GEBELİGİN KÜRTAJ İLE SONLANDIRILMASI KOMPLİKASYONLARININ SONOGRAFİK TAKİBİ Dr. Ertuğrul BA Y!RLI<" Dr. M. Tahir DEÔİŞ(.. > Dr. SUhendan TÜRKMEN<"* 1. Dr. Vahit GEDlKOÔLU<.. ı Dr, Asuman KARAMAN1.. ı Dr. Kadir GÜZIN1... 1 ~!emleketimizde 2827 sayılı Aile Planlaması Kanunu.. 1983 yılında yürürlüğe girdikten sonra on haftalığa kadar olan istenmeyen gebeliklere kürtaj ile son veril~ meye başlanmıştır. Bilindiği gibi kürtajın bazı komplikasyonları vardır. Hekim, bu komplikasyonları teşhis ve tedavi edebilir. Bazı vak'alarda ise yardımcı teşhis metodlarına ihtiyaç duyulabilir. Sonografik tarama bir yardımcı teşhis metodudur. Hastanemiz sonografik teşhis laboramarına, Aile Planlaması Kliniği'nde, çev~ remizdeki hastanelerde ve özel muayenehanelerde yapılan kürtaj sonrası komplikas~ yonlu hastalar gönderilmektedir. Japon malı Hitachi EUB 24 real time linear arrey 3.S ~1Hz. gücünde sonografik teşhis cihazı kullanmaktayız. 1983 yılında iki vak'amız oldu. Bayan N.A. 420/83. (Resim 1) 27.10.1983 tarihinde RİA ve istenmiyen gebelik teşhisi ile kürtaj yapılmış olan hasta adet görmediği için 30.11. 1983 tarihinde tekrar müracaat ettiğinde plesenta arka duvarda, tek, kalp atımları görülen 9 haftalık gebeliği tekrar kürere edildi. İkinci vak'amız İ.K. 434/83. Hasta :.:!.10.1983 tarihinde istenmiyen gebelik teşhisi ile kürtaj olmuş. 2.12.1986 tarihinde yapılan sonografik muayenesinde: (Resim 2) 116 mm. boyunda uterus içersinde. plesentası arka duvarda, kalp atımları izlenen ve başı teşekkül etmek üzere olan 12 haftalık gebelik teşhis edildi. Kanuni müddetini geçmiş olduğu için rekrar kürete edilmedi. 4.4.1984 tarihinde spontan doğumla 1600 gr ağırlığında bir kız doğurdu. Bebekte anomali yoktu. Üç gün sonra bebek öldü. 1984 yılında post küretaj iki olgu müracaat etti. Bayan S.K.: 1060/ 84. Gebeliği özel muayenehanede 24.9.1984 tarihinde kürete edilmişti. 9.10.1984 tarihinde yapılan sonografide (Resim 3), uterus içinde gebelik kesesi ve yanında 80 mm x 63 mm boyutlarında myoma uteri teşhis edildi. Hasta 40 yaşında olduğu için histerektomi yapıldı. Patalojik anatomi cevabı: uzama uteri ve intrauterin gebelik geldi. ("') 19.2.1987. Istanoul Jinekoloji D.%rneğinin toplantısında. Zeynep-Kamil Hastanesinde tebliğ edilmiştir. "' Zeynep-Kamil Kadın Hast. ve Doğum Şef. :V1ua. "'"' Zeynep-Kamıl Aile Planlaması Kliniği Uımanları. "'"'"' Zeynep-Kamil Hastanesi Baş Hekimi **""" Zeynep-Kamil Hast. ve Doğum Asistanı. 59
i ZEYNEP KAMiL TIP BÜLTENi fil lı ili ili ııı 1 iııı liıl ij ıııl Jı li ı]lı lıı ılı: ]ıı l'ı Resim 1: Bayan N.A. intrauterin 9 haftalık gebelik. Resim 2: Bayan 1.K. (4) fetüs baş~popo uzunluğu (3.1) pi esen ta arka duvarı.,111: 1 1.,1.J ılıl pi ]ıı!!:lı ııı,i ıı ljıl 1 j, I,;, ııı ıı ""kesim 3: Bayan S.K. uterus içersinde ıebelik kesesi ve uterus yan tarafında 80 f!lid x 63 mm. myom hücresi. 1111 ıı, 60
IAYUUI - TÜRKMll!N - KAIAMAN - DEGI$ - GIDIKOGU.U - GÜZiN İkinci "ak'a, Bayan L.A.: 1025/84. Özel bir muayenehanede 28.9.1984 tarihinde istemedi~i gebeliğine ktiretaj yapılmış. Dört gün sora gittiği ayni hekim, ameliyat yapacağım deyince 4.10.1984 tarihinde ağrı ve ateş şikayetleri ile hastanemiz polikliğine mtirakaar ermiş. Ayni gün yapılan sonografisinde (Resim 4 ve 5), görüldüğü gibi uterus anteverti normalden büyük, cavum uteride. arka ve yan paremetriumlarda bol kisrik c-ko \ar. Post-küretaj parametritis reşhisi ile septik servisine yatırıldı. Gerekli tedavısı yapııoıktan sonra sifa ile tabur.:u edildi. Resim 4: Bayan L.A.: Hep Longitudinal median kesit. Resim 5: Bayan L.A.: (4) Transvers kesit corpus~ uteri, (3) Transvers kesil, corpus uteri. (2, l) Transvers kesit, Doug~:ıs'ta kistik eko.. Resim 6: Bayan Y.Ö.: (4) Uterus içersinde gebelik kesesi, (3) Longitudinal k.esit sağ taraf 81 mm uzunluğunda kistik eko, (2) Transversal kesit corpus içinde gebelik kesesi, (l) Transversal kesit sağda. 3 mm kistik eko (diğer çap).
ZEYNEP KAMİL TIP BÜLJENI 198) yılında kürtaj komplikasyonu olarak sonografik tarama için üç hasta gönderilmişti. Bayan Y.ö.: 1995185. Hastaya 2.7.985 tarihinde Zeynep-Kamil Hastanesi Aile Planlaması Kliniği'nde kanuni küretaj ile gebeliği sonlandırılmıştı. Sancısı olduğu için ertesi gün müracaat ettiğinde yapıian sonografide (Resim 6) görüldüğü gibi, uterus içersinde 35 mm boyunda gebelik kesesi ve sağda 81 mm x 33 mm boyutlarında kistik cko tespit edildi. Cerrahi servisine yatırıldı. Ameliyathanede genel narkoz altında önce tekrar kürtaj yapıldıktan sonra batın Pfannenstiel şakla açıldı, sağ overden menşe almış portakal cesametinde kisrık tümör çıkarıldı. Patolojik anatomi cevabı: F oli kul kisti geldi. 11.1 O.1985 tarihinde şifa ile taburcu edildi. Bayan T.Y.: 3212/85 olan ikinci vak'aya 21.10.1985 tarihinde Aile Planlaması Kliniğinde kürtaj yapılmış olup 22. 10.1985 tarihindeki sonografisinde bozulmuş ge~ belik ve retansion bulguları.tespit edilerek tekrar kürete edildi. Üçüncü vak'a olan Bayan E.P. 4142/85. Son adet tarihi 30.9.1985 olan hastaya 11.11.1985 tarihinde özel bir muayenede kanuni kürtaj yapılarak gebeliği sonlandırılmış. Daha sonra özel bir klinikte yapılan sonografide embrio görüldüğü yani gebeliği devam ettiği için 10. 12.198S'de yine ayni muayenehanede ikinci kez gebeliğe son vermek için küretaj yapılmış. Fakat fazla materyel alınamadığı için hasta 11.12.1985 tarihinde Zeynep~ Kamil Sonogtafi Bölümün gönderildi. 11.12.1985 tarihinde yapılan sonografik tara~ mada (Resim 7)de görüldüğü gibi, 116 mm boyunda uterus içersinde gebelik kesesi ve 34 mm baş-popo uzunluğu olan canlı, kalp atımları görülen, plesentası arka duvarda oian gebelik tespit ~tlih.li. Faka[ gebelik kesesi sağ kornda teşekkül etmişti ve bir gün ünce yapılmış olan ikinci küretajın, uterusun ön ve orta tarafına doğru yapılmış olduğu, o bölgedeki kanamadan belli idi. Hasta 46683/SS protokol numarasına kaydedilerek hastanemiz cerrahi servisine yatırıldı. 13.12.198S'de genel narkoz al- lıi!i l ıl J Resim 7: Bayan E.P.: (4) Uterus longitudinal kesit 116 mm ve içinde fetüs, (3) Longitudinal kesit, daha önceki küretajdan dolayı ut~rusun ön duvarında kan~ma!ı bölge, (2) Fetüsün baş-popo uzunluğu, (1) Corpus uterinin transvers kesitinde gebelik kesesi sağ corn'da. 62
IAYIRLI - TÜRKMEN - KARAMAN - DEGI' - GEDIKoGlU - GÜZiN anda Pfannenstiel şakla batın açıldı. Uterus üç aylık gebelik cesametinde idi fakat sağ corn daha bombe idi. Sağ isthmik bölgeye yapılan şakla intramural olarak yerleşmiş gebelik çıkarıldı. Myomeuium çift kat separe sütüre edildi. Hasta 20.12.1985 tarihinde şifa ile taburcu edildi. 1.1.1986' dan 31. 10.1986 tarihine kadar sonografi servisine post küretaj 24 has~ ta gönderildi. Bunlardan 8 tanesi post~kürtaj retansiyon idiler ve hemen tekrar küre~ te edildiler. 7 olgunun gebelikleri kürtaja rağmen devam ediyordu fakat 10 haftalık gebelikten yine küçük oldukları için t.ekrar kürtaj yapılarak gebelikleri sonlandırıldı. 10 haftalıktan büyük olan ve kürtaja rağmen gebelikleri devam etmekte olan 4 vak'a kontrola gelmedikleri için ne olduklarını bilmiyoruz. Bayan S.K.: 2860/86, 13 haftalık gebelik ve Bayan Ç. T.: 3078/86 protokol numarası olan 17 haftalık gebelik takibe gelmedikleri için bilmiyoruz (protokol 4782186). 1986 yılında post-küretaj müracaat eden üç vak'a, müracaatları tarihinde 10 (on) haftalık gebelikten büyük olarak gebelikleri devam etmekte olduğundan dolayı bebeklerini doğurmaya bırakıldılar. Grafik: l.1.1986'dan 31.10,1986'ya kadar olan post küretaj IR"t. ~n~io. -ııc;-._... - 1 ı 1 8 10 haftadan 7_ kücük io haftadan b.... k uyu 4 (takibe gelmeyen) Doğuran 3 ı. _ H erne. kal.an n. 1 geoe 2 1986 yılında kürtaj KompUkasyon l arı 63
ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENi Olgu ı: Bayan T.U.: 1399/86. Son adet tarihi 20.11.1985 olan hasta :\ile Planlaması Kliniği'nde 6. 1.1986 tarihinde istenmiyen gebeliğine kanuni olarak kürtaj yapılmıştı. Hasta 20.3.1986 tarihinde Aile Planlaması tarafından sonografiye gönderildiğinde: (Resim 8) de görüldüğü gibi, tek ~anlı gebelik, plesenta fundusta, B.P.D: 42 mm 17 haftalık gebelik teşhis edildi. Ve tekrar kürtaj yapılamayacağı için. sonografik olarak fetüs normal görüldüğünden doğuma bırakıldı. (Resim 9). 29.S, 1986 tarihinde yapılan sonografik taramada fetüsün normal ve gebeliğin seyrini takibetmekte olduğu görüldü. Resim: 10 25.8.1986 tarihinde yapılan sonografik taramada: Baş gelişi, tek canlı. plesenta fundusta, B.. P.D: 94 mm. 64 Resim 8: Bayan T.U. Bayan TU. S.AI Kurtaj 1 ı l l+. -., r.. '-' '" mura.. Bebek D.T. 20. 3. 86 /1399 20. 11. 86 Resim 9: Bayan T.U 6. 1. 86 Zeynep Kômil -n oc: - 2v. 3. uu 25. 8.86 ~ 3800 gr. Sectio C. A. Grafik II: Bayan T. U..
HYllLI - TÜRKMEN - KARAMAN - DEGIŞ - GEDIKOGLU - GUZİh Resim 10: Bayan T.U. miadında. 39 haftalık gebelik tespit edildi. Aynı gün ağrılara başladığı için fötal distres endikasyonu ile seksıo yapıldı. 3400 gr nmüıal...:anlı bir kız dogunuldu. Vak'a 2: Bayan K.C.: 2481/86. Son adetini bilmeyen hasta, özel bir dispanserje 12.3.1986 tarihinde istemediği gebeliğini kanuni olarak kürtajla sonlandırmış. İki ay sonra gebeliğinin devam etmekte olduğunu anlamış. 5.8.1986 tarihinde ayni dispanser tarafından ultrasonografik tarama için gönderildi. Resim 11 'de görüldüğü gibi Baş. gelişi, tek, canlı, plesema arka duvarda, B.P.D.: 81 mm olan 32 haftalık gebelik tespit edildi. Resim 12'de görüldüğü gibi, tek canlı gebeliği B.P.D.: 95 mm. 40 haftalık gebelik olarak devam ediyordu. Ayni gün hastaneye yatırıldı. 18. 10.1986 tarihinde spontan canlı 4150 gr normal bir kız doğurtuldu {Grafik III). Boyan K.C. S.A.T t<ürtaj T. Ult. müro. T. 5. 8. 86 /2431. 15. 1. 86 12. 3. 86 Ozel dispanser Bebek D.T 18.10.86... ~ 4150 gr. Spontan Grafik III: Bayan K.C. 65
ZEYNEP KAMiL TIP BÜLTENi Resim 11: Bayan K.C. Resim 12: Bayan K.C. Vak'a 3: Bayan F.T.: 2522/86, Ebe. Son adet tarihi Mayıs 1986 olan Ebe hanım, 16.6.1986 tarihinde Zeynep-Kamil Aile Planlaması Kliniği'nde istemediği gebeliğine kanuni kürtaj yapılmış. Bulantı ve kusmalarının devam etmesi üzerine kürtaj yapıldığı kliniğe müracaat etmiş. Onlar da sonografik taramaya gönderdiklerinde (Resim 13) 7.8. 1986, Tek. canlı gebelik, plesenta ön duvarda, B.P.D: 29 mm. olan 15 haftalık gebeliğinin normal seyrini takibetmekte olduğu tespit edildi. Kanuni kürtaj 66 llesim 13: Bayan.F.T. Resim 14: Bavan F.T.
Bayan F T. S.A.T Kürtaj T Ult. müra. t IAYIRLI - TÜRKMEN - KARAMAN - DIOI - CIEDIKOGLU - GÜZiN 7. 8.86 /2522 Ebe 2.5.86 :16. 6. 86 Zeynep Kômil : 7. 8. 86. Grafik IV: Bayan F.T. müddetini geçmiş ve sonografik olarak fetal anomali görülemediği için gebeiiğinin devamına ve bebeğini doğurmasına karar verildi. (Resim 14) 28. 10.1986 tarihinde yapılan sonografik taramada: Başgelişi, tek, canlı, plesenta ön duvar, B.P.D: 63 mm. 25 haftalık gebeliğinin normal seyrini takibetmekte olduğu göüldü. 7. l.1987'de 2450 gr normal canlı bir kız doğurdu. Bu son vak'amız Bayan L.A.: 3474/86. 29 yaşında 4 doğum yapmış, ve 17.7.1986 tarihinde Zeynep-Kamil Aile Planlaması Kliniği'nde istemediği gebeliği kanuni kür~ taj ile sonlandırılmış. Hasta 15.1 O.1986 tarihinde aynı Kliniğe yeniden gebe kaldığı için tekrür kürtaj için müracat etmiş. 15.10.1986 tarihinde yapılan sonografik tara~ mada: Urerus ameverti, plesentası ön duvarda olan 11 haftalık tek canlı gebelik tespit edildi. Kanuni süreyi geçmiş olduğu için zaten kürtaj yapılamazdı. Bu vak'a biı:e kürtaj olmuş bir kadının, kürtajdan sonra yine korunamayacağını ve hemen yine ge~ be kalıp yine kürtaj olmayı isteyeceğini kesin olarak göstermiş oldu.. TARTIŞMA İlk trimestrde istenmeyen gebeliği sonlandırmak için yapılan kürtajlar hakkında yabancı literatürde ve kendi tıbbi literatürümüzde bilgi yoktur. Ancak kürtajın yasallaşmasından sonra yavaş yavaş vak'a sayısı arttıkça bilgi ve tartışma artacatır. Buna rağmen kürtaj komplikasyonları hakkında bazı bilgilerimiz vardır. Bunlar kürtajın tam yapılamaması neticesinde devam eden vagina! kanamalar, steril şartlarda yapılamamasından doğan enfeksiyonlar, bilgisizce yapılmasından uterus perforasyonları ve kürtaj yapılmasına rağmen ayni gebeliğin devam etmesidir. Jinekolog bu komplikasyonları hastanın anamnezi ve bimanuel vagina! tuşesi ile teşhis ve tedavi edebilir fakat hiçbir zaman sonografinin yaptığı kadar teşhis edemez. Sonografi kürtaj komplikasyonlarında başta gelen yardımcı muayene usulüdür. Kürtaj olmuş fakat sonlandırılamamış bir gebeliğin devam etmesi çok mühimdir. Bir kere aile zaten bu çocuğu istememektedir ve ikincisi doğacak çocuğun sakat dünyaya geleceği endişesi aileyi perişan etmektedir. Bunun için her kürtajdan sonra, gebeliğin sona erdirilip erdirilmediğinin anlaşılması için, hemen sonografik tarama yapılması kanımızca çok faydalı olacaktır. Diğer bir mühim fıokta, kürtaj bir korunma yöntemi olarak kullanılmamalıdır. Örneğin; gebeliğini kürtajla sonlandıran bir kadın hemen iki ay sonra tekrar kürtaj olmak için jinekolojik masaya yatırılmamalı, bir kere kürtaj yapıldıktan sonra diğer doğum kontrol yöntemleri kendisine kesinlikle öğretilmeli ve bir daha kürtaj yapılmayacağı kesinlikle anlatılmalıdır. 67