EYÜP TE B R VAKIF: SADRAZAM SAFRANBOLULU ZZET MEHMET PAfiA VAKFI

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP TE B R VAKIF: SADRAZAM SAFRANBOLULU ZZET MEHMET PAfiA VAKFI fiefaattin DEN Z 1972 y l nda Safranbolu nun Ovacuma kasabas nda do du. Gazi Üniversitesi (K rflehir) tarih ö retmenli ini bitirdi. K r kkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Osmanl Devleti nde Padiflah ve Bâb- âli Aras ndaki ktidar Mücadelesi 1808 1908 konulu teziyle masterini tamamlad. Türk Dünyas Tarih Dergisinde bir dizi makalesi yay nland. Karadeniz Ere li nin Dünü Bugünü adl kitab haz rlayan komisyonda yer ald. May s 2005 te Karadeniz Teknik Üniversitesi taraf ndan düzenlenen Karadeniz Tarihi Sempozyumuna 2113 Numaral Safranbolu fier iye Siciline göre zzet Mehmet Pafla Vakf ve Safranbolu Ticari Hayat na Yans malar konulu tebli i ile kat ld. fiuan Safranbolu vak flar üzerine çal flmalar n sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babas d r. Bu tebli im Eyüp Sultan Sempozyumu an s na dedem EYÜP ve anneannem SULTAN için. 340

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Vak f; sözlük anlam olarak k saca durdurmak, hapsetmek anlamlar - na gelmektedir. Ist lah olarak ise; Kiflinin mülkü olan bir mal s rf Allah r zas için kendi mülkünden ç kar p Allah n mülkü durumuna sokarak insanlar n istifadesine sunmas d r. Tabiî ki burada Allah n mülkü olmas ndan kas t toplumun faydas na sunulmas d r. Vak flar, Osmanl flehir hayat na damgas n vurmufl en önemli müessesedir desek, abartm fl olmay z. Vak flar Osmanl toplum hayat n o derece kuflatm flt r ki vak f nimetlerinden faydalanmayan insan yok gibidir. Mustafa Özdamar Vakfetmek adl makalesinde vak f müessesesini fliirsel bir dille ifade ediyor: Yürüdü ümüz yol, dinlendi imiz park, piknik yapt m z mesire yeri, gözümüzü ve gönlümüzü dinlendiren yeflil alanlar ve ormanlar Okudu- umuz okul veya fakülte, ibadet etti imiz cami, tedavi gördü ümüz hastane veya sa l k merkezi. Gecenin karanl - nda içimizi ayd nlatan tatl bir ezan ve ö lenin s ca nda ruhumuzu serinleten ba dafl kurmufl bir flad rvan Çaml - ca n n çamlar, Karacaahmet in servileri ve Beykoz un ç narlar Vak ft r bilesiniz Eylül s ca nda so utmak için sular m z Uluda n karlar. Görünmeyen ellerini uzatan yafll sebiller Hatal flehircili in flehidi akmaz çeflmeler Ve an t an t insan yetifltiren tekkeler, zaviyeler ve kalenderhâneler Dua bekleyen türbeler ve flehrin içinde flehir ve her biri ayr bir aç k hava müzesi, müze-i kebir kabristanlar, hazireler Bilesiniz ki vak ft r. Eyüp ün yâda dalm fl leylekleri ve Aziz Mahmut Hüdai nin hiç solmayan leylaklar Ve ocaklar hâlâ tüten imaretler ve daha neler neler Bilesiniz ki vak ft r. Çok çok af edersiniz, ihtiyac m z giderdi imiz tuvaletlerden, kirimizi ve pas m z 341 att m z hamamlara, yoksul ve kimsesizleri doyurdu umuz aflevlerinden asker oca ve üniversite mutfa na kadar, kalbimize ve karn m za hitap eden ve geçmiflin gelece e b rakt miras çerçevesinde gündelik hayat m z etkileyen neyimiz var ve neyimiz yoksa; iyi araflt r rsan z, köklerine ve kökenlerine iner de as llar na ulaflabilirseniz, görür ve anlars n z ki hepsi de vak f denilen bu mukaddes müessesenin uzant lar d r. Bütün bunlara karfl vakf n bizlerden istedi i ve bekledi i yegâne hizmet ve hürmet, kendisinin asli fonksiyonu içinde, yani vakfedenin flartlar çerçevesinde yaflat l p devam ettirilmesidir. Bu angaryevî bir yük de il, bir görevdir. Zira vak f sahipleri vakfettikleri hayrat yaflatacak akar ve gelirleri de b rakm fllard r. Onlar yaflatmak boynumuzun borcudur. 1 1. Vâk f - Sadrazam zzet Mehmet Pafla - Kimdir? Baflta memleketi Safranbolu ya olmak üzere Osmanl ülkesine birçok va- Safranbolu daki zzet Mehmet Pafla Camii nin içi 1 Mustafa Özdamar; Vakfetmek, Vak flar Dergisi, Say XIX, Ankara 1985, s. 7.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Cinci Han n do u cephesinden zzet Mehmet Pafla Camii nin görünüflü 2 Ahmed Câvid; Hadîka-i Vekâyi, Yay. Haz. Adnan Baycar, TTK. Yay. Ankara 1998, s. 8 33; Ahmed Vâs f Efendi; Mehâsinü l-âsâr ve Hakâikü l- Ahbâr, Yay. Haz. Mücteba lgürel, TTK. Yay. Ankara 1994, s. 371 75 79 81 91. 3 Ahmed Câvid; a.g.e, s. 234 35. 4 Ahmed Cevdet Pafla; Tarih-i Cevdet, Cilt. III, Sadelefltiren: Dündar Günday, Üçdal Neflriyat, stanbul 1994, s. 1524. 5 A.g.e, s. 1593. k f eseri kazand rm fl olan zzet Mehmet Pafla 1743 y l nda Safranbolu da do du. Tanzim ettirdi i vakfiyeden babas n n Ali A a, annesinin ise Âlime Hatun oldu unu ö reniyoruz. Sultan I. Abdülhamit dönemi sadrazamlar ndan Halil Hamit Pafla n n k z Zübeyde ile evlendi. Di er han m ise Abdullah k z Nefise Hatun dur. Darphane Eminli i, fiehreminlik, Tersane Eminli i, vezirlik rütbesi ile Hanya Muhaf zl, Diyarbekir Valili i, çel Sancak Beyli i, Bender Kalesi Muhaf zl, Cidde Valili i, Bo az Hisar Muhaf zl gibi görevlerde bulunmufltur. 2 III. Selim, yürütmeyi tasarlad reform politikalar n zaman n sadrazam Melek Mehmet Pafla ile yürütemeyece- ini anlay nca, 3 iki y ld r M s r valili inde bulunan zzet Mehmet Pafla y önce Anadolu valili i görevine, daha görev yerine varmadan da bir Hatt- Hüma yunla sadrazaml a getirdi. 20.10.1794 te Üsküdar a gelen yeni sadrazam padiflah huzuruna ç kar ld. Sadaretine meflhur flair Fâz l: Mührü 342 emanet erdi Melekden Mehmed e fleklindeki m sray tam tarih olarak düflürdü. Sanat tarihi yolunda önder olan flairlerden Surûri Efendi her m sras tam tarih olan Rabbi izzet edüp i zâz ile mühr-i ihsân Geldi devletle vezir oldu Mehmed Pafla beytini, Vak anüvis Halil Nuri Bey ise: Cevherin bende bu târihi dedim ey Nûri Kala izzetle sadârette Mehmed Pafla fleklinde tarih düflürmüfltür. 4 17.06.1795 günü Sultan Selim, râd- Cedîd Defterdar Reflid Efendi taraf ndan düzenlenen bir ziyafetten sonra zzet Pafla y taltif etmek için Hatt- Hümayunla, kabzas mücevher ifllemeli bir hançer gönderir. 5 Sadrazam da Sultan Selim in büyük umut ba lad Nizâm- Cedîd için büyük gayretler gösterir ve pâdiflâhla daha fazla dostluk kurmak için daha önce Bo aziçi Arnavutköy de Hasan Halife adl yerde sat n ald yal n n yak nlar nda bulunan yük-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Safranbolu Kalesi nden zzet Mehmet Pafla Camii sek bir yere padiflah için bir köflk yapt - r r. ki taraf n birer havuz ve her türlü a açlarla, çiçeklerle süsleyip, bu kas rdan görülmeyen bir yere de Darussaade süre M s r valili i görevinde bulunmufltu. M s r n muhafazas için tahkimat yap lacak yerler hakk nda bilgisi olmas na ra men Frans zlar n M s r iflgali- A as ve Silahtar A a ya mahsus ne engel olamad gerekçesiyle birkaç daireyi içine alan bir bina yapt - r r. çini dayay p döfleyip tamamlad ktan 30.08.1798 tarihinde sadrazaml k görevinden azledilerek, tutuklan p Sak z sonra padiflah n teflrifini bekler. Adas na sürgün edildi. 7 Oradan da Sultan Selim, denizden sadrazam n yal s na yanafl r. Padiflah karfl layan sadrazam ona paha biçilmez bir bohça ile âlâ donanm fl bir at takdim eder. Bundan baflka Valide Sultan için haz rlanan bohça da padiflah n huzuruna getirilip arz edilir. Di er devlet erkân na da hediyeleri verilir. Padiflah günü kasr n ete inde bulunan meydanda saz dinleyerek ve tüfek atanlar seyrederek geçirdikten sonra akflam yeme ini müteakip Befliktafl Sahil Saray- Hümayunlar na döner. Ertesi gün de kendisine gösterilen ilgi ve alakaya teflekkür mahiyetinde Sadrazam zzet Mehmet Pafla ya bir Hatt- Hümayun gönderir. 6 Bütün bu yak n ve s cak iliflkilere ra men kaç n lmaz son yaklaflm flt r. Sadrazam zzet Mehmet Pafla uzun mukataas n n bulundu u Manisa ya gönderilen sab k sadrazam, 9 Eylül 1812 tarihinde burada ölmüfltür. Fazla miktardaki paras devletçe müsadere edilmifltir. 8 III. Selim in, Pafla hakk nda de erlendirmesi ise çok hazindir: Tamahkâr, mürtekip, flahsi ç karlar n devletin menfaatinin üstünde tutan, miri mal n telef eden ve ifllerinde gevfleklik gösteren biri. 9 Kim bilir tarih sayfalar nda buna benzer ne kadar ibret verici vesika vard r! zzet Mehmet Pafla n n Manisa daki mezar kaybolmufl, mezar tafl ise Manisa Mevlevihânesi nde bulunmufltur. Bu mezar tafl daha sonra Safranbolu ya getirilmifl ve burada yapt rd camiinin avlusuna yerlefltirilmifl olup mezar tafl nda flu kitabe vard r: Hüve l- 343 6 A.g.e, s. 1628. 7 A.g.e, s. 1702. 8 Abdülkadir Özcan; zzet Mehmet Pafla Safranbolulu, TDV A, Cilt XXIII, stanbul 2001, s. 560. 9 A.g.m, s. 561.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A zzet Mehmet Pafla n n Camii avlusundaki mezar tafl Camii diye bilinen bir vakf daha bulunmaktad r. 13 Osmanl kültür tarihine bir katk olmak üzere zzet Mehmet Pafla Vak flar ile ilgili bir kitap çal flmas taraf m zdan elan yürütülmektedir. 10 Daha genifl bilgi için; Karadeniz Teknik Üniversitesi taraf ndan 25 26 May s 2005 te Trabzon da düzenlenen Karadeniz Tarihi Sempozyumu na sundu umuz tebli ; 2113 Numaral Safranbolu fier iye Siciline Göre zzet Mehmet Pafla Vakf ve Safranbolu Ticari Hayat na Yans malar, Sempozyum bildirileri yak nda bir kitap halinde yay nlanacakt r. 11 BOA, EV. HMH, nr. 7396; BOA, EV. HMH, nr. 7548. 12 BOA, EV. HMH, nr. 7240. 13 BOA, Cevdet Evkaf, nr. bâki Sadr- a zam esbâk cennet-mekân Firdevs-i âfliyân merhûm ve ma fûrü lmuhtâc ilâ rahmet-i rabbi l- afûr El- Hâc zzet Mehmed Pafla Hazretlerinin rûh- flerîfîçün Fâtihâ 02.N. 1227 (9 Eylül 1812). Yukar da k sa biyografisini vermeye çal flt m z zzet Mehmet Pafla imparatorlu un çeflitli yerlerinde gelenek oldu u üzere vak flar kurmufltur. Kurdu u bu vak flar da haz rlatt vakfiyelerle kay t alt na alm flt r. Vak flar n hayrât Safranbolu da; zzet Mehmet Pafla Camii, mektebi, tekkesi, çeflmesi, saat kulesi, suyollar ile bunlar n giderlerini karfl layacak miktarda müsakkafât bulunmaktad r. 10 stanbul da Eyüp e ba l Servi mahallesinde; Nakflibendî zaviyesi ve mescidi (camii) 11 ile stanbul un birçok yerinde yine bunlar n giderlerine kâfi derecede müsakkafat vard r. 12 Ayr ca, Rumeli Vilayeti E riboz Sanca na ba l Atina Kazas nda zeytinlikleri, tarlalar, evleri v.s. bulunmaktad r. Yine zzet Mehmet Pafla n n sadâretten azlinden sonra ikâmet etti i Manisa da Dere Mahallesinde, Küçük 2. Tebli in Kaynaklar Çal flman n kaynaklar n arfliv belgeleri oluflturmaktad r. Vak f çal flmalar ile ilgili en mühim arfliv; hiç kuflkusuz Ankara daki Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi dir. Bu arflivdeki 107, 204, 129, 966, 1624 ve 1962 numaral defterlerin mikrofilmlerinden ilgili bölümlerin fotokopilerini temin ettik. Bu defterlerde, flahsiyet kay tlar, as l vakfiye ile zeyl vakfiyelerin istinsahlar, icar kayd, mubayaa hücceti ve hükümler bulunmaktad r. Tebli de 129 ve 1624 numaral defterleri kulland k. Bu kay tlar çal flmam z n iskeletini oluflturmufltur diyebiliriz. Çal flmam z n ikinci aya n stanbul Baflbakanl k Osmanl Arflivi ndeki vak flarla ilgili koleksiyonlar n taranmas ile elde etti imiz belgeler oluflturmaktad r. Bunlardan Nezaret Öncesi ve Sonras evkâf defterleri ile Cevdet Evkâf, râde Evkâf, ve bnülemin Evkâf belge koleksiyonlar n tarad k. Çal flmam z ete kemi e büründürecek önemli belgelere burada ulaflt m z söyleyebiliriz. Ancak elde etti- imiz belgelerin tümünü bu çal flmada kulland m z söyleyemeyiz. Çünkü stanbul (Eyüp) d fl nda Safranbolu, Manisa ve Atina da da hayrât ve müsakkafâtlar bulunmaktad r. Bundan dolay Eyüp ile alakal olmayan belgeler kitap çal flmam z n bütünlü ü içinde kullan - lacakt r. 3.Vakf n Kuruluflu zzet Mehmet Pafla Vakf 25 Receb 1210 (4 fiubat 1796) tarihinde stan- 5075. 344

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Eyüp te zzet Mehmet Pafla Tekkesi nin Mezarl zzet Mehmet Pafla n n Safranbolu kalesindeki saat Kulesi bul da kurulmufltur. 14 Kuruluflu, Bâb- âli de Kürk Odas nda oluflturulan meclis-i fler i flerifte tescil edilerek tamamlanm flt r. Tescil s ras nda Hâcegân- Divân- Hümâyûn dan Haremeyn Muhasebecisi Ahmet Aziz Efendi mütevelli nasb ve tayin olunmufltur. 15 Vakf n kurulufluna flahitlik edenler ise; Sadrazam zzet Mehmet Pafla n n kethüdâs Mehmed fierîf Efendi, Reîsülküttâb Ebû Bekir Râtib Efendi, Serçavuflân- dergâh- âli Mehmed Saîd Beyefendi, Tezkire-i evvel Mehmed Arif Efendi, Tezkire-i sâni Mehmed Avni Efendi, Mektubi-i sadrazam brahim Nesim Efendi, Ser-bevvâbîn-i dergâh- âli Salih Be, Sadrazam n kethüdâs n n katibi Ahmed Be, Sadrazam silahtar Elhâc Seyyid Mustafa A a, Sadrazam Hazinesinin katibi Esseyyid Ali Beyefendi, Sadrazam Çukadar Feyzi A a, Ahmed Fâiz Efendi, Sadrazam n Hazinesinin kap c s Elhâc smâil A a ve di- erleridir. 16 Vakfiyeyi Anadolu Kazaskeri Mahmud Çavuflzâde Ahmed fiemseddin, Rumeli Kazaskeri Ömer Hulusi ve Evkâf Müfettifli Mehmed Emin bin Mehmed Hafid onaylam flt r. 17 Görüldü ü üzere vakf n kurulufluna flahitlik edenler Bâb- âli personelindendir. Vakfiyede vakf n kurulufl amac anlat l rken afla daki ayet ve hadisler zikredilmifltir: Art k kim zerre a rl nca hay r ifllerse, onu görür. Art k kim zerre a rl nca bir kötülük ifllerse, onu görür. Zelzele Sûresi Ayet:7-8 Ben cinleri ve insanlar yaln zca bana ibadet etsinler diye yaratt m. Zâriyât Sûresi Ayet:56 Sevdi iniz fleylerden infak edinceye kadar asla iyili e eremezsiniz. Her ne infak ederseniz, flüphesiz Allah onu bilir. Âl-i mrân Sûresi Ayet: 92 Adem o lu ölünce, yapmakta oldu u hay r iflleri durur. Ancak üçü müstesnâd r: Sadaka-i Câriye yapanlar, faydal ilim b rakanlar, bir de arkas ndan dua eden iyi evlâd olanlar n sevab kesilmez. Hadis-i fierîf 4. Eyüp teki Hayrât Vakfiyelerde verilen bilgilere göre; vakf n Eyüp teki hayrât Servi Mahallesi ndeki Nakflibendî zaviyesi ve camiidir. Zaviyenin çevresi bekar odalar, Kürkçü bostan, Cihanflah Hatun Vakf na ait bir bostan, fierife Hatice Hatun bostan, brahim Be ve Halil Be in menzillerinin bahçeleri ve yol ile çevrilidir. Zaviye ve cami iki bin dokuz yüz dört zira arsa üzerine kurulmufltur. 18 Ayr ca bir masura mâ-i leziz-i câriyi de vakf n hayrât aras nda gösterebiliriz. 19 Ancak hayrât bir yang n sonucu bugün tamamen harap duruma düflmüfltür. 5. Vakf n Personeli a. Mütevellî ve Kâimmakâm- Mütevellî 14 VGMA, zzet Mehmet Pafla Vakfiyesi, Numara 1624, varak 6/a. 15 Bundan sonra bu flekilde k salt lacakt r. Vakfiye, 1624, 1/b. 17 Vakfiye, 1624, 6/a. 18 Sadi Bayram, Safranbolulu zzet Mehmet Pafla Vakfiyesi ve Kütüphanesi, I. Ulusal Tarih çinde Safranbolu Sempozyumu 4 6 May s 1999, TTK Yay. Ankara 2003, s. 49. 18 Vakfiye, 1624, 6/b. 345 19 Vakfiye, 1624, 2/b.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Eyüp te zzet Mehmet Pafla Tekkesi nde müezzin olarak görev yapan Dervifl Hasan n mezar tafl 20 Vakfiye, 1624, 5/a Vâk f zzet Mehmet Pafla n n vak flar n kurdu u y llar sadaret makam nda bulundu u ve tevliyet vazifesini bizzat yürütmesinin mümkün olmad y llard r. Ayr ca, Osmanl Devleti bu s rada iç ve d fl gailelerle bo uflmaktad r. Herhalde sadrazam n vak f yönetiminden daha ziyade mühim iflleri bulunmaktad r. Nitekim bundan dolay zzet Mehmet Pafla, vakf na kurulufl aflamas nda Ahmet Aziz Efendi yi mütevelli tayin etmifltir. zzet Mehmet Pafla vakf n tüzü ü mahiyetindeki vakfiyesinde, kendisinden sonra vakf n kimler taraf ndan yönetilece ini de flu flekilde aç klam flt r. Bi emrillahi teâlâ sedâ-y beflâret nümâ-y irci îye lebbeyk zen icâbet oldu- umda halîle-i muhteremim fahru lmuhadderât iffetlü ismetlü Nefise Hatun ibnetü Abdullah mütevelliye olub vazife-i tevliyete mutasarr f ola ve ba de vefâtihe sulbi evlâd m n zükûr- ekberi (en büyük erkek evlad ) mütevelli ola zükûr bulunmaz ise inâs n ekberi (en büyük k z evlad ) mütevelliye ola ve evlâd- evlâd m ve evlâd- evlâd- evlâd m n zükûr- ekberi batnen ba de batnin mütevelli ola kezâlik butûn- mezkûrede dahi zükûr bulunmaz ise inâs n ekberi mütevelliye ola zükûr mevcûd iken inâsdan kimesne mütevelliye olmaya neûzü billâh min kahru l-feyyâz ba de ink râzi l-evlâd hemflîrelerim Âyifle Han m ve Fât ma Han - m n evlâdlar ve evlâd- evlâdlar ve evlâd- evlâd- evlâdlar n n zükûr- ekberi batnen ba de batnin mütevelli ola ve bunlarda dahi zükûr bulunmaz ise inâs n ekberi mütevelliye ola ve ba de ink - raz asebât m n ekberi ve ba dehüm evlâd- evlâdlar n n ekberi ve ba dehüm utekâ ve atîkat m (azat olmufl köleler) ve evlâd- evlâdlar n n ekberi batnan ba de batnin ferâ at- asl mütevelli ola. 20 Burada ilginç bir nokta olarak flunu belirtmek gerekir ki, zzet Mehmet Pafla kendisi öldükten sonra kar s Nefise Hatun un mütevelliye olmas n kurulufl vakfiyesinde belirtmiflti. Ancak her ne sebeptendir bilinmez, zeyl vakfiyede; Nefise Hatun vakten mine l-evfât vakf- mezkûruma mütevelliye olmak caiz olmaya 21 diyerek flart n de- ifltirmifl ve kar s Nefise nin kendisi öldükten sonra kesinlikle mütevelliye olmamas n istemifltir. ki y lda ne de- iflti aralar nda ne cereyan etti bilmemiz kabil de ildir. Peki, Nefise Hatun un mütevelliye olmas flart kald - r ld na göre Pafla dan sonra yerine tevliyet ifllerini kim yürütecektir? Di er kar s eski sadrazamlardan Halil Hamit Pafla n n k z Zübeyde Hatun mu? Yoksa en büyük evlad m? Gerek Vak flar Genel Müdürlü ü nde, gerekse Baflbakanl k Osmanl Arflivi nde yapt m z çal flmalar sonucu temin etti imiz belgelerde kar s n n mütevelliye oldu una dair herhangi bir belge ve/veya bilgiye rastlayamad k. Muhtemelen tevliyet en büyük evlad na geçmifltir. Zaten yukar da da belirtildi i üzere Nefise den sonra sulbünden en büyük erkek evlad n n mütevelli olmas n, erkek evlad bulunmaz ise k zlar n n en büyü ü ve onlar n erkek çocuklar n n en büyü ünün mütevelli olmas n, ancak erkek çocuklar dururken k z çocuklar n n kesinlikle mütevelliye olmamas n, e er bu flekilde nesli kesilirse K z kar- 21 Vakfiye, 1624, 14/a 346

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X deflleri Ayfle ve Fatma n n en büyük erkek çocuklar na e er onlar n da nesli kesilirse, akrabalar na, e er onlar nda nesli kesilirse azat olmufl kölelerinin çocuklar n n mütevelli olmas n flart koflmufltur. Görüldü ü gibi zzet Mehmet Pafla akla gelebilecek bütün olumsuz ihtimalleri de erlendirmifl ve ona göre tedbirlerini alm flt r. Burada gözden kaç r lmamas gereken hususlardan birisi de son flart olarak azatl kölelerinin çocuklar n mütevelli olarak düflünmesidir. Bir nevi, kendisine ve ailesine hizmet etmifl bu kiflilere karfl vefa göstermifltir diyebiliriz. Bu durum sadece zzet Mehmet Pafla vakf na has de ildir. Bahaeddin Yediy ld z XVIII. personel giderleri ve masraflar ç kt ktan sonra 1/3 ü mütevelli veya mütevelliye bulunan kimseler taraf ndan al - nacakt r. 1/3 ü ise birinci bat ndan erkek ve k z çocuklar na verilecektir. Geriye kalan son 1/3 ise mütevellide vakf n masraflar için sakl kalacak, e er artarsa gelecek senenin muhasebesine gelir olarak kaydedilecektir. 25 Mütevellilik ve kaimmakam- mütevellilik makamlar nda kimlerin bulundu unu vakfiyelerden, muhasebe kay tlar ndan ve tevcihât belgelerinden ö reniyoruz. H. 1210 (M.1796) y l nda haz rlanan kurulufl vakfiyesinde, kurucu mütevelli olarak Haremeyn-i fierifeyn muhasebecisi Ahmet Aziz Efendi yi Yüzy lda Türkiye de Vak f Müessesesi görüyoruz. 26 H. 1 Receb 1212 (M. adl çal flmas nda bu flekilde tevliyet hakk n azatl kölelere b rakma oran n %10 olarak vermektedir. 22 Vakf idare edecek kiflide yani mütevelli veya kâimmakâm- mütevellide bir tak m flartlar n bulunmas gerekmektedirlunuyor. 20.12.1797) tarihli vak f kitaplar ile ilgili bir belgede de Ahmet Aziz Efendi görünüyor. Ama bu defa görevinde bir de ifliklik göze çarpmakta. Çünkü Haremeyn-i fierifeyn Muhasebecili i nden Matbah- Âmire Eminli i ne geçmifl bu- 27 Muhtelif belgelerden uzun Bedenî ve zihnî faaliyetlerde bulunarak vak f ifllerini idare amac yla hem süre stanbul daki Kâimmakâm- mütevellili i Ahmet Aziz Efendi nin yürüttü ü güç, hem de zaman kayb na u rayan anlafl l yor. 28 Burada dikkatimizi mütevellilerin bu gayretleri karfl l nda bir maddi karfl l kla mükâfatland r lmas normaldir. Mütevellinin hak etti i bu maddi karfl l a ücret-i nâz r, malum- nâz r, ecr-i mütevellî, nan paresi, dedem babam ekme i dendi i gibi vazife-i tevliyet de denir. Mütevellinin ücretini ya vâk f takdir çeken bir husus, baz belgelerde Ahmet Aziz Efendi nin alt nda mütevelli, baz belgelerde ise kâimmakam- mütevelli yazmaktad r. Atina da Hac Mehmet zzet Pafla evkaf na ba l Arakl çiftli indeki bu day ve arpa hâs lat n buradaki mülklerin müdürü Hayrullah Efendi stanbul daki mütevelli Ahmet eder veya bu ücret hâkim taraf ndan takdir edilir. nceledi imiz vak fta mütevellinin ve kâimmakam- mütevellinin alaca ücret vâk f zzet Mehmet Pafla taraf ndan vakfiyede bizzat takdir edilmifltir: Vakf flerifi mezkûruma mütevelli olanlar yi irmi befl akçe vazife-i tevliyete mutasarr f ola. 24 Yine bunun d fl nda vak f gelirlerinin fazlas, Eyüp teki Tekke nin bugünkü harap görünümü 347 22 Bahaeddin Yediy ld z; XVIII. Yüzy lda Türkiye de Vak f Müessesesi, TTK. Yay. Ankara 2003. 23 Ahmet Akgündüz, Vak f Müessesesi, OSAV stanbul 1996, s. 320; Ömer Demirel; Sivas fiehir Hayat nda Vak flar n Rolü, TTK. Yay. Ankara 2000, s. 144. 24 Vakfiye, 1624, 4/b. 25 Vakfiye, 1624, 14/a. 26 Vakfiye, 1624, 1/b 27 BOA, EV. HMH, nr, 7392. 28 BOA, EV. HMH, nr, 7582; BOA, Cevdet Evkaf, nr, 1473; 2549; 2550; 3736; 6155; 6960; 13787; 13797.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 29 BOA, EV. HMH, 7582. 30 Fahri Unan; Kuruluflundan Günümüze Fatih Külliyesi, TTK Yay. Ankara 2003, 168 169. 31 A.g.e, s. 169 170. 32 Vakfiye, 1624, 5/a 33 Vakfiye, 1624, 5/a. 34 Vakfiye 1624, 14/a. 35 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 5002. 36 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 1473. 37 Ömer Hilmi, thâfü l-ahlâf fî Ahkâmi l-evkâf, Vak flar Genel Müdürlü ü Yay nlar, Ankara 1977, s. 14. 38 Ali Himmet Berki; Ist lah ve Tâbirler, Ankara 1966, s. 9. 39 Mehmet pflirli, Câbi, TDV A, Cilt VI, stanbul 1992, s. 529 530. Aziz Efendi ye gönderiyor. H. 1215 (M. 1800-1801) tarihli bu belgeden zzet Mehmet Pafla n n Atina daki mülkleri için bir müdür tayin etti ini ö reniyoruz. t r. 34 Hac Mehmet zzet Pafla evkaf n n H. 1210 senesinden 1213 senesi gayesine kadar varidat ve masar fat n matazamm n muhasebe defterinde vak f 29 Son olarak H. 1242 (M. 1826- kâtibi olarak Esseyyid Ali R f at n imza 1827) tarihinde vakf n mütevellisi olarak ve mührü var. 35 Ali R f at n stanbul daki Mehmed Emin görünmektedir. Mütevelli, yönetim mekanizmas n n bafl olmakla birlikte, vakf n geniflli i, hizmet alanlar n n ve fonksiyonlar n n çeflitlili i düflünüldü ünde, bütün bunlar n vakf n kâtibi oldu unu düflü- nüyoruz. 1212 tarihli bir baflka belgeden Mustafa Halife bin Ali ye kitabet ve cibâyet görevinin tevcih edildi ini anl - yoruz. 36 alt ndan tek kiflinin kalkamayacanüyoruz. anlafl l r. Yani, mütevelli, do rudan maiyetinde bulunan baz yard mc elemanlarla belirli iflleri görmektedir. 30 Mütevellinin do rudan ilgilenmesi gereken ifllerin bafl nda, külliye gelirlerinin tasarrufu ve bu tasarruf s ras nda ortaya ç kan yaz flmalar n zapt edilmesi geliyordu. Bu konuda, kendisinin sa kolu diyebilece imiz vak f kâtibinden faydalanmaktayd. Vak f elemanlar aras nda yetkileri ve sorumluluklar en fazla olan elemanlar n bafl nda gelen vak f kâtibi, müessesenin bütün yaz flmalar n c. Câbi Kâtip kelimesi toplum taraf ndan çok iyi bilinen, hâlâ günümüzde de önemini ve anlam n yitirmemifl bir kelime oldu undan aç klamaya ihtiyaç duymad k. Ancak câbî bugün kullan lan bir kavram de ildir. Akademik camian n d fl ndakilerin bilmemesi ihtimal dâhilindedir. Bundan dolay aç klanmas nda fayda vard r. K saca, vakf n tahsildar demektir. Ömer Hilmi Efendi ye göre; Reflid umur ve mesâlihe vâk f olup fler ve akl n hilâf na mal n sarf ve is- üstlenmifl durumdad r. 31 raftan tevakki eden kimsedir. 37 2762 say l Vak flar Kanunu nun 22. maddesi b. Kâtip Vâk f vak fta kitabet ifllerini yürütecek kimsenin kitabet ifllerinde mahir olmas n istemifltir. Yani iflleri yürütebilecek nitelikte bir eleman n çal flt r lmas n flart koflmufltur. stanbul daki vak fta kitabet ve cibâyet ifllerinde ayr ayr kifliler görevlendirilmifl, stanbul daki kâtibin kesinlikle Safranbolu daki vak f ifllerine müdahale etmemesini, yine ayn flekilde Safranbolu daki kâtibin de stanbul daki ifllere câbîlik hizmetini kald rm fl, ancak büyük vak flarda Umum Müdürlü ün izni ile kâtip ve tahsildar kullan lmas na müsaade edilmifltir. 38 Câbîlerin statüleri, özellikleri ve ücretleri vakfiyelerdeki hükümlerle belirlenir. Câbîlerin yapt ifle cibâyet denirdi. Para iflleriyle u raflmalar, vak flar n idaresinde s k s k görülen suiistimallerde câbîleri ön plana ç karm flt r. Vak flar n ço almas ve sistemdeki muamelelerin karmafl kl nedeniyle kar flmamas n istemifltir. 32 stanbul daki câbîlerin isimleri birçok yolsuzlu a da kâtip, befl akçe yevmiye ala- cakt r. 33 lk vakfiyede 5 akçe yevmiye verilmesi öngörülen stanbul daki kâtibe on akçe daha zam yap larak yevmiyesi toplam on befl akçeye ç kar lm fl- kar flm flt r. 39 Vakfiyede, câbî tayin olunacak kiflinin fenn-i hesâb da mahir olmas istenmifltir. stanbul daki câbî dört akçe yevmiyeye, iki akçede ihbariyeye mutasar- 348

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X r f olacakt r. Tabiî ki stanbul daki câbî ve Safranbolu daki câbî birbirlerinin ifllerine müdahalede bulunmayacaklard r. Vâk f, ücretinin az geldi ini düflünerek alt akçe yevmiye alan stanbul daki câbîye dört akçe daha zam yapm fl ve yevmiyesini on akçeye ç karm flt r. stanbul daki vak fta kitâbet ve cibâyet iflleri farkl ödeneklerle ayn kifliye tevcîh edilmifltir, desek yan lm fl olmay z. Yukar da da belirtti imiz üzere Mustafa Halife bin Ali hem kâtip hem de câbi olarak göreve atanm flt r. bir akçe olmak üzere toplamda yirmi dokuz akçe ücret verilmesini flart koflmufl, ayr ca vâk f, camii flerifin hitabetinin imam olanlara flart oldu unu, bu görevlerin baflka baflka kimselere verilmemesi gerekti ini flarta ba lam flt r. Vâk f n, kendi kurdu u vak flar d - fl ndaki selâtin camilerinde görev yapan personele de pay ay rd n görüyoruz. Bunlardan, Hz. Ebû Eyyüb El-Ensâri Camii flerifinde imam olanlar, türbede yap lan dualarda zzet Mehmet Pafla n n ma fireti ve selameti için de dua edecekler, buna mukabil, camide d. mam Cami görevlileri aras nda en büyük sorumluluk, imam ad verilen kimseye aittir. mamlar n yetki ve sorumluluklar Osmanl döneminde bugünküne nazaran çok daha geniflti. Yani imamlar Osmanl flehirlerinin sosyal ve toplumsal hayat nda önemli bir yere sahipti. Osmanl mahallesindeki en önemli kifli imam d r desek yanl fl bir yorum yapm fl olmay z. Zira yabanc lar n mahalleye gelifl ve gidiflleri onun bilgisi dâhilinde olurdu. Ülkemizde 1829 senesinde muhtarl k teflkilat kurulana kadar mahallenin mülki ve beledi amiri yani yöneticisi olan imamlar, ayn zamanda kad n n bir nevi temsilcili ini de yap - yorlard. mamlar n göreve atanmalar bizzat padiflah berat ile olurdu. 43 zzet Mehmet Pafla, kurulufl vakfiyesinde, cami-i flerif için; itikad sa lam, namaz meselelerinde âlim, sesi görev yapan üç imam befler akçe yevmiyeye mutasarr f olacakt r. 45 Pafla n n yapt rd Eyüp te Servi Mahallesi ndeki zaviye dâhilinde görev yapan imamlar ile ilgili bilgilere de rastl yoruz. H. 1214 (M.1799-1800) y - l nda Süleyman Efendi bin Mehmed görevini iki seneden beri terk etti i için yerine Elhâc Esseyyid Abdülhâdî ibn Esseyyid Ahmed getirilmifltir. 46 H. 1235 (M. (1819-1820) tarihinde Hâf z.., H. 1283 (M. 1866-1867) y l nda Haf z Süleyman Efendi bin Ahmed, bunun ölümünden sonra da zâviyenin fleyhlerinden Mehmed Saîd Efendi ye H. 1326 (M. 1908) tarihinde imâmet ve 1327 (M. 1909) y l nda hitâbet vazîfesi tevcîh olunmufltur. 47 zzet Mehmed Pafla Eyüp Sultan Camii flerifinde görev yapan imamlara türbede kendisine de dua etmeleri için befl akçe yevmiye verilmesini flart kofltu unu güzel, k raat düzgün ve sâlih bir kimsenin yukar da söylemifltik. Bu imam olarak görevlendirilmesini flart koflmufltur. zzet Mehmet Pafla, Eyüp e ba l Servi Mahallesi nde yapt rd zaviyesi dâhilinde olan camii flerifte görev yapmas na izin verilmifl olan imama, imamet vazifesi için günlük on sekiz akçe, hitabet vazifesi için ise, on imamlardan imâm- sânînin Abdullâh Efendi bn Sâlih oldu unu ö reniyoruz. Vakf m za ait bir muhasebe kayd ndan Hz. Hâlid Camiinin üç imam na befler kurufl verildi ine dair bilgiye rastlad k. 49 Bu durum vakfiye flart ve elimizde bulunan vakfiyeyi do rulayan 349 40 Vakfiye, 1624, 5/a. 41 Vakfiye, 1624, 14/a. 42 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 1473. 43 Ziya Kaz c ; Osmanl Vak f Medeniyeti, Bilge Yay nc l k, stanbul 2003, s. 164 166. 44 Vakfiye, 1624, 5/b. 45 Vakfiye, 1624, 13/b. 46 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 6536. 47 VGMA, Defter No: 129, Sayfa No: 42. 48 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 13787. 49 BOA, EV. HMH, nr, 7396.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 50 Vakfiye, 1624, 13/b. BOA, Cevdet Evkaf, 13787. 51 Vakfiye, 1624, 5/b. 52 Vakfiye, 1624, 16/b. 53 Vakfiye, 1624, 13/b. 54 Vakfiye, 1624, 16/a 55 Vakfiye 16/a-b. 56 VGMA, Defter No: 129, Sayfa No: 42. 57 BOA, Cevdet Evkaf, nr, belgelerle farkl l k arz etmektedir. 50 Bu farkl l k Ebu Eyyüb El-Ensâri nin as l ad n n Hâlid olmas ndan kaynaklanm flt r. Yani Hz. Halid ile Ebû Eyyûb El-Ensâri ayn kiflidir. Böylece zzet Mehmed Pafla Vakf nda görev alacak imamlar n ne gibi niteliklere sahip olmas gerekti ini, hangi görevleri yapt n, ne kadar ücret ald n ve tespit edebildi imiz kadar yla vak ftan ücret alan imamlar n isimlerini belgeler fl nda ortaya koymaya çal flt k. e. Müezzin Câmilerin vazgeçilmez elemanlar ndan birisi de hiç kuflkusuz müezzinlerdir. zzet Mehmet Pafla n n vakfiyelerinde müezzinler ve onlar n görevleri ile alacaklar ücretlere dair oldukça genifl malumatlar vard r diyebiliriz. Eyüp teki zaviye dâhilindeki camide; alt akçe vazife ile bir kifli müezzin-i evvel, üçer akçe vazife ile kayy m ve ferrafll k yapacak ve toplamda on iki akçeye mutasarr f olacakt r. Bir baflka kimse de befl akçe vazife ile müezzin-i sânî olacakt r. Yine ayn kifli, üç akçe vazife ile bevvâb- zaviye, iki akçe vazife ile bevvâb- cami olacak ve toplamda on akçeye mutasarr f olacakt r. 51 Zeyl vakfiyeye göre, burada görev yapan müezzin-i evvel ve müezzin-i sânînin durumunda herhangi bir de ifliklik olmam flt r. Bunu muhasebe defterlerindeki kay tlar da do rulamaktad r. Yukar da belirtildi i üzere Eyüp teki hayratta görev yapan imam n durumunda da bir de ifliklik olmam flt. Ancak 1213 tarihinde haz rlanan yeni bir zeyl vakfiyede, hem Safranbolu daki camide görev yapan müezzin-i evvele hem de, buradaki camide görev yapan müezzin-i evvele ikindi namaz ndan önce okuyaca Fetih ve üç hlâs sureleri ve dua için befl akçe yevmiye daha vermifltir. 52 zzet Mehmet Pafla stanbul daki en önemli selâtin camilerinden olan Süleymaniye cami-i flerifinde görev yapan müezzin-i evvele de vak f gelirlerinden pay ay rm flt r. Süleymaniye camiinde müezzin-i evvel olan kimse, ikindi namaz ndan önce Fetih suresi ile üç defa hlâs suresini k raat edecek ve sevab n Kanunî Sultan Süleyman n ve vâk f zzet Mehmet Pafla n n ruhuna hediye eyleyecek ve kendisine vakf n gelirlerinden on akçe verilecek ve bu durum vakfiyenin flartlar aras na girecektir. 53 Fatih caminde görev yapan müezzin-i evvelde, ikindi namaz ndan önce Fetih suresi ile üç defa hlâs okuyacak, buna mukabil vak f gelirlerinden befl akçe yevmiye alacak, bu durum vakfiyenin flartlar aras na girecek ve daha sonra bu camide görev yapacak olan bütün müezzin-i evveller bu flarttan faydalanacaklard r. 54 Ayn flekilde vâk f zzet Mehmet Pafla Yavuz Sultan Selim camiinde görev yapan müezzin-i evvele de 5 akçe verilmesini flart koflmufltur. 55 Fatih, Yavuz Sultan Selim ve Süleymaniye Camileri ile Eyyüb Sultan Camii nde bu sultanlarla birlikte her gün zzet Mehmet Pafla n n ad n n da hay rla yâd edilmesi hiç kuflkusuz Pafla ya büyük bir sayg nl k kazand rm flt r. fiimdi de zzet Mehmet Pafla Vakf ndan ücret alan müezzinlerin kimler oldu unu tespit etmeye çal flal m. H.1253 y l nda Süleymaniye camiinde müezzinlik görevi Seyyid Haf z Süleyman Efendi bin Halil e tevcih edilmifl. 56 Servi Mahallesi ndeki zaviyenin içindeki camide müezzin-i evvel Abdurrahman Halife bin Halil çocuksuz olarak vefat etmifl oldu u için bunun yerine imtihanla Mustafa Efendi bin Feyzullah al nm flt r. 57 zzet Pafla tekkesinin ya- 3334. 350

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X n ndaki mezarl ktaki tarihsiz bir mezar tafl nda Hasan adl bir derviflin müezzin oldu unu tespit ettik. Halife nin dâr- bekâya intikâl etti i için yerinin boflald, bundan dolay yerine erbâb- istihkâktan birâderleri Mehmed Kadri ve Abdülkâdir Halifelere f. fieyh-i Tekke zzet Mehmet Pafla n n vakf yla ba lant l iki tane tekke vard r. Bunlardan birisi Safranbolu daki Burun Sandal mevkiinde bulunan Halvetiye tekkesi, di eri ise bizzat kendisinin infla ettirdi- i stanbul Eyüp teki Nakflibendî tekkesidir. Bu tekkelerin fleyhleri de vakf n tevcîh edilmesi ve ellerine ayr ayr berât verilmesi istenmifl ve netice itibariyle olumlu cevap al nm flt r. 61 H.1326 ve H.1327 y llar nda imâm ve hatip tayin edilen Mehmed Said Efendi hem bu görevleri hem de fleyhlik görevini yürütmüfltür. Böylece zâviye tarihinde görev yapm fl fleyhleri tespit etmifl oluyoruz. gelirlerinden faydalanmaktad rlar. Burada öncelikle fleyh kelimesini anlamaya çal flal m. fieyh, din ve fleriat müritlerin kalplerinde yerlefltiren kimsedir. Allah n kullar n Allah a ve Allah da kullar na sevdiren ve Allah n kullar n n en sevgilisi olan kimsedir 58 diye tarif edilmektedir. zzet Mehmet Pafla zeyl vakfiyede, Eyüp te yapt rd Nakflibendî zaviyesine mürflid-i kâmil, âlim, âmil, zâhir ve bât n bilen, meflâyih-i Nakflibendiye den bir kimsenin fleyh olmas n ve günlük on sekiz akçe meflihat için, on sekiz akçe de duâgû için olmak üzere günlük otuz alt akçeye mutasarr f olmas n g. Râh-âbî Suyollar n n bak m ve onar m ndan su-yolcular yani râh-âbî sorumluydu. Bunlar, eskiyen, hasar gören veya bozulan su-yolunu ba l olduklar makama bildirirler ve yap lacak harcaman n hesaplanmas ndan sonra onar ma bafllarlard. Su-yollar n n bak m ve onar m harcamalar için de vak f bütçelerinden bir pay ayr l rd. zzet Mehmet Pafla vakf ndan da râh-âbîlere bir pay ayr ld n görüyoruz. 62 Râh-âbîler bilgi ve beceri sahibi çal flkan kimselerdi. Vâk f Eyüp teki hayrat içinde befl akçe vazife ile bir râh-âbî görevlendir- istemifltir. Zikredilen zaviyede mifltir. 63 Ancak râh-âbîlerin görevleri fleyh olan Ömer R zâî Efendi dâr- bekâya intikal edince, irflâda kadir bir evlâd na terk ederse, evlâd n n erfled ve ekberine verilmesini, e er evlâd bulunmaz ve nitelikleri hakk nda bir aç klama yapmam flt r. Maalesef buradaki râhâbîlerin kimler oldu unu tespit edecek belgeler günümüze intikal etmemifltir. ise zikredilen Nakflibendî tari- kat ndan ifle müstahak birisine verilmesini, bu tarikat d fl ndan kimseye verilmemesini flart koflmufltur. Yine vâk f zaviyede fleyh olanlara Ramazan ay bafllang c nda üçer defa on sekiz kurufltan elli dört kurufl Ramazaniye verilmesini istemifltir. 59 Eyyûb Sultan da bulunan tekkede vakf n gelirlerinden ilk pay alan kiflinin fieyh Ömer R zâî Sonuç Bu tebli zzet Mehmet Pafla n n Eyüp teki hayrat ve bu hayrattan istifade eden personeli ile s n rl tutulmufltur. Hâlbuki Pafla n n Manisa ve Safranbolu da da hay r eserleri ve bu eserlerin giderlerini karfl layacak oranda gelir kaynaklar vard r. Bunlar çal flman n kapsam d fl nda tutulmufltur. Efendi oldu unu görüyoruz. 60 H.1242 Osmanl Devleti nde vak flar kurma tarihli bir belgede Mehmed Bahâeddin 351 58 M. Zeki Pakal n; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü ü, Cilt. III, MEB, stanbul 1993, s. 346. 59 Vakfiye, 1624, 13/b. 60 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 1473. 61 BOA, Cevdet Evkaf, nr, 28.011. 62 Abdullah Martal; XVI. Yüzy lda Osmanl mparatorlu u nda Su Yolculuk, Belleten, Say 205, TTK Yay. Ankara 1989, s. 1597 63 Vakfiye, 1624, 5/b.

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A oranlar devlet adamlar yani askeri diye tabir etti imiz zümre lehinedir. zzet Mehmet Pafla da bu askeri zümrenin en üst makam n iflgal etmifl bir kifli olarak imparatorlu un çeflitli yerlerinde vak flar kurmufl ve vak flar için gelir kaynaklar oluflturmufltur. Üst düzey devlet adamlar n n görevlerinden al nmalar ile mallar n n müsadere edilmesi uygulamas kuflkusuz vak flaflma oran n n h z n art rm flt r. Bizzat üzerinde çal flt m z zzet Mehmet Pafla n n da özel mülkleri görevinden azledilince müsadere edilmifl, yaln zca kurdu u vak flar n mülkiyeti istisna tutulmufltur. Ancak burada flu hakk teslim etmek gerekir ki, müsadere sisteminin vak flaflmay h zland rd n söylememiz, mallar n müsadereden kurtarmak için vak f kurdu u anlam na gelmez. Bunun en büyük ispat zzet Mehmet Pafla n n Manisa da kurdu u Küçük Cami vakf, onun görevinden azledildikten sonra kurdu u bir vak ft r. E er vak f kurmaktaki amac mallar n müsadereden kurtarmak olsayd, herhalde azledildikten sonra vak f kurmay düflünmezdi. Son söz olarak flunu söylemek isterim ki, bundan 210 y l önce kurulmufl olan zzet Mehmet Pafla vakf n n hay r eserleri yaln zca Müslümanlara de il insanl a hizmetini sürdürmektedir. Safranbolu ve Manisa daki camide iki yüzy ld r Müslümanlar huflu ile ibadetini yerine getirirken, yine tarihi ve turistik bir flehir olan Safranbolu daki çeflmenin buz gibi sular ndan her milletten ve dinden insanlar istifade etmektedir. Ancak Eyüp teki tekke ve câmi maalesef bugün harap durumdad r. Temennimiz zzet Mehmet Pafla n n büyük mebla lar ödeyerek yapt rd bu eserin asl na uygun olarak yeniden infla edilmesidir. BELGE: 1 Mehmed Bahaeddin Efendi den boflalan Tekke nin fleyhli ine biraderleri Mehmed Kadri ve Abdülkadir Halifelerin getirilmesi. BOA, Cevdet Evkâf, nr. 28.011. BELGE: 2 Sadrazam Elhâc zzet Mehmet Pafla n n Manisa da Dere Mahallesi nde Küçük Camii ad yla bilinen vakf n n tevliyet ve imamet cihetlerinin meflrutlehine tevcihi hakk nda vâk f Elhâc Mehmet zzet mühür ve imzas yla. BOA, Cevdet Evkaf, nr. 5075. 352

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X BELGE: 3 zzet Mehmet Pafla n n Eyüp te inflâ ettirdi i Nakflibendi Tekkesine Ömer R zâyi Efendi nin postniflin olmas ve yevmiye tahsis edilmesi. BOA, Cevdet Evkaf, nr. 1473. BELGE: 4 Sadrazam zzet Mehmet Pafla n n Eyüp teki Nakflibendi hangâh ve mescidinin muhasebe defteri. BOA, EV. HMH, nr. 7396. BELGE: 6 Sadrazam zzet Mehmet Pafla n n Eyüp türbesi önünde Eyüp Camii üç imam n n dua etmesi için flart ve tahsis etmifl oldu- u vazifenin tevcihi hakk nda inha. BOA, Cevdet Evkaf, nr. 13787. BELGE: 5 Sadrazam zzet Mehmet Pafla n n Eyüp te Servi Mahallesi nde Nakfli tekkesi içindeki camii hatipli i için izn-i Hümâyûn. BOA, Cevdet Evkaf, nr. 6536. 353