The Predictors of Loneliness in Adolescents

Elementary Education Online, 8(3), 809-819, 09. lköretim Online, 8(3), 809-819, 09. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr The Predictors of Loneliness in Adolescents At(lgan ERÖZKAN 1 ABSTRACT: The aim of this study is to determine the important factors -shyness, social anxiety, and selfesteem- influencing loneliness level of adolescents. Descriptive method was used in this study. Participants were 600 high school students in Mugla, Turkey. Data were analyzed using statistical techniques. The findings showed that the shyness, social anxiety, and self-esteem important predictors of loneliness. The results are discussed in the light of previous findings and in the context of loneliness, shyness, social anxiety, and selfesteem, providing a guide for future research and applications as well. Key Words: Loneliness, shyness, social anxiety, self-esteem, adolescents SUMMARY Purpose and significance: This study investigated the important predictors of loneliness levels of adolescents according to their sociodemographic characteristics, shyness, social anxiety, and self-esteem level. Methods: This research is a descriptive and a correlational study. For this purpose 600 (300 girls; 300 boys) students are randomly recruited from five different high schools in Mugla. Main instruments are Information Form, UCLA Loneliness Scale, Shyness Scale, Social Anxiety Scale, and Rosenberg Self-Esteem Inventory. SPSS for WINDOWS -14.0- was used for data analysis. Multiple hierarchical regression analysis was used for explaining students loneliness level; correlational statistics was also employed to search for relationships among all variables. Results: Results showed that the gender, age, grade, school type, and socioeconomic status of adolescents have not statistically significant effect on their loneliness levels. On the other hand, findings showed that the shyness, social anxiety, and self-esteem important predictors of loneliness for adolescents. Discussion and Conclusions: It can be concluded from the research findings that there are significant relationships among loneliness, shyness, social anxiety, and self-esteem. More research is needed to generalize findings of this research. This research can be extended by including other levels of educational organizations. The relationship among loneliness, shyness, social anxiety, and self-esteem is very important for adolescents. It can be useful to educate adolescents about their personal goals, interpersonal relationship skills and academic achievements. Since loneliness, shyness, social anxiety, and self-esteem are universal concepts, cross-cultural studies may also be considered as future work. 1 Y.Doç.Dr. Mula Üniversitesi, Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, erzkan@yahoo.com

Ergenlerde Yalnzl!n Yordayclar At(lgan ERÖZKAN 2 ÖZ: Bu arakt(rman(n amac(, ergenlik döneminin problemli yap(s( içinde yer alan lise örencilerinin yakad(klar( yaln(zl((n önemli yorday(c(lar(n( belirlemektir. Bu çal(kma betimsel yöntem kullan(larak yap(lm(kt(r. AraKt(rma, amac(na uygun olarak Mula ilindeki bek farkl( lisede tesadüfi küme örnekleme seçimi ile 600 kiki üzerinde (300 k(z; 300 erkek) gerçeklektirilmiktir. AraKt(rmada Bilgi Formu, UCLA Yaln(zl(k Ölçei, Utangaçl(k Ölçei, Sosyal Kayg( Ölçei ile Rosenberg Benlik Sayg(s( Envanteri kullan(lm(kt(r. Veriler, çok yönlü hiyerarkik regresyon analizi ve korelasyon kullan(larak SPSS/WINDOWS program( ile incelenmiktir. AraKt(rma bulgular(, lise örencileri için utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl((n önemli yorday(c(lar( olduunu göstermiktir. AraKt(rma sonuçlar(, önceki bulgular (K((nda utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg( ve yaln(zl(k kapsam(nda bakka arakt(rma ve uygulamalara da yol gösterecek balamda tart(k(lm(kt(r. Anahtar Kelimeler: Yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg(, ergenler GRN Yaln(zl(k, bakta ergenler ve genç yetikkinler olmak üzere yakad((m(z toplumun özellikle son y(llarda art(k gösteren bir problem alan(d(r. Literatürde yaln(zl((n, hem kikisel gelikim etkenleri ve hem de çevreyle olan sosyal etkilekimin etkisiyle ortaya ç(kt((; utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg( ve demografik deikkenlerle ilikkili olduu görülmektedir. Peplau ve Perlman (1982) a göre yaln(zl(k, kikinin var olan ilikkisi ile arzulad(( sosyal ilikkisi aras(ndaki fark sonucunda olukan ve kiki için hok olmayan öznel bir durumdur. Booth, Barlett ve Bohnsack (1992) a göre ise yaln(zl(k, çounlukla sosyal olarak s(n(rlanm(k ve bu s(n(rlanma balam(nda kikileraras( iletikim becerileri gelikmemik, izole olmuk bireylerin yakad(( durumdur. Asher, Parkhurst ve Williams (1998) a göre yaln(zl(k, etraf(ndakiler taraf(ndan kabul görmeme, sevilmeme duygular(na ve etraf(nda olup bitenlere yabanc( hissetmeye yol açabilen bir durumdur. Hagerty ve Williams (1999) ise yaln(zl(k duygusunun yakanmas(nda ve buna paralel bireylerdeki negatif duygu durumunun gelikiminde önemli rol oynayan etkenlerin bak(nda, ait olamama duygusu ve azalan sosyal destein geldiini bildirmiklerdir. BiliKsel deerlendirmede -birincil biliksel deerlendirme-, bir olaya birey taraf(ndan yüklenen anlam belirlenirken, bireyin genetik yap(s(, ebeveyn tutumlar(, kardek ilikkileri, yakad(( sosyo-kültürel çevre, akademik özellikleri, akran/arkadak ilikkileri gibi çekitli etmenlere dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu balamda yaln(zl(k da, bireyin yakamda göreli olarak kark(lakabilecei temel durumlardand(r. Yaln(zl(k, bireyin çevresi taraf(ndan bir kenara itilmesi gibi alg(lansa da, içinde bulunduu ruhsal durum balam(nda toplumdan ve çevreden kendisini soyutlayarak kendi içine çekilmesi olarak da deerlendirilebilir. Rubin, LeMare ve Lollis (1998) e göre yaln(zl(a katk( salayan erken çocukluk yakant(lar(, yetikkinlik süresince yakanan yaln(zl(( yordayabilmektedir. Ergenlik ve yetikkinlikte de yaln(zl(k duygular(na katk(s( olan çekitli faktörlerin olduu bilinmektedir. Baz(lar( okul ortam( d(k(nda kalan ev ortam( içerisinde gelikebilmektedir; yeni bir ev ortam(na -okul ortam(na- tak(nma, bir arkadaktan uzaklakma, sahip olunan bir nesnenin/evde beslenen bir hayvan(n kaybolmas(, ebeveynlerinin bokanma yakant(s( ya da önemli birinin ya da hayvan(n ölmesi. Benzer Kekilde okul ortam( içerisinde de ergenin yakad(( problemler yaln(zl(k duygular(na katk(da bulunabilir; yak(n arkadaklar taraf(ndan reddedilme, nas(l arkadak edinebileceine ilikkin yetersiz bilgiler ve sosyal becerilerde eksiklik ya da sahip olunan kikisel özellikler -çekingenlik, kayg( ve dükük öz-sayg(-. Kuramsal olarak, yaln(zl(k duygusunun ergenlikte önem kazand(( görülmektedir. Bu evrede ergen, hem insanlara gereksinim duymakta hem de ideal kiki olduunu varsayd(( insanlar(n gerçekte ideal kikiler olmaktan uzak olduunu görerek birçok dük k(r(kl((na uramaktad(r. Bireyin yaln(zl(k duygusu, dost-arkadak say(s(ndan çok, sahip olunan ilikkilerin nitelik ve nicelii aç(lar(ndan kikinin ideallerine uyup uymamas( ile ilgilidir. Bu balamda ergenler, bu tür yaln(zl(k duygular(n( yetikkinlerden daha genel olarak yakarlar. Ergenler, tek baklar(na kald(klar(nda yetikkinlerden daha 2 Y.Doç.Dr. Mula Üniversitesi, Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, erzkan@yahoo.com 810

fazla yaln(zl(k duygular( hissederken; k(zlar ve erkekler farkl( kokullar alt(nda yaln(zl(k hissetmektedirler (Duck, 1986). Santrock (1993) a göre yak(n ilikkiler ya da kikileraras( ilikkiler geliktirememe doal olarak yaln(zl(k durumunu ortaya ç(karmaktad(r. Yaln(zl(k duygusu bireylerin yakamlar(n(n hemen her döneminde görülebilen bir duygu olmakla birlikte ergenlikte daha youn yakand(( gözlenebilmektedir. Bireyler çevrelerinde samimi, içten ve güvende olacaklar( sosyal bir grubun desteine ihtiyaç duyduklar(nda bunu kark(layacak bireylere ya da bakkalar( ile uygun sosyal ilikkiler kurma olgunluuna sahip deillerse, yaln(zl(k hissederler. Yaln(zl(k duygusu, bireyin sosyal yetenei yan(nda benlik deeri ve cinsiyetine de bal( olarak iki Kekilde yakanabilmektedir; duygusal yal(t(m ve sosyal yal(t(m. Duygusal yal(t(m, içsel dünyan(n bir tür bokluudur, çok yak(n ve romantik ilikki kurulacak kark( cinsten birinin yokluundan kaynaklanan yaln(zl(kt(r. Sosyal yal(t(m ise, bir gruba kat(lmaktan ya da bir topluma girmekten yoksun olma yönü ile bireylerde uzaklakt(r(lm(k ve itilmik -d(klanm(k- olma duygusu olukturabilmektedir. Bu kikiler sosyal ortamlarda kendilerinden emin olamayan ve dier bireylerle birlikteyken uygun iletikim kurmak ve davranmak konusunda kayg( yakayan kimselerdir. Bu durum kabul görememeleri -reddedilmeleri- balam(nda, utangaçl(k yakamalar(na ve kendilerini bütünüyle bakkalar(ndan izole ederek, yaln(zl(k duymalar(na neden olmaktad(r. Yalnzlk ve Utangaçlk likisi Utangaçl(k, bireylerin kikisel ve kikileraras( balamda eitim, meslek, aile yakamlar( ve arkadakl(k ilikkilerini etkileyen bir deikkendir. Birçok insan için utangaçl(k, temel ihtiyaçlar(n önündeki bir engeldir. Utangaçl(k bireyleri denetim alt(na alarak, onlar( s(n(fta, sosyal yakamda ve ik ortam(nda kikisel ve kikileraras( etkisiz k(lmakta ve yaln(zl(k hissetmelerine neden olmaktad(r (Carducci, 00). Utangaçl((n nedenleri konusunda çekitli yaklak(mlar olmas(na ramen, anne-baba ve çocuk etkilekiminin oldukça önemli bir rol üstlendiine ilikkin genel bir dükünce birlii olduu görülmektedir. Ebeveynleri taraf(ndan reddedilen, sürekli azarlanan, ak(r( korunan, ba(ms(z olmas(na izin verilmeyen, yetersiz ya da beceriksiz olduu hissettirilen çocuklar(n sonraki yakamlar(nda utangaç, çekingen, kendi baklar(na karar veremeyen, sosyal ilikkiler kurmakta zorluk çeken ve böylece yaln(zl(k yakayan bireylere dönükme olas(l(klar( yüksektir. Doal gereksinimlerine ilikkin ebeveynleri taraf(ndan utand(r(lan çocuklar, ergenlik ve gençlik dönemlerinde dier bireyler kark(s(nda kolayl(kla utanabilmektedirler. Bu durum kendilerini toplumdan soyutlamaya, çekingenlie, insanlarla iletikim kurmaktan kaç(nmaya ve iletikim kurarken de hata yapacaklar(na ilikkin kayg( duymalar(na neden olmaktad(r (Carducci & Zimbardo, 1995). Henderson ve Zimbardo (01) ya göre utangaç bireylerin özgüvenlerini yitirerek, sosyal yakam(n gereklerini yerine getirememe, akademik bakar(s(zl(k ve yeniliklere kark( dirençli olma durumlar( ile ruhsal problemler yakama olas(l(klar( yüksektir. Utangaç bireyler, kendileriyle ilgili kayg( yakamakta ve kendileri hakk(nda olumsuz dükünceler geliktirmektedirler. Utangaç bireyler, sosyal ortamlardaki hoknutsuzluklar(n( abartma eiliminde olduklar(ndan, bakkalar(n(n göstermik olduu olumsuz tepkilerden kolayl(kla etkilenmektedirler. Utangaç bireylerin kendilerine ilikkin olumsuz yarg(lar(, dükük öz-sayg( geliktirmelerine de neden olmaktad(r. Utangaç bireylerle yaln(z bireylerin kendilerine ilikkin düküncelerinde benzerlikler olduu görülmektedir. Yaln(zl(k yakayan bireylerin kendilerini ve bakkalar(n( olumsuz olarak deerlendirdikleri ve bakkalar( taraf(ndan da olumsuz olarak deerlendirilme beklentisi içinde olduklar(, kendilerini sosyal becerisi yetersiz, utangaç, kikileraras(nda bakar(l( olmayan, bakkalar( taraf(ndan kabul edilmeyen ve kark( cins taraf(ndan çekici bulunmayan kikiler olarak alg(lad(klar(, bu özellikleri balam(nda kikileraras( ilikkilerde kendilerine olumsuz yüklemelerde bulunduklar( görülmektedir (Carducci & Zimbardo, 1995). Henderson ve Zimbardo (1998) ya göre utangaç kikiler sosyal ortamlardaki hatalar için kendilerini suçlarken, elde ettikleri bakar(lar(n d(k kaynakl( olduunu dükünmektedirler. Bir konuda bakar(s(z olduklar(nda, hatay( kal(c( ve kontrol d(k( olarak görerek, kendilerini hem biliksel olarak engellemekte hem de özgüvenlerinin azalmas(na neden olmaktad(rlar. Utangaç kikiler aras(nda kendini suçlama eilimi sadece belirgin sosyal durumlar için görülse de, uzun süreli kendini suçlama eilimleri -sosyal kayg(n(n yan( s(ra- yaln(zl(k ve depresyona da neden olabilmektedir. 811

Yalnzlk ve Sosyal Kayg likisi Sosyal kayg(, utangaçl(kla bir arada yakanan youn ve rahats(z edici bir durumdur, dier insanlar kark(s(nda utan(lacak duruma dükme, onlar taraf(ndan reddedilme ya da yetersiz görülme korkusudur. Utangaçl(k sorunu olan birey dier bireylerle ayn( ortamda iken bu kayg(y( nas(l yeneceine deil ne kadar fazla kayg(l( olduuna younlakmaktad(r, böylelikle kayg(s(n( daha da art(rarak k(s(r bir döngüye girmik olmaktad(r. Böyle bir durum bireyde olumsuz otomatik düküncelerin olukmas(na da neden olmaktad(r. Bu olumsuz otomatik düküncelerin gerçekçi alg(lar üzerine deil, mant(k d(k( bir korkuya dayand(r(lm(k olmas( da bir bakka problem durumudur. Dier bireyler taraf(ndan eksiklikleri ya da yetersizlikleri için izlendiklerine olan inançlar( balam(nda kayg( düzeyleri artmakta ve çarp(t(lm(k dükünceleri ile kendilerini yaln(z hissetme olas(l(klar( yükselmektedir (La Greca & Lopez, 1998). Genel bir bak(k aç(s( ile bakkalar(n(n kendileri için ne dükündükleri üzerinde önemle duran, nas(l göründükleri konusunda ak(r( duyarl(, bakkalar( üzerinde iyi bir izlenim b(rakmak kayg(s(nda olan sosyal kayg(l( bireylerin utangaçl(a ve dolay(s(yla yaln(zl(k yakamaya daha yatk(n olduklar( dükünülmektedir (Cheek & Briggs, 1990). Yak(n ilikkiler içinde bir arkadaka sahip olmama -özellikle ergenlik döneminde- yaln(zl(k duygusunu art(rmaktad(r. Zorunlu nedenlerle çevre deiktirenler, yeni sosyal çevre olukturana kadar yaln(zl(k hissederken, sosyal ilikki kurmakta becerikli olmayan sosyal kayg(l( bireyler de çevrelerine uyum salamakta güçlük çekmektedirler. Dierleri taraf(ndan kabul görmemeleri sosyal kayg(l( bireylerin kendilerini kabul etmelerini de olumsuz yönden etkilemektedir (Garland, 00). Sosyal kayg( düzeyi yüksek ve utangaç olan bireyler, kikileraras( durumlara uygun bir Kekilde kat(lma ve sosyal ilikkileri geliktirmede güçlük yakayacaklar(ndan, toplumsal etkilekimden kaç(nma eilimindedirler. Bu eilimleri yönü ile bu bireylerin yaln(zl(k düzeyleri de artabilmektedir (Güngör, 00). Hays ve DiMatteo (1985) nun yapt(klar( arakt(rmada sosyal kayg( ile yaln(zl((n özellikle yeni ilikkiler kurulmas( gereken durumlarda birer engel durumu olarak ortaya ç(kt(( ve yaln(z bireylerin önemli derecede sosyal beceri eksiklii yakad(klar( bulunmuktur. Ayr(ca yaln(zl((n, sosyal kayg(n(n ilikkili olduu pek çok kavramla -sosyal beceri, öz-sayg(, s(k(lganl(k, içe dönüklük vb.- ilikkili olduu da görülmüktür. Yalnzlk ve Öz-sayg likisi Peplau ve Perlman (1982) a göre yaln(zl(kla ilgili çekitli kikilik faktörleri söz konusudur. Yaln(z insanlar daha içedönük ve çekingen ve daha kendine güvensiz bir eilim içerisindedirler. Baz( durumlarda s(kl(kla dükük öz-sayg( ve zay(f sosyal becerilere sahip olduklar( gözlemlenebilmektedir. Yaln(zl(k kayg( ve depresyonla da birlekmektedir. Bu tür kikilik faktörleri yaln(zl((n hem nedeni hem sonucunu olukturmaktad(r. Lake (1990) ye göre yaln(z insanlar, s(kl(kla depresyon, k(zg(nl(k, öfke ve yanl(k anlama belirtileri olan bireylerdir. Yüksek derecede kendini elektiren, ak(r( duyarl( ya da kendine ac(yan veya dierleri taraf(ndan benimsenmediini varsayan özelliklere sahiptirler. Bu yönüyle yaln(zl(k, çok çabuk harekete geçen ve uzun süren negatif sonuçlar( içeren önemli bir problemdir. Kendini yaln(z hisseden insanlar, s(kl(kla zay(f ilikkiler geliktirirler ve bu yüzden yak(n ilikkiler geliktirmik olan dier bireylerden daha fazla yaln(zl(k ifade ederler. Böyle bir ifade onlar(n öz-sayg( düzeylerine de zarar verebilmektedir. Rubin, LeMare ve Lollis (1998) e göre yak(n arkadaklar/akranlar taraf(ndan kabul edilmeme/reddedilme ve sosyal becerilerdeki eksiklik nedeniyle kikileraras( ilikkileri geliktirmeye dönük yeterli bilgi sahibi olmama gibi durumlar yan(nda çekingenlik, utangaçl(k, sosyal kayg( ve özellikle dükük öz-sayg( yaln(zl(kla dorudan ilikkisi olan önemli kikisel özelliklerdir. Önemli dierleri taraf(ndan kabul göremeyen bireyler dier sosyal etkilekimlerinde de rahats(zl(k yakamakta, kendini açma davran(klar(nda ve sosyal becerilerinde yetersizlikler söz konusu olmaktad(r. Böylece daha az sosyal risk almakta, içe dönük, s(k(lgan, dükük öz-sayg(l(, kayg(l( ve depresif bireyler olmaktad(rlar. Sears, Freedman ve Peplau (1985)'ya göre yaln(z bireyler, yaln(z olmayanlara göre daha kendi odakl( bir etkilekim içindedirler. Yaln(z insanlar daha negatif ve kendi içinde yakayan ve dierlerine tepki göstermeyen bir yönelim ile kendilerine dönük olumsuz alg(lar geliktirmektedirler ve bu alg(lar 812

onlar(n sosyal ortamlardaki davran(klar(n( da olumsuz etkilemektedir. Böylece öz-sayg(lar(n(n dükmesi ve utangaçl(klar(n(n artmas( söz konusu olmaktad(r. Yukar(daki aç(klamalardan da anlak(laca( gibi ergenlik döneminde oldukça önemli deikkenler olarak ergenlerin psikolojik iyilik hallerine dorudan etkileri olduu dükünülen yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( aras(ndaki ilikkilerin belirlenmesi ve bu dört önemli deikkenin lise örencileri için anlamlar(n(n ortaya konmas( arakt(rman(n amac(n( olukturmaktad(r. Bu çal(kman(n, ergenlik döneminde yaln(zl((n olukumuna katk( salayabilecek deikkenler hakk(nda önemli bilgiler verebilecei dükünülmektedir. YÖNTEM Bu arakt(rma, lise örencilerinin yaln(zl(k düzeylerinin utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( ile olan ilikkisini aç(klamaya dönük betimsel (survey tipi bir arakt(rma modelinin kullan(ld(() bir çal(kmad(r. Örneklem: AraKt(rma, amac(na uygun olarak Mula iline bal( bek farkl( lisede örenim görmekte olan farkl( kategorilerde tesadüfi küme örnekleme seçimi ile 600 kiki üzerinde (her okuldan 60 k(z; 60 erkek örenci olmak üzere) gerçeklektirilmiktir. AraKt(rmaya kat(lan grubun say(sal da(l(m( aka(daki gibidir. Tablo 1. Aratrma grubunun sosyo-demografik özellikleri DEM.DEV. FAKTÖR N % K(z 300 50 CNSYET YAN SINIF DÜZEY OKUL TÜRÜ SOSYO EKONOMK DÜZEY Erkek 15 16 17 18 1 2 3 4 Anadolu Lisesi End. Mes. Lis. Fen Lisesi Genel Lise Ticaret Lisesi DüKük Orta Yüksek 300 149 153 178 150 150 180 168 292 140 50 25 25 30 25 25 30 28 49 23 Veri Toplama Araçlar(: Bilgi Formu: Bu formda örneklemi olukturan lise örencileri hakk(nda cinsiyet, yak, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzey gibi demografik özelliklere ilikkin bilgiler yer alm(kt(r. UCLA Yalnzlk Ölçe!i: Testin orjinali Russel, Peplau ve Ferguson (1978) taraf(ndan geliktirilen University of California Los Angeles Loneliness Scale'dir. Daha sonra ölçein tüm maddeleri dükünülerek Russel, Peplau ve Cutrona (1980) taraf(ndan tekrar gözden geçirilerek maddelerin yar(s( olumlu yar(s( olumsuz hale getirilmiktir. Türkçe uyarlama çal(kmalar( Demir (1989) taraf(ndan yap(lm(kt(r. Test, likert tipi, 1-4 aras( derecelendirmeyle, 1-Hiç yakamam, 2-Nadiren yakar(m, 3-Bazen yakar(m, 4-S(k 813

s(k yakar(m cevaplar(na kark(l(k gelecek Kekilde düzenlenmiktir. Testin geçerlik yöntemi Beck Depresyon Envanteri ile kriter geçerlii tabanl(d(r, korelasyon katsay(s(.82'dir. Güvenirlik çal(kmalar( test tekrar( yöntemi ile yap(lm(kt(r. Güvenirlik katsay(s(.94 tür. Ölçekten al(nabilecek en yüksek puan 80, en dükük puan ise dir. Ölçekten al(nan puan artt(kça yaln(zl(k düzeyi de artmaktad(r. Utangaçlk Ölçe!i: Orjinali Cheek ve Buss (1981) taraf(ndan 9 maddelik olarak geliktirilen ölçek, daha sonra Cheek (1983) taraf(ndan 13 madde olarak düzenlenmiktir. Ölçein geçerlik çal(kmas( benzer ölçekler geçerlii yöntemi ile yap(lm(k ve Sosyal Kayg( Ölçei kullan(lm(k, utangaçl(kla sosyal kaç(nma aras(ndaki korelasyon.77, sosyal kayg( aras(ndaki korelasyon.86 bulunmuktur. Güvenirlik çal(kmas(nda iç tutarl(( saptayabilmek için hesaplanan Cronbach Alfa.90 olarak bulunmuktur. Ölçein güvenirliini saptamak için ikinci yöntem olarak test-tekrar( yöntemi kullan(larak ölçek 45 gün arayla iki kez uygulanm(k ve iki uygulama aras(ndaki korelasyon.88 olarak bulunmuktur. Türkçe uyarlama çal(kmalar( Güngör (01) taraf(ndan yap(lm(k ve maddelik yeni bir ölçek olukturulmuktur; test tekrar( yöntemi ile elde edilen güvenirlik katsay(s(.83; iç tutarl(( saptamak amac(yla hesaplanan Cronbach Alfa katsay(s(n(.91 olarak bulunmuktur. Ölçein geçerlik çal(kmas( benzer ölçekler geçerlii yöntemi ile yap(lm(k ve Sosyal Durumlarda Kendini Deerlendirme Envanteri kullan(lm(k, iki ölçek aras(ndaki korelasyon.78 olarak bulunmuktur. Yap( geçerlii amac(yla yap(lan faktör analizi ile ölçein tek boyutlu olarak deerlendirilecei sonucuna var(1m(kt(r. Ölçek, maddeden olukan ve bireylerin kendilerini ne kadar utangaç olarak alg(lad(klar(n( ortaya koyabilecekleri duygu ve davran(klara yönelik ifadelerin yer ald(( likert tipi bir ölçektir. Utangaçl(k ölçei, 1-Bana Hiç Uygun Deil, 2-Uygun Deil, 3-Karars(z(m, 4-Bana Uygun, 5-Bana Çok Uygun cevaplar(na kark(l(k gelecek Kekilde düzenlenmiktir. Ölçekten al(nabilecek en yüksek puan 100, en dükük puan ise dir. Bireyin puan(n(n yüksek olmas(, kendisini "utangaç" olarak alg(lad((n( göstermektedir. Sosyal Kayg Ölçe!i: Ölçek, Özbay ve Palanc( (01) taraf(ndan son ergenlerin yakad(( sosyal kayg( içerikli sorunlar( belirlemek amac(yla geliktirilmiktir. Son ergen popülasyonuna yönelik kullan(lacak Kekilde geliktirilen ölçek, ergenlerin sosyal durumlar(na uygun becerilerini ve bu durumlarda olukabilecek kayg(lar(n( ölçebilecek yap(da haz(rlanm(kt(r. Test kriter ve yap( geçerliine tabi tutulmuktur. Kriter geçerlii için SCL-90 ölçeinin ilgili bek ölçei, Rathus At(lganl(k Envanteri ve MMPI testinin Sosyal çedönüklük alt testi kullan(lm(kt(r. Yap( geçerliine yönelik faktör analizi sonucunda 30 maddelik üç faktörlü bir test yap(s( olukmuktur. Bu üç faktör, sosyal kaç(nma, elektirilme kayg(s( ve bireysel deersizlik olarak adland(r(lm(kt(r. Üç faktörün aç(klad(( toplam varyans % 32.9 dur. Test içi tutarl(l(k yöntemi ile hesaplanan Cronbach Alfa deeri.83 tür. Test likert tipi 0-4 aral((nda bekli derecelendirmeye sahiptir. Al(nan puanlar(n yükselmesi sosyal kayg( düzeyinin yükseldiini göstermektedir. Rosenberg Benlik Saygs Envanteri: Rosenberg (1965) taraf(ndan geliktirilmik olan ölçein Türkçe uyarlamas( Çuhadarolu (1986) taraf(ndan yap(lm(kt(r. 63 maddeden olukan ölçein 12 alt ölçei vard(r. Bu arakt(rmada sadece benlik sayg(s( alt ölçei kullan(lm(kt(r. Guttman ölçüm Kekline göre düzenlenmik 6 madde ve 10 sorudan olukan testte olumlu ve olumsuz yüklü maddeler ard(k(k olarak s(ralanm(kt(r. Ölçein deerlendirme sistemine göre ölçekten 0-6 aras(nda puan al(nmaktad(r. Say(sal ölçümlerle yap(lan kark(lakt(rmalarda benlik sayg(s( yüksek (0-l), orta (2-4) ve dükük (5-6) olarak deerlendirilmektedir. Ölçein geçerlik çal(kmas(nda benlik sayg(s( için psikiyatrik görükmeler yap(lm(kt(r. Psikiyatrik görükmeler bek ayn( s(n(ftan rastgele örnekleme ile seçilmik beker örenci al(narak yap(lm(kt(r. Benlik sayg(s(n(n deerlendirilmesine yönelik olarak yap(lm(k psikiyatrik görükmelerle yap(lan deerlendirmede örencilerin benlik sayg(lar( kendilerine ilikkin görüklerine göre yüksek, orta ve dükük olarak derecelendirilmiktir. Daha sonra ayn( örencilerin Rosenberg Benlik Sayg(s( ölçeinden ald(klar( puanlarda yüksek, orta ve dükük olarak grupland(r(lm(kt(r. GörüKmelerden ve benlik sayg(s( ölçeinden elde edilen sonuçlar aras(ndaki uygunluk Pearson Momentler çarp(m( korelasyon yöntemi ile hesaplanm(k, korelasyon katsay(s(.71 olarak bulunmuktur. Güvenirlik çal(kmas( için test-tekrar test güvenirlik yöntemi kullan(lm(kt(r. Testin ilk verilikinden bir ay sonra ayn( deneklere test ikinci kez uygulanarak al(nan puanlar aras(ndaki korelasyon katsay(s(.75 olarak bulunmuktur. 814

Verilerin Toplanmas(: Veri toplama araçlar(ndan UCLA Yaln(zl(k Ölçei, Utangaçl(k Ölçei ve Sosyal Kayg( Ölçei son ergenlere dönük olarak geliktirildikleri ya da uyarland(klar( için arakt(rmac( taraf(ndan bu arakt(rma kapsam(nda, ölçeklerin güvenirlii test tekrar( yöntemi ile incelenmiktir. Ölçekler bu arakt(rman(n örneklemini olukturan lise örencisi ergenlerin d(k(ndaki 100 lise örencisine üç hafta ara ile iki kez uygulanm(kt(r. ki uygulama sonucunda elde edilen korelasyon katsay(lar( UCLA Yaln(zl(k Ölçei için.83, Utangaçl(k Ölçei için.81 ve Sosyal Kayg( Ölçei için.78 olarak bulunmuktur. kinci olarak da ölçeklerin iç tutarl((n( saptama yoluna gidilmik ve bunun için hesaplanan Cronbach Alfa katsay(lar( UCLA Yaln(zl(k Ölçei için.87, Utangaçl(k Ölçei için.85 ve Sosyal Kayg( Ölçei için.81 olarak bulunmuktur. Bu sonuçlara göre ölçeklerin güvenirliinin yeterli düzeyde olduu görülmüktür. Veri Analizleri: Toplam 630 lise örencisinden elde edilen verilerin 30 u çekitli nedenlerle (tam doldurmama ya da rastgele doldurma) arakt(rmadan ç(kar(lm(k ve 600 örenciden toplanan veriler üzerinden istatistik iklemler yap(lm(kt(r. Veriler, çok yönlü hiyerarkik regresyon analizi ve korelasyon kullan(larak SPSS/WINDOWS -14.0- program( ile incelenmiktir. Veriler =0.05 anlaml(l(k düzeyinde test edilmiktir. BULGULAR AraKt(rman(n bulgular bölümünde örencilere uygulanan Bilgi Formu, UCLA Yaln(zl(k Ölçei, Utangaçl(k Ölçei, Sosyal Kayg( Ölçei ve Rosenberg Benlik Sayg(s( Envanteri nden elde edilen veriler ve bu verilerin istatistiksel teknikler sonucu ortaya ç(kan bulgular( ile bu bulgulara ilikkin yorumlar sunulmaktad(r. Yaln(zl((n önemli yorday(c(lar( çok yönlü hiyerarkik regresyon analizi ile incelenmiktir. Dört ad(mda gerçeklektirilen hiyerarkik regresyon analizine birinci ad(mda cinsiyet, yak, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzey; ikinci ad(mda utangaçl(k; üçüncü ad(mda sosyal kayg(; dördüncü ve son ad(mda öz-sayg( girilmiktir. Birinci ad(m(n özgün katk(s(n(n model içerisinde anlaml( olmad(( belirlenmiktir, R 2 =.05, F (4/595) =2.37, p>.05. Birinci ad(mda girilen demografik deikkenlerden cinsiyetin =.06, p>.05, yak(n =.07, p>.05, s(n(f düzeyinin =.05, p>.05, okul türünün =.08, p>.05 ve sosyo-ekonomik düzeyin =.10, p>.05 modele özgün katk(lar(n(n olmad(( belirlenmiktir. Modele ikinci ad(mda girilen utangaçl((n özgün katk(s(n(n model içerisinde anlaml( olduu görülmektedir, R 2 =.22, F (1/594) =8.90, p<.01. Modele üçüncü ad(mda girilen sosyal kayg(n(n modele özgün katk(s(n(n anlaml( olduu görülmektedir, R 2 =.12, F (3/591) =6.01, p<.01. Sosyal kayg(n(n alt boyutlar(ndan sosyal kaç(nma =.15, p<.01, elektirilme kayg(s( =.12, p<.05 ve bireysel deersizliin özgün katk(lar(n(n olduu anlak(lm(kt(r, =.17, p<.01. Modele dördüncü ad(mda girilen öz-sayg(n(n da modele özgün katk(s(n(n anlaml( olduu görülmektedir, R 2 =.14, F (1/590) =6.99, p<.01. Tablo 2. Yalnzlk üzerinde çok yönlü hiyerarik regresyon analizi Mod Yord. R R 2 R 2 ch F Df Beta p 1 (Sabit) Cin YaK S(n(f Okul Sed.22.05.04 2.37 4/595.05.05.03.04.04.06.07.05.08.10.29.23.35.17.06 2 (Sabit) Utn.46.22.06 8.90 1/594.11.23.00 3 (Sabit) Skaç ElKk Bde 4 Sabit) Öz-say.35.12.11 6.01 3/591.38.14.04 6.99 1/590.10.04.08.15.12.17.01.02.00 -.14 -.18.01 815

Yap(lan korelasyon ikleminde yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( aras(ndaki ilikkiler Pearson Momentler Çarp(m( korelasyonu ile incelenmiktir. Yaln(zl(k ile utangaçl(k (r=0.41, p<0.01) aras(nda orta düzeyde ve pozitif yönde anlaml( bir ilikkinin olduu görülmektedir. Yaln(zl(k ile sosyal kayg(n(n alt boyutlar(ndan sosyal kaç(nma (r=0.31, p<0.05), elektirilme kayg(s( (r=0.30, p<0.05) ve bireysel deersizlik (r=0.32, p<0.01) aras(nda orta düzeyde ve pozitif yönde anlaml( ilikkilerin olduu görülmektedir. Yaln(zl(k ile öz-sayg( (r=-0.34, p<0.01) aras(nda ise orta düzeyde ve negatif yönde anlaml( bir ilikki olduu görülmektedir. Tablo 3. Yalnzlk, utangaçlk, sosyal kayg ve öz-sayg arasndaki korelasyonlar DEVNKEN Utangaçl(k Sos. Kaç. ElKt. Kay. Bir. De. Öz-Sayg( Yaln(zl(k 0.41** 0.31* 0.30* 0.32** -0.34** **p<.01, *p<.05. TARTI/MA, SONUÇ VE ÖNER4LER AraKt(rmada, cinsiyet, yak, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeyin yaln(zl(k üzerinde yorday(c( özelliklere sahip olmad(klar( görülmektedir. Örneklem grubunun lise örencileri olmas( ve bu bireylerin ergenliin orta evrelerini yak(yor olmalar( yönünde benzer yakam olaylar( ile kark( kark(ya kalarak benzer tepkiler verebildikleri varsay(ld((nda; cinsiyet, yak, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeylerinin ergenlerin yakad(klar( yaln(zl(k üzerinde önemli etkilere sahip olmad(( dükünülebilir. ÇeKitli arakt(rmalarda da (Çeçen, 08; Eldelekliolu, 08; Erözkan ve Y(lmaz, 06; Eskin, 01; Jones, Freeman ve Goswick, 1981; Kozakl(, 06; Le Roux ve Connors, 01; Orzeck ve Rokach, 04) cinsiyet, yak, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeyin yaln(zl(( anlaml( olarak yordamad(( görülmüktür. Bu bulgular mevcut arakt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermektedir. Kutlu (03) ve Medora, Woodward ve Larson (1987) un ergenlerle yapm(k olduklar( çal(kmalarda cinsiyet; K(l(nç (05) (n ergenlerle yapm(k olduu çal(kmada sosyo-ekonomik düzey; Y(lmaz, Y(lmaz ve Karaca (08) n(n son ergenlerle yapm(k olduklar( çal(kmada ise cinsiyet ve s(n(f düzeyi ile yaln(zl(k aras(nda anlaml( bir ilikki olduu görülmüktür. Bu bulgular mevcut arakt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermemektedir. AraKt(rmada, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n ise yaln(zl((n önemli yorday(c(lar( olduklar( görülmektedir. Ergenliin gelikimsel akamalar(nda meydana gelen biyolojik, psikolojik ve sosyal deikikliklerin bütünü içerisinde yaln(zl(k yakant(s(n(n -ergen yaln(zl((- ne denli önemli bir yere sahip olduu dükünüldüünde; kikileraras( ilikkilerinde utangaç, sosyal ortamlarda kayg(l( ve yak(n ilikkiler kuramayan ve bunlara paralel dükük öz-sayg(l( bireylerin yaln(zl(( yakama olas(l(klar(n(n yüksek olaca( sonucuna var(labilir. ÇeKitli arakt(rmalarda da utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl((n önemli yorday(c(lar( olduklar(na ilikkin bulgular vard(r. Yaln(zl((n ergenlik döneminde dier yak düzeylerine göre daha youn olarak yakand(( dükünüldüünde (Crick ve Ladd, 1993; Duck, 1986; Rubin, LeMare ve Lollis, 1998; Saks ve Krupat, 1988) utangaçl(k, sosyal kayg( ve dükük öz-sayg(n(n ergenlik dönemindeki yaln(zl((n olukumuna salad(klar( katk( daha iyi anlak(labilir. AraKt(rman(n ba(ml( deikkenleri olan yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n ayn( dönem içinde younluk kazanmas(, lise örencileri balam(nda bu dört deikkenin birbirleri ile olan ilikkilerinin daha iyi anlak(lmas(n( salayabilecektir. Birbirleri için neden olma boyutunda bir deerlendirme yap(ld((nda, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl(k için bir neden olabileceinin belirtilmesinin yan( s(ra, birbirlerini besleyen süreçler olarak yap(lacak bir deerlendirmenin de doru bir deerlendirme olabilecei belirtilebilir. Booth, Barlett ve Bohnsack (1992) a göre yaln(zl(k ile utangaçl(k aras(nda yak(n bir ilikki vard(r, utangaç bireylerin sosyal ortamlardaki kayg(lar( onlar( yaln(zl(a itmektedir. Carducci (00) ve Maroldo (1981) ya göre utangaç bireyler, bakkalar(yla birlikte olamad(klar(ndan, yaln(zl(k ve sosyal kayg( yakamaktad(rlar. Crozier (1990) da sosyal ortamlarda kayg(l( olan bireylerin utangaçl(k ve dükük öz-sayg( yakant(lar( ile daha yaln(z olduklar(n( belirtmektedir. Michener ve dierleri (1990) ve Wittenberg ve Reis (1986) e göre yaln(zl(k ile sosyal kayg( aras(nda yak(n bir ilikki vard(r. Sosyal kayg(n(n daha çok bakkalar( taraf(ndan deerlendirilmenin ve sosyal ilikkilerin çok önemli olduu 816

yaklarda -örnein ergenlikte- younluk kazanmas( ve yak(n çevrenin olukturduu ortamlardan daha farkl( ortamlara girmenin sosyal kayg( için önemli bir neden olarak görülmesi, yaln(zl(kla olan ilikkisi aç(s(ndan önemlidir. Kemple (1995) dükük öz-sayg(, utangaçl(k ve yaln(zl(k aras(nda etkilekimsel bir ba olduunu ve birbirlerini etkilediklerini savunmaktad(r. Kamath ve Kanekar (1993) da utangaçl(k, öz-sayg( ve d(ka dönüklük ile yaln(zl(k aras(ndaki ilikkiyi inceledikleri çal(kmalar(nda utangaçl(k ve dükük öz-sayg(n(n yaln(zl(kla pozitif yönde, d(ka dönüklüün ise negatif yönde ilikkili olduunu belirtmiklerdir. Stokes (1985) a göre yaln(z bireylerin sosyal etkilekimlerinde duyduklar( s(k(nt(, kendini açma davran(klar(nda ve sosyal becerilerinde yetersizlekmelerine neden olmakta ve bu durum bu bireylerin içe dönük, dükük öz-sayg(l( ve sosyal kayg(l( olmalar(na yol açmaktad(r. Berger ve Bell (1988), Cheek ve Briggs (1990), Eren-GümüK (00), Güngör (00), Jones, Freeman ve Goswick (1981), Lawrence ve Bennett (1992), Saks ve Krupat (1988), Schmidt ve Schulkin (1999) ve Yüksel (02) in yapm(k olduklar( çal(kmalarda da utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( gibi deikkenler ile yaln(zl(k aras(nda anlaml( ilikkilerin olduu belirtilmiktir. Bu bulgular mevcut arakt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermektedir. Tüm bireyler aç(s(ndan dier bireylerle iletikim kurmak oldukça önemli bir gereksinimdir. Bu balamda kikileraras( ilikkilerde engeller olukturan yaln(zl((n utangaçl(k, sosyal kayg( ve dükük özsayg( gibi dier önemli sosyal ilikki engelleri ile birlekerek bireylerin duygu durumlar( üzerinde -psikolojik iyilik hallerini dorudan etkileyerek- negatif etkilerinin olaca( dükünülmektedir. Kendilerini çekitli durumlarda yaln(z hisseden bireyler -özellikle ergenlik dönemi içerisinde- sosyal ilikkilerinin geliktirilmesi noktas(nda sosyal beceri eitimi programlar(na dahil edilebilirler. Böylece utangaçl(k, sosyal kayg( ve dükük öz-sayg( gibi dier bireylere yak(n olmay( engelleyen durumlarla bakaç(kmalar( söz konusu olabilir. Bu Kekilde kikileraras( ilikkilerde problem yakayan bireylerin -ergenlerin- sevme-sevilme, ait olma gibi gereksinimlerinin kark(lanabilmesi salanabilir. leri derecede yaln(zl(k, tüm bireylerde olduu gibi ergenlerde de, kayg( ve depresif duygu durumuna neden olabileceinden dier bireylerle iletikim kurabilmeleri balam(nda ergenler için sosyal balar(n yeniden yap(land(r(lmas( gerekmektedir. Psikolojik dan(kma ve rehberlik çal(kmalar( balam(nda bireylerin kikileraras( ilikkilerinin niteliinin onlar(n kikisel ve akademik bakar(l( olup olmamalar(na katk(da bulunduu bilindiinden, yak(n ilikkilerde yakanan problemlerin tan(mlanarak, giderilmesi ile ilgili müdahaleler önem kazanmaktad(r. Bu noktada, kikileraras( terapi (Erözkan, 04) balam(nda sosyal destek salamak ve yeni ilikkiler baklatmalar(, bu ilikkileri geliktirmeleri ve sürdürmeleri noktas(nda bireyleri cesaretlendirmek için sosyal beceri eitimi ev ödevleri ile desteklenebilir. Kuramsal çerçevede belirtildii gibi yaln(zl(k duygular( intihara kadar varabilen bir tak(m olumsuz yakant( ve deikkenlerle dorudan ilikkilidir. Bu durum psikolojik dan(kma ve rehberlik hizmetleri kapsam(nda bireylerin yakad(( yaln(zl(k duygular(yla baka ç(kmalar(yla ilgili daha fazla önleyici çal(kmalar(n yap(lmas(n( kaç(n(lmaz k(lmaktad(r. Bu çal(kma sonras(nda benzer arakt(rmalar(n farkl( düzeylerde -üniversite, ilköretim ikinci k(s(m ve ortaöretimde- örenim gören örencileri de kapsayacak Kekilde büyük örneklemler üzerinde yürütülmesinin; belirtilen düzeylerdeki örencilerin sosyal ilikkilerini geliktirebilmelerinin salanmas( noktas(nda -yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve dükük öz-sayg( gibi önemli sosyal ilikki engelleri ile bakaç(kmalar( balam(nda- psikolojik dan(kmanl(k ve rehberlik hizmetlerinin etkinliinin art(r(lmas(nda yararl( olaca( dükünülmektedir. KAYNAKÇA Asher, S.R.. Parkhurst. J.T., & Wiliams. G.A. (1998). Peer rejection and loneliness. Cambridge University Press, UK. Berger, C.R. & Bell, R.A. (1988). Plans and the initiation of social relationships. Human Communication Research, 15, 217-235. Booth, R., Bartlett, D., & Bohnsack, J. (1992). An examination of the relationship between happiness, loneliness and shyness in college students. Journal of College Student Development, 33, (2), 157-162. Carducci, J.B. & Zimbardo, G.F. (1995). Are you shy? Psychology Today, 28, (6), 34-46. Carducci, J.B. (00). Shyness: The new solution. Psychology Today, 33, (1), 38-46. Cheek, J.M. & Buss, A.H. (1981). Shyness and sociability. Journal of Personality and Social Psychology, 41, 330-339. 817

Cheek, J.M. (1983). The Revised Cheek and Buss Shyness Scale (RCBS). Unpublished Manuscript, Wellesley College, Wellesley, MA. Cheek, J.M. & Briggs, S.R. (1990). Shyness as a personality trait. In W. R. Crozier (Ed.), Shyness and embarrassment: Perspectives from social psychology (pp. 315-337). Cambridge University Press, UK. Crick, N.R. & Ladd, G.W. (1993). Children's perception of their peer experience: Attributions, loneliness, social anxiety and social avoidance. Developmental Psychology, 29, (2), 244-254. Crozier, W.R. (1990). Shyness and embarrassment: Perspectives from social psychology. Cambridge University Press, UK. Çeçen, A.R. (08). Üniversite örencilerinin cinsiyetlerine ve anababa tutum alg(lar(na göre yaln(zl(k ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk E5itim Bilimleri Dergisi, 6, (3), 415-431. Çuhadarolu, F. (1986). Adolesanlarda benlik saygs. Yay(mlanmam(K Uzmanl(k Tezi. Hacettepe Üniveristesi, T(p Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Ankara. Demir, A. (1989). UCLA yaln(zl(k ölçeinin geçerlik ve güvenirlii. Psikoloji Dergisi, 7, (23), 14-18. Duck, S. (1986). Human relationships and introduction to social psychology. Sage Pub., London. Eldelekliolu, J. (08). Yaln(zl((n belirleyicileri olarak cinsiyet, duygusal ilikki, internet kullan(m(, alg(lanan sosyal destek ve sosyal beceri. Eurasian Journal of Educational Research, 33, 127-140. Eren-GümüK, A. (00). Üniversite örencilerinin yaln(zl(k ve beden imgelerinden doyum düzeylerinin sosyal kayg( düzeyleri ile ilikkisinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi E5itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 33, 99-108. Erözkan, A. (04). Romantik ilikilerde reddedilmeye dayal incinebilirlik bilisel de5erlendirme ve baaçkma. Yay(mlanmam(K Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. Erözkan, A. ve Y(lmaz, B. (06). Üniversite örencilerinde yaln(zl((n yorday(c(lar(. 15. Ulusal E5itim Bilimleri Kongresi, Mula Üniversitesi, Mula. Eskin, M. (01). Ergenlikte yaln(zl(k, bak etme yöntemleri ve yaln(zl((n intihar davran(k( ile ilikkisi. Klinik Psikiyatri, 4, 5-11. Garland, J. (01). Problems of life: Loneliness. Norwood, NJ. Güngör, A. (00). Üniversite örencilerinin utangaçl(k düzeylerinin baz( deikkenlere göre incelenmesi. Gazi Üniversitesi E5itim Fakültesi, (Aratrma Raporu), Ankara. Güngör, A. (01). Utangaçl(k ölçeinin geliktirilmesi geçerlik ve güvenirlik çal(kmalar(. Türk Psikolojik Danma ve Rehberlik Dergisi, 2, (15), 17-22. Hagerty, B.M. & Williams, R.A. (1999). The effects of sense of belonging, social support, conflict and loneliness on depression. Nursing Research, 48, 215-219. Hays, R. & Dimatteo, M.R. (1985). Reliability, validity, and dimensionality of the UCLA loneliness scale. Paper Presented at the Meeting of the Western Psychological Association, San Jose, CA. Henderson, L. & Zimbardo, F.G. (1998). Shyness: Encyclopedia of mental health. Academic Press, San Diego. Henderson, L. & Zimbardo, P. (01). Shyness as a clinical condition: The stanford model. In L. Alden & R. Crozier (Ed.), International handbook of social anxiety, (pp.431-447). John Wiley & Sons, Sussex, England. Jones, W.H., Freeman, J.E., & Goswich, R.A. (1981). The persistence of loneliness: Self and other determinants. Journal of Personality, 49, 27-48. Kamath, M. & Kanekar, S. (1993). Loneliness, shyness, self-esteem and extraversion. The Journal of Social Psychology, 133 (6), 855-858. Kemple, K.M. (1995). Shyness and self-esteem in early childhood. Journal of Humanistic Education and Development, 33, 173-182. K(l(nç, H. (05). Ergenlerin yalnzlk düzeyleri ve kiileraras ilikilerle ilgili bilisel çarptmalar arasndaki ilikinin incelenmesi. Yay(mlanmam(K Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kozakl(, H. (06). Üniversite ö5rencilerinde yalnzlk ve sosyal destek düzeyleri arasndaki ilikilerin karlatrlmas. Yay(mlanmam(K Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Kutlu, M. (03). YetiKtirme yurdunda ve ailesiyle birlikte kalan örencilerin yaln(zl(k düzeylerinin çekitli deikkenlere göre incelenmesi. VII. Ulusal Psikolojik Danma ve Rehberlik Kongresi, nönü Üniversitesi, Malatya. La Greca, A.M. & Lopez, N. (1998). Social anxiety among adolescents: Linkages with peer relations and friendships. Journal of Abnormal Child Psychology, 26, (2), 83-94. Lake, T. (1990). Loneliness. Sheldon Press, London. Lawrence, B. & Bennett, S. (1992). Shyness and education: The relationship between shyness, social class and personality variables in adolescents. British Journal of Educational Psychology, 62, 257-263. Le Roux, A. & Connors, J. (01). A cross-cultural study into loneliness amongst university students. South African Journal of Psychology, 31, 46-52. 818

Maroldo, G. (1981). Shyness and lonelines among college men and women. Psychological Reports, 48, 885-886. Medora, N., Woodward, J.C., & Larson, J. (1987). Adolescent loneliness: A cross-cultural comparison of American and Asian Indians. International Journal of Comparative Sociology, 21, 391-402. Michener, H.A., Delamater, J.D., Schwartz, S.H., & Merton, R.K. (1990). Social psychology (2nd Ed.). Harcourt Brace, San Diego. Orzeck, T. & Rokach, A. (04). Men who abuse drugs and their experience of loneliness. European Psychologist, 9, 163-169. Özbay, Y. ve Palanc(, M. (01). Sosyal kayg( ölçei: Geçerlik ve güvenirlik çal(kmas(. VI. Ulusal Psikolojik Danma ve Rehberlik Kongresi, Orta Dou Teknik Üniversitesi, Ankara. Peplau, L.A. & Perlman, D. (1982). Perspectives on loneliness: A sourcebook of current theory research and therapy. Wiley-Interscience, NY. Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press, NJ. Rubin, K.H., Lemare, L.J., & Lollis, S. (1998). Social withdrawal in adolescents. Adolescent Development, 63, 350-365. Russell, D., Peplau, L.A., & Ferguson, M.L. (1978). Developing a measure of loneliness. Journal of Personality Assessment, 42, 290-294. Russell, D., Peplau, L.A., & Cutrona, C.E. (1980). The revised UCLA Loneliness Scale: Concurrent and discriminant validity evidence. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 472-480. Saks, M. & Krupat, E. (1988). Social psychology and its applications. Harper & Row, Cambridge, MA. Santrock, J.W. (1993). Adolescence: An introduction (5th Ed.). C. Brown Communications Inc., Dubuque. Schmidt, L.A. & Schulkin, J. (1999). Extreme fear, shyness and social phobia: Origins, biological mechanisms and clinical outcomes. Oxford University Press, NY. Sears, D.O., Freedman. J.L., & Peplau. L.A. (1985). Social psychology. Prentice-Hall, NJ. Stokes, J.P. (1985). The relations of social network and individual difference variables to loneliness. Journal of Personality and Social Psychology, 48, 981-990. Wittenberg, M.T. & Reis, H. (1986). Loneliness, social skills and social perception. Personality and Social Psychology Bulletin, 12, 121-130. Y(lmaz, E., Y(lmaz, E. ve Karaca, F. (08). Üniversite örencilerinin sosyal destek ve yaln(zl(k düzeylerinin incelenmesi. Genel Tp Dergisi, 18, (2), 71-79. Yüksel, G. (02). Üniversite örencilerinin utangaçl(k düzeylerini etkileyen faktörler. Gazi E5itim Fakültesi Dergisi, 22, (3), 37-57. 819