G R fi Migren, genel popülasyonda çok yayg n kronik ve multifokal nörovasküler bir hastal kt r. Disabilitenin efllik etti i bafla r s ve otonomik sinir sistemi disfonksiyonu yan nda, olgular n yaklafl k 1/3 ünde görülen aura ya da assosiye semptom niteli indeki nörolojik belirtiler tipik özellikleridir. 1 Nörolojik hastal klar içerisinde, yetiflkinlerde yaflam boyu pervalans kad nlarda %33, erkeklerde ise %13 olarak bildirilmektedir. 2 Migren genetik olarak da multifaktöriyel bir hastal kt r, nitekim çok say da genetik geçifl formu tan mlanm flt r. Son on befl y l içerisinde yap lan çal flmalarda, migrenli olgularda kronik seyir s ras nda subklinik posteriyor sirkülasyon inmeleri ve beyaz cevher lezyon (BCL) yüklülü ü aras nda birebir bir iliflkinin varl gösterilmifltir. Yine hastane tabanl çal flmalarda, inme geliflen gençlerde migren prevalans daha yüksek saptanm flt r. 3 Olgu kontrollü ve popülasyon temelli çal flmalarda da gelinen noktada, iskemik inme için migren öyküsü, özellikle de aural migren öyküsü bir risk olarak kabul edilmektedir. 4-10 Bugüne kadar pek çok olgu migrene ba l infarkt ya da migrenin tetikledi i inme olarak tan mlanm flt r. 40 yafl alt nda migrenöz infarktlar %1,4-14 aras nda tahmin edilmektedir. 6,10 nme gibi a r semptomatik olgular n izlendi i hastane popülasyonunda yap lm fl olan çal flmalarda, migren -göreceli olarak- daha s k tan mlanm flt r. MRG de hiperintens BCL olarak saptanan ve nedeni tam olarak anlafl lamayan bu lezyonlar, %6-29 aras nda de iflen oranlarda migren ile ilintilendirilmifltir. 11-15 Bu çal flmada, migrenli olgularda, T2 sekans- MRG de BCL saptanan ve saptanmayan olgular n klinik de erlendirme ile karfl laflt r lmalar amaçlanm flt r. YÖNTEM Çal flma, Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal Bafla r s Poliklini i nde, Haziran 2004-A ustos 2006 y llar aras nda prospektif olarak planlanm flt r. Öyküsünde sadece migren niteli inde bafla r lar saptanarak migren tan s na var lan, incelemeleri s ras nda BCL görülen olgular yan nda, yine migren tan l, fakat normal MRG saptanm fl, önceki grup ile demografik ve klinik olarak benzer özellikler gösteren olgular da çal flmaya dahil edilmifltir. Olgular n kiflisel onaylar al nm flt r. Olgular n ilk aflamada demografik verileri, öz geçmifl ve soygeçmifl özellikleri, al flkanl klar kaydedildikten sonra, bafla r s özellikleri de erlendirilmifltir. Bafla r lar n n öykü süresi, tetikleyicileri, s kl, varsa prodromal, aural belirtileri, a r tipi, fliddeti ve süresi, efllik eden semptomlar, atak s ras nda kullan lan kurtarma ilaçlar ve al nan yan t belirlenmifltir. Ayr nt l fizik ve nörolojik de erlendirme yap ld ktan sonra, olguya, öykü özellikleri göz önüne al narak ICD-II s n flamas ölçütlerine göre migren alt tiplerinden uygun tan konulmufltur. 16 Çal flmaya al nan olgulardan tam kan say m, ayr nt l biyokimyasal de erlendirme yan s ra, homosistein düzeyleri ve MRG incelemesi istenmifltir. BCL saptanan olgularla benzer yafl aral nda kontrol grubundan elde edilen veriler, Excell data program nda dökümante edilmifltir. statistiksel analiz için SPSS ve 14.0 paket program kullan lm flt r. Kesikli de iflkenlerin grup karfl laflt rmalar için Ki-kare, sürekli de iflkenlerin ve skorlar n ikili grup karfl laflt rmalar için Mann- Whitney, üçlü grup karfl laflt rmalar için Kruskal Wallis Testi uygulanm flt r. BULGULAR Migren tan l ve MRG ile BCL gözlenen 34 olgu ile (Grup 1), yine migren tan l fakat normal MRI
bulgular gösteren 29 olgu (Grup 2) olmak üzere toplam 63 olgu incelenmifltir. Grup 1 ve Grup 2 nin yafl ortalamas 39,50±10,66 ve 36,03±10,66 y l olup, gruplar aras nda istatistiksel fark bulunmamaktad r. Kad n/erkek oran da s ras yla 30/4 ve 24/5 olarak belirlenmifl, her iki grupta cinsiyet aç s ndan istatistiksel bir fark görülmemifltir. Öz geçmifl ve al flkanl klar de erlendirildi inde, kafein s k kullan m BCL olan grupta %48,4, normal MRG gösteren Grup 2 de %51,6 gibi yüksek bir de erdir. Sigara kullan m, Grup 2 de Grup1 e göre çok yüksek orandad r (Grup 1: %31,8; Grup 2: %68,2). BCL tan mlanan olgularda 1/3 oran nda afl r analjezik kullan ld ve bu ilaçlar n da %80 oran nda kafein içeren kombine analjezikler oldu u görülmüfltür. Ergo ve triptan kullan m, BCL saptanan olgularda %16,7, BCL olmayan olgularda ise %20,6 oran nda saptanm flt r; iki grup aras nda istatistiksel iliflki bulunamam flt r. Hipertansiyon (HT) BCL olan olgular n %29,4, BCL olmayan olgular n %20,7 sinde saptanm flt r. Diabetes Mellitus (DM) Grup 1 de %5,9 oran nda belirlenmifltir. Grup 2 de ise diyabetik olgu yoktur. Vasküler kalp hastal, vaskülit ve geçirilmifl inme öyküsü, her iki grupta da bulunmamaktad r. Aile öyküleri de erlendirildi inde, ailede migren öyküsü Grup 1 de %47,2, Grup 2 de ise %52,8 oran nda saptanm flt r. BCL grubunun tamam n n birinci dereceden yak nlar nda, Grup 2 deki olgular n %78,9 oran nda birinci dereceden yak nlar nda migren öyküsü tan mlanm flt r. Olgular n aile öykülerinde vasküler risk faktörleri (DM, hipertansiyon, vasküler kalp hastal, inme) aras nda farkl l k gözlenmemifltir. Bu oran, BCL grubunda %47,7, Grup 2 de ise %52,3 olarak saptanm flt r. Her iki grupta da nörolojik muayenede anormal bulgu saptanmam flt r. Olgular n klinik özellikleri Tablo 1 de ve tan özellikleri Tablo 2 de sunulmufltur. Tan sal de erlendirme, ICD-II ölçütlerine göre yap lm flt r. Buna göre, olgularda auras z migren, aural migren, olas auras z migren, kronik migren, baziler migren, a r s z aura, sporadik hemiplejik migren tan lar na var lm flt r. Aural migren tipi bafla r lar n n, auras z migren tipi a r lara göre daha genç bir popülasyonda gözlendi i saptanm flt r (p<0,05). BCL leri aural migren tan mlanan olgular da, istatistiksel olarak daha anlaml olmamas na karfl n, daha s k gözlenmektedir (p>0,05). Auras z migrenli olgular n da bafla r s öykü süresi, atak süresi, istatistiksel olarak anlaml olmaks z n, daha yüksek Tablo 1. Bafla r lar n n genel klinik özellikleri Parametreler Bafla r s süresi (ortalama y l) Prodrom % Aura % fiiddet (VAS) Taraf çoklukla (Unilateral Bilateral ) A r tipi (pulsatil) A r süresi (saat) A r s kl Haftada 1-2 Ayda 1-2 Y lda birkaç kez Bulant % Kusma % Fonofobi % Fotofobi % Analjezi e yan t % BCL olan hastalar N: 34 olgu 12,00±9,468 %52,5 %59,3 8,03±1,56 %43,2, %68 %88,2 34,38±24,35 %64,7 %23,2 %14,7 %88,2 %48,1 %54,8 %55,0 %55,9 BCL olmayan hastalar N: 29 olgu 11,76±10,2 %47,5 %40,7 8,41±1,57 %56,8, %30,8 %93,1 25,32± 23,59 %55,2 %17,2 %24,1 %96,6 %51,9 %45,2 %45,0 %48,3
Tablo 2. ICD-II ye göre olgular n tan özellikleri S n flama 1.1 1.2.1 1.2.3 1.2.5 1.2.6 Tan Auras z migren Aural Migren ve Alt Tipleri BCL olan hastalar % (n) 41,9 (13) 73,3 (11) 100 (1) 0 75 (3) BCL olmayan hastalar % (n) 58,1 (18) 26,7 (4) 0 (0) 100 (1) 25 (1) 1.5.1 1.6.1 Kronik Migren Olas Auras z Migren 33,3 (1) 75 (6) 66,7 (2) 25 (2) 1.2.1: Migren bafla r l özgün aura, 1.2.3: Bafla r s z özgün aura, 1.2.5: Sporadik hemiplejik migren, 1.2.6: Baziler migren oranda gözlenmektedir. Her iki grupta a r fliddeti (VAS) yönünden farkl l k gözlenmemifltir. Tam kan say m, kan biyokimyas (glukoz, total kolesterol, total lipid, HDL kolesterol, LDL kolesterol) ve homosistein düzeyine bak lm flt r. ki grupta kan say m ve kanda biyokimyasal de erler aras nda anlaml bir farkl l k gözlenmemifltir. Ancak, homosistein ortalama de erleri hasta grubunda 18,93 umol/l, BCL bulunmayan olgularda ise 11,33 umol/l olarak saptanm fl, BCL olan hastalarda migren alt gruplar göz önüne al nmaks z n homosistein de erleri yüksek olarak bulunmufltur. TARTIfiMA 1990 l y llarda yap lan çal flmalarda, migrenli hastalarda bir MR bulgusu olarak BCL ler normal popülasyona göre daha s k saptanm flt r. 11-15 Bu lezyonlar bazen hiçbir vasküler risk faktörü tan mlanmayan veya oral kontraseptif, ergotamin ve triptan kullan m bildirilmeyen genç popülasyonda da saptanmaktad r. Öyle ise Migren hastalar nda bu lezyonlar n klinik ve tan sal anlam var m d r? sorusunun yan t aranmal d r. Nitekim son birkaç y lda yap lan çal flmalardan elde edilen verilerle, bu lezyonlar n büyük bir ço unlukla beyaz cevherde olmakla birlikte gri cevherde de yer alabildi ini ve daima bir nörolojik hastal n belirteci anlam na gelmedi ini biliyoruz. 17 Lezyonlar n neden(ler)i de aç klanabilmifl de ildir. Di er taraftan, bugüne de in yap lan çal flmalar sonucu tan mlanan subklinik lezyonlara, özellikle migrenli olgularda normal popülasyona göre daha s k rastlanmakta oldu u belirlenmifltir. Kruit ve arkadafllar, popülasyon temelli 435 olguya dayanan çal flmada (CAMERA), migren tipi ve atak özellikleri dikkate al nmaks z n, migrenli olgularda BCL ve serebellar infarkt benzeri lezyonlar anlaml yüksek bulmufllard r. 12 Swartz ve arkadafllar n n, 1991-2001 y llar aras nda yap lan 7 prospektif çal flmay irdeledikleri analizde, migrenli olgularda BCL görülme riski, migrensiz olgulara göre daha yüksek oranlardad r. 15 Bu olgular n genç ve hiçbir serebrovasküler risk faktörü tafl m yor olmas, oldukça dikkat çekicidir. Araflt rmac lar, komorbit vasküler risk faktörlerini dikkate almaks z n, migren ve BCL aras nda güçlü bir iliflki oldu unu iddia etmifller ve normal popülasyon ile karfl laflt r ld nda migrenli olgularda dört kat yüksek oranda BCL saptam fllard r. 15 Migren ve BCL lezyonlar aras ndaki iliflki özellikle migren-inme birlikteli i aç s ndan önemli bir veri olarak de erlendirilmektedir: Tan mlanan lezyonlar serebrovasküler hastal klar için bir risk faktörü ve belirteç olarak ileri sürülmüfltür ve migren inme için bir risk faktörü gibi görünmektedir. CAMERA Çal flmas nda elde edilen datalarla migren, kronik, epizodik ve zaman zaman progresif bir hastal k olarak yorumlanm flt r. 12 Milhaud ve arkadafllar, aktif migrenli 45 yafl alt ndaki özellikle aural migrenli kad nlarda ve Kurth ve arkadafllar Women s Health Çal flmas nda, 55 yafl n alt ndaki migrenli kad nlarda iskemik inme
riskinin yüksek oldu unu belirlemifllerdir. 18-19 Etminan ve arkadafllar, oral kontraseptif kullananlarda, kullanmayanlara göre iskemik inme riskini sekiz kat daha yüksek saptam fllard r. 20 Bu çal flmadaki amac m z, BCL olan olgular ile BCL olmayan olgular n vasküler risk faktörleri, aile öyküleri ve klinik özellikleri ile birlikte migren tan sal alt bafll klar düzeyinde karfl laflt r lmas d r. statistiksel olarak vard m z sonuçta, BCL olan olgularla BCL olmayan olgular aras nda, bafla r s nda yaflanan klinik seyir ve efllikçiler aç s ndan korelasyon saptanmam flt r. Büyük bir ço unlukla bayan olan olgular m zda, iskemik inme risk faktörleri içerisinde yer alan uzun süreli oral kontraseptif ya da triptan ve ergo kullan m bildirilmemifl, öte yandan sigara kullan m BCL olan hastalarda daha az oranda bulunmufltur. Benzer flekilde, ailede vasküler hastal k s kl (inme, ASKH gibi) ve ailesel migren bafla r s öyküsü aras nda iliflki bulunamam flt r. Tan sal de erlendirmede, istatistiksel bir anlaml l k tafl mamakla birlikte, BCL olan olgularda, özellikle aural migren ve baziler migren daha s k saptanm fl ve tek a r s z aura tan l olgu da yine BCL olan olgular aras nda yer alm flt r. Olgularda biyokimyasal de erlendirmelerin yan s ra homosisteine bak lm fl ve BCL olan olgularda homosistein ortalama düzeyi anlaml oranlarda yüksek bulunmufltur. Hiçbir olguda nutrisyonel kay p ve renal hastal k saptanmam flt r. Çal flmam zda, genetik homosisteinemi de erlendirilememifltir. Özellikle sa l kl yafll popülasyonda BCL ile homosistein aras nda iliflkinin varl bilinmektedir, 21 ancak bugüne kadar migren ile homosistein aras nda yap lan çal flmalarda bir iliflki belirlenmemifltir. 22 Olgular m z n yafl grubunu dikkate ald m zda, olgular m zda görülen BCL lerin, yafll larda gözledi imiz homosisteinemiye ba l BCL lerden farkl mekanizmalarla oluflmufl olabilece i daha uygun görünmektedir. Sonuç olarak, BCL olan ve normal MRI gösteren olgular da karfl laflt r ld nda, migrenin klinik olarak benzer özellikler tafl d görülmüfltür. skemik inmemigren birlikteli i için BCL ler bir belirteç olamamaktad r. Ancak, aural migren ile BCL ler aras nda bir yak nl k olabilece i öngörüsüne var lm flt r. KAYNAKLAR 1. Ferrari MD. Migraine. Lancet 1998;351:1043-1051. 2. Stewart WF, Shechter A, Rasmussen BK. Migraine prevalence. A review of population-based studies. Neurology 1994;44(Suppl. 4):17-23. 3. Schmidt R, Fazekas F, Kleinert G, et al. Magnetic resonance imaging signal hyperintensities in the deep and subcortical white matter: a comperative study berween stroke patients and normal volunteers. Arch Neurol 1992;49:825-27. 4. Tzourio C, Tehindrazanarivelo A, Iglesias S, et al. Casecontrol study of migraine and risk of ischaemic stroke young women. BMJ 1995;310:830-833. 5. Carolei A, Marini C, De Matteis G. The Italian National Research Council Study Group on Stroke in the Young. History of migraine and risk of cerebral ischaemia in young adults. Lancet 1996;347:1503-1506. 6. Chang CL, Donaghy M, Poulter N. Migraine and stroke in young women: case-control study: the World Health Organisation Collaborative Study of Cardiovascular Disease and Steroid Hormone Contraception. BMJ 1999;318:13-18. 7. Henrich JB, Horwitz RI. A controlled study of ischemic stroke risk in migraine patients. Journal of Clinical Epidemiology 1989;42:773-780. 8. Lampl C, Marecek S. Migraine and stroke why do we talk about it? European Journal of Neurology 2006;13:215-219. 9. Merikangas KR, Fenton BT, Cheng SH, et al. Association between migraine and stroke in a large-scale epidemiological study of the United States. Archives of Neurology 1997;54:362-368. 10. Donaghy M, Chang CL, Poulter N. Duration, frequency, recency, and type of migraine and the risk of ischaemic stroke in women of childbearing age. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry 2002;73:747-750. 11. Fazekas F, Koch M, Schmidt R, et al. The prevalence of cerebral damage varies with migraine type: a MRI study. Headache 1992;32:287-291. 12. Kruit MC, van Buchem MA, Hofman PA, Bakkers JT, Terwindt GM, Ferrari MD, et al. Migraine as a risk factor for subclinical brain lesions. JAMA 2004;291:427-34. 13. De Benedittis D, Lorenzetti A, Sina C, et al. Magnetic resonance imaging in migraine and tension-type headache. Headache. 1995;36:264-248. 14. Gozke E, Ore O, Dortcan N, et al. Cranial magnetic resonance imaging findings in patients with migraine. Headache 2004;44:166-169. 15. Swartz RH, Kern RZ. Migraine is associated with MRI white matter abnormalities: a meta-analysis. Arch Neur 2004;61:1366-1368. 16. Headache Classi.cation Subcommittee of the International Headache Society. The International Classi.cation Headache Disorders, 2nd edn. Cephalalgia 2004;24(Suppl. 1):9-160. 17. Monika Bekiesiñska-Figatowska. T2-hyperintense foci on brain MR imaging. Med Sci Monit, 2004;10(Suppl. 3):80-87. 18. Milhaud D, Bogousslavsky J, Van Melle G, et al. Ischemic stroke and active migraine. Neurology 2001;57:1805-18115. 19. Kurth T, Slomke MA, Kase CS, et al. Headache, migraine and the risk of stroke in women [abstract]. Neurology 2004;62(Suppl. 5):187 (Abstract).
20. Etminan M, Takkouche B, Isorna FC, et al. Risk of ischaemic stroke in people with migraine: systematic review and meta-analysis of observational studies. BMJ 2005;330:63. 21. Hering-Hanit R, Gadoth N, Yavetz A et al. Is Blood Homosisteine eleveted in migraine? Headache 2001;41:779-781. 22. Perry IJ, Refsum H, Morris RW, et al. Prospective study of serum total homocysteine concentration and risk of stroke in middle-aged British men. Lancet 1995;346:1395-1398. 206 Türk Nöroloji Dergisi 2007; Cilt:13 Say :3