TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI ( SODEP Sosyal Demokrat Parti Anayasa TASLAGI 01.07.2011) Türkiye Cumhuriyeti yurttaşları olarak, özgürlük, eşitlik, adalet, barış, refah ve huzur içinde kardeşçe kaliteli bir yaşam sürmek; bütün dünya ulusları ve insanlarıyla karşılıklı saygıya ve dostluğa dayalı yoğun ilişkiler kurmak isteği ve iradesiyle bu Anayasa yı benimsiyor ve ilan ediyoruz. BİRİNCİ BÖLÜM Genel İlkeler Devletin Şekli ve Niteliği Madde 1. Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Egemenlik Madde 2. Egemenlik milletindir. Millet egemenliğini Anayasada belirtilen kurallara göre yetkili organları eliyle; uluslararası topluluk ve kuruluşlara katılma halinde, diğer uluslarla birlikte ve bu topluluk veya kuruluşların yetkili organları yoluyla kullanır. Devlet Organları Madde 3. Yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından; Yargı yetkisi millet adına bağımsız mahkemelerce; Yürütme yetkisi ve görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu nca kullanılır ve yerine getirilir. Devletin Tarafsızlığı Madde 4. Devlet cinsiyet, ırk, milliyet, soy; din, inanç veya inançsızlık; siyasal ve felsefi düşünce ve görüşler ve bireysel yaşam tercihleri karşısında tarafsızdır. Devlet dini kural koyamaz. Bir din kuralını yasa haline getiremez. Yasama, yargı ve yürütme işleri ve kanunlar din esasına dayandırılamaz. Devlet işleri din işlerinden ayrı yürütülür. Anayasanın Bağlayıcılığı Madde 5. Anayasa hükümleri yasama, yürütme ve yargı organları ile idareyi, özel ve kamusal kuruluşları ve kişileri bağlar. Kanunlar hukuka ve Anayasaya aykırı olamaz. İKİNCİ BÖLÜM Hak ve Özgürlükler Hak ve Özgürlükler Madde 6. Herkes, cinsiyet, ırk, soy, köken, dil, din, siyasal veya felsefi inanç ve görüş ayrımı gözetilmeksizin kanun önünde eşittir; kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez hak ve özgürlüklere sahiptir. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz.
Bundan önceki Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi nde, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi nde, Paris Şartı nda ve Türkiye nin taraf olduğu öteki insan hakları belgelerinde sayılan temel hak ve özgürlükler, Türkiye Cumhuriyeti yurttaşları ve Türkiye de yerleşik veya geçici olarak bulunan kişiler için kazanılmış haktır. İnsanlığın tarih boyunca zorlu mücadeleler sonucu elde ettiği ve bu anayasaca da tanınan üç kuşak hak ve özgürlüklerin başlıcaları aşağıda gösterilmiştir: - Temel Hak ve Özgürlükler: * Yaşama, maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkı * İnsan onuruyla bağdaşmayan işlemlerden korunma hakkı * Korkudan uzak yaşama ve adil yargılanma hakkı * Mülkiyet ve miras hakkı * Serbest girişim özgürlüğü, * Özel hayatın gizliliği * Konut dokunulmazlığı * Din, vicdan ve ibadet özgürlüğü * Düşünce ve ifade; basın ve yayın özgürlüğü * Toplantı ve gösteri özgürlüğü * Örgütlenme özgürlüğü * İletişim özgürlüğü * Yerleşim ve seyahat özgürlüğü * Hak arama özgürlüğü * Seçme, seçilme, oy bildirme hakkı * Kamu yönetimine katılma hakkı * Kamu hizmetlerine girme hakkı * Siyaset hak ve özgürlüğü, vb.. - Sosyal Hak ve özgürlükler: * Açlık, yoksulluk ve yoksunluk sınırının üzerinde geçim hakkı * Serbest toplu pazarlık, toplu sözleşme, grev ve lokavt hakkı * Emeklilik hakkı * Ücretli izin hakkı * İşsizlik sigortası * Temel sağlık hizmetlerinden parasız yararlanma hakkı * Parasız temel eğitim hakkı * Sağlıklı bir konutta barınma hakkı, vb.. - Üçüncü kuşak haklar * Kadının sosyal eşitliği * Çocuk hakları * Engelli hakları * Yaşam tercihini yaşama hakkı
* Barış hakkı * Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı * Kent Hakları, * Yerel yönetimlerin özerkliği, * Azınlık hakları; kendi dilini ve kültürünü özgürce yaşama ve kullanma hakkı * Kamusal ve özel bütün kurum ve kuruluşlarda yönetime katılma hakkı * İnsanlık gelişmesinden yararlanma hakkı * Kalkınmadan pay alma hakkı, vb Bir hakkın veya özgürlüğün bu anayasada belirtilmemiş olması, o hakkın veya özgürlüğün bu anayasaca tanınmadığı anlamına gelmez. Bu anayasadaki hak ve özgürlükler, ülkenin bütünlüğünü zedeleyecek, toplumun dirliğini ve barış içinde bir arada yaşama ortamını bozacak ve insan haklarına dayalı demokratik hukuk devletini sarsacak şekilde kullanılamaz. Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması Madde 7. Hak ve özgürlükler ancak kanunla sınırlanır. Hak ve özgürlüklerin özünü yok edici veya zedeleyici sınırlamalar konamaz. Hak ve özgürlükler, bu anayasaya, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi ne, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ne, Türkiye nin taraf olduğu uluslararası insan hakları belgelerine ve evrensel hukuka aykırı olarak sınırlanamaz. Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması ve Kötüye Kullanılması Madde 8. Devletin varlık nedeni ve asıl görevi kişilerin en ileri evrensel hak ve özgürlükleri kullanabileceği koşulları ve ortamı sağlamak ve güvence altına almaktır. Bu anayasada yazılı hak ve özgürlüklerin, bu anayasa ile tanınan hakları ve demokratik hukuk devletini ortadan kaldırmak amacıyla kötüye kullanılmasını önlemek de devletin görevidir. Kamu kurumları ve görevlileri tarafından hak ve özgürlükleri zedelenen kişinin uğradığı zarar devletçe ödenir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Siyasal Haklar Yurttaşlık Madde 9. Türkiye Cumhuriyeti uyruğu anababanın veya ananın veya babanın çocuğu olan kimseler ile T.C. sınırları içinde doğan çocuklar Türkiye Cumhuriyeti Yurttaşıdır. Yurttaşlığın sonradan kazanılması veya yurttaşlıktan çıkarılma ile ilgili kurallar kanunla düzenlenir. Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlığını doğuştan kazanmış olan bir kimse yurttaşlıktan çıkarılamaz.
Siyaset Hakkı ve Siyasal Partiler Madde 10. Yurttaşlar siyaset yapma, siyasal parti ve örgütler kurma ve usulüne göre siyasal partilere girme hakkına sahiptir. Siyasal partiler önceden izin almadan kurulurlar. Siyasal partilerin örgütlenmeleri ile iç işleyişleri, demokratik kurallara uygun olarak, kendi tüzüklerinde düzenlenir. Partiler tüzük ve programlarında ve çalışmalarında cinsiyet, ırk, soy, din veya mezhep ayrımcılığı gözetemezler. Siyasal partiler şiddeti içeren örgütlenmeler ile şiddeti savunan veya öneren programlar yapamaz ve görüşler ileri süremezler. Silahlı kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensupları ile hakimler ve savcılar siyasal partilere üye olamazlar. Siyasal partilerin ve adayların gelirleri ve harcamaları saydam olur; bağımsız denetçilerce denetlenir ve açıklanırlar. Siyasal partilere, en son genel seçimlerde aldıkları oy oranına göre hazineden yardım yapılır. Seçme ve Seçilme Hakkı Madde 11. 18 yaşını dolduran her Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı seçme, referandum ve plebisitlere katılma; 25 yaşını geçen her yurttaş ulusal ve yerel yönetimlere seçilme hakkına sahiptir. Ulusal ve yerel meclislerde, cinsiyetlerden birinin enaz üçte bir oranında temsili gereklidir. Kısıtlılar, kamu hizmetinden yasaklılar, yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olanlar seçimlerde aday olamazlar ve seçilemezler. Seçimler Madde 12. Seçimler, genel, gizli, eşit, tek dereceli oy ve açık sayım esasına göre yapılır. Seçimlere bağımsız adaylar, partiler ve siyasi parti koalisyonları katılabilirler. Milletvekili seçimlerinde seçim çevreleri 7 ila 10 milletvekilinden oluşur. Seçim çevrelerinde, seçilecek milletvekili sayısı ile seçmen sayısının dengeli olması, oy eşitliği ilkesi gözetilir. Milletvekili genel seçimleri ile yerel yönetim genel seçimleri dört yılda bir, iki yıl arayla ve sırayla yapılır. İki yılda bir, Ekim ayının üçüncü Pazar günü seçim günüdür. Savaş hali hariç seçimler ertelenemez. Seçimlerin yürütülmesi ile ilgili yasalarda yarışma adaleti gözetilir. Milletvekili seçimi sonuçlarının değerlendirilmesinde temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkeleri bağdaştırılır. Milletvekili seçimlerinde, seçim barajı Avrupa Birliği ortalamasını aşamaz.
Yerel seçimlerde, her yerel yönetim birimi bir seçim çevresidir. Yerel yönetim başkanı, tek dereceli seçimle seçilir. Yerel meclis seçimlerinde barajsız tam oranlı temsil sistemi uygulanır. Seçimlerin Yenilenmesi, Ara Seçimler Madde 13. Seçimler, Bakanlar Kurulu nun güvenoyu alamaması durumunda veya Başbakan ın istemi ve Cumhurbaşkanı nın onayı ile veya Meclis in kararı ile iki ay içinde yenilenir. TBMM üye tam sayısının yüzde beşinden fazlasının veya bir seçim çevresinin tüm üyeliklerinin boşalması halinde boşalan yerler için, iki ay içinde ara seçim yapılır. Ara seçimde seçilenler, ilk olağan seçim gününe kadar görev yaparlar. Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi Madde 14. Seçimler, hakim yönetimi ve gözetimi altında yapılır. Bu iş, Yüksek Seçim Kurulu tarafından örgütlenir ve yerine getirilir. Yüksek Seçim Kurulu, beş Yargıtay, dört Danıştay üyesinden oluşur. Bu üyeleri ve ikişer yedeğini Yargıtay ve Danıştay Genel kurulları gizli oyla ve salt çoğunlukla seçerler. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Devletin Temel Kuruluşu, Organları ve Görevleri YASAMA Yasama Yetkisi ve TBMM Madde 15. Yasama yetkisini Millet adına Türkiye Büyük Millet Meclisi kullanır. TBMM, beşyüz milletvekilinden oluşur. Milletvekilleri seçildikten sonra şu yemini ederek göreve başlarlar: Milletvekilliği görevimi, tam bir dürüstlükle yürüteceğime, demokratik hukuk devleti ilkelerine bağlı kalacağıma, halkın mutluluğu için çalışacağıma söz veririm. Üyelikle Bağdaşmayan İşler ve Milletvekilliğinin Düşmesi Madde 16. Milletvekilleri ile bakanlar, konumlarını kendilerine, yakınlarına veya başkalarına özel çıkar sağlayacak şekilde değerlendiremezler; kişisel çalışmalarına bağlı mesleki faaliyette bulunamazlar; özel işlerini kayyuma devrederler; milletvekilliği aylık ve ödenekleri dışında, bir kamusal kaynaktan veya danışmanlık, yöneticilik gibi kişisel çalışmaya bağlı hizmetlerden gelir sağlayamazlar; simgesel ve onursal önemi olanlar dışında armağan kabul edemezler.
İstifa eden üyenin üyeliği istifa dilekçesinin Meclis te oylanıp kabul edilmesiyle; seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyen üyenin üyeliği, hakkındaki kesin hükmün Meclis Başkanlığı na ulaşması ile düşer. Miletvekili Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlık Madde 17. Milletvekilleri, TBMM çalışmalarındaki söz ve oylarından, Meclis te ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Şiddeti savunma, önerme ve özendirme ile hakaret hali milletvekili sorumsuzluğu kapsamına girmez. Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen üye, ağır cezayı gerektiren suçüstü durumu dışında tutulamaz ve tutuklanamaz. Suç atılan milletvekilleri veya dışardan atanan bakanlar hakkındaki hazırlık soruşturmasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yürütür; yargılamayı Yargıtay Başkanınca daha önceden belirlenmiş Ceza Dairesi yapar. Ödenek ve Yolluk Madde 18. TBMM üyelerine ve Meclis dışından atanan bakanlara her ay yeterli miktarda ödenek ve yolluk ödenir. Bu ödenek en yüksek devlet memurunun aldığı aylığı; yolluk ise ödeneğin yarısını aşamaz. Bu ödenek ve yolluğun kesin tutarı her yıl bütçede belirlenir. TBMM nin Yetki ve Görevleri Madde 19. TBMM, yasaları yapar, değiştirir ve kaldırır; Bakanlar Kurulu nu ve bakanları denetler, af çıkarır, vergi koyar, bütçe ve kesin hesap tasarılarını görüşür ve oylar, uluslararası anlaşmaları onaylar, para basılmasına ve hükümetin teklifi ile savaş ilanına, yurtdışına silahlı kuvvet gönderilmesine karar verir. Yasa önerisi yapmaya, Bakanlar Kurulu ve Milletvekilleri yetkilidir. Bu önerilerin görüşülmesi ve kabulü ile ilgili yöntem ve kurallar iç tüzükte düzenlenir. Bakanlar Kurulu temel hak ve özgürlükler dışındaki konularda Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilir. Yayınlanışından itibaren altmış gün içinde Meclis te görüşülüp kabul edilmeyen Kanun Hükmündeki Kararname yürürlükten kalkar. Meclis Denetimi Madde 20. TBMM, soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır. Gensoru önergesi, Bakanlar Kurulu veya Bakanlar hakkında, grubu bulunan siyasal partilerce veya en az 20 milletvekili tarafından verilir. Verilişinden itibaren en çok bir hafta içinde gündeme alınması hususu görüşülür ve oylanır. Gündeme alınması halinde, ancak bir tam gün geçtikten sonra görüşülebilir. Görüşülmesi yedi tam günden sonraya ertelenemez.
Görüşmelerden sonra verilen güvensizlik önergeleri de bir tam gün geçtikten sonra ve en çok yedi gün içinde görüşülür. Bakanlar Kurulu nun veya bir bakanın gensoru ile düşürülmesi için, Meclis üye tam sayısının yarıdan bir fazlasının oyu gereklidir. Başbakan veya bakanlar hakkında, Meclis üye tam sayısının en az onda biri tarafından verilen önerge sonucu soruşturma açılması istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve karara bağlar. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, siyasal partilerin güçleri oranında üye verdikleri bir komisyon kurulur. Bu komisyon raporunu iki ay içinde Meclis Başkanı na verir. Meclis, raporu öncelikle görüşür ve karara bağlar. Yüce Divana sevk kararı salt çoğunlukla verilir. TBMM Çalışmaları Madde 21. TBMM, her yıl Ekim ayının ikinci Salı günü toplanır. Genel Seçimlerden sonraki ilk toplantı günü, Yüksek Seçim Kurulu nun kesin seçim sonuçlarını açıklamasını izleyen ilk Salı dır. Meclis Başkanlık Divanı, Meclisteki grupların gücü dikkate alınarak, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Yazman Üyeler ve Yöneticilerden oluşur. Mecliste bir grup oluşturmak için enaz 20 milletvekili gerekir. Meclis in toplantı yeter sayısı 165, karar yeter sayısı ise hazır bulunanların yarıdan bir fazlasıdır. Meclis görüşmeleri açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır. Gizlilik kararı alınan görüşmeler, üzerinden 20 yıl geçmeden yayımlanamaz. Meclis tatili sırasında, Meclis Başkanı, üyelerin beşte biri, Cumhurbaşkanı ya da Bakanlar Kurulu Meclisi toplantıya çağırabilir. Meclis, çalışmalarını İçtüzük e göre yürütür. YÜRÜTME Yürütme Yetkisi ve Görevi Madde 22. Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ile Bakanlar Kurulu ve belediyeler tarafından kullanılır ve yerine getirilir. Yürütme erkinin örgütlenmesinde yerinden yönetim ve yerel yönetimlerde yetki genişliği ilkeleri gözetilir. Cumhurbaşkanı Seçimi, Süresi, Yemini Madde 23. Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından ve 40 yaşını doldurmuş üyeleri arasından seçilir. Cumhurbaşkanı nın görev süresi iki yerel genel seçim arasını kapsar ve dört yıldır. Bir kimse ençok iki dönem Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Cumhurbaşkanı seçilmek için ilk iki turda Meclis üye tam sayısının yarıdan bir fazlasının oyu gereklidir. İlk iki turda bu sayıya ulaşılamamışsa, oylamalara iki gün ara verilir. Üçüncü tura ikinci turda en çok oy alan iki aday katılır ve oyların çoğunu alan Cumhurbaşkanı olur. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin parti üyeliği ve milletvekilliği düşer. Cumhurbaşkanı, siyasal partiler karşısında tarafsızdır. Cumhurbaşkanı, Meclis te yemin ederek göreve başlar. Cumhurbaşkanı nın yemin metni şöyledir: Cumhurbaşkanlığı görevimi tarafsızlıkla ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası na uygun olarak yerine getireceğime söz veririm. Cumhurbaşkanı nın Görev ve Yetkileri Madde 24. Cumhurbaşkanı devletin başıdır; Türkiye Cumhuriyeti ni ve ulusun birliğini temsil eder. Cumhurbaşkanı, Meclis te kabul edilen yasaları onbeş gün içinde yayımlar; uygun bulmadığı kanunu gerekçe göstererek bir daha görüşülmek üzere Meclis e geri gönderir. TBMM geri gönderilen yasayı tekrar aynen kabul ederse, yasa Cumhurbaşkanı nca yayımlanır. Cumhurbaşkanı, TBMM üyeleri arasından Başbakanı atar ve istifasını kabul eder. Cumhurbaşkanı, gerekli gördükçe Bakanlar Kurulu na başkanlık eder, yabancı devletlere elçiler gönderir, yabancı devletlerin temsilcilerini kabul eder; uluslararası anlaşmaları onaylar ve yayımlar; sürekli hastalık, sakatlık ve kocama nedeniyle belirli kişilerin cezalarını hafifletebilir veya kaldırabilir. Cumhurbaşkanı, görevleriyle ilgili işlerden sorumlu değildir. Vatan hainliği hali bunun dışındadır. Cumhurbaşkanı nın bütün kararları, Başbakan ve ilgili Bakanlarca imzalanır. Bu kararlardan Başbakan ve ilgili Bakanlar sorumludur. Cumhurbaşkanı nın görev süresinin dolmasına 15 gün kalınca veya Cumhurbaşkanlığı makamı herhangi bir nedenle süre tamamlanmadan boşalınca, Meclis yeni Cumhurbaşkanı nı seçer. Boşalma dolayısıyla seçilen Cumhurbaşkanı öncekinin görev süresini tamamlar. Cumhurbaşkanı nın hastalığı veya yurtdışına çıkması gibi nedenlerle görevinin başında bulunmaması halinde, kendisine Meclis Başkanı vekȃlet eder.
Bakanlar Kurulu / Kuruluş Madde 25. Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakan dahil Bakanlar Kurulu üye sayısı TBMM üye tam sayısının yirmide birini geçemez. Bakanları, Meclis içinden veya dışından Başbakan seçer. Meclis dışından seçilenlerin Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmaları şarttır. Başbakan, Bakanlar Kurulu listesini Cumhurbaşkanı na sunar. Cumhurbaşkanı nca onanan Bakanlar Kurulu listesi Meclis te okunur. Bakanlar Kurulu, Hükümet Programını en geç bir hafta içinde Meclis Başkanlığı na verir. Program, Meclis te okunmasından iki tam gün geçtikten sonra, Meclis te görüşülür. Görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra, güven oylaması yapılır. Güvenoyu, oylamaya katılanların yarıdan bir fazlasıdır. Güvensizlik için Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu gerekir. Hükümet güvenoyu alamazsa, üç ay içinde Genel Seçimlere gidilir. Cumhurbaşkanı nca atanmış olan hükümet, seçimlere kadar ülkeyi yönetir. Görev ve Siyasi Sorumluluk Madde 26. Bakanlar Kurulu, Meclis ve millet karşısında bir bütün olarak sorumludur. Meclis dışından bakan olarak atananlar milletvekili yemini ile göreve başlarlar. Milletvekilleri gibi ödenek ve yolluk alırlar. Başbakan, bakanlıklar arası eşgüdümü ve işbirliğini sağlar ve Hükümet işlerinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, işlerin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Bakanlar, kendi bakanlıklarındaki iş ve işlemlerden ayrıca sorumludurlar. Bakanlıkların Kurulması Madde 27. Bakanlıklar kanunla veya başbakanın önerisi ve Cumhurbaşkanı nın onayı ile kurulur. Herhangi bir nedenle boşalan bakanlığa onbeş gün içinde atama yapılır. Boş bakanlık onbeş gün içinde doldurulmadığı takdirde Bakanlar Kurulu ortak karar alamaz. Bir bakanın izin, hastalık, yurtdışı gezi vb... nedenlerle görevinin başında bulunmaması halinde, kendisine, Başbakan ın belirlediği bir başka bakan vekalet eder. Ancak, bir bakan birden fazla bakana vekalet edemez. İdare Madde 28. İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür. İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır. Merkezi ve Yerel yönetimlerin kuruluş, işleyiş, görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Bu düzenlemede, yerinden yönetim ve yerel yönetim ilkeleri gözetilir. Kamu tüzel kişiliği kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.
Silahlı Kuvvetler ve Ulusal Savunma Madde 29. Silahlı Kuvvetler Başkomutanlığı, Meclis in tüzel kişiliğinde içkindir ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur; Hükümetin sorumluluğu altında görev yapar. Ulusal güvenliğin sağlanmasından ve silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından Meclis e karşı Bakanlar Kurulu sorumludur. Silahlı Kuvvetlerin Komutanı Genelkurmay Başkanı dır. Genelkurmay Başkanı, Milli Savunma Bakanı nın önereceği adaylar arasından Bakanlar Kurulu nun önerisi üzerine Cumhurbaşkanı nca atanır; görev ve yetkilerinden dolayı Milli Savunma Bakanı na karşı sorumludur. Eğitim ve Öğretim Madde 30. Eğitim ve öğretim serbesttir. Devlet bütün yurttaşların ve Türkiye de yerleşik kişilerin, dünyanın her yerinde iş bulabilecek bilgi ve beceriyle donanması ve insanlık kültürünün soy ürünlerinden haberli olmasını sağlayacak eğitimi alması için gerekli önlemleri almak ve düzenlemeleri yapmakla sorumludur. Zorunlu öğretim en az 13 yıldır. Devlet zorunlu öğretim çağındaki her çocuğa bu eğitimi parasız sağlamakla yükümlüdür. Üniversiteler, Üniversitelerarası Kurul un koyduğu kural ve vakıflar veya özel şirketler tarafından kurulurlar. standartlara göre, devlet, Devlet Üniversiteleri özerktir, yönetimlerini kendileri belirler. Üniversitelerin ortak standartlarını, seçimle gelen Üniversitelerarası Kurul belirler, yürütür ve denetler. Devlet Radyo ve Televizyonu Madde 31. Devlet Radyo ve Televizyonu özerktir. Yayınlarını tarafsızlık ilkesine göre yapar. YARGI Yargı Yetkisi Madde 32. Yargı Yetkisi, Millet adına, bağımsız mahkemelerce kullanılır. Yargı Erkinin örgütlenmesinde Yargı Birliği ilkesi gözetilir. Mahkemelerin Kuruluşu ve Bağımsızlığı Madde 33. Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri, yargı bağımsızlığı ve doğal yargıç ilkelerine uygun olarak kanunla düzenlenir.
Hakimler, anayasaya, kanuna, hukuka ve vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler; görevlerinde bağımsızdırlar. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde ve yargıyı etkileyecek davranışta bulunamaz. Yasama ve yürütme organları ile İdare, Mahkeme kararlarına uymak zorundadır. Hakimlik ve Savcılık Güvencesi Madde 34. Hakimler ve Savcılar azlolunamaz; kendileri istemedikçe, 65 yaşından önce emekli edilemez ve aylıklarından yoksun bırakılamaz. Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan hüküm giyenler ile meslekte kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler ve görevlerini sağlık bakımından yerine getiremeyecek olanlar hakkındaki yasal istisnalar saklıdır. Duruşmaların Açıklığı ve Karar Gerekçesi Madde 35. Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Genel ahlakın ve kamu güvenliğinin gerekli kıldığı hallerde ve küçüklerin yargılanmasında hakim kararıyla duruşmalar kapalı yapılabilir. Mahkeme kararları gerekçesiyle birlikte açıklanır. Doğal Yargıç Madde 36. Hiç kimse doğal yargıcından başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi doğal yargıcından başka bir merci önüne çıkarma sonucu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü mahkemeler kurulamaz. Anayasa Mahkemesi Madde 37. Anayasa Mahkemesi, birinci sınıf hakimler veya üst düzey devlet görevlileri veya hukuk ve yönetim bilimleri öğretim üyeleri arasından Cumhurbaşkanı ve TBMM tarafından seçilen üçer asıl birer yedek üye ile Yargıtay ve Danıştay dan kendi Genel Kurulları tarafından ve kendi üyeleri arasından seçilen üç er asıl birer yedek üye ve en az onbeş yıllık Avukatlar arasından Barolar Birliği Genel Kurulu nca seçilen üç asıl ve bir yedek üye olmak üzere 15 asıl 5 yedek üyeden oluşur. TBMM, Yargıtay, Danıştay ve Barolar Birliği Genel Kurullarında üye seçimi için salt çoğunluk aranır. Üyelerin görev süresi 15 yıldır. Bu süre sonunda yeniden seçilemezler. Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin ve Meclis İçtüzüğü nün, Anayasa ya ve Türkiye nin taraf olduğu uluslararası insan hakları belgelerine ve hukuka uygunluğunu şekil ve esas bakımlarından denetler; ancak yerindelik denetimi yapamaz. Anayasa değişikliklerini ise, sadece şekil bakımından denetleyebilir. Anayasa Mahkemesi kararları kesindir.
Yargıtay Madde 38. Yargıtay, adli mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme yeridir. Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış hakim ve Cumhuriyet Savcıları ile bu mesleklerden sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından salt çoğunlukla seçilir. Danıştay Madde 39. Danıştay, kanunların başka idari yargı mercilerine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, Bakanlar Kurulu nca gönderilen kanun tasarıları hakkında görüşlerini bildirir, tüzük tasarılarını inceler ve yasayla verilen başka işleri yapar. Danıştay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış hakimler ve savcılar ile yüksek kamu görevlileri arasından HSYK nca salt çoğunlukla seçilir. Yüce Divan Madde 40. Yüce Divan, Yargıtay Başkanı ile Yargıtay Ceza Daireleri Başkan ve Üyelerinin en kıdemli sekiz hakiminden oluşur. Yüce Divan TBMM kararıyla Cumhurbaşkanını, Başbakanı ile Bakanlar Kurulu Üyelerini ve kendi genel kurulları kararıyla Yüksek Yargı Organı Başkan ve Üyelerini ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısını görevleriyle ilgili suçlardan dolayı yargılar. Yüce Divan kararlarına karşı Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kurulu na başvurulabilir. Sayıştay Madde 41. Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir giderleri ile mallarını Meclis adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Uyuşmazlık Mahkemesi Madde 42. Uyuşmazlık Mahkemesi, Adli ve İdari Yargı Mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili ve görevlidir. Hakim ve Savcılar Yüksek Kurulu Madde 43. Adli ve İdari hakim ve savcıların özlük işleri, onyedi üyeden oluşan Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından yürütülür. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, birinci sınıf hakimler veya üst düzey devlet görevlileri veya hukuk ve yönetim bilimleri öğretim üyeleri arasından Cumhurbaşkanı ve TBMM tarafından seçilen üçer asıl birer yedek üye ile Yargıtay ve Danıştay dan kendi Genel Kurulları tarafından ve kendi üyeleri arasından seçilen üç er asıl birer yedek üye, en az onbeş yıllık Avukatlar arasından Barolar Birliği Genel Kurulu nca seçilen üç asıl ve bir yedek üye
ile Adalet Bakanı ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı ndan oluşur. TBMM, Yargıtay, Danıştay ve Barolar Birliği Genel Kurullarında üyelerin seçilmesi için salt çoğunluk aranır. Üyelerin görev süresi 15 yıldır. Bu süre sonunda yeniden seçilemezler. Hakim ve Savcıların Denetimi Madde 44. Hakim ve Savcıların denetimi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu na bağlı denetçi yargıçlar tarafından yerine getirilir. BEŞİNCİ BÖLÜM Olağanüstü Yönetimler Olağanüstü Hal Madde 45. Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bulanım gibi durumlarda; veya Anayasal demokratik düzeni veya temel hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi dört ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Sıkıyönetim Madde 46. Anayasa nın tanımladığı düzene veya temel hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilanı gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyet e karşı eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin bölünmezliğini tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması sebepleriyle, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, süresi dört ayı aşmamak üzere yurdun bir kısmında veya bütününde sıkıyönetim ilan edebilir. Olağanüstü hal ve sıkıyönetim kararları derhal T.C. Resmi Gazete de yayımlanır ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ne sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde değilse hemen toplantıya çağrılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan kararını kaldırabilir, süresini kısaltabilir veya hükümetin teklifi üzerine, her defasında iki ayı geçmemek üzere süreleri uzatabilir. ALTINCI BÖLÜM Son Hükümler Kanunlar Madde 47. Bu anayasada düzenlenmeyen veya ana hatları ile düzenlenen konular, bu anayasaya uygun olarak kanunlarla düzenlenir.
Anayasanın Değiştirilmesi Madde 48. Anayasanın değiştirilmesi Meclis üye tam sayısının en az dörtte biri tarafından yazıyla önerilebilir. Anayasanın değiştirilmesine ilişkin öneriler ivedilikle görüşülemez. Anayasa değişikliklerinin gerçekleşebilmesi için, Meclisin üye tam sayısının enaz üçte ikisinin oyu gereklidir. Başlangıç ve Madde Başlıkları Madde 49. Başlangıç kısmı ve madde başlıkları anayasa metnine dahildir. Yürürlük Madde 50. Meclis tarafından usulüne göre görüşülüp benimsenen bu metin, halk oyuna sunularak kabul edilip