PHILIP GOODCHILD Philip Goodchild, Lancaster University de Chaos and Eternity: Gilles Deleuze and the Question of Philosophy [ Kaos ve Sonsuzluk: Gilles Deleuze ve Felsefe Sorunu ] bafll kl doktora tezini yazd ktan sonra, 1996 y l nda Deleuze and Guattari: An Introduction to the Politics of Desire [Deleuze ve Guattari: Arzu Politikas na Girifl, çev.: Rahmi G. Ö dül, Ayr nt Yay nlar, 2005] adl kitab n tamamlad. Ayn y l, Lancaster St. Martin College da doktora sonras çal flmalar n sürdürmeye bafllayan Goodchild, bu üniversitede teoloji konusunda ders verdi. 2000 y l ndan bu yana, University of Nottingham da Teoloji Araflt rmalar Üzerine ders vermektedir. Befleri bilimlerin farkl disiplinlerinde yürütmüfl oldu u bu çal flmalar sonucu, ça dafl dünyadaki ekonomi ve ekoloji çat flmas n n felsefe ve din üzerine etkileri etraf nda araflt rmalar n yo unlaflt rm flt r. Di er yap tlar : Gilles Deleuze and the Question of Philisophy (1996), Rethinking Philosophy of Religion: Approaches from Continental Philosophy (2002), Capitalism and Religion: The Price of Piety (2002), Difference in Philosophy of Religion (2003).
Ayr nt : 466 nceleme dizisi: 206 Deleuze & Guattari Arzu Politikas na Girifl Philip Goodchild ngilizceden çeviren Rahmi G. Ö dül Yay ma haz rlayan Baflak Ergil Kitab n özgün ad Deleuze and Guattari An Introduction to the Politics of Desire Sage Publications/1996 bas m ndan çevrilmifltir. 1996 Philip Goodchild Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Arslan Kahraman Düzelti Mehmet Celep Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Birinci bas m 2005 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-443-5 AYRINTI YAYINLARI www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr Dizdariye Çeflmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitafl- st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77
Philip Goodchild Deleuze & Guattari Arzu Politikas na Girifl
N C E L E M E D Z S fienl KL TOPLUM/I. Illich Ë YEfi L POL T KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT R S /B. Brown Ë KA- DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD DAN LACAN A PS KANAL Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL ZM? HANG YEfi L? N Ç N T NSELL K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ K AÇIDAN fi DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT REL A LE KURAMI/M. Poster Ë K B N E DO RU/R. Williams Ë DEMOKRAS ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P. Clastres Ë RUSYA DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV KLER VE fiç DENET M /M. Brinton Ë EDEB YAT KU- RAMI/T. Eagleton Ë K FARKLI S YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E T M/J. Spring Ë EZ LENLER N PEDAGOJ S /P. Freire Ë SA- NAY SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë fikencey DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E T ME HAYIR!/C. Baker Ë SES- S Z YI INLARIN GÖLGES NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B R TOPLUMDA B L M/P. Feyerabend Ë VAHfi SAVAfiÇININ MUTSUZLU U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Debord Ë A IR ÇEK M/L. Segal Ë C NSEL fi DDET/A. Godenzi ALTERNAT F TEKNOLOJ /D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I. Murdoch Ë OTOR TE/R. Sennett Ë TOTAL TAR ZM/S. Tormey SLAM IN B L NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA VE DEMOKRAS /J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK YE N N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP TAL ZM, SOS- YAL ZM, EKOLOJ /A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC L K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL K/R. Poole Ë GÜNDEL K HAYAT KILA- VUZU/S. Willis Ë S V L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV ZYON: ÖLDÜREN E LENCE/N. Postman Ë MODERNL - N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE E BAKMAK/M. Albert - R. Hahnel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM YET N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR H VE T N/J. Kovel ÖZ- GÜRLÜ ÜN EKOLOJ S /M. Bookchin Ë DEMOKRAS VE S V L TOPLUM/J. Keane Ë fiu HA N KALPLER M Z/R. Coward Ë AK- LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY N FAL fiebekes /A. Mattelart Ë KT SAD AKLIN ELEfiT R S /A. Gorz Ë MODERNL N SI- KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS /B. Barber Ë ÇEK RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ ÜN fieffafli I/J. Baudrillard Ë ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D REN fi SANAT- LARI/J.C. Scott Ë SA LI IN GASPI/I. Illich Ë SEVG N N B LGEL /A. Finkielkraut Ë K ML K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANT POL T K ÇA DA POL T KA/G. Mulgan Ë YEN B R SOL ÜZER NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS VE KAP - TAL ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, RON VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB L N EKOLOJ S /P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER NE/A. Phillips Ë MKÂNSIZIN POL T KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER Ç N HA- YAT B LG S EL K TABI/R. Vaneigem Ë CENNET N D B /G. Vassaf Ë EKOLOJ K B R TOPLUMA DO RU/M. Bookchin Ë DE- OLOJ /T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK YE/A. nsel Ë AMER KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN ZM VE TÜKET M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE N Y T REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S V L TAATS ZL K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET M TOP- LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard ORTAK B R fieyler OLMAYANLARIN ORTAKLI I/A. Lingis Ë VAK T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K ML K MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER NE/S. Lynch Ë K fi SEL L fik LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë T RAF ED LEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZER NE/A. Phillips Ë FELSEFEY YAfiAMAK/R. Billington Ë POL T K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHUR YETÇ L K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR /S. Best-D. Kellner Ë MARKS ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET KAV- RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C NS - YET VE KT DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR M VE SYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ C NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer KUSURSUZ N H L ST/K.A. Pearson Ë HOfiGÖRÜ ÜZER NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi ZM /Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ET /G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETEC L KTE ET K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE ER /J. Harris Ë POST- MODERN ZM N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE fit RMEK ÜZER NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ /A. Game & A. Netcalfe EDEPS ZL K, ANARfi VE GERÇEKL K/G. Sartwell Ë KENTS Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë HAK KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. nceo lu Ë ANARfi Z- M N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL KADINDIR/D. Binkert Ë S YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER- N ZM, EVRENSELL K VE B REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V CDANI/R. Sennett Ë KÜ- RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET E G R fi/a. Pieper Ë DUYGUÖTES TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB YAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA I/J. Kovel Ë KOLONYAL ZM POSTKOLONYAL ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK YABAN /A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER NE/N. Elias Ë TAR H N YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi ZM N S YASET FELSEFES /T. May Ë ATE ZM/R. Le Poidevin ËAfiK L fik LER /O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D ER HAYAT STRATEJ LER /Z. Bauman Ë TOPLUM VE B L NÇ- DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER /B. Sanders ËEDEB YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS ZM VE D L FELSEFES /V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLER /J. Derrida Ë ERDEM PEfi NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET N YEN DEN ÜRET M /J. Stevens Ë ÇA DAfi SOSYAL B L MLER FELSEFES /B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë P YASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK M, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL NSAN/G. Agamben Ë B L NÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAfiADI IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES /A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë E T MDE ET K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT REL TEOR /R. Geuss Ë AKT V ST N EL K TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL K VE MÜPHEML K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B R AHLÂK KARfiITININ ET /P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K ML K VE S YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi /M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLER /D. Crane Ë B L M ET /D. Resnik Ë CEHENNEM N TAR H /A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S YASAL KT SADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET /P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEfiMES /P. Singer Ë MODERNL N SOSYOLOJ S /P. Wagner Ë DO RUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVEN /J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild
çindekiler ÖNSÖZ...9 G R fi: B LG, ERK, ARZU...13 Problem 1: Felsefe nedir?...21 Birinci Bölüm Bilgi I. ARZUNUN ORTAYA ÇIKIfiI...29 Problem 2: Sözcüklerin kabu unu k r n...31 Hume...32 Problem 3: Hakikat ve yan lsama hakk nda...42
Bergson...48 Nietzsche...55 Problem 4: Yarg ve adalet hakk nda...65 Spinoza...70 Sonuç...77 II. SOYUT MAK NE...79 Problem 5: Toplumsal bilinçd fl n tan ma hakk nda...79 çkinlik düzlemi...84 Kavramlar n yarat lmas...93 Kavramsal kiflilikler...102 III. JEOFELSEFE...111 kinci Bölüm Erk IV. KAP TAL ZM VE fi ZOFREN...125 Problem 6: Psikojenez ve sapk nl k hakk nda...129 Psiflik bast rma...141 Oedipus un psiflik üretimi...150 Toplumsal bast rma...153 Oedipus un toplumsal üretimi...168 V. EGEMEN SÖYLEMLERDEN KAÇIfi...174 Oedipalleflmifl temsiliyet...175 Kuramsal söylemler...183 Yap salc l k...184 Yap çözüm...187 Marksizm...193 Psikanaliz...198 Nietzsche cilik...205 Foucault...210 Feminizm...217 Postmodernizm...223 Sonuç...230
VI. KATMANLARA KARfiI...232 Problem 7: Maddecilik hakk nda...234 Öznelleflme...236 Anlamlama...241 Örgütlenme ve bölümlülük...247 Üçüncü Bölüm Arzunun özgürleflmesi VII. ARZU DEVR M...259 fiizoanalitik bilinçd fl...263 Devrimci-olufl...268 Savafl makinesi...273 Problem 8: De erlerin yeniden de erlendirilmesi hakk nda...276 VIII. ÇALIfiMANIN ÖZGÜRLEfiMES...282 Çal flman n bask s...282 Çal flma ve sanat...290 Sanat ve özgürleflme...299 IX. ARZU TOPLUMU...306 Kolektif etkinlik...306 Amaçlar n yan lsamas...311 çkinli in virtüel ütopyas...317 Problem 9: Etik ve Deleuze cü-olufl hakk nda...321 SONUÇ...330 Sözlükçe...335 Kaynakça...340 Dizin...344
Önsöz Bu kitab n alt na imzam atmadan önce duraks yorum. Nedeni, yazar n rolüne dair genel bir elefltiri (Foucault, 1986b) ya da kitab n aç k yetersizlikleri karfl s nda duydu um utanç ve s k lma de il, aksine, bu kitapta, okuduklar m ya da düflündüklerimden daha çok iflittiklerimi anlatmamd r. Bu yüzden bu kitap, her ne kadar kimin konufluyor oldu u her zaman belirgin olmasa da, birçok farkl ses halinde yaz lm flt r. Gaipten, ay rt edilmeyen sesler iflitenler, iflittikleri konuflmay dolayl söylem olarak flöyle ifade edebilirler: Deniliyor ki... Böyle bir söylemin do rulu u, de eri, otantikli i ya da otoritesi sorununa gelindi inde tökezlenir. Çünkü ne zaman kendi sesimle majöriter bir okurla konuflan, Deleuze ve Guattari
üzerine bir majöriter özne, kendi kendini tayin etmifl bir otorite konumundan yazmaya çal flt ysam onlar n düflüncelerinin anlam ve gücü tasvirlerimin içinde buharlaflt. Di er retorik stratejilerin yan s ra, temel kitaplara yap lan göndermelerden oluflan bilimsel ayg t, bu kitab bir otorite ve otantiklik halesiyle donatabilir, ancak sak n aldanmay n. Bu kitab, Gilles Deleuze ve Félix Guattari nin ortak yap tlar n okuyanlara ve araflt ranlara kitab n da gücü yetti- i ölçüde musallat olacak bedensiz bir ses olarak tasarlad m. Bu kitap Deleuze ve Guattari nin yazd klar n özetlemek ve yinelemekten çok metinlerinin kenar boflluklar nda f s ldayan örtük varsay mlar dile getiriyor; sayfa göndermeleri sadece f s lt lar n yerini sapt yor. Böyle bir söylem nas l de erlendirilecek? Bu söylemden ne yarar sa lanacak? Elbette bu söylemin seçimi ve düzenlenmesiyle u raflt m. Amaç, dönüfltürücü ifllevi olan bir kitap üretmekti yani, Deleuze ve Guattari nin yap t n n yüksek potansiyel ve yo unluklar n, onlar eriflilmez olarak gören ço u insan aç s ndan kullan fll hale gelebilecek flekilde, güvenli ve kullan fll bir biçime dönüfltürmekti. Kitap esas olarak Deleuze ve Guattari nin ortak yay nlar üzerinde duruyor Capitalisme et schizophrénie: l Anti-Oedipe in * iki cildi (Frans zca olarak ilk kez 1972 de yay mland ; buradaki al nt 1984 tarihli ngilizce çevirisindendir), Mille Plateaux [Bin Yayla] (ilk kez 1980 de yay mland ; 1988 de ngilizce çevirisi bas ld ) ve Qu est-ce que la Philosophie? [Felsefe Nedir?] ** (ilk olarak 1991 de yay mland ; ngilizce çevirisi ise 1994 de bas ld ). Bu kitap, kaç fl noktalar koymadan önce Deleuze ve Guattari nin kendi konumlar n tespit ederken kulland klar ço u kavramsal kerterizden ve gönderme noktas ndan yoksun olabilen, ngilizce konuflan bir okura, Deleuze ve Guattari nin toplumsal ve felsefi düflüncesini aktarmay amaçl yor. Onlar n düflünce yo unluklar n n ço u burada, nakarat olarak yinelenen birkaç motifi vurgulamak için, ku- * Kapitalizm ve fiizofreni 1, çev.: Ali Akay, Ba lam Yay nlar, stanbul, 1990. Kapitalizm ve fiizofreni 2, çev.: Ali Akay, Ba lam Yay nlar, stanbul, 1993. ** Felsefe Nedir?, çev.: Turhan Ilgaz, Yap Kredi Yay nlar, stanbul, 2004. 10
surlu bir ifade tarz sayesinde yok edilmifltir bunun için özür dilemiyorum, ancak sadece, okurlar temel metinlere geri gönderiyorum. Deleuze ve Guattari nin düflüncesinin potansiyelleri, benimkiyle de il, kendi metinleriyle de erlendirilmelidir ancak, bol miktarda bulunan karikatür ya da simulakrumlardan birinin de il onlar n kendi düflüncelerinin de erlendirildi ine dikkat edilmesi gerekiyor. Bu yüzden bu kitab n ancak, temel metinlere üretken bir geri dönüflü mümkün k lmas kofluluyla, kendi kendini yok etmesi amaçland. Bu metinde çeflitli, farkl sesler konufluyor ve her okur, di erlerine göre baz sesleri daha eriflilebilir bulacakt r. Temel ortak metinlerin gerisindeki kuvvetleri ve felsefi stratejileri göstermek için, Deleuze ün ilk felsefi yap tlar ve geliflimi üzerinde durulmufltur. Okur Deleuze ün düflüncesini harekete geçiren temel sorunlarla ve baz kuramsal stratejilerin benimsenmesinin nedenleriyle de tan flacakt r. Bu tan flt rma ifline, I. Bölüm: Bilgi de giriflilmektedir. Temel ortak metinlerin toplumsal ve kültürel kuram aç s ndan kimi sonuçlar n göstermek için, Guattari nin daha sonraki yap tlar na dikkat çekilmifl, ayr ca ortak yap tlarda hangi sonuçlar n örtük oldu undan da söz edilmifltir. Bu ifle esas olarak III. Bölüm: Arzunun Özgürleflmesi nde giriflilmifltir. II. Bölüm: Erk, l Anti-Oedipe ve Bin Yayla da yer alan, toplumda erkin iflleyifllerine dair farkl tart flmalar sergiliyor ve Deleuze ve Guattari nin kuramsal hamlelerini, ça dafllar n nkiyle karfl laflt r yor. Ayr ca metin, felsefi bir do as olan çeflitli sorunlar ele alarak Deleuze ve Guattari nin düflüncesinden ortaya ç kan seslerle, kaç fl çizgileri boyunca çeflitli noktalarda kesintiye u ramakta. Bunlar metnin farkl yönlerini ayd nlat yor ve ayr ca bir arada ele al nd klar zaman bir tutarl l k kazan yorlar. Deleuze ve Guattari nin di er yap tlar n n Kapitalizm ve fiizofreni üzerine yap lm fl en iyi yorumlar olarak ele al nmalar gerekiyor; bu yüzden, ikincil literatüre dair tart flmalar n, Deleuze ve Guattari nin düflüncesinin nas l yorumlanmas ve de erlendirilmesi gerekti i üzerine tart flmalar n çok az kitaba dahil edilmifltir. Bunun nedeni, yorum ve de erlendirmenin Deleuze-Guattari nin be- 11
nimsedi i düflünce tarzlar olmamas d r. Ço unlukla onlar n ifadeleri ve kavramlar, bu tür bir sürecin kapsam oluflturdu unu varsayan seçkin okurlarca heterojen bir söylem tarz na çevrilmifl ve bu tarz içinde temsil edilmifltir; sonuçta ortaya ç kan gölgeler ve simulakrumlar, apaç k kuramsal ve ahlâki yetersizlikleri aç s ndan ikaz edilmektedir. Hepsi iyi hofl da, Deleuze ve Guattari nin dikkatli ö rencisi, bu tür bir etkinli in, metinlerinin kuramsal içeri ine dair uygun bir elefltirel de erlendirme oluflturdu unu düflünmez. Deleuze ve Guattari nin düflüncelerinin anlam ve ifllevi ancak, bu düflüncelerin içinde iflleyen sorunlar ve süreçlerle iliflkili olarak ele al nd zaman ortaya ç kar; burada yap lmaya çal fl lan da bu tür bir aç k felsefi okumad r. kincil literatürde s kça karfl lafl lan bir baflka uygulama ise, Deleuze ve Guattari nin düflüncesi içinde bir ya da daha fazla deneysellik çizgisini izlemektir; ancak, bu çizgileri bir di erinin üzerine katlamay, ayr perspektiflerden bir di erini anlayarak ve de ifltirerek çizgilerin birbirlerini etkilemesini ve güçlendirmesini sa lamay baflaramaz: Yinelenme olmadan sadece fark vurgulayarak rizoma tutarl l k vermeyi beceremez. Bu bir mizah baflar s zl d r: Kifli, metinlerin anlam n harfiyen anlayabilir, ama onlardan virtüel, soyut ve fark edilmez bir anlam üretmeyi baflaramaz. Deleuze ve Guattari nin söylediklerinden daha da önemlisi, kendi düflüncelerinin d fl nda gerçekten yapt klar d r. Bu kitap, yerel süpermarkette Scott Lash ile rastlant sal karfl laflmalar m zdan ortaya ç kt. nisiyatifi ve yüreklendirmeleri için ona müteflekkirim. Kitap, Lancaster, University College of St Martin deki Dinsel Araflt rmalar ve Toplumsal Etik Bölümü nden ald - m bir araflt rma bursuyla desteklendi. Chris ve Robert Rojek ten gelen desteklerin yan s ra, beni gönül rahatl n bir kenara b rak p daha s k düflünmeye zorlayan iki düzeltmenin yazd raporlara da özellikle minnettar m. David Herbert uzun yemek sohbetlerine kat ld. Dan Welch ve Drew Hemment benzer sorunlar araflt rd. Mariam Fraser, yaz m aflamas nda farkl aç lardan katk da bulundu. 12
Girifl: Bilgi, erk ve arzu Deleuze ve Guattari nin ortak yap tlar nda, özellikle l Anti-Oedipe ve Bin Yayla da ifade ettikleri gibi arzu felsefesi, bir çeflit sayg - s zl k, keyif düflkünlü ü, neflelilik, ihlal, özgürleflme ve geçmiflin y k m ile iliflkilendirilmifltir ço u kez. nsan düflüncesinin kazanmak u runa uzun zamand r mücadele etti i eski modellerin, yap - lar n, geleneklerin, de erlerin ve pratiklerin bir kenara at lmas na izin verildi; hayal gücü ve imgelemin öncülü ünde, düflünceyle oyun oynamak ve deneyler yapmak serbest b rak ld. Militan toplumsal kuramc lar n ayr cal kl anlay fllar na yönelik iddialar ve elefltiri çabalar, tutucu entelektüel de erler ve geleneklerle ayn zamanda terk edildi. Oyun, bir ergenlik devriminin, postmodern dev- 13
rimin tek vas tas na dönüfltü. Bereket versin ki, Deleuze ve Guattari nin yap t n n önemine yönelik yanl fl anlafl lma, kendi kendini bozguna u rat yordu: Oyuncular n, oyun kurucular n hat rlamas na gerek yok oyuncular, yeni kurallar ve hamleler ortaya koyabilir, hatta gidip baflka yerde bile oynayabilirler; Deleuze ve Guattari ise kolayl kla unutulur. Ard ndan daha özenli okumalar için yer aç l r. Université de Paris VIII de felsefe profesörü olan Gilles Deleuze ün (1925-95) yap tlar üstünkörü yorumlar de ildir. Deleuze ün Hume, Bergson, Nietzsche, Kant, Spinoza, Leibniz ve Foucault yu yorumlad felsefe tarihi yap tlar, a rbafll l klar, ifade tutumluluklar ve anlay fl derinlikleriyle ay rt edilir. Proust, Sacher- Masoch, Kafka, Francis Bacon ve sinema üzerine estetik yorumlar ve pek çok k sa denemesi, konular na uygulad klar felsefi özen ve disiplin bak m ndan göze çarpar. Bunlara ek olarak, Deleuze ün kendi felsefesine dair as l yap tlar, Différence et Repetition (ilk kez 1968 de yay mland ) ve Logique du sens n (ilk kez 1969 da yay mland ) yan s ra, Guattari ile birlikte yay mlad klar yap tlar d r. Burada serbest oyuna dair kan ta pek rastlanmaz; asl nda Deleuze, kendi kufla n n radikal sloganlar olan felsefenin sonu ya da metafizi in yenilgisi için asla zaman bulamad n söylemifltir (Deleuze ve Guattari, 1994: 14). Deleuze üretken bir yazar olarak sakin ve çekingen bir hayat yaflad ve ço unlukla kötü sa l k koflullar yla bo uflmak zorunda kald. Soluk borusu ameliyat gerektiren ve oksijen tüplerine bir köpek gibi ba lanmas na sebep olan ciddi bir solunum hastal yla y llarca bo ufltu ve 1995 Kas m nda Paris teki dairesinin penceresinden kendisini afla ya b rakarak yaflam na son verdi. Félix Guattari nin yaflam n ve yap tlar n ise, büyük ölçüde, ciddi pratik ve politik u rafllar belirledi: Jacques Lacan n yan nda yedi y l boyunca psikanaliz e itimi ald ; 1953 y l ndan, ilk kalp krizini geçirdi i 1992 y l na kadar La Borde Clinique adl bir psikiyatri kuruluflunda çal flt ; burada hastalar ve çal flanlarla birlikte, bir bütün olarak toplumda iflleyen erk iliflkilerine yönelik kolektif bir analiz gelifltirdi. Anaak m solcu harekete elefltirel yaklaflan solcu ve 14
ekolojik gruplar oluflturup bu gruplara kat ld. Bu iki figür felsefe tarihi ve estetik alanlar nda çal flan Parisli bir felsefe profesörü ile bir psikoterapist ve politik eylemci, postmodern oyunculu un kutlay c lar ndan de illerdi. Her ikisi de postmodernlik kavram n küçümsüyorlard. Guattari nin postmodernizm elefltirisinin kökünde, toplumun kolektif eylem ile dönüfltürülebilece i umudu yatmaktad r (Guattari, 1989a). Bu kitapta, Deleuze ve Guattari nin birleflik düflüncesinin özünde, insan iliflkileri olanaklar n n araflt r lmas n n yan s ra, öznelli- in, toplumun ve çevrenin yeniden yap land r lmas nda bu olanaklar n oynad rolün araflt r lmas n n da yatt öne sürülecektir. Bu sorun, birey ile toplum, özgürlük ile otorite, kiflisel kazan m ile ortak mülkiyet, do a ile yap t aras ndaki verimsiz diyalektik çat flmalardan kaç n r. Deleuze ve Guattari nin düflüncesinin getirdi i özgürleflme, toplumsal beklentilerden kurtularak özgürleflme yerine, toplumsal iliflkilere girerek özgürleflmedir. Toplumsal iliflkilerin geliflmesini önleyen engel, her zaman, iliflkideki üçüncü bir flahs n kazanc d r: Uzlafl mlar, de erler, beklentiler, ekonomik yap lar ve politik varl klar, gerçek ya da hayali olsun, sadece rollerini oynayan toplumsal failler için bir senaryo sa lar. Örne in bir savafl alan nda birbirleriyle karfl laflan düflman askerlerin, milliyetçi, rkç ya da afliretçi duygularla desteklenen uzak politik ve ekonomik varl klar u runa dövüflmeleri istenir ve askerler bu iste i yerine getirmek için çekiflirler; toplumsal iliflkileri, flakalar n, flark lar n, sigaralar n ve an lar n de ifl tokufluna dönüflerek geniflleyece i yerde, kurflun de ifl tokufluyla s n rlan r. Devrim, senaryoyu y rt p atmak, içsel gelenekler ve beklentilerin yan s ra d flsal politik ve ekonomik kurumlar unutmak ya da y kmak sorunu de ildir, çünkü o zaman geriye hiçbir iliflki kalmaz. Aksine devrim, senaryoya eklemeler yaparak, baflka yerlerden stratejiler al p umulmad k de ifliklikler yaparak gerçekleflir. Bir tüfek yerine bir paket iskambil kâ d sallayan asker, farkl bir öykünün geliflim olanaklar n gösterir. Deleuze ve Guattari nin yaz s da benzer bir yap ya sahiptir: Kuramsal normlar do rudan bir kenara f rlatmak yerine, düflünceyi baflka 15
yerlere tafl yan genifl bir sapmalar ve alternatifler yelpazesi sunarak hegemonik söylemlerin tutarl l n darmada n eder. Özgürleflme, ekleme yoluyla gerçekleflir. Deleuze ve Guattari nin kuramsal çabas n n ikinci imgesi, göçebeliktir. Art k do ru ya da yanl fl düflünce yoktur, sadece düflünceler vard r. Art k nihai amaç ya da do rultu yoktur, erk merkezlerinden uzaklaflan kaç fl çizgilerinin çoklu u boyunca bafl bofl dolaflma vard r sadece. Yap land r lm fl düflünce ve etkinli e özgü a aç modellerin yerini, keflfedici bir rizom al r. Bir düflüncenin ya da toplumsal iliflkinin hareketi, eski ya da yeni bir uzlafl ma, zorunlulu a ya da kuruma gerisin geri gitmedi i sürece arzu edilen bir fleydir. Bu düflünce imgesi, Bütünleflmifl Küresel Kapitalizmin (Guattari daha sonraki yap tlar nda bu kavram kullanacakt r) kültürel ortam yla yak ndan iliflkilidir. Çünkü kapitalin en s k rastlanan ifllemlerinden biri, iflçiler ile üretim yerleri aras nda geçici iliflkiler yaratmakt r; bu iliflkiler de iflçileri dönüflü olmayacak flekilde, önceki ortamlar ndan ay r r. Her fley hareketli hale dönüflür. mgeler, tüketici ürünleri ve insanlar üretim koflullar ndan kopar l r ve çöp y - n nda, yafll l kta ya da ilgisizlikte nihai bir eflitlikçi konuma ulaflmadan önce, tümüyle farkl kökenlere sahip di er fleylerle yan yana dünyay dolafl rlar. Deleuze ve Guattari, bu tür harekete yersizyurtsuzlaflma diyor. Onlar n düflüncesinde yersizyurtsuzlaflma yaln zca, kapitali ço altma arac olmak yerine, kendi bafl na bir amaç haline geldi i ölçüde kapitalin ifllemlerinden farkl lafl r. Onlar n düflüncelerine ait bu imge, iki büyük sorun tafl yor. Birincisi, nihai yersizyurtsuzlaflma aç kças, anlam, kullan m ve de er olanaklar n n karmakar fl k oldu u tam bir çöp y n üretir. kincisi, kendisiyle tutars zl k içindedir: Bu düflünce imgesi, hareketi, de- iflimi, flans, fark, kaç fl ve göçebeli i, de iflmeyen de erler olarak ele al r. Belki de paranoyak bir köle olmak flizofren bir göçebe olmaktan daha iyidir. E er bu tür bir imge kendi koflullar yla yeniden üretilirse, göçebelik kendini görecelefltirir, kendinden uzaklafl r ve baflka bir fleyin üretilmesine yol açar. Düflüncenin böyle yeni bir imgesi, pratikte kurulur. 16