Eğitimcinin Yetkinlik Kriterleri Öğr. Gör. Arzu AKMAN YILMAZ Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Sağlık Yüksekokulu
Hasta eğitimini etkileyen Eğitimcinin bilgi ve becerisi Ağrı Yorgunluk Eğitim araçları/yöntemi İşitme/görmede yetersizlik Dikkat faktörler Stres/anksiyete Baş etme Duygular şekli Eğitim düzeyi Motivasyon Hazır olma Kültürel faktörler Öğrenme ortamı Eğitim zamanı
Yetkinlik??? «yekin olma durumu» Yetkin??? «gerekli olgunluğa erişmiş kişi» Olgunluk??? «insanların bilgi, görgü ve hoşgörü bakımından gereği kadar gelişmiş olma durumu, yetkinlik» Türkçe sözlük
Yetkinlik??? «genel anlamda yetkin olma durumunu, belirli bir alandaki sorumluluk ve/veya görevleri yerine getirebilme durumunda olma» Vikipedi
Hemşirelikte yetkinlik «beklenen bir rolü gerçekleştirmek için karar verme becerilerinin, kişilerarası ve psikomotor becerilerin ve bilginin uygulanması»
Hasta eğitiminde yetkin hemşire kimdir? YA DA Nasıl «yetkin hemşire» olunur???
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hemşirelik Kanunu Madde 1 - (Değ.: Kanun No. 5634 RG: 2.5.2007/26510) Türkiye de üniversitelerin hemşirelik ile ilgili lisans eğitimi veren fakülte ve yüksek okullarından mezun olan ve diplomaları Sağlık Bakanlığınca tescil edilenler ile öğrenimlerini yurt dışında hemşirelik ile ilgili, Devlet tarafından tanınan bir okulda tamamlayarak denklikleri onaylanan ve diplomaları Sağlık Bakanlığınca tescil edilenlere Hemşire unvanı verilir.
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Madde 8 - (Değ.: Kanun No. 5634 RG: 2.5.2007/26510) Hemşireler meslekleri ile ilgili olan özellik arz eden birim ve alanlarda belirlenecek esaslar çerçevesinde yetki belgesi alırlar. Yetki belgesi alınacak eğitim programlarının düzenlenmesi, uygulanması, koordinasyonu, belgelendirme ve tescili ile kredilendirme ve yetki belgelerinin iptali gibi hususlar, Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hemşireler için etik ilke ve sorumluluklar http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/ (Türk Hemşireler Derneği, 2009, Hemşireler için etik ilke ve sorumluluklar )
http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/ (Türk Hemşireler Derneği, 2009, Hemşireler için etik ilke ve sorumluluklar )
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hemşirelik yönetmeliği OÇalışılan birim/servis/ünite/alanlara göre hemşirelerin görev, yetki ve sorumlulukları Onkoloji Hemşiresi OKemoterapi ve Biyoterapi OHematopoetik Kök Hücre Transplantasyonu Olan Hastanın Bakımı ORadyoterapi sürecinde OPalyatif Bakım Süresince
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hasta hakları yönetmeliği Bilgi İsteme Madde 7- Hasta, sağlık hizmetlerinden nasıl faydalanabileceği konusunda bilgi isteyebilir. Bu hak, hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlara göre faydalanılabileceğini, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen her türlü hizmet ve imkanın neler olduğunu ve müracaat edilen kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden faydalanma usulüne öğrenme haklarını da kapsar. Bütün sağlık kurum ve kuruluşları, hastayı birinci fıkra uyarınca bilgilendirmek için yeterli teknik donanımı haiz birimi oluşturmak; bu birimde, hastaya kesin ve yeterli bilgi verebilecek nitelik ve ehliyete sahip personeli daimi olarak istihdam etmek ve hastanın ihtiyacı olan birimlere kolayca ulaşabilmesini temin etmek üzere, kuruluşun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, broşür ve işaretler bulundurmak gibi tedbirleri almak zorundadırlar.
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hasta hakları yönetmeliği Genel Olarak Bilgi İsteme Madde 15- Hasta; sağlık durumunu, kendisine uygulanacak tıbbi işlemleri, bunların faydaları ve muhtemel sakıncaları, alternatif tıbbi müdahale usülleri, tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçları ve hastalığın seyri ve neticeleri konusunda sözlü veya yazılı olarak bilgi istemek hakkına sahiptir.
Eğitimcinin yetkinlik kriterleri- Yasalar, yönetmelikler??? Hasta ve aile eğitiminde eğitimcinin yetkinlik ya da gerekli olgunluk kriterleri ile ilgili ülkemizde belirlenmiş!standartlar bulunmamaktadır.
Amerikan hemşireler kredilendirme merkezi (ANCC) O Farklı alanlara yönelik sertifika/ kredilendirme programları O Hasta eğitimi ile ilgili özel bir program yok.
O Hemşirenin eğitim rolünün tarihi gelişimi O Sağlık bakımını etkileyen sosyal, ekonomik ve politik durumlar O Hasta eğitiminin amacı, hedefleri ve yararları O Eğitim hemşiresinin rolü O Öğrenmeyi engelleyen faktörler O Etik, ahlaki ve yasal konular O Hasta eğitimi ile ilgili etik ve yasal ilkelerin incelenmesi O Program planlama ve uygulama O Maliyet etkililik analizi O Öğrenme teorileri
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri Hemşire Hemşirelik Eğitimi Hasta ve ailesinin eğitimi Yetişkin eğitimi Sertifika Sertifika alma süreci
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 1) Hemşirelik eğitimi almış olmak OHemşirelik alanında lisans derecesine sahip olunmalıdır. OHemşire hasta ve aile eğitiminde bireylere kazandırması gereken genel bilgi ve beceriyle donanmış olur.
Hemşirenin sahip olması gereken önemli yeterlilikler O Değerlendirme ve müdahale O İletişim O Kritik düşünme O Öğretme O İnsancıl ilişkiler O Yönetim O Liderlik O Bilgiyi beceri ile bütünleştirme Lenburg (1999)
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 2) Yetişkin eğitiminin ilkelerini bilmek OYetişkin eğitimi androgoji (ya da adragoloji) Yunanca; andr (yetişkin) ve agogos (rehberlik) köklerinden türetilmiştir. O«yetişkinlerin öğrenmesine rehberlik ya da yardım etme bilim ve sanatı» OMalcolm Knowles tarafından geliştirilmiştir. OYetişkin bireylerin öğrenme gereksinimleri ve biçimleri çocuklardan farklıdır.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 2) Yetişkin eğitiminin ilkelerini bilmek O Yetişkinin öğrenmeye hazır olmasını sağlamak: Yetişkinler öğrenmeye başlamadan önce niçin öğrenmeleri gerektiğini bilmek isterler. O Yetişkinin gereksinimlerinin farkında olmak: Yetişkin bireyin öğrenme biçimi, daha çok "sorun merkezli"dir. Mevcut sorunu çözmeye odaklanır.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 2) Yetişkin eğitiminin ilkelerini bilmek O Yetişkinin deneyimlerine önem vermek: Yetişkinlerin deneyimleri öğrenme için zengin bir kaynak oluşturmaktadır.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 2) Yetişkin eğitiminin ilkelerini bilmek O Gerçek yaşamdan örnek ve uygulamalara yer vermek: Eğer bir beceri öğretiliyorsa gözlem altında ya da gerçeğine benzer ortamlarda (örn; oyunlaştırma ve maketler vb.) uygulama yapma olanağı verilmelidir.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 2) Yetişkin eğitiminin ilkelerini bilmek O Eğitim sırasında ve sonrasında geri bildirim vermek: Bireylere gösterdikleri gelişme konusunda olumlu geribildirimler verilmelidir.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 3) Eğitim verilecek alanda deneyimi olmak Belirli bir alanda hasta ve aile eğitimi gerçekleştirilecekse bu alana özgü deneyimin olması; OEğitimcinin konuya hakimiyetini arttırır. OHasta ve ailesinin gereksinimlerinin daha iyi saptanmasını sağlar. OEğitimi zenginleştirir.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 4) Eğitim verilecek alana yönelik daha önce eğitim /sertifika almış olmak O Sertifika Bilgi ve becerileri geliştirmeye devam etmenin bir yoludur. O Profesyonelliğin göstergesidir. O Hataları azaltır. O Hasta memnuniyetini artırır. O Kişisel doyumu artırır. O Özgüveni artırır.
Sertifika alma süreci O Sağlık bakanlığı sertifikalı eğitim yönetmeliği O Sağlık bakanlığı O İl müdürlükleri O Özel dal dernekleri tarafından yürütülen çeşitli eğitim programları düzenlenmektedir.
Sertifika alma süreci Sağlık Bakanlığı Sertifika Programları O Kemoterapi Hemşireliği Sertifika Programı O Yoğun Bakım Hemşireliği Sertifika Programı O Acil Bakım Hemşireliği Sertifika Programı O Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Sertifika Programı O Stoma Bakım Hemşireliği Sertifika Programı O Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşireliği Sertifika Programı
Sertifika alma süreci O Hemşirelikte en az 1 yıl deneyimi olan kişilerden seçilir. Bu sertifika programına katılanlar öncelikli olarak kemoterapi ile ilgili birimlerde görevlendirilir. O Bakanlıkça uygun görülen aralıklarla sertifika yenileme eğitimlerine katılırlar.
Kemoterapi hemşireliği eğitim programı uygulama yönergesi O Eğitim programına başvuru O Madde 7- Eğitime alınacak olan kursiyerler, görev yaptıkları kurumları aracılığı ile İl Sağlık Müdürlüklerine başvururlar. İl Sağlık Müdürlükleri başvuruları değerlendirerek uygun olan kursiyer adaylarını Bakanlığa bildirir. O Madde 8- Kursa katılacak kursiyerler İl Sağlık Müdürlüğü tarafından belirlenir, Bakanlık tarafından onaylanır. O Madde 9- Eğitim programına devam edilmesi esastır. Sadece mazeret veya hastalık izni sebebiyle eksik kalan süreler eğitim süresine eklenir. Mazeretsiz olarak % 10 teorik veya pratik eğitime katılmayan kursiyere sertifika verilmez ve daha sonra kurs programlarına katılma talepleri değerlendirmeye alınmaz.
Kemoterapi hemşireliği eğitim programı uygulama yönergesi Teorik Eğitim Konuları: 1. Kanser oluşumu, neden olan etkenler ve kanser epidemiyolojisi 2. Kanserde tanı ve tedavi yöntemleri 3. Kemoterapinin temel ilkeleri 4. Kemoterapi uygulama öncesi hazırlık 5. Kemoterapik ve biyoterapik ilaçların hazırlanması ve uygulanması 6. Kemoterapi uygulama sırasında acil yaklaşım gerektiren komplikasyonlar 7. Kemoterapi uygulanması sırasında güvenlik önlemleri 8. Santral venöz kateterler 9. Kemoterapi/Radyoterapide yan etkiler-kontrol ilkeleri 10. Destek tedavide kan ve kan ürünleri transfüzyon ilkeleri 11. Hasta ve ailesine psikolojik destek ve eğitimi 12. Onkolojik aciller 13. Kemoterapi uygulamalarında kayıt ve dokümantasyon 14. Onkoloji hemşirelerinin sorunları ve çözüm önerileri
Sertifika alma süreci O Teorik ve/veya uygulamalı eğitimlere katılmak zorunludur. O Program sonunda sınav yapılır. O Sınavdaki başarıya göre sertifika alınabilir. teorik ve pratik sınavlarda alınan notların ağırlıklı ortalamasının 100 üzerinden( teorik %50, pratik %50 olarak ) 80 ve üzeri olması O Eğitim programları ücretlidir. O Sertifikaların belirli aralıklarla yenilenmesi gereklidir.
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 5. Sağlıklı ve dengeli kişiliğe sahip olmak 6. Sürekli öğrenme alışkınlığına sahip olmak 7. Açık fikirli ve kendine güveni olmak 8. Mesleki ideallere bağlı olmak 9. Liderlik özelliğine sahip olmak 10. Kritik düşünme becerisine sahip olmak 11. Aktif dinleme becerisine sahip olmak
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 12.Yetişkin psikolojisi hakkında bilgi sahibi olmak 13.Yetişkin eğitiminde deneyimli olmak 14.Uygun iletişim tekniklerini kullanabilmek
Hemşire eğitimcinin yetkinlik kriterleri 15. Davranış motivasyonu ve değişim yönetimini bilmek 16. Öğrenme ve öğretme sürecini yönetme becerisine sahip olmak 17. Bilgisayar kullanma becerilerine sahip olmak
Kronik hastalık eğitiminde sağlık personelinin yetkinlik kriterleri O Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1998 de oluşturulan Terapötik Hasta Eğitimi Programı O Bu programda kronik hastalığı olan bireylerin hastalıkları ile ilgili öz-yönetim, tedaviye uyum ve başetme becerileri konusunda eğitim gereksinimlerinin karşılanabilmesi amacıyla sağlık personellerinin terapötik hasta eğitiminde beklenen/istenen yetkinlikleri :
Kronik hastalık eğitiminde sağlık personelinin yetkinlik kriterleri O Mesleki davranışlarını hastalara ve onların hastalıklarına uyarlamalı O Mesleki davranışlarını bireysel olarak hastalara ve ailelerine uyarlamalı O Sürekli bir şekilde rollerini ve uygulamalarını kronik hastalığı olan bireylerin bakımı ve eğitim ekibi ile işbirliği için uyarlamalı O Hastalarla empatik iletişim kurmalı O Hastaların gereksinimlerini tanımalı/farkında olmalı
Kronik hastalık eğitiminde sağlık personelinin yetkinlik kriterleri O Hastaların duygusal durumunu, hastalık ve tedavileri ile ilgili deneyimlerini ve bildirimlerini dikkate almalı O Öğrenmeleri için hastalara yardım etmeli O Tedavilerini yönetmede ve ulaşılabilir sağlık, sosyal ve ekonomik kaynakların kullanımında hastalara eğitim vermeli O Yaşam şekillerini yönetmede hastalara yardım etmeli
Kronik hastalık eğitiminde sağlık personelinin yetkinlik kriterleri O Kriz yönetimi ve durumlarını normal bir şekilde yönetmelerine engel olan faktörlerin yönetimi hakkında hastalara eğitim ve tavsiye vermeli O Hasta eğitim araçlarını seçmeli O Bu araçları hastanın bakımına ve öğrenme sürecine entegre etmeli ve bu süreçte kullanmalı
Kronik hastalık eğitiminde sağlık personelinin yetkinlik kriterleri O Terapötik hasta eğitiminde uzun süreli bakımın eğitimsel, psikolojik ve sosyal boyutlarını gözönünde bulundurmalı O Terapötik etkilerine (klinik, biyolojik, psikolojik, eğitimsel, sosyal, ekonomik) yönelik olarak hasta eğitimini değerlendirmeli ve belirli düzenlemeleri yapmalı O Eğitim performansını periyodik olarak değerlendirmeli ve iyileştirmeli
Hasta Eğitim Hemşiresi Liderlik Bilgisayar kullanma Yönetim Aktif dinleme Lisans Düzeyinde Eğitim Yetki Belgesi Alana Özgü Deneyim Yetişkin eğitimi ilkelerini bilme Bilgiyi beceri ile bütünleştirme Değerlendirme ve müdahale İletişim Kritik düşünme Sürekli öğrenme
Hasta Eğitim Hemşiresi O Hasta ve aile eğitimi konusunda standartların belirlenmesi O Hasta eğitim hemşireliğine yönelik sertifika programlarının oluşturulması O Belge sahibi hemşireler için sertifikaların yenilenme süresi ve sürekli eğitim uygulamalarının kararlaştırılması O Yetkinliğin izlenmesi-değerlendirilmesi O Tüm bu faaliyetlerin düzenlenmesi için yönetmeliklerin oluşturulması
Kaynaklar O Kaya H. (2013). Hasta Eğitimi. Türkinaz Atabek Aştı, Ayişe Karadağ (Ed.), Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık. O Scott Tilley D. D. (2008). Competency in nursing: A concept analysis. The Journal of Continuing Education in Nursing. 39(2):58-64. O Slusarska B., Zarzycka D., Wysoki nski M., Sadurska A. (2004). Patient education in nursing Polish literature condition. Patient Education and Counseling. 53: 31 40.
Kaynaklar O Ulusoy Gökkoca F. Z. (2001). Sağlık Eğitimi Açısından Yetişkin Eğitimi. STED. 10 (11): 412-414. O Hacı Alioğlu N. (2011). Hemşirelikte Öğretim Öğrenme ve Eğitim. İstanbul: Nobel Kitap Evleri. O Sözen C. (2003). Sağlık Eğitimi. Ankara: Palme Yayıncılık. O Vikipedi özgür ansiklopedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/yetkinlik O World Health Organization. (1998). Therapeutic Patient Education Continuing Education Programmes for Health Care Providers in the Field of Prevention of Chronic Diseases.