ARALIK 2015
DÜNYA EKONOMİSİ 2015 yılı Aralık ayında, küresel ekonominin en önemli gündem maddesi FED in faiz artırımı sürecini başlatması 2008 yılında başlayan küresel krizin ardından parasal genişleme kararı alarak politika faizini 0 ila 0,25 aralığına çeken FED, beklendiği gibi, Aralık ayı toplantısının ardından, politika faizini 25 baz puanı artırarak 0,25-0,50 aralığına yükseltmiştir. FED in gelecek politika kararlarını ekonominin gelişimine göre ayarlayacağı ve kademeli bir artış hızı izlenileceği beklenirken, faizlerin 2016 yılı sonunda 1,375 seviyesinde olacağı tahmininde bulunuldu. Uzun süreden beri faiz artışını fiyatlayan FED in, faiz artırımına yönelik bu kararı ile birlikte Türkiye nin de dâhil olduğu gelişmekte olan ekonomilerden döviz çıkışı olacağı, faiz artışının ortaya çıkardığı getiri artışından yararlanmak ve risklerini azaltmak isteyen fonların gelişmiş ülkelere döneceğine yönelik beklentiler artış göstermiştir. Kademeli olarak devam edecek olan faiz artırımı süresince, gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı yaşanmaya devam edeceği ve ABD dolarının bu ülkelerin para birimleri karşısındaki güçlü konumunun sürmesi beklenmektedir. Küresel ekonominin en önemli gündem maddelerinden biri de petrol fiyatları Aralık ayı içerisinde, arz fazlasının artarak süreceğine yönelik beklentilerin artış göstermesiyle 2004 ten bu yana en düşük seviyesine gerileyen petrol fiyatları; enerji fiyatlarının 2016 yılında nasıl bir seyir izleyeceğine yönelik soru işaretlerini artırmaktadır. Çin ekonomisinden gelen son veriler ise, ekonomideki yavaşlamanın nispi de olsa ivme kaybettiğine işaret etmektedir. Kasım ayına ait sanayi üretimi verisinin yıllık bazda %6,2 oranında artması ekonomideki toparlanmanın sinyalini vermesine rağmen, %7 olan 2015 yılı büyüme hedefine ulaşılmasının önündeki riskler devam etmektedir. Avro Bölgesi nde ise; Avrupa Merkez Bankası tarafından uygulanmaya konan tedbirler piyasalara olumlu etki etse de, ekonomik aktivitedeki durgunluk sürerken, buna bağlı olarak enflasyon da düşük seyrini korumaktadır. Bu gelişmeler üzerine; Aralık ayındaki toplantısında Avrupa Merkez Bankası, varlık alım programını sonlandırma tarihini 2017 yılının Mart ayına uzatmıştır. Bu kararın, uzun vadede Avro Bölgesi ndeki ekonomik aktiviteyi hareketlendireceğini öngörebiliriz. TÜRKİYE EKONOMİSİ Türkiye ekonomisi; 7 Haziran Seçimleri sonrası yaşanan siyasi belirsizlik ortamı ve bu dönemde artış gösteren güvenlik endişelerinin yanında, ekonomik ve siyasi anlamda gerek küresel gerekse jeopolitik risklerin de had safhaya ulaşmasına rağmen, 2015 yılının 3. çeyreğinde beklentileri aşarak %4 oranında büyümüş ve pozitif büyüme performansını 24 çeyreğe çıkarmayı başarmıştır. FED in para politikasına yönelik beklentiler ile yön bulmaya çalışan ve Çin ekonomisindeki yavaşlamanın yanı sıra Avro Bölgesi ndeki durgunluktan da önemli ölçüde etkilenen bir küresel konjonktürde, Türkiye ekonomisinin yılın ilk 9 ayında %3,4 oranında büyüme kaydetmesi, ekonominin çarklarının dönmeye devam ettiğine işaret etmiştir. Avro Bölgesi nin %1.9, ABD ekonomisinin %2.2, Çin ekonomisinin %6.9, Japonya ekonomisinin %1, Almanya ekonomisinin %1.8, İngiltere ekonomisinin %2.3 ve Güney Kore ekonomisinin %2.7 büyüdüğü 2015 yılının 3. çeyreğinde, Türkiye ekonomisinin %4 lük bu performansı, büyümenin sürmesi adına önemli bir çabanın varlığına işaret etmektedir. Bu bağlamda Türkiye ekonomisi; 2016 yılına, 24 çeyrektir süregelen pozitif büyüme performansının verdiği bu motivasyonla birlikte girmektedir. 30 Mart 2014 te Yerel Seçimler ile başlayan, Cumhurbaşkanlığı Seçimi ile devam eden, ardından 7 Haziran ve 1 Kasım Genel Seçimlerine kadar süren yaklaşık 20 ay gibi kısa bir süre içerisinde, toplam 4 adet büyük seçim geçiren Türkiye, seçimsiz geçecek önümüzdeki 4 yıllık yeni dönemde yeniden ekonomi üzerine yoğunlaşmalıdır. Bu kapsamda; ekonomik büyümeyi artırarak orta gelir tuzağından sıyrılıp üst gelir grubuna dâhil olmak için, Türkiye ekonomisinde yeni bir hikâye ye gereksinim duyulmaktadır. Ekonomik istikrarın korunduğu, cari açığın ve enflasyonun aşamalı olarak düşürüldüğü bir ortamda, yapısal reformlar aracılığıyla büyümeyi artırmak, Türkiye ekonomisinin orta ve uzun vadedeki öncelikli hedefleri olmalıdır. Bu yeni hikâyenin en önemli unsuru olarak yapısal reformların hayata geçirilmesi sayesinde artırılacak büyüme potansiyeliyle, 2016 yılının 2015 yılından daha iyi geçeceğine inanıyoruz. Aralık ayı içerisinde açıklanan ve önceki yılın aynı ayına göre 4,6 puan büyüyen Ekim ayına ait sanayi üretimi verisi, yılın son çeyreğinde büyüme verisinin beklenenden yüksek çıkabileceğini ihtimalini güçlendirmektedir. 1 Kasım seçimlerinin hemen öncesinde, yaşanan siyasi belirsizlik ve güvenlik endişeleriyle artan risk primine rağmen Ekim ayında sağlanan bu sanayi üretimi artışı performansının Kasım ve Aralık aylarında da sürmesi halinde, Türkiye ekonomisinin OVP de hedeflenen yıllık %3 lük GSYH artış oranını aşacağını öngörebiliriz. Dış Ticaret: Ekim ayında ihracat, 2014 yılının aynı ayına göre %3,1 artarak 13,3 milyar dolar olurken, ithalat %11,9 azalarak 16,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatta gözlenen bu artış, 6 ay aradan sonra aylık bazda gerçekleşen ilk artış Böylece; 2015 yılı Ekim ayında dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre %42,5 azalmış ve 2015 yılının en düşük seviyesi olan 3,6 milyar dolara gerilemiştir. 2015 yılının Ocak-Ekim döneminde ise; bir önceki yılın aynı dönemine göre, ihracat %8,2 azalarak 120,5 milyar dolar, ithalat ise %13,0 azalarak 173,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. İthalatın ihracattan daha hızlı düşüş kaydetmesiyle, 2015 yılı Ocak-Ekim dönemi dış ticaret açığı %22,2 azalarak 52,7 milyar dolar oldu. Küresel petrol fiyatlarındaki düşük seyrin sürmesi, Ekim ayında da Türkiye nin ithalattaki enerji faturasını olumlu etkilemeye devam etmiştir. En büyük ithalat faslımızı oluşturan mineral yakıtlar ve yağların ithalatı Ekim ayında %34,8 yılın ilk 10 ayında ise %30,1 azalmıştır. Ekim ayında; yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi ürünleri ihracatı içindeki payı %4,1, orta yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %31,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yüksek teknoloji 2 3
ürünlerinin imalat sanayi ürünleri ithalatı içindeki payı %16,2, orta yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %45,6 dır. Böylece; yüksek teknoloji ihracatımız ile ithalatımız arasındaki fark, yani teknoloji açığı Ekim 2015 döneminde 1,750 milyar dolar seviyesinde En büyük ihracat pazarımız olan Avro Bölgesi ne olan ihracatımız, 2015 yılı Ekim ayında %10,7 artış kaydederek 10 ay aradan sonra ilk kez artış göstermiştir (en son Aralık 2014 te artış kaydetmişti). Avro Bölgesi nde ise son dönemde açıklanan veriler, bölgedeki ekonomik toparlanmanın hız kestiğin göstermektedir. Avrupa Merkez Bankası nın zayıf seyreden enflasyonu artırmak için varlık alım programında Aralık ayında ilave genişlemeye gidileceğine yönelik açıklamaları, bu bağlamda dikkat çekmektedir. Varlık alım programının genişletilmesiyle birlikte, uzun vadede bölgedeki ekonomik aktivitede gözlenecek muhtemel canlanma, en büyük ihracat pazarımız olması hasebiyle, Türkiye ekonomisinin dış ticaret rakamlarına da olumlu yansıyacaktır. Bununla birlikte; dolar kurundaki yüksek seviye dış ticaretimiz açısından bir risk olarak varlığını hissettirmeye devam etmektedir. Cari Açık: Ekim ayında cari işlemler dengesi, aynı döneme ait dış ticaret açığında gözlenen daralmanın önemli etkisiyle 133 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Böylece; geçtiğimiz Eylül döneminde fazla veren cari işlemler dengesi, Ekim ayında da denge noktasına yakın bir seviyede gerçekleşerek olumlu görünümünü sürdürmüştür. Ocak-Ekim dönemi cari açığı ise, bir önceki yılın aynı ayına göre %24,9 azalmış ve 25,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Yıllıklandırılmış bazda cari işlemler açığı ise 38,1 milyar dolar Bu rakam son 5 yılın en düşük yıllıklandırılmış cari açığı olarak kayıtlara geçmiştir. Ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının Ocak-Ekim döneminde, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yaklaşık 10,8 milyar dolar azalarak 39,4 milyar dolar seviyesine düşmesi, bu dönemde cari açığın azalmasında oldukça etkili Parasal olmayan altın ticareti, 2014 Ocak-Ekim döneminde 1,4 milyar dolar net açık vermişken, 2015 yılının aynı döneminde yaklaşık 4,4 milyar dolar fazla vermiştir. Böylece parasal olmayan altın ticaretinin 2015 yılı Ocak-Ekim döneminde cari açığının kapanmasına katkısı yaklaşık 5,7 milyar dolar düzeyinde Önceki dönemlerle kıyaslandığında bir miktar gerileme gözlense de, doğrudan yabancı yatırımlar, Ekim ayında 367 milyon dolar olarak gerçekleşerek cari açığın finansmanına olumlu katkı vermeyi sürdürmüştür. Dış ticaret açığındaki düşüşe paralel olarak cari açıktaki gözlenen azalışın önümüzdeki aylarda da sürmesi öngörülmektedir. Bununla birlikte; FED in faiz artırım sürecini Aralık ayı itibariyle başlatmış olması, gelişmekte olan diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye için de döviz çıkışı riskini artırmaktadır. Küresel petrol ve emtia fiyatlarının düşük seyrini koruması ise Türkiye nin cari işlemler dengesinin önümüzdeki dönemde en büyük artılarından biri olmayı sürdürecektir. Sanayi Üretimi: 2015 yılı Ekim döneminde; mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi bir önceki aya göre %0,1 artarken, takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre %4,6 artış kaydetmiştir. Bu dönemde arındırılmamış sanayi üretim verisinin ise, yıllık %14,7 artarak Ocak 2011 den bu yana en yüksek artış hızına ulaştığı görülmektedir. Böylece; Eylül ayında %2,8 artarak 3. çeyreği bir önceki çeyreğe göre toplamda %3,3 lük bir artışla tamamlayan takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi, yılın 4. çeyreğinde de de artış grafiğini sürdürerek, son çeyrek GSYH büyümesi için olumlu bir tablo oluşturmuştur. İşsizlik: Ağustos, Eylül ve Ekim aylarının ortalaması alınarak tahmin edilen Eylül 2015 dönemi işsizlik oranı %10,3 seviyesinde gerçekleşti. Bu oran, son 6 ayın en yüksek işsizlik oranı olarak kayıtlara geçerken, işsizlik oranı geçtiğimiz dönemde ulaştığı çift haneli rakamlardaki seyrini korumuştur. Böylece; geçen yılın aynı dönemine göre toplam işsiz sayısı 39 bin kişi artarak 3 milyon 103 bin kişi oldu. 4 5
Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı önceki aya göre yatay seyretmiş ve %12,4 olarak gerçekleşmiştir. 5-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı %0,6 azalarak %18,5 olurken, 15-64 yaş grubunda işsizliği ise %0,2 azalarak %10,5 olarak gerçekleşti. 2015 yılı Eylül döneminde, bir önceki aya göre işgücü 51 bin artış gösterirken toplam istihdamın yalnızca 6 bin artış kaydedebilmesi, bu dönemde toplam işsiz sayısının 45 bin artmasına neden Önceki yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında da benzer bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Önceki yılın Eylül ayına göre işgücüne katılım 1 milyon 26 bin olurken, aynı dönemde istihdam artışı 987 bin düzeyinde kalmıştır. Böylece bir önceki yılın aynı ayına göre toplam işsiz sayısı yaklaşık 39 bin kişi artış göstermiştir. Enflasyon: Ekim ayında yıllık bazda bir miktar gerileyerek %7,58 oranında gerçekleşen enflasyon, Kasım ayında piyasa beklentilerine paralel şekilde artış kaydetmiş ve %8,10 seviyesine yükselmiştir. Bu dönemde yurtiçi üretici fiyatları ise yıllık bazda %5,25 olarak gerçekleşerek, düşüş eğilimini sürdürmüştür. yonu aylık bazda da %1 artış kaydetmiştir. Ekim ayında, mevsimsel faktörlerin etkisiyle, aylık bazda %11,43 artış kaydederek enflasyondaki artışta belirleyici olan giyim ve ayakkabı grubu ise, Kasım ayında aylık bazda %5,37 artış kaydetmiştir. Döviz kurlarının gecikmeli etkisiyle çekirdek enflasyon göstergelerinde son dönemde gözlenen bozulma eğiliminin Ekim de hız kazandığı görülmüştü. TCMB tarafından yakından takip edilen yıllık çekirdek enflasyonun, Kasım ayında da artış eğilimini sürdürmüş ve %9,22 (Eylül değeri %8,92) Çekirdek enflasyon göstergelerindeki bozulmada büyük ölçüde TL deki değer kaybının etkili olduğu görülmektedir. Kış aylarıyla birlikte enflasyonun mevsimsel faktörlerin etkisiyle hızlanma eğilimi sergileyeceğini bekleyebiliriz. Ek olarak; kurlardaki yüksek seyrin sürmesi, enflasyon üzerindeki risklerin önemli ölçüde arttığına işaret etmektedir. Bununla birlikte, enerji ve emtia fiyatlarındaki düşük seyrin mevsimsel etkiler ve kurdan kaynaklanan söz konusu baskıları hafifleteceği öngörülmektedir. ki aya göre, sanayi sektörünün 4,3 puan, hizmet sektörünün ise 0,1 puan hız kaybetmesi belirleyici Böylece SAMEKS Bileşik Endeksi; 50,9 puanlık değeriyle, 2015 yılı Aralık ayında ekonomik aktivitenin canlılığını sürdürdüğüne işaret etmektedir. Buna ek olarak; 2015 yılındaki 52,0 puan ortalamasıyla SAMEKS Bileşik Endeksi, yıl genelinde Türkiye ekonominde çarkların dönmeye devam ettiğine işaret etmiştir. Sanayi Sektörü SAMEKS Endeksi SAMEKS Sanayi Endeksi, 2015 yılı Aralık ayında, bir önceki aya göre 4,3 puan azalarak 51,0 seviyesine gerilemiştir. İstihdam (7,9 puan), üretim (7,9 puan), satın alım (5,1 puan) ve yeni sipariş (4,1 puan) alt endeksinde gözlenen azalışlar, sanayi sektöründe gerçekleşen hız kaybının en önemli belirleyicileri Bununla birlikte; SAMEKS Sanayi Endeksi nin Aralık ayında 50 baz puanının üzerinde yer alması, sanayi sektöründe ekonomik aktivitenin canlılığına işaret etmektedir. Hizmet Sektörü SAMEKS Endeksi SAMEKS Hizmet Endeksi; 2015 yılı Aralık ayında, bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak 50,8 değerine gerilemiştir. İstihdam (2,4 puan), tedarikçilerin teslimat süresi (1,2 puan) ve satın alım (0,6 puan) alt endekslerinde gerçekleşen azalışlar, hizmet sektöründe gerçekleşen hız kaybının en önemli belirleyicileri olurken, iş hacmi (2,4 puan) alt endeksinde görülen artış hizmet sektöründeki hız kaybını sınırlamıştır. Aralık ayında gözlenen bu hız kaybına rağmen; SAMEKS Hizmet Endeksi nin 50 baz puanının üzerinde yer alması, hizmet sektöründe ekonomik aktivitenin canlılığına işaret etmektedir. Bir önceki yılın aynı ayına göre en çok fiyat artışının gerçekleştiği grup %13,44 ile lokanta ve oteller olurken, bunu %11,74 ile eğlence ve kültür ve %10,50 ile ev eşyası grubu izledi. Merkez Bankası nın yakından takip ettiği gıda enflasyonu yıllık bazda %9,51 olarak gerçekleşirken, gıda enflas- SAMEKS SAMEKS Bileşik Endeksi 1 2015 yılı Aralık ayında, bir önceki aya göre 1,3 puan azalarak 50,9 puana gerilemiştir. Endekste gözlenen bu azalışta; önce- 1 Arındırılmamış verilere göre hesaplanmıştır. 6 7