör turizm olmakla beraber aılması gereken eksiklikler de mevcuttur. Alt yapı, turizmin çeitlendirilmesi, iç turizmin gelitirilmesi, mesleki eitim, imaj ve markalama, turizmin yıl içine yayılması gibi konular her ne kadar Turizm Stratejisi 2023 te yerini bulmu olsalar da, bunların kaıt üzerinde bırakılmayıp doru planlama ile gerçekletirilmesi AB yolunda Türkiye nin elini güçlendirecektir. KAYNAKÇA ALACA, B. Aydemir (1997). Turizm Politikası, Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Sorunları ve Çözüm Önerileri, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ATEOLU, Levent (2006). Avrupa Birlii Turizm Politikası ve AB ile Türkiye Turizm Sektörlerine Etkileri, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Mula: Mula Sıtkı Koçman Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü. AVCIKURT, Cevdet (1997). Avrupa Birlii le Bütünleme Sürecinde Türk Turizmi Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yayınlanmamı Doktora Tezi, Balıkesir: Balıkesir Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü. AYDIN, Ouz (2012). AB de Kırsal Turizmde lk 5 Ülke ve Türkiye de Kırsal Turizm. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Aratırmalar Dergisi. 14 (23) : 39-46. BEKEN, O. Orçun (2007). Avrupa Birlii Mali ve Turizm Politikaları, Türkiye Turizm Endüstrisine Olası Etkileri, Antalya line Yönelik Uygulama, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü. BERBER, akir (2003). Sosyal Deime Katalizörü Olarak Turizm ve Etkileri. Selçuk ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9: 205 222. CHURCH A., R. Ball, C. Bull ve D. Taylor (2000). Public policy engagement with British tourism: the national, localand the European Union. Tourism Geographies, 2 (3): 312 336. ÇAKIRER, M. Akif (2013) Turizm Sektöründe Türkiye nin Yeni Pazarlama Stratejisi; E- Turizm. Akademik Bakı Dergisi, Sayı 37:1-18. ÇEKEN, H., L. Karada ve T. Dalgın (2007). Kırsal Kalkınmada Yeni Bir Yaklaım Kırsal Turizm ve Türkiye ye Yönelik Teorik Bir Çalıma. Artvin Çoruh Ün. Orman Fakültesi Dergisi, 8 (1): 1 14. ÇEKEN, Hüseyin (2008). Turizmin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi Üzerine Teorik Bir nceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi..B.F. Dergisi, C.X, S II: 293 306. ÇIMAT, Ali ve Bahar Ozan ( 2003). Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi çindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir Deerlendirme. Akdeniz.. B. F. Dergisi,6: 1 18. DNÇER, F. stanbullu (1997). Avrupa Birlii nde Turizm ve Uygulanan Politikalar, stanbul: Der Yayınevi. DESBOLLES, F. Higgins (2004). More Than An ndustry : The Forgotten Power Of Tourism As A Social Force. Tourism Mangement 27:1192 1208 EMEKL, Gözde (2005). Avrupa Birlii nde Turizm Politikaları ve Türkiye de Kültürel Turizm. Ege Corafya Dergisi, 14: 99 107. EMEKL, Gözde (2006). Corafya, Kültür ve Turizm: Kültürel Turizm. Ege Corafya Dergisi, 15: 51 59. EMEKL, Gözde (2007). Turizm Corafyası Yaklaımıyla Türkiye Turizm Stratejisinin Deerlendirilmesi. Çesme Ulusal Turizm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 21 23 Kasım 2007, Çeme, zmir. S. 692 700. EMEKL, G., A. brahimov ve F. Soykan (2007). Turizmde Küresellemeye Corafi Yaklaımlar ve Türkiye. Ege Corafya Dergisi, 15:1-16. HEPAKTAN, Erdem ve Serkan Çınar (2010). Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerin-deki Etkileri. Celal Bayar Ün. Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2) : 135 154. NCEOLU, Sibel (2005). Türkiye: AB nin Yetkileri Karısında Nasıl Bir Egemenlik Anlayıı, Anayasa Mahkemesi nin 43. Kurulu Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyum, Ankara 28-29 Nisan 2005, Anayasa Yargısı 22: 231-251. KARAKU, Görkem (2003). Avrupa Birlii Turizm Politikası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlıı. Kültür ve Turizm Bakanlıı (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı 2007-2013. LU, Abby ve Geoffry Wall (2006). Planning Tourism Employment: A Developing Country Perspective. Tourism Management, 27: 159 170. ÖZÇALAR, Ali (2006). Corafyaya Giri. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık. SARIÇAY, N. Yardımcı (2006). Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Taslak Raporu Genel Deerlendirmesi. zmir: zmir Ticaret Odası. SHURAK, Tarafa (2001). Tourism Policiy. Polityka Gospodarcza, 5 (6): 274 283. SOYKAN, Füsun (2000). Turizm Corafyası ve Turizm Planlaması. Ege Corafya Dergisi, 11: 39 55. TOKER, Boran (2007). Türkiye de Turizm Sektörü Teviklerinin Deerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi, 14 (2): 81-92. 438 TORUNOLU, Ethem (2013). Çevre Politikaları. Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Çevre Mühendislii Ders Notları. TÜMERTEKN, Erol ve Nazmiye Özgüç (1997). Ekonomik Corafya Küreselleme ve Kalkınma. stanbul: Çantay Kitabevi. TÜSAD (2012). Sürdürülebilir Turizm. stanbul. ÜNAL, B. Aye (2007). Türkiye nin Avrupa Birlii Turizm Politikasına Uyumu, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, stanbul: Bahçeehir Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yanarda, Özgür ve Mehmet Avcı (2012). Turizm Sektöründe stihdam Sorunları: Marmaris, Fethiye, Bodrum lçeleri Üzerine Ampirik Bir nceleme. Ege Stratejik Aratırmalar Dergisi, 3 (2): 39-62. Yavan, Nuri (2013). Küresel Kriz Sonrası Bölgesel Kalkınma Politikalarında Yeni Yaklaımlar: Dünya Bankası, Avrupa Birlii ve OECD nin Yaklaımları Corafyacılar Dernei Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı 19-21 Haziran 2013, Fatih Üniversitesi, stanbul: 520-534. Yıldız, Zafer (2011). Turizm Sektörünün Geliimi ve stihdam Üzerindeki Etkisi. Süleyman Demirel Ün. Vizyoner Dergisi, 3 (5): 54 71. http://media.unwto.org/press-release/2014-01-20/internationaltourism-exceeds-expectati ons-arrivals-52-million-2013 (ET: 06.01.2014). http://emrebahar.blogspot.com.tr/2012/02/avrupa-birligi-tuketicipolitikalarnn.html (ET: 07. 01.2014). http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/tr,9854/sinir-giris-cikisistatistikleri.html (E.T. 10.01. 2014). http://www.tursab.org.tr/tr/ab-ve-turizm/avrupa-birligi-veturizm_508.html (ET: 11.01.2014) http://www.china-up.com:8080/international/case/case/69.pdf (ET: 12.01.2014). http://www.turob.com/istatistikler.aspx (ET: 15.01.2014). http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=4 (ET: 17.01.2014). http://tursab.org.tr/dosya/950/16_950_5019684.pdf (ET: 22.01.2014). http://www.ikv.org.tr/pdfs/4f3a608d.pdf (ET: 24.01.2014).