Sağlık yüksekokulu öğrencilerinin duygusal tepkisellik durumlarının değerlendirilmesi

Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin www.korhek.org DOI: 10.5455/pmb.1-1422358166 Sağlık yüksekokulu öğrencilerinin duygusal tepkisellik durumlarının değerlendirilmesi The evaluatıon of emotional reactivity status of school of health students Aysun Yurdakul 1, Sarp Üner 2 ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı, bir üniversitenin sağlık yüksekokulu öğrencilerinin duygusal tepkisellik durumları ve ilişkili bazı faktörleri belirlemektir.yöntem: Bu tanımlayıcı araştırma bir sağlık yüksekokulunda okuyan 315 öğrenci ile Haziran-2014 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın verileri, katılımcıların bazı sosyodemografik özelliklerini irdeleyen sorular ile Duygusal Tepkisellik Ölçeği (DTÖ), Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ASDÖ) içeren anket formuyla toplanmıştır. Veriler SPSS 16.0 programında yüzdelik, tek yönlü varyans analizi, post-hoc testleri (Tukey HSD ve Games Howell çoklu karşılaştırma testi) ve bağımsız örneklem t-testi kullanılarak analiz edilmiş; p<0,05 olan değerler anlamlı kabul edilmiştir. Bulgular: Öğrencilerin yaş ortalaması 20,55±2,1 (en düşük: 18; en yüksek: 37) dir ve %69,2 si kadındır. Erkek öğrencilerin Duygusal Tepkisellik Ölçeği toplam puan ortalaması ve duygusal tepkisellik, duygusal hassasiyet alt boyut puanlarının kadın öğrencilere göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu saptanmıştır (sırasıyla; p<0,01, p<0,01, p<0,01). Sonuç: Cinsiyet, çalışma durumu, sınıf düzeyi, akademik başarı ve algılanan sosyal destek üniversite öğrencileri için duygusal tepkiselliklerini etkileyen önemli değişkenler olarak belirlenmiştir. ABSTRACT Aim: The aim of this study is to determine emotional reactivity status of school of health students of a university and some related factors. Methods: This descriptive study was conducted with 315 students in school of health on June-2014. Data of the study was collected with a questionnaire including questions for sociodemographic status and the Emotional Reactivity Scale, Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Frequencies, one way anova, post-hoc tests (Tukey HSD and Games Howell) and independent samples t test were used with SPSS 16.0 (program for statistical analysis of data. A value of p<0,05 was considered statistically significant. Results: Mean age of students was 20,55±2,1 (min:18; max:37) and 69,2% of the students were female. It was determined that Emotional Reactivity Scale total mean score and emotional reactivity, emotional sensitivity sub-scales mean scores of male students were statistically higher than female students (respectively; p<0,01, p<0,01, p<0,01). Conclusion: Gender, employment status, grade level, academic achievement and perceived social support were determined as the important variables affecting the emotional reactivity for university students. 1 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Acil Yardım ve Afet Yönetimi Bölümü, Burdur/Türkiye. 2 Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü Ankara/Türkiye Yazışma Adresi/Address for correspondence: Aysun Yurdakul, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Acil Yardım ve Afet Yönetimi Bölümü, İstiklal Yerleşkesi 15030 Burdur/Türkiye aysun_yrdkl@windowslive.com Anahtar Kelimeler: Duygusal tepkisellik, sosyal destek, genç Key Words: Emotional reactivity, social support, young. Gönderme Tarihi/Received Date: 27.01.2015 Kabul Tarihi/Accepted Date: 15.05.2015 Yayımlanma Tarihi/Published Online: 31.08.2015 GİRİŞ İnsanlar günlük yaşantılarında stres verici unsurlarla karşılaşırlar ve stres yaratan durumun kendi duygularında meydana getirdiği yoğunluğa bağlı olarak farklı duygusal tepkiler verirler. Duygusal hassasiyet ve tepkinin fazla olduğu ergenlik dönemi ve hemen sonrasında gelen yüksekokul/üniversite dönemini yaşayan gençlerde ruhsal ve bedensel değişimlere bağlı olarak sosyal açıdan önemli değişiklikler olur. Duygusal tepkisellik, gündelik hayatta sosyal çevre ile yaşanan ilişkilerde bireyin kişilik özelliklerine göre hissettiği duyguları ve bu duygulara bağlı olarak verilen tepkileri (değişen düzeylerde; hafif, orta ve şiddetli vb.) ifade etmektedir. Pozitif yönde yükselmiş duygusal tepkiler sevgi, saygı, kişisel mücadele ve güveni artırırken negatif yönde yükselmiş duygusal tepkiler kişide hayal kırıklığı, korku, saldırganlık ve intihara kadar gidebilen olumsuz durumlara neden olabilir (1). Psikolojik dayanıklılık insan yaşamında karşılaşılan olumsuz durumlara karşı çaresiz olmak, içine kapanmak ve kaçmak yerine bu olumsuz durumlarla mücadele edebilme gücüdür. Psikolojik dayanıklılığı artıran faktörlerden bir tanesi, günlük hayatta bireylerin diğer bireylerle ilişkilerinden doğan pozitif duyum yani algılanan sosyal destektir (2). 300 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Yurdakul & Üner : Emotion reactivity situations of school of health Sosyal destek bireylerin düşünce ve davranışlarını pozitif yönde etkileyen, ruh ve beden sağlığını artıran ve bireyler arasındaki sevgi ve saygıyı güçlendiren bir iletişim şekli olarak tanımlanabilir (3). Malecki ve Demaray a göre Tardy Sosyal desteğin çoklu kaynaklardan (aile, arkadaş, öğretmen vb.) ve çoklu tiplerde (duygusal, araçsal, bilgisel, yaygın) olabileceğini ifade etmiştir (4). Wentzel e göre gençlerin algıladıkları destek onların motivasyonlarını pozitif yönde etkiler, psikolojik rahatsızlıklarını azaltır ve okul başarılarını artırır (1). Gençlerde aile ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek düzeyinin fazla olması, stres yaratan problemlerle karşılaşıldığında problemden kaçma yerine çözmeye çalışma, kendine saygı ve özgüven artması, ruhsal açıdan iyi hissetme ve başarılı ve sağlıklı bir gençlik dönemi geçirme gibi farklılıklar oluşturacaktır (5). Aile ve arkadaşlarından yeterli desteği alan öğrenciler yalnız olmadıklarını hisseder, çevreye daha kolay uyum sağlar, olumlu duygusal ve davranışsal tepkilere sahip olur dolayısıyla bu grupta stres ve depresyon, güvensiz davranışlara yönelim, kişisel sağlık şikâyetleri ve hastalık riski azalır (6). Fiziksel gelişimlerini yeni tamamlamış olan ve yükseköğrenimlerine başlamış gençler için bu dönem ailelerinden uzaklaşma, yeni bir ortama girme ve bu ortamın gereklerine uyabilecek psikolojik dayanıklılığa sahip olma bakımından önemlidir. Bu dönemde aile desteği ve psikolojik dayanıklılık ne kadar güçlüyse yaşanılacak sorunlar o kadar az olacaktır (7). Öğrencilerin olumlu ya da olumsuz alışkanlıklara, cinsiyete, geldikleri yerleşim yerine, ailelerin maddi durumlarına, aile ve arkadaşlardan algılanan sosyal desteğe ve kişisel görüşlerine göre değişiklik gösteren psikolojik dayanıklılık düzeyi arttıkça; kendine güven, duygularını ifade edebilme yeteneği ve olumlu sosyal ilişkiler artacak dolayısıyla üniversiteye uyum kolaylaşacaktır (8). Sağlık profesyonellerinin psikolojik dayanıklılığı görevlerini etkili ve verimli bir şekilde yerine getirebilmeleri bakımından önemlidir. Görevini yaparken hassasiyet göstermesi beklenen sağlık profesyonelleri, zor şartlarda çalışabilecek psikolojik dayanıklılığa sahip olmalı bu yönde sosyal destek, eğitim ve beceri kazanmalıdır. Bu çalışmada yakın bir zaman sonra sağlık profesyonelleri olarak hizmet vermesi beklenen sağlık yüksekokulu öğrencilerinin duygusal tepkisellik durumları ve ilişkili bazı faktörlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM Tanımlayıcı tipteki araştırmanın evrenini, Haziran-2014 tarihinde bir üniversitenin Sağlık Yüksekokulu nda öğrenimine devam eden toplam 440 öğrenci oluşturmuştur. Örneklem seçimine gidilmeyerek evrenin tamamı çalışma kapsamına alınmış ve ulaşılabilen toplam 315 öğrenciye anket uygulanmıştır. 7 öğrencinin anket formundaki bilgilerinin eksik olması nedeniyle bu öğrencilerin verileri değerlendirmeye alınmayarak çalışma 308 öğrenci ile tamamlanmıştır. Araştırmaya katılım düzeyi %70 tir. Araştırmada Duygusal Tepkisellik Ölçeği (DTÖ), Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ASDÖ) ile öğrencilerin bazı sosyodemografik özelliklerini sorgulayan 21 soruluk anket formunu içeren veri toplama aracı kullanılmıştır. Araştırmada, üniversite öğrencilerinin duygusal tepkiselliğini ölçmek amacıyla Nock, Wedig, Holmberg ve Hooley (2008) tarafından geliştirilen ve Türkçe ye uyarlaması Seçer, Halmatov ve Gençdoğan (2013) tarafından gerçekleştirilen DTÖ kullanılmıştır (9, 10). Üç farklı alt boyuttan oluşan ölçeğin duygusal hassasiyet alt boyutu 5 maddeden, duygusal tepkisellik alt boyutu 7 maddeden ve psikolojik dayanıklılık alt boyutu 5 maddeden oluşmaktadır ve her bir alt ölçek maddesinin toplanması gerekmektedir. Ayrıca 17 maddenin toplanması ile toplam duygusal tepkisellik puanı elde edilmektedir. Ölçeğin yanıtlandırılması 4 lü derecelendirilmeyi tamamen katılıyorum (4 puan), katılıyorum (3 puan), katılmıyorum (2 puan), hiç katılmıyorum (1 puan) gerektirmekte olup toplamda en az 17, en çok 68 puana ulaşılmaktadır. Ölçeklerden alınan yüksek puanlar duygusal hassasiyet ve tepkiselliğin yüksek, dayanıklılığın ise düşük olduğu şeklinde yorumlanabilir. Ölçeğin bu araştırma örneklemi için hesaplanan Cronbach alfa güvenirlik katsayısı, toplamda 0,75; duygusal hassasiyet alt boyutu için 0,81; duygusal tepkisellik alt boyutu için 0,80 ve psikolojik dayanıklılık alt boyutu için 0,77 bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar Duygusal Tepkisellik Ölçeği nin bu örneklem için de güvenilir bir araç olduğunu göstermektedir. Araştırmada ergenlerin algıladıkları sosyal desteği ölçmek amacıyla Zimmet, Powel ve Farley (1988) tarafından geliştirilen çok boyutlu ASDÖ kullanılmıştır. Sosyal desteğin yeterliğini ölçmeyi amaçlayan 12 maddeden oluşan ölçek, üç farklı gruptan (aile, arkadaşlar ve özel bir insan) alınan sosyal desteğin yeterliğine ilişkin algıları ölçmek amacıyla geliştirilmiştir (11). Ölçeğin, Türkçe ye uyarlaması ilk olarak Eker ve Arkar tarafından 1995 yılında; gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı geçerlik güvenirlik çalışması ikinci kez 2001 yılında Eker, Arkar ve Yaldız tarafından yapılmıştır (12, 13). Ölçekteki her alt boyuttaki dört maddenin puanlarının toplanması ile alt boyut puanı ve bütün alt boyut puanlarının toplanması ile de ölçeğin toplam puanı elde edilmektedir. Ölçek 7 li likert tipinde olup, tamamen katılıyorum (7 puan), çoğunlukla katılıyorum (6 puan), katılıyorum (5 puan), kararsızım (4 puan), katılmıyorum (3 puan), çoğunlukla katılmıyorum (2 puan) ve hiç katılmıyorum (1 puan) seçeneklerinden TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 301

Yurdakul ve Üner : Sağlık öğrencilerinin duygusal tepkiselliği oluşmaktadır. Alt boyutlardan alınabilecek en düşük puan 4, en yüksek puan 28 dir. Ölçeğin tamamından alınabilecek en düşük puan 12, en yüksek puan 84 dür. Elde edilen puanın yüksek olması algılanan sosyal desteğin yüksek olduğunu ifade etmektedir. Ölçeğin bu araştırma örneklemi üzerinde hesaplanan Cronbach alfa güvenirlik katsayısı, toplamda 0,68, aile alt boyutu için 0,81, arkadaş alt boyutu için 0,79 ve özel bir insan alt boyutu için 0,73 olarak bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar ASDÖ nin bu örneklem için de güvenilir bir araç olduğunu göstermektedir. Araştırma, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Etik Kurul Birimi nden Etik Kurul onayı, çalışmanın yürütüldüğü sağlık yüksekokulu yönetiminden yazılı izin ve çalışmaya katılmayı kabul eden öğrencilerin sözlü onamları alınarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya katılmayı kabul eden öğrencilere gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra anket formları öğrencilere dağıtılmış ve anketleri doldurmaları süresince yanlarında kalınmıştır. Anket formlarının doldurulması 15-20 dakika sürmüştür. Veriler SPSS 16.0 programında yüzdelik, ortalama, tek yönlü varyans analizi, post-hoc testleri (Tukey HSD ve Games Howell çoklu karşılaştırma testi) ve bağımsız örneklem t-testi kullanılarak analiz edilmiş; p<0,05 olan değerler anlamlı kabul edilmiştir. BULGULAR Çalışmaya katılan öğrencilerin bazı özelliklerine göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Araştırma grubunun yaş ortalaması 20,55±2,1 (en düşük: 18; en yüksek: 37) dir. Araştırmaya katılan öğrenciler ortalama 2 kardeşe sahiptirler (2,02±1,4; en düşük:0; en yüksek:10). Gelir getiren bir işte çalışan 41 öğrencinin %84,1 i devlet memuru (acil tıp teknisyeni, hemşire, röntgen teknisyeni) olarak görev yapmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin %7,1 i kronik hastalığa sahiptir. Öğrencilerin %18,5 i sigara; %14 ü alkol kullanmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin %17,2 si son bir yılda herhangi bir şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Araştırmada DTÖ nin duygusal tepkisellik alt boyutu ortalama puanı 11,6±3,9; duygusal hassasiyet alt boyutu ortalama puanı 10,4±3,7; psikolojik dayanıklılık alt boyutu ortalama puanı 18,4±4,9 ve toplam puan ortalaması 40,4±1,0 olarak saptanmıştır. Öğrencilerin bazı özellikleri ile duygusal tepkisellik ölçeği ortalamalarının dağılımı ve anlamlılık düzeyleri Tablo2 de verilmiştir. Araştırmaya katılan erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre duygusal tepkisellik, duygusal hassasiyet ve toplam alt boyut puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Tablo 1. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Bazı Özelliklerine Göre Dağılımı (Sağlık Yüksekokulu, Haziran 2014) Öğrencilerin Bazı Özellikleri n % Cinsiyet Kadın 213 69,2 Erkek 95 30,8 Sahip olunan kardeş sayısı Kardeşi olmayan 17 5,5 1 109 35,4 2 110 35,7 3 39 12,7 4 ve üzeri 33 10,7 Algılanan gelir düzeyi Kötü 34 11,0 Orta 205 66,6 İyi 69 22,4 Gelir getiren bir işte halen çalışma durumu Çalışmıyor 267 86,7 Çalışıyor 41 13,3 Sınıf I 194 63,0 II 44 14,2 III 27 8,8 IV 43 14,0 Algılanan okul başarı durumu Kötü 26 8,4 Orta 157 51,0 İyi 108 35,1 Çok iyi 17 5,5 Mesleği seçme nedeni Kolay atanabilme olanağının olması 140 45,5 Ailenin istemesi 47 15,3 Maaşın iyi olması 6 1,9 Kariyer olanağının olması 16 5,2 Mecbur kalma (puan yetmesi) 49 15,9 Mesleği seviyor olması 50 16,2 Toplam 308 100,0 4. sınıf öğrencilerinin 1. sınıf öğrencilerine göre psikolojik dayanıklılık alt boyut puanı istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Bunun yanısıra öğrencilerin DTÖ toplam puan ortalaması ile sınıf düzeyleri arasında 1. sınıf ve 4. sınıf; 3. sınıf ve 4. sınıf öğrencileri arasında anlamlı fark bulunmuştur. 302 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Yurdakul & Üner : Emotion reactivity situations of school of health Tablo 2. Öğrencilerin Bazı Özellikleri ile Duygusal Tepkisellik Ölçeği Ortalamalarının Dağılımı ve Anlamlılık (p) Düzeyleri (Sağlık Yüksekokulu, Haziran 2014) Özellikler Cinsiyet Duygusal Tepkisellik Duygusal Tepkisellik Ölçeği Duygusal Hassasiyet Psikolojik Dayanıklılık Toplam N Ort ± SS t-f / p Ort±SS t-f / p Ort ± SS t-f/ p Ort ± SS t-f / p Erkek 95 13,16±3,89 0,156/ ¹<0,01 12,10±3,55 0,115/ ¹<0,01 18,93±4,11 2,447/ ¹0,22 44,21±9,27 Kadın 213 10,85±3,73 9,68±3,50 18,20±5,25 38,73±10,4 Sınıf düzeyi I 194 11,76±3,77 1,332/ ²0,26 10,65±3,70 2,319/ ²0,07 18,79±4,59 3,775/ ³0,01 41,21±10,1 II 44 11,27±5,05 10,06±2,96 17,97±4,58 39,31±9,89 III 27 12,18±3,41 11,25±4,84 19,81±7,64 43,25±12,6 IV 43 10,60±3,52 9,255±3,28 16,37±4,10 36,23±9,48 Çalışma durumu Çalışmıyor 267 11,37±3,79 0,092/ ¹0,02 10,28±3,63 0,010/ ¹0,09 18,25±4,97 0,265/ ¹0,12 39,91±10,2 Çalışıyor 41 12,85±4,55 11,39±3,94 19,53±4,56 43,78±11,0 Okul başarı durumu Kötü 26 10,88±2,93 1,507/ ²0,21 9,88±3,91 2,418/ ²0,06 16,65±4,70 1,822/ ²0,14 37,42±10,5 Orta 157 11,56±3,97 10,90±4,07 18,67±5,27 41,14±11,1 İyi 108 11,98±4,12 10,12±3,10 18,71±4,35 40,81±9,22 Çok iyi 17 10,05±3,11 8,82±2,21 17,05±5,12 35,94±9,02 Gelir düzeyi Kötü 34 12,14±4,71 0,799/ ²0,45 10,76±3,99 0,284/ ²0,75 17,00±5,29 1,632/ ²0,19 39,91±10,9 Orta 205 11,37±3,71 10,32±3,63 18,64±5,11 40,34±10,5 İyi 69 11,85±4.11 10,57±3,73 18,49±4,07 40,92±9,85 Kronik hastalık Var 22 13,22±5,98 2,068/ ¹0,18 10,86±4,36 0,574/ ¹0,56 19,13±5,65 0,697/ ¹0,48 43,22±13,9 Yok 286 11,44±3,70 10,39±3,63 18,3±4,88 40,20±10,0 Şiddete uğrama Evet 53 10,96±3,16 0,743/ ¹0,21 10,11±4,05 0,664/ ¹0,49 17,75±4,76 0,073/ ¹0,27 38,83±10,2 Hayır 255 11,69±4,06 10,49±3,61 18,56±4,96 40,75±10,4 ¹Bağımsız Örneklem t Testi, ²Tek Yönlü Varyans Analizi, ³Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey HSD Çoklu Karşılaştırmalı Testi 4,397/ ¹<0,01 3,663/ ³0,01 0,014/ ¹0,04 2,101/ ²0,10 0,128/ ²0,88 0,995/ ¹0,33 0,090/ ¹0,22 Çalışan öğrencilerin çalışmayan öğrencilere göre duygusal tepkisellik alt boyut puanı istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. ASDÖ ile DTÖ korelasyon analizi Tablo 3 de sunulmuştur. ASDÖ arkadaş alt boyutu ile DTÖ psikolojik dayanıklılık alt boyutu ve toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmıştır. ASDÖ özel insan alt boyutu ile DTÖ alt boyutları ve toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmıştır. ASDÖ toplam puanı ile DTÖ duygusal tepkisellik, psikolojik dayanıklılık alt boyutları ve toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmıştır. DTÖ ve alt ölçeklerinin yorumlanmasına ilişkin çoklu regresyon analizi sonuçları Tablo 4 de sunulmuştur. Cinsiyet ile duygusal tepkisellik alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde kadınların duygusal tepkisellik puan ortalaması erkeklere göre 2,23 birim daha düşüktür. Çalışma durumu ile duygusal tepkisellik alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde çalışan öğrencilerin duygusal tepkisellik puan ortalaması çalışmayanlara göre 1,22 birim daha yüksektir. ASDÖ aile alt boyutu ve toplam puanları ile duygusal tepkisellik alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde aile alt boyutu puanı bir birim arttığında duygusal tepkisellik puanı 0,11 birim azalırken, toplam puan bir birim arttığında ise duygusal tepkisellik puanı 0,06 birim artmaktadır. TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 303

Yurdakul ve Üner : Sağlık öğrencilerinin duygusal tepkiselliği Tablo 3. Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Duygusal Tepkisellik Ölçeği Korelasyon Analizi ve Anlamlılık (p) Düzeyleri (Sağlık Yüksekokulu, Haziran 2014) Algılanan Sosyal Destek Ölçeği Duygusal Hassasiyet Duygusal Tepkisellik Ölçeği Duygusal Tepkisellik Psikolojik Dayanıklılık p r p r p r p Toplam Aile alt boyutu 0,83-0,12 0,99 <0,01 0,06 0,10 0,43 0,45 Arkadaş alt boyutu 0,27 0,62 0,35 0,12 0,01 0,14 0,01 0,13 Özel insan alt boyutu 0,01 0,13 <0,01 0,17 <0,01 0,17 <0,01 0,19 Toplam 0,10 0,93 0,01 0,13 <0,01 0,18 <0,01 0,17 Tablo 4. Duygusal Tepkisellik Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Yorumlanmasına İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları (Sağlık Yüksekokulu, Haziran 2014) Değişken Duygusal Tepkisellik Duygusal Hassasiyet Psikolojik Dayanıklılık Toplam B (SH) p B (SH) p B (SH) p B (SH) p Sabit 11,05 (0,96) <0,01 9,13 (0,89) <0,01 14,49 (1,15) <0,01 35,29 (2,43) <0,01 Cinsiyet 1-2,23 (0,46) <0,01-2,50 (0,42) <0,01-5,90 (1,21) Çalışma Durumu 2 1,22 (0,62) 0,04 Sınıf 3 1. Sınıf 2. Sınıf 0,92 (0,44) 0,04 1,33 (0,62) 0,03 3. Sınıf 2,61 (1,06) 0,01 4,86 (2,16) 0,03 Başarı düzeyi kötü ya da orta olma 4 1,07 (0,39) <0,01 ASDÖ* Aile alt boyutu -0,11 (0,05) 0,04 Arkadaş alt boyutu Özel insan alt boyutu Toplam puan 0,06 (0,01) <0,01-0,02 (0,01) 0,02 0,04 (0,01) <0,01 0,17 (0,03) <0,01 R=0,38 R²=0,14 F (3,60) =49,63 p<0,01 R=0,40 R²=0,16 F (3,90) =46,89 p<0,01 R=0,31 R²=0,10 F (2,21) =51,16 p<0,01 R=0,40 R²=0,16 F (3,90) =371,63 p<0,01 1 Referans grup erkek ; 2 Referans grup çalýþmayan ; 3 Referans grup 4. sýnýf ; 4 Referans grup iyi seviyede baþarý, *ASDÖ Algýlanan Sosyal Destek Ölçeði Cinsiyet ile duygusal hassasiyet alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde kadınların duygusal hassasiyet puan ortalaması erkeklere göre 2,50 birim daha düşüktür. 1. sınıfta olmak ile duygusal hassasiyet alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde 1. sınıfların duygusal hassasiyet puan ortalaması 4. sınıflara göre 0,92 birim daha yüksektir. Başarı durumu ile duygusal hassasiyet alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde orta seviyede başarılı öğrencilerin, iyi seviyede başarılı öğrencilere göre duygusal hassasiyet puan ortalaması 1,07 birim daha yüksektir. ASDÖ toplam puanı ile duygusal hassasiyet alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır; diğer değişkenler kontrol edildiğinde ve toplam puan bir birim arttığında duygusal hassasiyet puanı 0.02 birim azalmaktadır. 1. sınıfta olmak ile psikolojik dayanıklılık alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde 1. sınıfların psikolojik dayanıklılık puan ortalaması 4. sınıflara göre 1,33 birim daha yüksektir. 3. sınıfta olmak ile psikolojik dayanıklılık alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde 3. sınıfların psikolojik dayanıklılık puan ortalaması 4. sınıflara göre 2,61 birim daha yüksektir. ASDÖ toplam puanı ile psikolojik dayanıklılık alt boyutu puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki 304 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Yurdakul & Üner : Emotion reactivity situations of school of health vardır; diğer değişkenler kontrol edildiğinde ve toplam puan bir birim arttığında psikolojik dayanıklılık puanı 0,04 birim artmaktadır. Cinsiyet ile DTÖ toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde kadınların duygusal tepkisellik puan ortalaması erkeklere göre 5,90 birim daha düşüktür. 3. sınıfta olma ile DTÖ toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır ve diğer değişkenler kontrol edildiğinde 3. sınıfta olan öğrencilerin 4. sınıf öğrencilerine göre DTÖ toplam puan ortalaması 4,86 birim daha yüksektir. ASDÖ toplam puanı ile DTÖ toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır; diğer değişkenler kontrol edildiğinde ve toplam puan bir birim arttığında DTÖ toplam puanı 0,17 birim artmaktadır. TARTIŞMA Ülkemizde duygusal tepkisellik alanında yapılan çalışmalar sayıca yetersizdir ve genellikle duygusal tepkilerin yoğun bir şekilde ortaya çıktığı ergenlik döneminde gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma ise bir üniversitenin sağlık yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, regresyon analizine göre erkek öğrencilerde duygusal tepkisellik ve duygusal hassasiyet düzeyi, kız öğrencilerden yüksek bulunmuştur. Hamaideh tarafından üniversite öğrencilerinin strese verdiği tepkiler ve cinsiyet ile stres arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmada; kız ve erkek öğrenciler arasında strese verilen duygusal, davranışsal ve bilişsel tepkilerde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Kız öğrenciler erkek öğrencilerden daha fazla duygusal tepkiye sahip olduklarını; erkek öğrenciler ise strese karşı daha yüksek bilişsel ve davranışsal tepkiye sahip olduklarını ifade etmiştir (14). Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir başka çalışmada ise kız öğrencilerin kültürel alışkanlıklarının bir sonucu olarak toplum baskısına daha fazla maruz kaldıkları ve daha fazla stres hissettikleri ortaya çıkmıştır (15). Toplumumuzda erkeklerin karşılaştığı sorunları kendilerinin halledebileceği, rasyonel ve güçlü oldukları için daha az korunmaya ve desteğe ihtiyaç duydukları; kızların ise duygusal ve güçsüz olmaları nedeniyle aile tarafından destek, yardım ve korunmaya daha fazla ihtiyaçları olduğu düşünülmektedir. Araştırma sonucumuzun diğer araştırma sonuçlarıyla benzerlik göstermemesi kültürel farklılıklardan kaynaklanabilir. Yapılan regresyon analizi sonuçlarına göre, öğrencilerin çalışma durumlarına göre DTÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında; çalışan öğrencilerin çalışmayan öğrencilere göre duygusal tepkisellik alt boyut puanı yüksek bulunmuştur. Araştırma grubu sağlık yüksekokulunda öğrenim gören, 18 yaşını doldurduğu için hukuken reşit sayılan ve yine kendi kararlarını hukuken kendisi verebilen genç bir gruptur. Çalışan öğrencilerde duygusal tepkiselliğin yüksek olması çalıştıkları hastanelerdeki aydınlatma, havasızlık, gürültü, radyasyon gibi fiziksel faktörlere; çalışma nedeniyle okula uyum ve devamsızlık sorunları yaşamalarına, derslerde başarısız olma, sosyal aktivitelerin diğer öğrencilere göre daha az olması gibi psikososyal sorunlara bağlı olabilmektedir (16). Çalışan öğrencilerde, hem çalışma hem de okula devam etme nedeniyle aşırı performansa bağlı olarak kendine vakit ayıramama, işleri yetiştirememe ve sürekli yorgunluk nedeni ile ruhsal sorunlar ortaya çıkabilmekte ve bu durum duygusal tepkiselliği artırabilmektedir (16). Bu çalışmada, regresyon analizine göre, alt sınıfların DTÖ alt grup ve toplam puanları üst sınıflardan daha yüksek bulunmuştur. Sağlık yüksekokulu öğrencileri ile yapılan bir araştırmada; son sınıf öğrencilerin arkadaşlarından algıladıkları sosyal destek, birinci sınıf öğrencilere göre daha yüksek bulunmuştur (17). Lise öğrencileri üzerinde yapılan bir başka çalışmada ise sınıf düzeyi yükseldikçe tükenme düzeyinin de arttığı görülmüştür (18). Alt sınıfların duygulara yönelik yöntemleri kullanması, sınıf düzeyi arttıkça psikolojik dayanıklılığın azalması ile alt sınıflarda duygusal tepkiselliğin fazla olması bulguları çalışmamızla uyum göstermektedir. Öğrenciler üniversiteye başladıklarında yalnız olma, ortam değiştirme, arkadaş ve aileden uzaklaşma gibi durumlara maruz kalırlar ve bu durumlar onlarda kaygı ve stres gibi duygusal tepkilere neden olur. Beklenen durum ise öğrencilerin sınıf düzeylerinin artmasıyla yeni ortama alışmaları, yeni arkadaşlara sahip olmaları, kendilerine güvenlerinin artması ve zamanla olgunlaşarak daha sağlam düşünen daha mücadeleci bir ruha sahip olmalarıdır. Araştırmada ortaya çıkan, sınıf düzeyi arttıkça psikolojik dayanıklılığın azalması ise; son sınıflara yaklaştıkça öğrencilerin gelecek kaygısı yaşamaları, ailelerinin beklentilerini boşa çıkarma korkusu, okulu bitirir bitirmez para kazanmak istemeleri ama üniversiteyi bitirmenin yanı sıra başka şartları yerine getirmenin gerekliliği düşüncesinden kaynaklanabilir. Sonuç olarak; öğrencilerde huzursuzluk, kaygı, stres, içe kapanıklık ve yalnızlık duygularının artmasına bağlı olarak psikolojik dayanıklılığın azaldığı görülmektedir. Ailelerinden uzaklaşan üniversite öğrencileri sosyal, ekonomik ve duygusal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için daha fazla çaba gösterirler. Töremen ve Çankaya ya göre bireylerin duygularını kontrol edebilmeleri için, duygularını iyi tanıyabilmeleri, duyguların davranışlarını nasıl etkileyebileceğini bilmeleri, duyguların ifade ediliş biçimleri ve duyguların nasıl yönlendirilebileceği konularında daha donanımlı olmaları gerekmektedir. Öğrencilerin, duygusal birikimlerini kontrol edebilmesi ve duygusal olgunluk sağlayabilmesi için duygusal tepkilerini mantıklı olarak TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 305

Yurdakul ve Üner : Sağlık öğrencilerinin duygusal tepkiselliği yönetebilmesi gerekmektedir. Etkili duygu yönetimi ise bireysel başarıyı etkileyen önemli bir faktördür (19). Bu araştırmada iyi seviyede başarılı öğrencilerin, orta seviyede başarılı öğrencilere göre DTÖ duygusal hassasiyet alt boyut puanı daha düşük bulunmuştur. Bu durum çeşitli dış uyaranlarla karşılaştıklarında etkili duygu yönetimine sahip olmayan yani duygusal hassasiyeti yüksek olan öğrencilerin okul başarılarının düşük olduğu şeklinde yorumlanabilir. ASDÖ toplam puanı ile DTÖ toplam puanı arasında istatistiksel açıdan anlamlı, zayıf ve pozitif bir ilişki bulunmuştur. Sosyal destek karşılıklı ilişkilerin niteliği olarak tanımlanabilir; birbirini dinleme ve anlamaya çalışma, söylenilen ve doğru olduğuna inanılanları kabul etme ve diğerlerini övme şeklinde görülebilen duygusal desteğin yanı sıra nakit ve araç-gereç desteği şeklinde de olabilen bir durumdur. Çeşitli durumlarla karşılaşıldığında duyguları kontrol altına alabilme ve onları yönlendirebilme için etkili iletişim kurabilme, güven verme, arkadaşlarına karşı pozitif ve destekleyici olabilme gibi unsurlara ihtiyaç vardır. Bu durum, birçok duygusal tepkinin nedenlerinin temelinde; onlara verilen anlam, kişinin o an sahip olduğu düşünce ve fikirler yer almaktadır şeklinde ifade edilmiştir (19). Kendi duygularını yönetebilen insanlar, sakin ve soğukkanlı olabilme, başkalarının duygularından etkilenmeme ve çözüm üretebilme becerilerine sahiptir (20). Yapılan araştırmalar incelendiğinde algılanan sosyal destek ve psikolojik dayanıklılığın az olması; karşılaşılan herhangi bir problemde bireyde stres, depresyon, anksiyete, öfke, şiddet, saldırganlık ve yalnızlık gibi duygusal tepkilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Algılanan sosyal desteğin artması psikolojik dayanıklılığın artmasına, duyguların kontrol altına alınabilmesine ve duygusal tepkiselliğin azalmasına katkı sağlamaktadır. Bu araştırmalar incelendiğinde aslında iki ölçek arasında anlamlı, yüksek ve pozitif ilişki bulunması beklenmiştir (19, 20, 21). Bu çalışmanın sonuçlarının farklılığı, araştırma grubunun sağlık yüksekokulu öğrencileri olması ve kız öğrenci sayısının fazla olmasından kaynaklanabilir. Yapılan regresyon analizine göre, öğrencilerin algıladıkları sosyal destek artışı ile duygusal tepkisellik ve psikolojik dayanıklılık düzeyleri artarken duygusal hassasiyet düzeyleri azalmaktadır. Doğan ve Demiral a göre, normal olarak herkes kötü bir ruh halinde olabilmekte ve duygusal dürtülerle karşılaşabilmektedir ancak bazı bireyler bunları kontrol altına almayı başarabilmekte ve elverişli bir şekle dönüştürebilmektedir. Bireye verilen ya da bireyin algıladığı sosyal destek ne kadar fazlaysa ya da birey diğer kişilerin duygusal tepkilerinden ne kadar az korkarsa kendi duygularını o kadar iyi yönetebilir (21). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinde yapılan bir araştırmada; ailesinden yeterli destek almadığını düşünen öğrencilerin kendilerini yalnız hissettikleri, yaşadıkları stres sonrasında sigaraya yöneldikleri sonucuna ulaşılmıştır (22). Öğrencilerin algıladıkları sosyal destek onların strese verdikleri cevap bakımından önemlidir; çünkü sosyal destek öfke ve depresyonla negatif ilişkiliyken; fiziksel açıdan sağlıklı hissetmek ve iyi görünmekle pozitif ilişkilidir. Araştırmamızda bulduğumuz, algılanan sosyal desteğin duygusal hassasiyeti azaltması ve psikolojik dayanıklılığı artırması yapılan diğer araştırmalarla uyum göstermektedir. Klenk tarafından atletler üzerinde yapılan araştırmada, atletlerin yaralanma durumlarında gösterdikleri duygusal tepki ve iyileşme süresinin; atletin yaşamı içinde spora verdiği önem, spor yaparak geçirdiği zaman, cinsiyet, stres ve yaralanma şiddetinden etkilendiği sonucuna varılmıştır. Stres faktörünün atletlerin iyileşmesini azaltırken; sosyal destek faktörünün atletlerin iyileşmesini artırdığı gözlemlenmiştir (23). Üniversite öğrencilerinde yapılan bir çalışmada; dayanıklılık, başa çıkma ve kaçınma davranışları ile algılanan sosyal destek arasında doğrudan ilişki olduğu saptanmıştır (24). Jindal tarafından yapılan araştırmada, yüksek sosyal desteğe sahip bireylerin yaşamlarından daha büyük haz aldıkları ve mutlu oldukları ortaya çıkmıştır (25). SONUÇ VE ÖNERİLER Üniversite öğrencilerinin duygusal tepkisellikleri ile ilişkili faktörlerin incelendiği çalışmada cinsiyet, çalışma durumu, sınıf düzeyi, başarı durumu ve algılanan sosyal desteğin önemli değişkenler olduğu saptanmıştır. Üniversiteye başlayan gençlerde aileden uzaklaşmayla birlikte, arkadaş ve özel insana ihtiyaç duyma eğilimi artmaktadır. Bu durum göz önünde tutularak hem ailelere hem de öğrencilere stresle başa çıkma ve problem çözme becerileri gibi yaşam becerileri kazandırmaya yönelik eğitimler düzenlenmeli; özellikle ailelerinden uzakta olan üniversite öğrencilerine psikolojik danışmanlık hizmeti verilmeli ve çevrelerinden yeterli destek alabilmeleri sağlanmalıdır. Ailelerinden yeterince destek göremeyen üniversite öğrencilerine verilecek danışmanlık hizmeti öğrencilerin güvensiz davranışlara yönelmesini engelleyerek ruh ve beden sağlığını koruyabilir. Maddi sıkıntısı olan öğrencilere burs sağlanması, problem çözme ve alternatif yollar bulma gibi eğitimler verilmesi, akran eğitimi ve öğrencilerin sosyal faaliyetlere ve gençlik merkezlerine yönlendirilmesi; öğrencilerin algıladıkları sosyal desteği artırabilme açısından faydalı olabilir. Bireye özel verilecek psikolojik danışmanlık hizmeti ile öğrencilerin algıladıkları sosyal desteğin artırılması öğrencilerde psikolojik dayanıklılığın artmasına katkı sağlayarak sosyal ilişkiler, etkili iletişim, okul başarısı gibi konularda olumlu yönde artış sağlarken, öğrencilerin günlük yaşantılarında karşılaştıkları problem oluşturan durumlarda meydana gelecek stres, ümitsizlik, yalnızlık gibi duygusal tepkilerin azalmasını sağlayabilir. 306 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 4

Yurdakul & Üner : Emotion reactivity situations of school of health Çalışmanın bir üniversitenin sağlık yüksekokulunda, bazı bölümlerinden öğrencileriyle gerçekleştirilmiş olması önemli kısıtlılıklarındandır ve sonuçlar dikkatli değerlendirilmelidir. KAYNAKLAR 1. Wentzel K. Social relationship and motivation in middle school: the role of parents, teacher, and peers. Journal Of Educational Psychology, 1998; 90(2): 202-207. 2. Terzi Ş. Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 29(3): 1-11. 3. Nakigudde J, Musisi S, Ehnvall A, Airaksinen E, Agren H. Adaptation of the multidimensional scale of perceived social support in a Ugandan setting. African Health Sciences. 2009; 9: 35 41. 4. Malecki CK, Demaray MK. Social support as a buffer in the relationship between socioeconomic status and academic performance. School Psychol Quart. 2006; 21: 375-395. 5. Kahriman İ, Yeşilçiçek K. Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin aile ve arkadaşlarından algıladıkları sosyal destek düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2007; 10(1): 10-21. 6. Doğan T. Psikolojik belirtilerin yordayıcısı olarak sosyal destek ve iyilik hali. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 30(3). 7. Kartal A, Çetinkaya B. Yüksekokul öğrencilerinin algılanan sosyal destek durumları ve sosyal desteği etkileyen faktörler. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2009; 12(4). 8. Sürücü M, Bacanlı F. Üniversiteye uyumun psikolojik dayanıklılık ve demoğrafik değişkenlere göre incelenmesi. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2010; 2(30): 375-396. 9. Nock MK, Wedig MM, Holmberg EB, Hooley JM. The emotion reactivity scale: development, evaluation and relation to self-injurious thoughts and behaviors. Behavior Therapy. 2008; 39: 107 116 10. Seçer İ, Halmatov S, Gençdoğan B. Duygusal tepkisellik ölçeğinin Türkçe ye uyarlanması: güvenirlik ve geçerlilik çalışması. Sakarya University Journal of Education. 2013; 3(1): 77-89. 11. Zimmet GD, Powel SS, Farley GK. The multidimensional scale of perceived social support. J Pers Assess. 1988; 52: 30-41. 12. Eker D, Akar H. Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi. 1995; 10: 45-55. 13. Eker D, Akar H, Yaldız H. Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlilik ve güvenirliği, Türk Psikiyatri Dergisi, 2001; 12(1): 17-25. 14. Hamaideh SH. Gender differences in stressors and reactions to stressors among Jordanian university students. International Journal of Social Psychiatri. 2010; 58(1): 26-33. February. 15. Thawabieh AM, Qaisy LM. Assessing stress among university students. American International Journal of Contemporary Research. 2012; 2(2): 110-116. February. 16. Salı G. Çalışan ve çalışmayan çocukların arkadaşlık ilişkileri, sosyal destek algıları ve mükemmeliyetçiliklerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010. 17. Kartal A, Çetinkaya B. Yüksekokul öğrencilerinin algılanan sosyal destek durumları ve sosyal desteği etkileyen faktörler. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2009; 4(12): 4-20. 18. Kutsal D, Bilge F. Lise öğrencilerinin tükenmişlik ve sosyal destek düzeyleri. Eğitim ve Bilim. 2012; 37(164): 283-297. 19. Töremen F, Çankaya İ. Yönetimde etkili bir yaklaşım: Duygu Yönetimi. Kuramsal Eğitimbilim. 2008; 1(1): 33-47. 20. Çubukçu İ, Özkan Ç, Birgül S, İlaslan M, Özbayrak H. MYO öğrencilerinin duygusal zeka (EQ) derecelerinin okudukları bölümlere ve başarı durumlarına göre değerlendirilmesi. MYO-OS 2010- Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu. Düzce, 21-22 Ekim 2010. 21. Doğan S, Demiral Ö. Kurumların Başarısında Duygusal Zekânın Rolü ve Önemi. Yönetim ve Ekonomi. 2007; 14(1): 209-230. 22. Baran M, Küçükakça G, Ayran G. Sağlık yüksekokulu öğrencilerinde algılanan sosyal destek düzeyinin sigara kullanımı üzerine etkisi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2014; 15(1): 9-15. 23. Klenk CA. Psychological response to injury, recovery and social support:a survey of athletes at an NCAA Division I University. Senior Honors Projects. 2006; 1-42. 24. Soderstrom M, Dolbier C, Leiferman J, Steinhardt M. The relationship of hardiness, coping strategies, and perceived stress to symptoms of illness. Journal of Behavioral Medicine. 2000; 23(3): 311-328. 25. Jindal D. Effect of hardiness and social support on satisfaction with life and happiness in retired engineers. International Journal of Advanced Research in Management and Social Science. 2013; 2(12): 10-20. GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Confl ict of Interest: None declared TAF Prev Med Bull 2015 Volume 14 Issue 4 307