TELEVİZYONUN ÇOCUK VE GENÇLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Melike SAYIL Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü
Bayan Horton bugün okula uğrayabilir misiniz?
Televizyonun Çocuk ve Gençlerin Yaşamındaki Yeri Çocuklar ortalama olarak günde 3-4 saat TV izlemektedir. TV izlemek, 6-17 yaşları arasındaki çocuk ve gençlerin okul dışındaki birinci etkinlikleridir. Çocuklar yılda, yaklaşık olarak 900 saati okulda, 1500 saati ise TV karşısında geçirmektedir. İlköğretim çağını tamamlamış bir çocuk yaklaşık olarak 100.000 kadar şiddet sahnesi ve 8000 ölüm ya da öldürülme sahnesi izlemiş olmaktadır. Ülkemizde yaklaşık 5 çocuktan birinin odasında TV bulunmakta ya da çocuklar TV nin bulunduğu odada yatmaktadır.
TV Çocuklar üzerinde olumsuz etkilere sahip olabilir: Çocukları pasif öğreniciler haline getirebilir Kalıpyargıları öğretebilir Saldırgan ve şiddet kullanan modeller sunabilir Dünyanın gerçek olmayan temsilini sunar Çocukların şişmanlığına katkıda bulunur TV çocuklar üzerinde olumlu etkilere de sahip olabilir: Güdüleyici eğitim programları sunabilir Uzak yerleri ve dünya hakkında bilgilerini artırır Olumlu davranışlar sergileyen modeller sunar
Televizyon çocuklar üzerinde ne kadar ve ne yolla etkilidir? TV izleme süresi ve nasıl izlendiği Sıkı izleyici X hafif izleyici Diğer bilgi kaynakları az X çok Gerçek X gerçek değil TV izlemedeki amaç Bilgi edinme amaçlı X keyif, vakit geçirme vb. TV programının özellikleri (hayali X dokümanter) Çizgi film Animasyon Kurgusal yapımlar Haber programları
Çocuk ve Gençler Üzerinde Olası zararlı Etkiye Sahip İçerik Alanları 1. Şiddet ve korku 2. Kaba konuşma, küfür ve olumsuz örnek oluşturabilecek davranışlar 3. Cinsellik
Ankara da farklı sosyoekonomik düzeylerdeki ilköğretim okullarında 1800 çocuk ve aileleri üzerinde RTÜK tarafından yaptırılan bir ankete göre; Bilgilenmek İsteyen Anne- Babalar 76% Bilgilenmek İstemeyen Anne- Babalar 24%
Şiddet Çocukların medyada izledikleri şiddet arttıkça çocuklar; başkalarına karşı daha fazla saldırgan davranış sergilemekte daha fazla düşmanlık duyguları beslemekte daha korkulu ve daha güvensiz olmakta başkalarının çektiği acı ve eziyete karşı duyarsızlaşmakta gittikçe şiddeti daha arzular hale gelmekte kaygı ve uyku bozuklukları göstermektedirler.
Korkutucu İçerik Ayrılık kaygısına yol açmakta Uykudaki kâbusları ve diğer korkuları arttırmakta Dünyanın tehlikeli ve korkunç bir yer olduğu inancını geliştirmekte Korku duyan çocuğun kaygısını artırmakta ve onu daha kolay incinebilir hale getirmektedir.
Cinsellik Nasıl sunulduğuna bağlı olarak değişmekle birlikte TV deki cinsellik; şiddetle birlikte yer aldığında küçük çocukların cinselliği yanlış yorumlamalarına yol açabilmekte, çocukların izledikleri yetişkin cinsel davranışlarından huzursuzluk duymalarına ve utanmalarına yol açmakta, gençler için bilgi kaynağı olmakta ve davranışı sergileyenler de rol modeli olarak kabul edilmekte, eğer sorumlulukları riskleri ve olumsuz sonuçları olmayan bir davranış biçiminde sunuluyorsa, gençlerin cinsellikle ilgili doğru olmayan tutumlar geliştirmelerine yol açmaktadır.
Olumsuz Örnek Oluşturabilecek Davranışlar Çocukların televizyon programlarında izledikleri her türlü ayırımcılık, alkol, sigara ve madde kullanımı, suç davranışları, kaba, bayağı ve küfürlü konuşmalar; özellikle çocuk ve gençlerin önem verdikleri ve beğendikleri karakterler tarafından sergileniyorsa taklit edilme artmaktadır. Gençler karakterle özdeşim kurduklarında bu davranışları sergileyen karakter gibi davranmaktadır. Gençlerin kimlik oluşumunu olumsuz yönde etkilemektedir.
Bütün çocuklar televizyondan aynı şekilde mi etkilenmektedir? Çocuğun gelişimsel özellikleri ve cinsiyeti Ailesel özellikler ve sosyoekonomik çevre Çocuğun mizaç özellikleri
Yaş Kategorileri Çocuk ve gençlerin zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim düzeylerine göre belirlenen yaş grupları; 7 yaş ve altı 7-13 yaş 13-18 yaş
7 Yaşın Altındakiler Hayal ile gerçeği ayırt edemediği için korku ve şiddet öğeleri içeren animasyonlar Cansız nesnelere insan özellikleri yüklediği için endişe ve korku yaratan hayali kahramanların yer aldığı yapımlar Kendi yetenek ve kapasitesini abarttığı, gerçekçi olarak değerlendiremediği ve çizgi film kahramanlarını da gerçek sandığı için saldırgan davranışlar içeren yapımlar Algısal olarak belirgin özelliklere örneğin hızlı, renkli ve yüksek sesli görüntü akışına daha kolay ilgi gösterdikleri için fantastik yaratıkların ani değişim ya da dönüşümlerini içeren korkutucu yapımlar Dikkati çabuk dağıldığı ve hızla akan görüntülerdeki bilgiyi tam olarak anlamadıkları için çok kısa süreli şiddet ya da korku içeren yapımlar Davranışın altındaki niyeti değil, sonucu kavradıkları için amacı iyi olarak sunulan saldırgan davranışlar
7-13 Yaş Kişiliğe yönelik kaygılar ve sosyal korkular, nesnel korkuların yerini aldığı için kendi yaşadığı ortamlara ve kendi ya da ailesine ve akranlarına benzer kişilerin başına gelen kötü şeyleri içeren yapımlar Başka grupları kendini ait hissettiği grubun değerleriyle ve bakış açısıyla değerlendirdiği için değerlerine, inanç ve tutumlarına olumsuz etkisi olabilecek yapımlar Gerçek olaylar ile kurgulanmış olaylarda yer alan gerçekliği ayırt etmekte zorlanabileceği için gerçeklik etkisini arttıran her türlü efektin yer aldığı yapımlar Somut olayları anlar, soyut fikirleri anlamakta güçlük çeker; ince alay, eleştiri ve aşağılamaları tam olarak anlamadığı için bu tür yapımlar Otoriteyi koşulsuz kabul ettiği ve davranışlarını sorgulamadığı için otorite adına yapılan şiddet içerikli davranışların yer aldığı yapımlar
13-18 Yaş Kendi yaşıtlarından gelen iletiler daha etkilidir; yaşıtı olumsuz karakterlerden çok daha fazla etkileneceği için bu tür yapımlar Cinsel, politik, etnik ve dini alanlarda çeşitli denemelerle bir kimlik oluşturmaya çalışıldığı için olumsuz rol modelleri içeren yapımlar Cinsellik ve cinsel davranışlar ilginin arttığı ve kız-erkek ilişkilerinde medyayı bilgi kaynağı olarak kullanıldığı için cinsellik, sonuçları ve ilgili riskler konusunda gerçekçi olmayan ve uyarıcı gösterimler içeren yapımlar ve bayağı cinsel konuşmalar Kuralları ve sınırları zorlamanın denendiği, riskli davranışlara girişilebildiği ve kendine bir şey olmayacağı inancı taşındığı için şiddet ve korku öğeleri yoğun yapımlardan düşündüklerinden daha fazla etkilenebilecekleri için bu tür yapımlar Oyuncularla güçlü bir şekilde özdeşim kurulduğu, onların niteliklerinin yüceleştilerek taklit edildiği için ayrımcılık ile alkol sigara ve madde kullanımı ve kaba konuşma sergileyen karakterlerin yer aldığı yapımlar
Cinsiyet Farklılıkları Fiziksel saldırganlık söz konusu olduğunda erkeklerde daha sıklıkla gözleniyor; ancak kızlarda da dolaylı saldırganlık daha fazla. 2006 yılında tamamlanan ve 570 çocuk üzerinde yapılan bir araştırmada çocuklar 5 yaşındayken izledikleri programlar belirleniyor ve aynı çocuklar lise öğrencisi olduklarında Okul başarıları Kitap okumaları Yaratıcılıkları Saldırganlıkları ölçülüyor 5 yaşındayken Susam sokağı gibi eğitici programları daha fazla izleyen özellikle erkek çocukları daha fazla olumlu sonuç gösteriyor.
TV nin Dolaylı Etkileri TV ve okul başarısı: TV izleme süresi arttıkça okul başarısı azalıyor Sıkı izleyiciler (günde 5-6 saaten fazla), okuma, yazılı ifade ve matematikte dahaz TV izleyen cocukalara göre daha başarısız (ödevlere ayrılan süreye ya da cinsiyete göre değişmiyor). Alt SED de günde 3 saate kadar izleme başarıyı arttırıyor. TV izleme süresinin yanı sıra içeriğin de etkili olduğu ve çocuklarıyla eğlence programlarını izleyen anne babaların bilgi edinmek için onları daha çok okumaya yönelttikleri görülmüş. TV izleme ve şişmanlık: Hareketsizlik ve TV karşısında atıştırma şişmanlık ve ilgili pek çok sağlık sorununa yol açmaktadır Günde 4 saatten fazla TV izleyen ve odasında TV bulunan çocuklarda obezitenin görülme sıklığı daha yüksek Çok fazla TV izleyen okulöncesindeki kızlarda kalça kemiği yoğunluğunun düşük olduğu, 8-12 yaşlarındakilerin ise metabolizma hızlarının daha düşük olduğu bulunmuş.
Televizyonun çocuklar üzerindeki etkisini daha olumlu yönde geliştirebilmek için neler yapılabilir? Medya okuryazarlığı eğitimi İçerik türleri hakkında bilgilenme ve kendi izleme programını yaratarak TV izlemeye daha az zaman ayırma Eleştirel TV izleme becerileri edinme, Kim hazırlamış? Ne için? Ne amaçla, Bundan kimin kazancı var? Kim kaybediyor? Verileni sosyal politik ve ekonomik yönleriyle değerlendirebilme. Sınıflandırma sistemleri Teknolojik yardımlar (elektronik kilitler, çip sistemi)
Anne babaların kullanabilecekleri stratejiler Çocuğu izleme, sınırlama Kendi değerlerini, tercihlerini ve görüşlerini ortaya koyarak program üzerinde çocukla konuşma Yayıncıların ve devletin (RTÜK) sorumluluğu