İneklerde Döl Verimi Sorunları Prof.Dr.Melih Aksoy Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi 09016 AYDIN
Döl verimi düşüklüğü (infertilite) Doğum ile yeniden gebe aralığının uzamasıdır Dolayısıyla Ekonomik kayıplar şekillenir
Oluşacak ekonomik kayıp ineğin verim düzeyine bağlı olarak değişir. Daha verimli ineklerde kayıp daha yüksek olacaktır.
Dölverimi düşüklüğü Fonksiyonel bozukluklar Enfeksiyöz nedenler Doğmasal ve edinsel yapı bozuklukları Bakım ve beslenmeye bağlı infertilite
500 kg CA. 25 lt/gün 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 70,00 90,00 120,00 150,00 180,00 210,00 Seri 1
Parametreler Hedef Ekonomik tolerans Gebelik süresi 282 gün Irklara göre farklı Laktasyon 305 gün 300-320 gün Kuru dönem 60 gün 42-75 gün Doğum aralığı 365 gün < 400 gün Doğum-ilk östrus <45 gün < 60 gün Doğum-ilk tohumlama 45-60 gün < 60 gün İlk tohumlamada gebelik oranı % 60 > % 55 Gebelik başına tohumlama sayısı 1.65 < 2 Östruslerin belirlenme etkinliği % 80 % 70 Gebelik başına üçten fazla tohumlama gerektiren inek sayısı <% 16 İnfertilite nedeniyle zorunlu kesim <% 10
Dölverimi düşüklüklerinin nedenleri araştırılırken Beslenme, bakım ve idari faktörler gözden geçirilmeli Genital hijyen ve periyodik kontroller var mı? Özel etkenlere bağlı enfeksiyonlara karşı kontrol ve aşılama? İnekler dışarıdan mı alınıyor, sürü içerisinden düve mi yetiştiriliyor? Bu amaçlarla; Genital organ muayenesi Atık yapanların ayrılması ve laboratuar sonuçlarının beklenmesi Kızgınlıkların zamanında belirlenip belirlenmediğine bakılmalıdır
Kızgınlıkların doğru ve zamanında belirlenememesi dölverimi düşüklüklerinin en önemli nedenlerinden birisidir.
ABD de yapılan çalışmalarda; İneklerin %40 ında kızgınlıklar kaçırılmakta veya tespit edilememektedir. Tohumlanan ineklerin %20 si kızgın olmadıkları dönemde tohumlanmaktadır. İneklerde kızgınlık belirtilerinin %70 i akşam 18:00 ve sabah 06:00 arasında ortaya çıkmaktadır.
Türkiye de yapılan çalışmalarda durumun daha da kötü olduğu ortaya konmuştur. Yetiştiricilerce belirlenen her 100 kızgınlıktan sadece % 52.33 ünün tohumlanabilir konumda olduğu (doğru), geri kalanların ise yanlış olarak belirlendiği tespit edilmiştir. Gebe % 3.73 Diöstrüs % 3.73 Metöstrüs % 29.91 Proöstrüs % 8.43
Kızgınlık (östrüs) İneklerin çeşitli belirtiler göstererek boğayı kabul ettikleri dönemdir. Normalde 12-18 saat sürer. Çeşitli stres faktörleri bu süreyi kısaltabilir (< 8 saat) ve belirtileri daha silik hale getirebilir. Sıcak yaz aylarında?
Kızgınlık belirtileri İştahsızlık Süt veriminde azalma Diğerlerine atlama Kontak kurma ve çevredeki inekleri yalama Duldung refleksi Huzursuzluk
Kızgınlık belirtileri Mukus akıntısı Sağrı bölgesi derisinde soyulma Vulva ödemi Vulva mukozasında hiperemi Atlamaya izin verme
Günde 2 kez 30 dk lık gözlem kızgın ineklerin % 80 ini tespit etmektedir. Günlük 3 gözlemle bu oran % 90 a çıkar. Günlük 3 ayrı inek grubu gözlendiğinde 3-5 saatlik bir toplam süreye gereksinim vardır.
Kızgın olmayan ineklerin tohumlanmaya çalışılması rahim ağzının açılmasına ve düşüklere neden olmaktadır.
Kızgın hayvanların gözlem yöntemiyle tespiti sırasında gebe olmayan seksüel yönden aktif grubun belirlenerek gözlenmesi gerekir.
Kızgınlık tespit yöntemleri 1.Hangi olanaklar mevcut? 2. Her yöntem nasıl çalışır? 3. Hangi yöntem iyi sonuç verebilir? 4. Hangi yöntem kaça malolur? Amaç her şeyin doğru yürümesini sağlayacak yöntemin seçilmesi olmalıdır.
Kızgınlık ve dölverimi kayıtları # 1: ÖNCELİK
Kızgınlık Tespit Yöntemleri Ana belirtiyi tespit etmeye yönelik yöntemler İkincil belirtileri tespit etmeye yönelik yöntemler Kızgınlık sırasındaki hormonal değişiklikleri tespit eden yöntemler
{ Kuyruk kökü { boyaları Kuyruk köküne uygulanan boya dolu gereçler İnekte kuyruk kökü pastel veya lateks boyalarla boyanır. Atlanma olayı boyanın çıkmasına yol açar. Boyalar ucuzdur ama uygulama zaman alır. Havanın yağmurlu olması ve yağlı tüylü ırklarda sonuçlar değişebilir. 8-10 cm lik plastikten imal edilmiş gereçlerdir. İnek atlamaya izin verirse kapsül basınçla patlar ve boya dağılır. Bu sisteme örnek Kamar dedektörüdür. Atlamaya izin verme davranışı
Kuyruk kökünü boyamada kullanılan pastel boyalar
Kuyruk kökünün boyanması Kolay uygulanır Yenilenmesi gerekir 50-60% doğruluk 1X/gün 67-79% doğruluk 2X/gün 72-81% doğruluk 3X/gün fiyat / emek / zaman
Kuyruk kökünün boyanması
İneklere atlanması iç kısımdaki boya kapsülünü patlatır ve renk parlak kırmızıya döner.
Kolay uygulanır Yerinde kalması önemli! Yalancı atlamalar olabilir? 50-60% doğruluk 1X/gün 67-79% doğruluk 2X/gün 72-81% doğruluk 3X/gün $ 0.65 - $5.00 + zaman-emek Zamk kirlenebilir
Atlama sayar cihazlar Elektronik, basınca duyarlı sensörler Kuyruk köküne transmitter içeren sensörlü gereçler takılır. Atlama davranışı transmitteri aktive eder, verilen sinyal bilgisayara ulaşır. Bilgisayar hayvanın numarasını ve her atlamanın saatini kaydeder. Bu sistem gözlem yapma zahmetini ortadan kaldırır. Ancak başlangıç yatırımı yüksektir. Transmitter giderleri yüksektir.
Her inekte kuyruk köküne basınca duyarlı transmitteri içeren gereç yapıştırılır.
Elektronik atlama sayar gereçler zamksız Basınca duyarlı transmitter
Elektronik atlama sayar gereçler Radyo dalgası
Elektronik atlama sayar gereçler
Elektronik atlama sayar gereçler Gerçek kızgınlık: 4 saatte 3 atlanma Şüpheli kızgınlık: herhangi bir atlanma
İyi yapışmalı Kullanımı kolay (veriler otomatik gelir) 85-95% etkili 90% doğru ne zaman ve kaç kere! MALİYET - $6-7 / malzeme + yapışkan - $55 / transmitter - $3000-4500 (bilgisayar ekipmanı) + yıllık giderler
Kuyruk köküne Uygulanan yapışkan gereç yerinde kalmalı! Transmitterler düşebilir! Yapışkan gereç her gün kontrol edilmeli! Sistem insan gücü gerektirir. İyi ve yüksek doğruluk oranlı bir sistem. Maliyete katlanmak gerek (para + emek)
ABD de yapılan çalışmada Gözlem / Kamar vs. Atlama sayar gereç 60 gün boyunca karşılaştırıldı. Benzer bulundu: - kızgınlık gösteren hayvan sayıları - Gebelik oranları Atlama sayar gereçler vakitten tasarruf sağladı!!!
Atlanma davranışını test eden arayıcı hayvanlar Arama hayvanları Testosteron verilen düveler veya penisi saptırılan boğalar Güvenlik tehlikesi oluşturur Bakım ve barındırılması maliyetlidir Ekipmana zarar verebilir Çene topu takılan işaretleyici hayvanlar Arayıcı hayvana çene altına boya topları bağlanır Atlama sırasında boya atlanan hayvana bulaşır Arayıcı hayvanın sürekli sürüde kalması gerekir Kızgın olmayan inekler de işaretlenebilir
Arayıcı hayvanlar Ayak ve bacakları sağlam olmalı Hormon enjeksiyonu/ implant (synovex H) 1 ay hazırlamak için / 6 ay kullanmak için senkronize hayvanlarda daha başarılı, performans günden güne değişebilir
İkincil belirtileri tespit etmeye yönelik yöntemler Pedometreler (adım sayar) İneklerin arka ayaklarına takılan ve hayvanın adımlarını sayarak yürüme mesafesini bildiren gereçlerdir. Fiziksel aktivitenin ne zamandan itibaren arttığını belirler. Bazen fiziksel faaliyet artışı hava durumu ile, çiflik koşulları ile de ilgili olabilir. Sistem doğru çalışmayabilir. AYAK HASTALIKLARI!!!
Pedometre (adım sayar) Doğru sonuç Tohumlama zamanı Kolay kullanılır Gözlem gereklidir Maliyet $50-200 Hatalı pozitif
İkincil belirtileri tespit etmeye yönelik yöntemler Vaginal direnç ölçerler Vagina mukozasının elektriksel direncini ölçer. Kızgın ineklerde vaginanın elektriksel direnci düşer. Gözlem yöntemine göre daha doğru ancak her hayvan için bireysel direnç değerlerinin bilinmesi gerekir. Her ineğe ait direnç değerlerinin günde 2 kez ölçümü gerekir, enfeksiyon riski yükselir.
vaginal mukozanın elektrik direnci
vaginal mukozanın elektrik direnci Çok doğru sonuçlar Tohumlama zamanının ayarlanması Gebeliğin tahmininde?? Uygulaması emek ve zaman gerektirir. 2X/gün kızgınlık zamanında Enfeksiyon riskini arttırır!!
Kızgınlık sırasındaki hormonal değişiklikleri tespit eden yöntemler Pratik süt progesteron kitleri Progesteron hormonu düşük olan inekleri belirler ancak kızgınları değil!! Pahalıdır ve iş gücü gerekir.
İDEAL BİR KIZGINLIK TESPİT SİSTEMİ Sürekli kullanılabilmeli (24 saat/gün) Doğru / Hayvan numaralarını doğru vermeli Hayvan sürüde kaldıkça kullanılabilmeli (arıza yok) Kızgınlıkları doğru tespit etmeli Az iş gücü gerektirmeli Maliyet: ucuz ya da etkili?
Kızgınlık tanısı amacıyla kullanılan yardımcı yöntemler Sonuç olarak Sonuçların başarısı yapılan yatırımın boyutu ve gözlemleri yapan kişinin özverili çalışması ile yakından ilgilidir. Her zaman dölverimi düşüklüğünün tam çözümünü sağlamaz zira bazı hastalıklar da dölverimi düşüklüğü ile ilgilidir.