YÖNETĠM VE ORGANĠZASYON HEDEFLER Bu konunun sonunda, Ekibin ne olduğu ve nasıl oluştuğunu Sağlık hizmetlerinde ekip çalışmasını Hemşirelik hizmetlerinde ekip çalışmasını öğrenmiş olacaksınız. ĠÇĠNDEKĠLER Ekip nedir ve nasıl oluşur? Sağlık hizmetlerinde ekip çalışması Hemşirelik hizmetlerinde ekip çalışması HAFTA 14
EKĠP NEDĠR VE NASIL OLUġUR? Ekip, önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak için bir araya gelmiş, birbirine bağımlı ve birlikte hareket eden iki veya daha fazla kişinin oluşturduğu topluluktur. Ekipler bir anda oluşuveren topluluklar değildir. Bir araya gelmiş bir grup yabancının oluşturduğu kümeden; birlik içinde hareket eden, iyi koordine edilmiş bir ekip oluşturmak biraz zaman almakta ve ekip üyeleri arasında büyük miktarda etkileşim gerektirmektedir. Örneğin; acil servis ekibi, yoğun bakım ekibi, hemşirelik hizmetleri ekibi vb. Bir çalıģma grubunun ekibe dönüģmesi için Ģu aģamalardan geçmesi gerekir: - KuruluĢ aģaması (Forming): Kuruluş aşaması tanışma ve yöneliş dönemidir. Üyeler bu dönemde birbirlerine ısınmaya ve birbirlerini karakter yönünden tanımaya çalışır. Bu aşama belirsizliğin çok olduğu, ekip üyelerinin kuralların ne olduğunu ve kendilerinden ne beklendiğini anlamaya çalıştığı, bağımlı davrandığı bir aşamadır. - KarıĢıklık veya karmaģa aģaması (Storming): Ekip üyelerinin kişiliklerinin ön plana çıktığı, kendilerinden beklenenler ve ekip içindeki rolleri konusunda daha bilinçli oldukları aşamadır. Bu aşamada üyeler ekibin görevlerini farklı şekilde algılayabilir ve çatışma ve anlaşmazlıklar yaşayabilir. - Biçimlenme aģaması ( Norming): Davranış biçimlerinin yerleşme dönemi olarak kabul edilen bu aşamada çatışmalar çözümlenmeye ve ekipte birlik sağlanmaya çalışılır. Ekip üyeleri arasındaki görüş farklılıkları ortadan kalkarken, bir ekip ruhu gelişmeye başlar. - BaĢarma aģaması (Performing): Başarma aşamasında en çok üzerinde durulan konu, sorunların çözümü ve ekipten beklenen görevlerin yerine getirilmesidir. Ekip üyeleri amaçlara ulaşmak için ellerinden geleni yapmaya çalışır. - Dağılma aģaması (Adjourning): Bu aşamada çalışmalar hızını kaybeder ve artık en önemli şey görevi yerine getirmek değil, başlanmış görevlerin bitirilmesidir. Ekip üyeleri arasında güçlü bir duygusal bağ oluşmuştur ve ekibin dağılacak olmasından kaygı duymaktadırlar. Üyeler hedefe ulaştıkları için sevinirken, ilişkileri sona ereceği için üzülür. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 2
Grubun bir aşamadan diğerine geçmesi çok belirgin olmayabilir. Bazı durumlarda ise gruplar iki aşamayı birden geçebilir. Hangi durumda ekip oluģturulmalıdır? Yapılacak iş ekip çalışması gerektiriyorsa Alınacak kararların tartışılarak ortak bir şekilde alınması isteniyorsa Daha etkin ve doğru kararlar alınmak isteniyorsa Birden fazla kişinin bilgi ve becerisine gereksinim duyuluyorsa Çalışanların motivasyonu ve iş doyumu artırılmak isteniyorsa Kurum içi ilişkiler ve kurum kültürü geliştirilmek isteniyorsa ekip oluşturulmalıdır. Sağlıklı bir ekip çalıģmasının olabilmesi için; 1. Ekip üyelerine, verilen görevleri yerine getirebilmeleri için yetki devri yapılmalıdır. 2. Ekip üyeleri birbirlerine karşı güven duygusuna sahip olmalıdır. 3. Yapılacak işlerin ortada kalmaması için her bir ekip üyesinin görev tanımı yapılmalıdır. 4. Ekip üyeleri arasında görev dağılımı yapılmalıdır. Ekip lideri, üyelerin her birinin deneyimlerini, gücünü, yeterliliklerini, sınırlılıklarını bilmeli ve ona göre görev dağılımı yapmalıdır. 5. Ekipte yeterli sayıda üye bulunmalıdır. Eksik üye bulunursa diğer üyelerin iş yükü artar, fazla üye bulunursa da koordinasyon ve iletişim zorlaşır. 6. Ekipte üyeleri yönlendirecek, onların koordinasyonunu sağlayacak bir lider olmalıdır. 7. Ekip üyeleri birbirlerine karşı saygılı olmalıdır. 8. Ekibin çalışmaları zaman zaman denetlenmelidir. Ancak tüm denetimler ekibin lideri tarafından yapılırsa bu kez lider, ekip üyesi kimliğini kaybeder ve bu durum ekip çalışmasına ters düşer. 9. Ekip üyeleri ortak değer yargılarına sahip olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 3
Ekip çalıģmasının zorlukları Ekip çalışması; - Ekip üyeleri arasında iyi bir iletişim becerisi gerektirir. - Ekip üyelerinin birbiri ile uyumlu çalışmasını gerektirir. - Ekip üyelerinin rol ve sorumlulukları, ekibin amacı tam olarak belirlenmemişse üyeler arasında çatışmalar yaşanmasına neden olabilir. - Ekipte karar verme süreci uzar. - Bağımsızlığa ve otonomiye değer verenler, ekip çalışmasında görevlendirildikleri zaman gruba uymak ve gruba göre hareket etmekte zorlanırlar. SAĞLIK HĠZMETLERĠNDE EKĠP ÇALIġMASI Sağlık ekibi, ortak hedefleri bireye kapsamlı, kaliteli ve hasta gereksinimlerini dikkate alan sağlık hizmeti vermek olan, iki veya daha fazla sağlık meslek üyesinin [hekim, hemşire, diyetisyen vb.) işbirliği içinde çalıştığı, ortak kararların alındığı, kaynakların ortak kullanıldığı, koordinasyon ve iletişimin sağlandığı bir birliktir. Hemşire, hekim, psikolog, diyetisyen, fizyoterapist, sosyal hizmet uzmanı gibi meslek üyelerinden oluşan sağlık ekibindeki her bir meslek üyesinin kendine özgü ve birbirini tamamlayıcı hizmet vermesi beklenir. Sağlık ekibi disiplinler arası olabildiği gibi disiplinler içi de olabilir. Disiplinler arası ekip, farklı sağlık meslek üyelerinden oluşur. Örneğin, ameliyathane ekibinde ameliyathane hemşiresi, cerrah, anestezist vb. farklı meslek üyeleri bulunur. Disiplinler içi ekip ise aynı mesleğe üye kişilerden oluşur. Örneğin, hemşirelik hizmetleri ekibinde başhemşire / hemşirelik hizmetleri müdürü, yardımcıları, servis sorumlu hemşireleri, enfeksiyon kontrol hemşireleri, eğitim hemşiresi gibi hemşirelik mesleği üyeleri bulunur. Sağlık hizmetleri, birden fazla sağlık meslek üyesinin ortaklaşa çalışmasını gerektiren özel bir uğraş alanıdır ve bu hizmetlerin sunumu disiplinler arası etkili bir ekip çalışmasını gerektirir. Sağlık hizmetinin üretiminden sorumlu farklı bilgi ve beceriye sahip meslek üyeleri, sağlığı geliştirmek ve hasta bireyi yeniden sağlığına kavuşturmak için işbirliği yapmak ve uzmanlıklarını birbirleri ile paylaşmak zorundadır. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 4
Sağlık hizmetlerinde ekip çalışmasını olumsuz etkileyen birçok faktör vardır. Geleneksel olarak sağlık hizmetlerinde hekimin ekip lideri olduğu, diğer üyelerin ise hasta ile ilgili verilen direktifleri yerine getirdiği bir ekip çalışması anlayışı vardır. Sağlıkla ilgili sorunların çözümünde hekimi tek otorite olarak gören toplum anlayışı da bu yöndeki algıyı güçlendirmektedir. Oysa tek bir meslek grubunun tıbbi bakım sürecini tümüyle yönlendirmesi ve bu süreç içinde yer alan faaliyetleri tek başına gerçekleştirmesi mümkün değildir. Hemşire dışındaki diğer sağlık meslek üyelerine, mesleki eğitimleri sırasında ekip çalışması konusunda yeterli eğitim verilmediği de gözlenmektedir. Bu durum ekip bilincinin ve ruhunun gelişmesini ve istenen nitelikte bir sağlık ekibinin oluşmasını engellemektedir. Sağlık meslek üyelerinin günümüz koşullarına uygun olarak görev tanımlarının yapılmamış olması da ekip çalışmasını olumsuz etkileyen faktörlerden biridir. Uygulama alanlarında geleneksel hizmet anlayışı ve hemşire, ebe, diyetisyen, eczacı gibi meslek üyelerinin yeterli sayıda olmaması, bu meslek üyelerinin birbirlerine ait görevleri üstlenmelerine ve bazı durumlarda da zorunlu bırakılmalarına yol açmaktadır. Özellikle hekim dışı sağlık personeli arasında hemşirelerden, diğer mesleklere ait görevlerin yerine getirilmesinde ara insan gücü olarak yararlanılması son derece yaygındır. Ancak daha önceki yasal düzenlemelerle de desteklenen bu durum hemşirelerin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen en son yasal düzenleme olan Hemşirelik Yönetmeliği ile hemşirelerin lehine değişecektir. Ekip çalışmasının yetersiz olduğu sağlık birimlerinde tedavi ve tanı işlemlerinde gecikme, hasta hakkında çelişkili bilgilere sahip olma, hizmetin kalitesinde düşme, sağlık meslek üyeleri arasında iletişimsizlik, mutsuzluk, doyumsuzluk gibi sorunlar yaşanabilmektedir.sağlık hizmetlerinde tam bir ekip anlayışının oluşturulabilmesi için sağlık meslek üyelerinin mesleki eğitimleri sırasında ekip çalışmasının var olduğu ortamlarda eğitilmesi, çalışma ortamlarında ekip anlayışının ve ekip ruhunun geliştirilmesi gerekir. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 5
Sağlık hizmetlerinde çağdaģ anlamda bir ekip çalıģması için; * Sağlık meslek üyelerinin yeteneklerinden en üst düzeyde yararlanılması ve her bir meslek üyesinin tanımlanmış rol, görev yetki ve sorumlulukları açısından bağımsız işlevlerini yerine getirmesi * Ekibi oluşturan bireyler arasında karşılıklı saygı duyması * Ekip üyelerinin birbirleri ile yakın işbirliği ve iletişim içinde olması * Ekibin, temel amacının kaliteli hasta bakımı olduğu bilincine sahip olması * Kişisel amaçların, ekip amaçlarının önüne geçmemesi * Ekipte belirli aşamalarda farklı meslek üyelerinin de liderlik yapabilmesi * Sağlık ekibi üyeleri arasında hiyerarşinin olmaması *Ortak amaç belirleme ve karar vermede ekip üyelerinin tamamının katılımı gerekir. Ayrıca, ekiple birlikte çalışma becerisinin artırılması için ekip üyelerine kişiler arası ilişkiler ve iletişim becerileri ile ilgili eğitim yapılmalı ve bu becerileri klinik uygulamalarda kullanılmaları için teşvik edilmelidir. Sağlık hizmetlerinde ekip çalıģmasının yararları Sağlık ekibi üyelerinin iş doyumunu, motivasyonunu ve buna bağlı olarak da performansını arttırır. Hasta bakım kalitesini arttırır. Hasta memnuniyetini arttırır. Sağlık kuruluşu için maliyeti düşürür. Hem hastaların hastanede kalış süreleri kısalır, hem de üyeler doyumlu bir iş ortamından ayrılmak istemedikleri için kurum yeni eleman almak zorunda kalmaz. Sağlık ekibi üyeleri kendi rollerini daha iyi anlarlar. Sağlık ekibi üyelerinin gelişimini ve birbirleri ile olan iletişimini arttırır. Daha iyi bir çalışma ortamı oluşturur. Ekip üyelerinin denetimine daha az gereksinim duyulur. Ekip üyeleri arasında sinerjik etki oluşturur. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 6
HEMġĠRELĠK HĠZMETLERĠNDE EKĠP ÇALIġMASI HemĢirenin sağlık bakım ekibi (hemģirelik ekibi) içindeki rolü Hemşire, eğitimiyle, kişiliğiyle, teorik bilgi ve uygulama becerisiyle, karar verme yeteneğiyle, hemşirelik hizmetlerini planlayarak uygulayabilen, ekip çalışmasını başarıyla yürütebilen, sağlık ekibi üyeleriyle uyum içinde çalışabilen sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez insan gücüdür. Çağdaş sağlık ekibi anlayışı içinde hemşirelerden, bağımsız fonksiyonlarını kullanabilmeleri, aktif profesyonel karar mekanizmalarında rol alabilmeleri, benlik saygısı yüksek, meslek bilinci tam, birlik ruhu gelişmiş hemşireler olmaları; araştırmacı, yaratıcı, iyi iletişime sahip, kendine güvenli ve güvenilir bir ekip üyesi olmaları beklenmektedir. Hemşirelik hizmetleri ekibinin bir üyesi olarak hemşire, Hemşirelik hizmetlerinin planlanması, organizasyonu, yönetimi, değerlendirilmesi amacıyla bireyler, aileler, toplumlar ve diğer sağlık personeli ile işbirliği yapma Hemşirelik bakım ekibine liderlik etme Hemşirelikle ilgili etkinlikler ve görevlerde diğer hemşirelik personelini görevlendirme ve yaptıkları çalışmalarda onları destekleme Sağlık hizmetlerinin planlanması, sunulması, geliştirilmesi, koordine edilmesi ve değerlendirilmesi konularında birden fazla meslek ve sektörden temsilcilerin oluşturdukları ekiplerdeki insanlarla işbirliği yapma Güvenilir ve uyumlu bir çalışma ortamı sağlanması amacıyla diğer meslek gruplarıyla işbirliği yapma gibi faaliyetleri de yerine getirir. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 7
ÖZET Bu derste ekibin ne olduğu ve nasıl oluştuğu ele alınmış, sağlık hizmetlerinde ve hemşirelik hizmetlerinde ekip çalışması ile ilgili bilgiler verilmiştir. YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Soylu F.(2007). Hemşirelerin ekip çalışmasına ilişkin görüşleri ve iş doyumları. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2. Ulusoy H, Tokgöz D M (2009). Hekim ve hemşirelerin ekip çalışmasına ilişkin görüşleri Pamukkale Tıp Dergisi 2(2):55-61. 3. Uyer G.(1993). Hemşirelik ve Yönetim, Hürbilek Matbaacılık, Ankara 4. Velioğlu P, Oktay S.(1995). Sağlık Kurumları Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir. 5. Yıldırım A. (2008) Sağlık hizmetlerinde etkili ekip çalışması yeni biçimli mesleki ilişkiler, Hastane Dergisi Sayı 50. Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 8
DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi ekip çalışması için gerekli olan koşullardan değildir? a) Ekip üyeleri arasında bağlılık olması b) Ekip üyeleri arasında iyi bir koordinasyonun olması c) Ekip üyelerinin ortak ilke ve değerlere sahip olması d) Ekip üyelerinin ortak bir amaca sahip olması e) Ekip üyelerinin bireysel hareket etmesi 2. Aşağıdaki ekiplerden hangisi disiplinler içi ekibe örnektir? a) Ameliyathane ekibi b) Yoğun bakım ekibi c) Acil servis ekibi d) Hemşirelik hizmetleri yönetimi ekibi e) Organ nakli ekibi 3. Çağdaş sağlık ekibi anlayışı içinde hemşirelerden aşağıdakilerden hangisi beklenemez? a) Alınan kararlarda söz sahibi olmaları b) Meslek bilincini geliştirmeleri c) İyi bir iletişim becerisine sahip olmaları d) Diğer sağlık ekibi üyelerinin liderliğinde çalışmaları e) Güvenilir bir ekip üyesi olmaları CEVAP ANAHTARI 1) E 2) D 3) D Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 9