TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU KASIM 2008/I HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Kasım 2008

Ekim ayının son haftası ile Kasım ayının ilk haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından yapılan açıklamada, Türkiye ekonomisinin şoklara eskisinden daha dayanıklı olduğu ancak gelişmekte olan ülkelere azalan sermaye akışından olumsuz etkileneceği belirtildi. IMF'den yapılan yazılı açıklamada, mali politikanın finans ihtiyaçlarının kontrol altına alınması ve Borç/GSYH oranının düşürülmeye devam etmesi için Türkiye nin daha önceden ilan edilen hedeflere ulaşmayı amaçlaması gerektiği belirtildi. Para politikasının enflasyon hedefine ulaşmayı amaçlaması gerektiği belirtilen açıklamada, YTL'nin değer kaybının enflasyona olan ikincil etkilerinin derhal karşılanması gerektiği, finansal sektörün sıkı denetim altında tutulması ve potansiyel likidite sorunlarına karşı esnek davranılmasının gerektiği vurgulandı. ABN AMRO ve dünyanın önde gelen ekonomik araştırma şirketlerinden NTC Research tarafından yayınlanan, Türkiye imalat sanayi sektörünün durumu hakkında bilgi vermek üzere tasarlanmış bileşik bir gösterge olan ABN AMRO Türkiye Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI) Ekim ayında 40.8 ile üretim, yeni siparişler ve satın almalar dahil altı başlıkta PMI araştırma verilerinin toplanmaya başlandığı Haziran 2005 tarihinden bu yana en düşük değere geriledi. Veri Eylül ayında %43.5 değerindeydi. ABN Amro'dan yapılan açıklamada sonucun, finansal krizinin yayılması karşısında müşteri güveninin kötüye gitmesinin etkisiyle yurtiçinden ve yurtdışından gelen talepte zayıflama olduğunu gösterdiği belirtildi. PMI rakamları 50 çizgisinin üstünde yer aldığında iş koşullarında bir iyileşme olduğunu, 50 nin altına düştüğünde ise bir gerileme olduğunu ortaya koymaktadır. Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası (EBRD), 2010 yılına kadar Türkiye'ye, yerel özel işletmelerin gelişimine ve ülke ekonomisinin istikrara kavuşturulmasına destek amacıyla 600 milyon dolar tutarında sermaye aktaracağını açıkladı. Açıklamada, EBRD'nin faaliyet gösterdiği Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya bölgelerinde Türkiye'nin ikinci büyük ekonomi durumunda bulunduğu hatırlatıldı. Açıklamada, "Bu nedenle de Türk ekonomisinin gelecekte göstereceği gelişim EBRD için büyük önem taşımaktadır" denildi. Türkiye'nin bu gruptaki ülkeler arasına dahil edilmesi kararının küresel bunalımın ortaya çıktığı ve örgütsel desteklerin ulusal ekonomilerin istikrar ve güvenliklerinin sağlanmasında etken olduğu bir döneme rastladığına da dikkat çekilen açıklamada, EBRD'nin Türkiye'de özel sektörün gelecekteki gelişimine devamlı olarak destekte bulunacağı ve özellikle de mali kriz ve ekonomik küçülmeden etkilenmeleri kuvvetle muhtemel olan büyük, küçük ve orta ölçekli işletmelerin finanse edilmesine yardımcı olacağı bildirildi. Kaynak aktarımında, küçük ve orta işletmeler, tarımsal işletmeler, belediyelerin çevre hizmetleri, enerjinin verimli şekilde kullanımı ve özelleştirme alanlarına öncelik tanınacak. * Rapor 7 Kasım 2008 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), bankaların öz kaynaklarının güçlendirilmesi için, 2008 yılında elde edilecek kârların banka bünyesinde bırakılmasını istedi. Bankaların nakit kâr dağıtımını ise izne bağladı. BDDK, Bankalar Birliği'ne bir yazı ile kâr dağıtımı konusunda getirdiği sınırlamayı bildirdi. Gönderilen yazıda, bankaların öz kaynak büyüklüğü ve kalitesinin, ekonomi için yaşamsal önem taşıdığı vurgulandı. AB Komisyonu hazırladığı güz dönemi ekonomik raporunda, büyük finansman ihtiyacının Türkiye için kırılganlık kaynağı olduğuna işaret etti. Türk ekonomisinin, geçmişe kıyasla global krizi savuşturmaya çok daha hazırlıklı olduğu ifade edilirken, ancak, büyük dış finansman ihtiyacının şoklara karşı kırılganlığı artırdığının altı çizildi. AB Komisyonu tarafından hazırlanan raporda, Türkiye'de siyasi gelişmelerin ekonomiyi çok yakından etkilemeyi hala sürdürdüğü belirtilerek, AKP aleyhine açılan kapatma davasında bunun çok açık şekilde gözlendiği kaydedildi. Ayrıca, bu yıl için %3,4 olarak beklenen büyüme hızının 2009'da %2,7'ye ineceğinin tahmin edildiği belirtildi. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz basın toplantısı düzenleyerek Ekim Enflasyon Raporu nu açıkladı. Yılmaz; 2008 yılsonu için daha önce %10.6 olarak açıklanan enflasyon tahmininin %11.1 e yükseltildiğini, enflasyonun %70 olasılıkla 2009 sonunda orta noktası %7.6 olmak üzere %6.1-9.1 arasında, 2010 sonunda orta noktası %6.1 olmak üzere %4.3-7.9 arasında ve 2011 3. çeyreği itibariyle %5.4 oranında gerçekleşmesinin tahmin edildiğini, döviz kurundaki gelişmelerin enflasyon üzerinde oluşturduğu baskıların, gerek gıda ve enerji fiyatlarının olumlu seyri gerekse iç talepteki yavaşlamayla telafi edileceğinin öngörüldüğünü, bu çerçevede önümüzdeki üç yıl için %7.5, 6.5 ve 5.5 düzeyinde belirlenen hedeflerin ulaşılabilir olduğunu, önümüzdeki dönemde kredi koşullarındaki sıkılaşmanın süreceğinin tahmin edildiğini ve bu gelişmenin enflasyon üzerinde kısa vadede olası portföy hareketleri kanalıyla yukarı yönlü, orta vadede ise iç talepteki yavaşlama kanalıyla aşağı yönlü risk oluşturduğunu, geçen süre zarfında petrol fiyatlarında keskin bir düşüş gözlenmesi nedeniyle Temmuz Enflasyon Raporu nda 140 dolar olarak hesaplanan petrol fiyatlarının aşağı yönlü güncellemesinin gündeme geldiğini ve bu çerçevede Ekim ayının ilk üç haftasına ilişkin vadeli fiyatların ortalaması referans alınarak, ana senaryoda petrol fiyatlarının 80 ABD doları civarında seyredeceğinin varsayıldığını, gıda fiyatlarının Temmuz ayında esas alınan ana senaryoya göre daha olumlu bir seyir izlediğini ve gıda fiyat enflasyonu varsayımının 2008 yılı için %14'ten %11'e, 2009 yılı için ise %9'dan %7.5'e düşürüldüğünü, alınacak para politikası kararlarının küresel finans piyasalarında süregelen sorunların yurt içi yansımalarının niteliğine bağlı olarak belirleneceğini söyledi. 2

Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Merkez Bankası (FED) 29 Ekim tarihinde yaptığı faiz konulu toplantıda aldığı kararla, gösterge faiz oranlarını beklentilerle paralel olarak 50 puan indirerek %1 seviyesine indirdi. FED Açık Piyasa Kurulu toplantısının ardından yapılan açıklamada, tüketici harcamalarındaki düşüş nedeniyle ekonomik faaliyette belirgin şekilde yavaşlama olduğu ve finansal piyasalardaki bozulmanın hane halkının ve iş dünyasının krediye ulaşabilirliğini kısıtlayarak harcamalar üzerine ek baskı oluşturmasının muhtemel olduğu belirtildi. Açıklamada, emtia fiyatlarındaki düşüş ve ekonomik büyümedeki zayıf görünüm nedeniyle enflasyonun gelecek çeyreklerde düşmeye devam etmesinin beklendiği belirtildi. ABD de ikinci el konut satışları Eylül ayında beklentilerden yüksek gelerek %5.5 arttı ve yıllık bazda 5.18 milyon adete yükseldi. Ağustos ayında 4.91 milyon adet olarak açıklanan verinin Eylül ayında 4.93 milyon adet olarak gerçekleşmesi bekleniyordu. ABD de ikinci el konut satışları geçen sene aynı döneme göre %1.4 artmış oldu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ekonomi kötü durumdayken düşeceği ve iyi durumdayken de artacağı tahmin edilen yeni konut satışları Eylül ayında bir önceki aya göre %2.7 yükselerek 464,000 adete yükseldi. Beklentiler verinin 450,000 adet olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında 460,000 olarak açıklanan yeni konut satışları verisi 452,000 olarak revize edildi. Son açıklanan veriye göre ABD de yeni konut satışları Eylül ayında geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %33 gerilemiş oldu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) 3. çeyrekte geçici verilere göre küresel resesyon ve finansal kriz endişeleri nedeniyle tüketici harcamalarındaki ve yatırımlardaki azalmaya bağlı olarak %0.3 daraldı. Beklentiler GSYH nin %0.5 daralacağı yönündeydi. ABD ekonomisi bu yılın 1. ve 2. çeyreğinde ise sırasıyla %0.9 ve %2.8 büyümüştü. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD çekirdek kişisel tüketim harcamaları (PCE) Eylül ayında %0.2 artış gösterdi. Açıklanan kişisel gelirler de Eylül ayında %0.2 artış gösterdi. Beklentiler çekirdek PCE nin ve kişisel gelirlerin Eylül ayında %0.1 artması yönündeydi. Çekirdek PCE geçen ay yine %0.2 artarken, kişisel gelirlerin artışı geçen ay %0.4 olmuştu. Çekirdek PCE nin yıllık artışı ise Ağustos ayındaki %2.5 seviyesinden Eylül ayında %2.4 e geriledi. Gıda ve enerji harcamalarının da dahil edildiği PCE endeksi ise Eylül ayında %0.1, yıllık bazda da %4.2 artış gösterdi. ABD Ticaret Bakanlığı nın açıklamasına göre, ABD de kişisel tüketim harcamaları endeksi 3. çeyrekte geçici verilere göre beklentilerle paralel olarak %5.4 artış gösterdi. Veri 2. çeyrekte %4.3 artış göstermişti. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek kişisel tüketim harcamaları endeksi ise 3. çeyrekte geçici verilere göre %2.9 artış gösterdi. İkinci çeyrekte %2.2 artış gösteren verinin 3. çeyrekte %2.5 artması bekleniyordu. ABD Michigan Üniversite tarafından hazırlanan ve tüketicilerin ABD ekonomisinin şu andaki durumu hakkındaki görüşlerini ve gelecek ile ilgili beklentilerini gösteren ekonomik bir gösterge olan Michigan tüketici güven endeksi, Ekim ayında 57.6 değerini alarak şu ana kadarki en büyük aylık düşüşü gösterdi. 3

Geçen ay 70.3 değerini alan verinin Ekim ayında 57.5 değerini alması bekleniyordu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de fabrikalara gelen siparişler Eylül ayında beklentilerin üzerinde %2.5 düştü. Beklentiler verinin 0.8 azalması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında %4 azalış olarak açıklanan veri ise %4.3 azalış olarak revize edildi. ABD de Arz Yöneticileri Kurumu (ISM) tarafından yapılan açıklamaya göre, ISM imalat sanayi endeksi Ekim ayında 38.9 değerini alarak son 26 yılın en düşük değerine geriledi. Eylül ayında 43.5 olarak açıklanan verinin Ekim ayında da 41.5 değerini alması bekleniyordu. Endeksin son 9 aydır 50 seviyesinin altında ya da çok az üstünde seyretmesi sektörde daralma olduğuna işaret etmektedir. Uluslararası Para Fonu (IMF), devam eden finans krizi ışığında, geçen ay açıkladığı küresel büyüme beklentisi rakamlarını yeniden gözden geçirerek, gelişmiş batılı ekonomilerin, gelecek yıl ortalama %0,3 oranında küçülmesinin beklendiğini bildirdi. Bu boyuttaki küçülmenin, Batılı gelişmiş ekonomilerde II. Dünya Savaşı'ndan bu yana meydana gelecek ilk kolektif küçülme olacağı beklentisi dile getirildi. Dünyanın Ekonomik Görünümü raporunun güncelleştirilmiş versiyonunu yayımlayan IMF, ABD ekonomisinde gelecek yıl beklenen küçülme oranını %0,7 olarak verdi. Bu rakam, geçen ay %0,1 büyüme olarak tahmin edilmişti. Euro bölgesindeki 2009 küçülme oranının da, %0,5 olmasının beklendiği kaydedildi. Küresel ekonomik faaliyetin hızla yavaşladığına işaret edilen raporda, gelecek yılki küresel büyüme beklentisi de, bir ay önce dile getirilen rakamdan 0,8 puan indirilerek, %2,2 olarak verildi. Gelişmekte olan ülkelerde büyümenin gelecek yıl, yavaşlamaya karşın, yine de %5,1'i bulacağı dile getirildi. Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde emisyon, vadesiz mevduat, vadeli mevduat, repo ve likit fon toplamından oluşan M3 para arzı, Eylül ayında beklentilerden düşük gelerek yıllık bazda %8.6 artış gösterdi. Beklentiler verinin %8.5 artacağı yönündeydi. Ayrıca yine ECB tarafından açıklanan verilere göre, Euro bölgesi özel sektör kredileri Eylül ayında yıllık bazda %8.5 artış gösterdi. Bir önceki ay %8.8 artan verinin Eylül ayında %8.4 artması bekleniyordu. Avrupa Merkez Bankası ECB faiz oranlarını piyasa beklentileri doğrultusunda 50 baz puan indirerek %3.25 e çekti. ECB Başkanı Jean-Claude Trichet, 2009 yılında fiyat istikrarı olacağını tahmin ettiğini söyledi. Fiyat istikrarının genel görünümünün iyileştiğini ve gelecek aylarda enflasyon oranındaki gerilemenin devam etmesinin beklendiğini belirten Trichet, fiyat risklerinin henüz ortadan kalkmadığını belirtti. Küresel piyasalarda yaşanan çalkantının talebi uzun süreliğine azaltacağını kaydeden Trichet, son verilere göre büyüme hızının belirgin bir şekilde azaldığını söyledi. İngiltere Merkez Bankası (BOE), faiz oranlarını 150 baz puan indirerek %3 seviyesine getirdi. Piyasa beklentisi 50 ile 100 baz puan indirim şeklindeydi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde enflasyon Ekim ayında geçici verilerle beklentilere paralel olarak yıllık bazda %3.2 ye geriledi. Veri Eylül ayında yıllık bazda %3.6 artış göstermişti. Euro bölgesindeki ekonomik faaliyetlerin canlılığı hakkında önemli bir gösterge niteliği taşıyan imalat ve hizmet sektörü PMI endekslerinin ön verileri açıklandı. 4

Açıklamaya göre, imalat sektörü PMI endeksi Eylül ayında 45 değerini almasının ardından Ekim ayında 41.3 e gerileyerek verinin tutulmaya başlandığı 1997 yılından bu yana, hizmet sektörü PMI endeksi ise Eylül ayındaki 48.4 değerinden Ekim ayında 46.9 a gerileyerek 2001 yılının Ekim ayından bu yana en düşük değerine geriledi. Beklentiler imalat sektörü PMI endeksinin Ekim ayında 44 olması ve hizmet sektörü PMI endeksinin ise 47 olması yönündeydi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde perakende satışlar Eylül ayında aylık bazda %0.2 ve yıllık bazda %1.6 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin Eylül de aylık %0.4, yıllık bazda ise %2.3 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında yıllık bazda %1.8 azaldığı açıklanan veri %1.5 azalış olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde işsizlik oranı Eylül ayında beklentilere paralel olarak %7.5 oldu. Veri geçen ay da 57.5 seviyesinde gerçekleşmişti. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde üretici fiyatları endeksi (ÜFE), düşüş trendinde olan gıda ve enerji fiyatlarının etkisiyle Eylül ayında beklentilerin üzerinde %0.2 azaldı. Beklentiler verinin %0.1 azalacağı yönündeydi. Açıklanan son rakamla birlikte Euro bölgesinde ÜFE artışı yıllık olarak %7.9 a geriledi. ÜFE, Ağustos ayında %0.5 azalış kaydetmiş, yıllık artış oranı %8.5 olmuştu. Enerji fiyatlarının hariç tutulduğu çekirdek ÜFE ise Eylül ayında değişmezken, yıllık bazda %4.1 artış gösterdi. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) 24 Ekim günü yaptığı olağanüstü toplantısında, günlük petrol üretimini, Eylül ayı günlük üretiminin 1.5 milyon varil altına çekmeyi kararlaştırdı. Petrol fiyatlarındaki düşüşlerin ardından alınan üretimi azaltma kararı 1 Kasım'dan itibaren uygulanmaya başlandı. Japonya Merkez Bankası (BOJ), genel beklentiye uygun olarak faiz oranlarını %0.5'ten %0.3 e indirdi. BOJ toplantısının ardından yapılan açıklamada yavaşlamanın birkaç çeyrek daha sürebileceği ve dünya ekonomisindeki ağır koşulların bir süre daha devam edebileceği belirtildi. BOJ ayrıca Japon ekonomisi üzerindeki risklerin ağırlaştığını ancak enflasyon üzerindeki yukarı yönlü baskıların daha öncesine göre azaldığını belirtti. 4 Kasım 2008 tarihinde yapılan seçimlerde, ABD nin 44. Başkanı Barack Obama oldu. ABD başkanlık seçimleri öncesinde B. Obama nın başkan seçileceği ve yeni politikalarla ekonomiyi ayağa kaldıracağı beklentisiyle yükselişe geçen uluslararası borsalar, seçimler sonrasında beklentilerin sona ermesi ve yeniden ekonomideki sorunlara odaklanılması nedeniyle tekrar düşüş sürecine girdi. 5

Son Açıklanan Veriler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan geçici verilere göre, 2008 yılı Eylül ayında; geçen yılın aynı ayına göre ihracat %42.0 oranında artarak 12.8 milyar dolar, ithalat ise %23.6 oranında artarak 17.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %7 oranında azalarak 5.4 milyar dolardan 5.0 milyar dolara gerilemiştir. 2007 Eylül ayında %62.5 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2008 Eylül ayında %71.8 e yükselmiştir. % 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 Karşılama oranı (ihracat/ithalat) 71.8 69.2 68.1 68.1 65.1 64.8 64.3 62.9 63.3 62.5 67.3 67.7 61.3 59.5 63.7 62.0 61.2 60.4 58.7 60.3 57.4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2008 Ocak-Eylül döneminde; Aylar 2007 2008 2007 yılının aynı dönemine göre ihracat %38.0 oranında artarak 105.3 milyar dolar, ithalat ise %34.4 oranında artarak 163.5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2007 Ocak-Eylül döneminde 45.4 milyar dolar olan dış ticaret açığı, 2008 yılının aynı döneminde %28.3 oranında artarak 58.2 milyar dolara yükselmiştir. 2008 yılı Eylül ayı itibarıyla Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki ağırlığı devam etmekte olup, toplam ihracat içindeki payı %44.7 dir. Geçen yılın aynı ayına göre AB ülkelerine yapılan ihracat %11.2 oranında artarak 5.7 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2008 yılı Eylül ayında, fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi demir ve çelik (2.0 milyar dolar) olurken, bu fasılı kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları (1.6 milyar dolar), mineral yakıtlar, mineral yağlar (0.9 milyar dolar), makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları (0.9 milyar dolar) ve elektrikli makine ve cihazlar (0.8 milyar dolar) izlemiştir. Aynı ayda, ithalatta ise en büyük kalemler, sırasıyla, mineral yakıtlar, mineral yağlar (4.6 milyar dolar), demir-çelik (2.0 milyar dolar) ile makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam-parçaları (1.8 milyar dolar) olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre; 2008 yılının Ekim ayında Üretici Fiyatları (ÜFE) bir önceki aya göre %0.57 oranında, Tüketici Fiyatları (TÜFE) ise %2.60 oranında artış göstermiştir. Böylece, bir önceki yılın aynı ayına göre enflasyon üretici fiyatlarıyla %13.29, tüketici fiyatlarıyla ise %11.99 oranında gerçekleşmiş oldu. % 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 7.70 8.40 07/10 5.65 07/11 ÜFE 9.10 10.50 8.39 8.17 5.94 07/12 08/01 TÜFE 8.15 6.44 08/02 Yıllık Enflasyon 9.15 08/03 18.41 16.53 17.03 14.56 9.66 08/04 11.77 12.06 10.74 10.61 08/05 08/06 08/07 14.67 08/08 12.49 13.29 11.13 11.99 4.41 2008 yılının Ekim ayında, ÜFE de alt sektörler itibarıyla en yüksek aylık artışlar Aylar %14.03 ile metal cevheri, %11.06 ile elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı, %10.23 ile de tıbbi, hassas ve optik 08/09 08/10 6

aletler imalatı sektörlerinde gerçekleşirken, TÜFE deki en yüksek aylık artışlar ise %8.46 ile giyim ve ayakkabı grubunda, %3.93 ile çeşitli mal ve hizmetler ve %3.91 ile de gıda ve alkolsüz içecekler grubunda gerçekleşmiştir. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yapılan açıklamaya göre; ihracat Ekim ayında geçen yılın aynı ayına göre %1.87 gerileyerek 9.53 milyar dolar olurken, Ocak-Ekim döneminde ihracat %31.01 artışla 111.86 milyar dolara çıktı. Ekim ayı itibariyle son bir yıllık ihracatın ise %28.94 artışla 132.44 milyar dolara ulaştığı bildirildi. T.C. Merkez Bankası tarafından hazırlanan Ekim Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu na göre; 2008 yılı Ekim ayında, enflasyondaki yükseliş, temelde sebze fiyatlarındaki geçici yükselişten kaynaklanmıştır. Petrol fiyatlarındaki düşüş akaryakıt fiyatlarını olumlu etkilerken; elektrik, doğalgaz ve katı yakıt fiyatlarındaki artışlar enerji grubunda yıllık enflasyonu yüksek düzeyde tutmaya devam etmiştir. Bu çerçevede, gıda ve enerji gruplarının yıllık enflasyona katkıları 7.6 puana yükselmiştir. Arz yönlü şokların hafiflemesi ve iç talebin zayıf seyri hizmet fiyatları üzerinde etkisini göstermektedir. Nitekim, Ekim ayında hizmet alt kalemleri fiyatlarının artış hızında genel olarak bir yavaşlama olduğu dikkat çekmektedir. Bunun yanında, özel kapsamlı göstergelerin mevsimsellikten arındırılmış artışları da enflasyonun aşağı yönlü eğilimini sürdürdüğüne işaret etmektedir. Petrol ve gıda fiyatlarındaki olumlu görünümün sürmesi halinde önümüzdeki dönemde enflasyonun kademeli olarak düşmesi beklenmektedir. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Kasım Ayı I. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %3.3 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %11.78 oranında artacağı, cari işlemler açığının 50 milyar 604 milyon dolar ve dolar kurunun 1.5287 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %9.01 ve %7.54 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %18.51, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %19.00 olarak beklenmektedir. Kasım I. Dönem Beklenti Anketi genelinde, Ekim II.Dönem Beklenti Anketi ne göre, büyüme ve cari işlemler açığı rakamlarının azalacağı, diğer tüm ekonomik göstergelerin ise artacağı tahmin edilmektedir. Hazine Müsteşarlığı 31 Ekim 2008 tarihinde, Kasım ayı İç Borçlanma Stratejisi raporunu yayınladı. Rapora göre; Hazine, Kasım ayında iç piyasalara yapılacak olan 14.8 milyar YTL lik itfaya karşılık, iç piyasalardan 8.9 milyar YTL borçlanma yapacak. Aynı dönemde toplam 18.5 milyar YTL lik iç borç servisine karşılık toplam 12.6 milyar YTL toplam iç borçlanma gerçekleştirilmesi planlanıyor. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; toplam karşılıksız çek sayısı Eylül ayında, geçen yılın aynı ayına göre %29.2 artarak 133 bin 856'ya çıktı. Karşılıksız çek sayısı 2007 yılı Eylül ayında 103 bin 617 adet idi. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan birikimli karşılıksız çek sayısı ise, geçen yılın aynı ayıyla kıyaslandığında, Eylül ayında %11.4 artış göstererek 973 bin 291'den 1 milyon 84 bin 429'a çıktı. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 17 31 Ekim 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1.62 oranında daralarak 116,794 milyon YTL seviyesine gerilemiştir. Bu 7

dönemde Dış Varlıklar kalemi 3.68 oranında azalırken, İç Varlıklar kalemindeki gerileme %50.90 düzeyine ulaşmıştır. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) 02.11.07 17.10.08 31.10.08 Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 104,564 118,721 116,794 12,230-1,927 1.DIŞ VARLIKLAR 87,583 115,772 115,346 27,763-426 2.İÇ VARLIKLAR 16,981 2,949 1,448-15,533-1,501 PASİFLER 104,564 118,721 116,794 12,230-1,927 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 50,375 66,393 65,927 15,552-466 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 19,801 20,941 20,738 937-203 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 30,574 45,452 45,189 14,615-263 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 12,974 21,029 21,226 8,252 197 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 17,600 24,423 23,963 6,363-460 2.MERKEZ BANKASI PARASI 54,189 52,328 50,867-3,322-1,461 2.1. REZERV PARA 42,081 56,913 56,128 14,047-785 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 26,259 33,405 32,975 6,716-430 2.1.2. Bankalar Mevduatı 15,703 23,399 23,034 7,331-365 2.1.3. Diğer Kalemler 119 109 119 -- 10 2.2. DİĞER MB PARASI 12,108-4,585-5,261-17,369-676 2.2.1. APİ den Doğan Borçlar 7,420-9,890-10,885-18,305-995 2.2.2. Kamu Mevduatı 4,688 5,305 5,624 936 319 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 70,668 73,404 72,005 1,337-1,399 Kaynak: TCMB Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin 7.0 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin 9.69, İç Yükümlülükler kaleminin de 5.79 düzeyinde gerileme kaydettiği göze çarpmaktadır. Bayram tatili sonrası piyasada artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, Rezerv Para kalemi ve Emisyon hacminde görülen genişlemenin sınırlı bir kısmı, Ekim ayının ilk yarısı itibariyle geri çekilmişti. Ekim ayının ikinci yarısında da bu kalemlerde sırasıyla %1.38 ve %1.29 oranlarında azalış sağlanarak söz konusu parasal genişlemenin bir bölümünün daha geri çekildiği görülmektedir. Diğer yandan, Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve 17 Ekim tarihi itibariyle -9,890 milyon YTL seviyesinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi, bu dönemde %10.06 oranında büyüme göstererek -10,885 milyon YTL seviyesine inmiştir. Diğer bir ifade ile Ekim ayının ilk yarısı itibariyle Merkez Bankası nın Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya verdiği borç miktarı 9.89 milyar YTL iken, bu dönemde piyasaya verilen borç stoku tutarı 10.89 milyar YTL düzeyine yükselmiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %6.01 oranında artış göstererek 5.6 milyar YTL düzeyine çıkmıştır. Geçen dönem 3.4 milyar dolar azalış kaydeden TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki gerilemenin, ivme kaybetmekle birlikte bu dönemde de devam ettiği görülmektedir. 17 31 Ekim 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 1.4 milyar dolar azalarak 72 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. 8

Tahvil-Bono Piyasası Ekim ayının dördüncü haftasını %25 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 14 Nisan 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın son haftasının ilk günlerinde, düşük işlem hacimli yabancı yatırımcı satışları sonucunda %26.23 düzeyine kadar yükseldi. Ancak ilerleyen günlerde, beklentilerden daha olumlu gelen ABD makro ekonomik verilerinin yanı sıra FED ve Japonya Merkez Bankası (BOJ) un almış olduğu faiz indirim kararlarının etkisiyle piyasada alımların Getiri oranı (%) 1.76 1.72 1.68 1.64 1.60 1.56 1.52 1.48 1.44 1.40 27.00 26.00 25.00 24.00 23.00 22.00 21.00 24.10 24.10 27.10 27.10 Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi 28.10 28.10 30.10 31.10 Tarih 03.11 ABD Dolar Denge Kuru 30.10 31.10 03.11 14.04. 2010 itfa tarihli tahvil yoğunlaştığı görüldü. Bu süreçte %23.58 seviyesine kadar gerileyen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Ekim ayını %24.73 düzeyinden kapattı. Kasım ayının ilk günlerinde ABD başkanlık seçimlerinin beklentisi ile piyasaya gelen alımlar, ilerleyen günlerde Avrupa Merkez Bankası ve İngiltere Merkez Bankası nın almış olduğu faiz indirim kararlarının etkisiyle yoğunlaşarak devam etti. Haftanın ilk günlerinde %24 düzeyinin altına inen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, söz konusu faiz indirim kararları sonrasında Kasım ayının ilk haftasını %22.49 seviyesine gerileyerek kapattı. Döviz Piyasası Ekim ayının dördüncü haftasını 1.6994 YTL düzeyinden kapatan dolar, ayın son haftasının ilk günlerinde sakin bir seyir izlese de hafta ortasında FED ve BOJ un almış olduğu faiz indirim kararları sonrasında 1.50 YTL seviyesine kadar geriledi. Ekim ayının son gününde ise ABD den gelen ve resesyon kaygılarını derinleştiren olumsuz makro ekonomik verilerin piyasada alımlara neden olduğu görüldü. Ekim ayını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.5678 YTL düzeyinden YTL kapatan dolar, Kasım ayının ilk günlerinde alternatif piyasalarda etkili olan iyimser havaya bağlı olarak düşüşe geçti ve tekrar 1.50 YTL seviyesine kadar geriledi. Ancak ilerleyen günlerde ABD den gelen imalat sanayi endeksi ve tüketici kredileri verilerinin, ülkedeki resesyonun derinleştiğine işaret etmesi, döviz piyasasında alımların hızlanmasına neden oldu. Söz konusu alımlarla dolar, Kasım ayının ilk haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.5442 YTL düzeyine yükselerek kapattı. Ekim ayının dördüncü haftasını 1.2597 seviyesinden kapatan /$ paritesi, FED in almış olduğu faiz indirimi kararı sonrasında 1.31 düzeyine kadar yükseldiyse de, Kasım ayının ilk günlerinde bu defa ECB nin faiz indiriminin Tarih 04.11 04.11 05.11 05.11 06.11 06.11 07.11 07.11 9

etkisiyle tekrar düşüşe geçerek, ayın ilk haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.2799 dan kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ekim ayının dördüncü haftasını 24,177 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın son haftasının ilk günlerinde açıklanan ABD makro ekonomik verilerinin beklentilerden iyi gerçekleşmesinin etkisiyle yükselişe geçti. İlerleyen günlerde FED ve BOJ un faiz indirim kararlarından da destek alan Bileşik Endeks, Ekim ayını 27,833 puana yükselerek kapattı. Kasım ayının ilk günlerinde de ABD başkanlık seçimlerinin yarattığı olumlu hava ile yükselişini 29,400 puana kadar sürdüren Bileşik Endeks 32000 30000 28000 26000 24000 22000 24.10 27.10 28.10 İMKB Bileşik Endeksi Endeksin, ilerleyen günlerde ABD den gelen ve resesyon kaygılarını derinleştiren makro ekonomik verilere bağlı olarak düşüşe geçtiği görüldü. Haftanın son işlem gününe kadar etkili olan satışlar, Bileşik Endeksin Kasım ayının ilk haftasını 26,648 puan seviyesinden kapatmasına neden oldu. Bileşik Endeks, bu dönemde %10.22 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %68.21 düzeyinden %67.83 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Geçtiğimiz Ekim ayı boyunca %2.7 oranında artış gösteren bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, bu dönemde 6 seviyesinde daralarak 440 milyar YTL düzeyine gerilemiştir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatların 3 oranında azalmasına karşılık, vadesiz mevduatlardaki gerilemenin %2.9 düzeyine ulaştığı göze çarpmaktadır. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) 30.10 31.10 Tarih 03.11 04.11 05.11 31.12.07 20.10.08 05.11.08 Yıl Sonuna Göre 06.11 07.11 Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 369,633 442,820 439,982 19.0-0.6 Vadeli 308,635 380,974 379,953 23.1-0.3 Vadesiz 60,999 61,847 60,029-1.6-2.9 KREDİLER TOPLAM KREDİLER 289,048 376,377 373,050 29.1-0.9 YTL 218,725 269,817 268,258 22.6-0.6 YP 70,323 106,559 104,792 49.0-1.7 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 24.3 28.3 28.1 Krediler * /Mevduat (%) 81.0 87.6 87.5 Takipteki Alacaklar (Brüt) 10,314 11,680 12,147 17.8 4.0 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3.5 3.0 3.2 Menkul Değerler Portföyü 164,384 186,094 186,646 13.5 0.3 MDP/ Mevduat (%) 44.5 42.0 42.4 (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK 10

Bir yılı aşkın bir süredir düzenli biçimde artışını sürdüren bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönemde 9 oranında daralma göstererek, 373 milyar YTL seviyesine gerilediği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında; YTL kredilerde gerçekleşen 6 oranındaki daralmaya karşılık, yabancı para cinsinden kredilerde %1.7 düzeyine ulaşan azalış dikkat çekmektedir. Ancak döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %1.76 oranında değer kaybettiği göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerdeki azalışın esasen döviz kurlarındaki gerilemeden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Uzun bir aradan sonra toplam kredilerde kaydedilen azalış ise mali piyasalarda bir süredir yaşanan türbülansın, reel sektöre yansımasını göstermesi bakımından dikkat çekici olarak değerlendirilmektedir. Yaklaşık iki aylık bir dönem boyunca düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, genişlemesini bu dönemde ivme kazanarak devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %4 oranında artış kaydederek 12 milyar YTL düzeyini geçerken, takipteki alacakların kredilere oranının da %3.2 seviyesine ulaştığı görülmektedir. Son dönemde tahvil-bono faizlerinde kaydedilen yükselişler ve mali piyasaları etkisi altına alan belirsizlik ortamı nedeniyle sabit getirili yatırım araçlarına doğru bir yönelmenin sonucunda bir süredir artış kaydeden bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, genişlemesini bu dönemde de ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü bu dönemde 3 oranında genişleyerek 186.6 milyar YTL düzeyini geçerken, MDP/Mevduat oranı da %42.4 düzeyine yükselmiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 11

2006 2007 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2007 2008 Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim GSYİH (Milyon $) 526,429 656,670 - - - - - - - - - - - - Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) 6.9 4.6-3.6 * - - 6.7 * - - 1.9 * - - - - İmalat Sanayi KKO (%) 81.0 81.8 82.6 81.2 80.3 79.3 81.2 81.7 82.4 82.3 80.0 76.2 79.8 - İşsizlik Oranı (%) 9.9 9.9 10.1 10.6 11.3 11.6 10.7 9.6 8.9 9.0 9.4 - - - Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) 11.58 5.94 5.65 5.94 6.44 8.15 10.50 14.56 16.53 17.03 18.41 14.67 12.49 13.29 Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) 9.65 8.39 8.40 8.39 8.17 9.10 9.15 9.66 10.74 10.61 12.06 11.77 11.13 11.99 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 160.1 190.3 187.1 190.3 191.0 189.3 176.1 168.0 178.2 180.0 181.0 193.9 191.8 172.9 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-3,249-5,147-4,089-3,825-4,208-5,057-4,701-5,520-4,136-3,302 - - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-5,313-6,396-5,696-4,932-5,355-6,488-6,797-7,702-7,951-8,206-5,042 - - İhracat-FOB (Milyon $) 85,535 107,262 11,319 9,724 10,642 11,094 11,457 11,401 12,509 11,770 12,602 11,043 12,831 - - İthalat-CIF (Milyon $) 139,576 170,063 16,632 16,120 16,339 16,027 16,812 17,889 19,305 19,472 20,553 19,249 17,873 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 61.3 63.1 68.1 60.3 65.1 69.2 68.1 63.7 64.8 60.4 61.3 57.4 71.8 - -Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 171,309 189,617 18,749 14,930 15,781 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 - - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 137,554 152,832 16,756 12,242 14,159 15,177 10,920 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 - - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 33,756 36,785 1,993 2,688 1,623 2,452 2,858 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 - Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 175,304 203,501 16,189 19,099 16,306 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 - - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45,945 48,732 2,276 1,769 4,283 4,714 4,753 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 - - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 129,359 154,769 13,912 17,329 12,023 11,893 13,895 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 - Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -3,995-13,883 2,561-4,169-524 1,021-4,870-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9,426 - - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 41,951 34,848 4,837-2,400 3,759 5,735-117 3,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 - Merkezi Yönetim Toplam 178,906 219,207 216,878 219,207 220,498 222,672 208,756 210,406 216,555 213,287 220,323 224,907 216,274 - İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 66,841 67,120 66,695 67,765 67,819 67,271 70,644 71,250 71,444 69,687 70,806 - Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 12