Öz TÜRK YE DE MUHASEBE MESLE N N GEL fi M Prof. Dr. Mustafa A. AYSAN stanbul Üniversitesi E. Ö retim Üyesi Türkiye de muhasebe mesle i, Cumhuriyet in kuruluflundan (1923) bu yana iktisadi geliflmelerin yaratt ihtiyaca uygun bir biçimde geliflme göstermifltir. Sanayileflme artt kça muhasebeci ihtiyac art fl göstermifl, bu ihtiyaç bafllang çta ktisadi Devlet Teflekkülleri nde yetiflen personel taraf ndan karfl - lanm flt r. Muhasebe mesle inin geliflmesinde özel bir yeri olan, mesle in örgütlenmesi ve bu örgütlenmenin mesle in ifllevini art rmas gecikmifl, ancak 1989 y l nda bugünkü örgütlenme (TÜRMOB) gerçeklefltirilebilmifltir. Öte yandan muhasebe mesle inin daha önce oluflmufl dernekleri ve ö retim üyeleri Türkiye Muhasebe Kongreleri ni 1957 y l nda bafllatm fllar ve bugüne kadar 17 kongre yap lmas n sa lam fllard r. Ayr ca, muhasebe ö retim üyeleri, 1979 y l nda bafllatt klar muhasebe e itimi sempozyumlar n sürekli olarak yapm fllar ve bu sempozyumlar n say s n n yirmi befle ulaflmas n sa lam fllard r. Anahtar Sözcük: Muhasebe mele i, muhasebe kongreleri, muhasebe e itim sempozyumlar. Türkiye cumhuriyetinin kuruldu u tarihten bu yana (1923) muhasebe mesle inin geliflimi, devlet organlar nda görevli denetçiler ve kamu teflekküllerinde çal flan iflletme muhasebecileriyle bafllam flt r. leri düzeyde geliflmifl muhasebe sistemleri, Avrupa ülkelerinden (ço unlukla Fransa ve Almanya) uyarlanm fl; iktisadi yaflam n her alan nda üretim sistemlerinin oluflturulmas ve düzenlenmesi amac yla merkezi ve yerel devlet organlar na ve de Kamu ktisadi Teflekkülleri (K T ler) ne entegre edilmifltir. Söz konusu donemde henüz büyük ölçekli isletmeler olmay p, özel sektör iflletmeleri de ülkenin dört bir yan na yay lm fl küçük çapl tüccar ve zanaatkarlardan oluflmaktayd. 1930 lar ise, KIT örneklerinden sonra daha büyük tüccar ve imalat kesiminin oluflmaya bafllad n göstermektedir. Asl nda özel kesimde ihtiyaç duyulan birçok iflletme yöneticisi ve muhasebecisi 265
yüksek mebla lar karfl l K T lerden transfer olmufltu. 1927 de yasalaflt r - lan Sanayii Teflvik Kanunu ço unlu u stanbul, Adana, Bursa ve zmir de olmak üzere özel sektör isletmelerinin çok daha h zl bir flekilde geliflmesini sa lam flt. Bununla beraber, iflletmeler ço- unlukla, iç pazara ve seçilmifl tüketim mallar yla s n rl ithal ikamesine dayal mallar üretmekte, fakat yeni yeni geliflmekte olan KIT ler ve özel sektör iflletmeleri ham madde ve üretim araçlar na ihtiyaç duymaktayd. Döviz ihtiyac n karfl lamak üzere gerçeklefltirilen s n rl say daki ihracat mal da daha çok ham madde, hububat, pamuk, f nd k gibi tar m ürünleri vb. mallardan oluflmaktayd. Tüketim mallar nda görülen k tl kla beraber, yetersiz devlet gelirleri ve k s tl yat - r mlar sebebiyle ifllenmifl mal ihracat hemen hemen hiç görülmemekteydi. D fl borçlanma ise, dövize dayal ilaç, askeri teçhizat gibi temel ihtiyaçlar karfl lamakla s n rl yd. Her ne kadar 1939 a kadar enflasyon oran çok düflük bir seviyede tutulmuflsa da, kinci Dünya Savas suresince enflasyon h zl ve büyük bir art fl gösterdi. Türkiye, kendini bu savafl n d fl nda tutmufl olmas na ra men, yeni yeni geliflmekte olan ekonomisi savafl boyunca ve sonras nda büyük darbe ald. 1946 Y l nda büyük bir devalüasyon (%70) gerçekleflti. 1950 y l nda ise ilk çok partili demokratik secimler yap ld ve bunun sonucunda iktidar, ilerlemeci solu temsil eden Cumhuriyet Halk Partisi nden muhafazakar sa temsil eden Demokrat Parti ye geçti. Demokrat Parti politikalar n özel sektörün gelifltirilmesi esas na dayand rd. O tarihlerde haz rlanan bir Dünya Bankas raporuna göre, 1949 itibariyle Türk Milli geliri 360 TL. dolay nda idi. Kifli bafl na düflen gelir 128 $ veya bunun tümü 3.0 $ billion US Dollars (7 milyar TL.) idi. 1 Bu donemde ülke fakir, az geliflmifl ve de dünya ekonomilerine kapal bir durumdayd. Bu altyap ya karfl n, flirketlerde az da olsa muhasebe ve finans teflvik edici durumlar söz konusuydu. Hükümet, KIT lerin denetimini yapmak üzere Yüksek Denetleme Teflkilat n, vergi mükelleflerini takip etmek üzere Muhasebe Uzmanlar Konseyi ni ve Maliye Bakanl denetçilerini ve de Say fltay kurdu. Öte yandan, özel flirketlere dan flmanl k yapmak ve muhasebe kay tlar n kontrol etmek üzere baz ba ms z denetçiler ortaya ç kt. Bunlar kendi sorumluluklar nda olan ofislerden islerini yürütmekteydiler. Söz konusu kifliler, genel olarak muhasebe dan flman ve/veya mali dan flman olarak adland r lmaktayd. Kimi özel muhasebeciler ve mali dan flmanlar, ba ms z muhasebe islerini yürütme öncülü ünü üstlenip parlamentoyu mesle in tan nmas hususunda bir yasa ç karmas konusunda etkileme çal flmas içine girdiler. Ancak, 266 1 Ayni tarihte, Yunanistan da da benzer oranlar soz konusu idi. The Economy of Turkey, by the World Bank Mission, Johns Hopkins Press, 1951.
1930 lu y llar suresince, parlamentodan bir yasa ç kmas konusunda baflar s z oldular. Bununla beraber mesle in yasallaflmas konusundaki srarlar ve bu do rultudaki çal flmalar giderek artt. Ba ms z muhasebeciler ve dan flmanlar aras ndaki iflbirli i sonucu, 1942 y l nda Eksper Muhasipler ve flletme Organizatörleri Derne- i kuruldu. On iki ba ms z muhasebeci ve mali dan flman derne e kat ld. Zaman içerisinde dernek 100 üyesi olan ve mesle in tan nmas na öncülük eden bir yap ya kavufltu. Ancak mesle in tan nmas konusunda baflar göstermifl olmas na ra men, gerek hükümetleri, gerek parlamento üyelerini mesle in yasalaflt r lmas konusunda ikna etmede baflar l olamad. Bu konudaki geliflmelerin baz lar flunlar idi: 1. Dernek, yeni meslek adaylar için mesleki bir s nav yap lmas amac yla kurulmufltu. Bu sebeple bir mesleki s nav tertip edildi; ancak hemen hemen hiç kimse bu s nava girmeye cesaret edemedi. Bununla beraber, mesle in özel bilgi, yetenek ve bunlar test etmeye yönelik bir s nav gerektirdi i düflüncesi 1940 lar boyunca hem ilgili hükümetlere hem de kamuoyuna duyurulmaya çal fl ld. 2. Maliye Bakanl ile yap lan iflbirli i sonucu 1950 y l nda mecliste Vergi Usul Kanunu tasar s n n haz rlanmas amac yla kamu maliye reformu bünyesinde özel bir bölüm oluflturuldu. Söz konusu bu bölüm Ba ms z muhasebe Uzmanlar Bölümü olarak adland r ld. Bu bölüm alt nda ileriki dönemlerde muhasebe mesle ine yönelik önemli tart flmalar n ç kmas na sebep olan iki ayr cal k öngörülmüfltü; buna göre muhasebe uzmanlar 1) denetimlerini yapt klar müflterilerini vergi ve muhasebe ile ilgili yaflad klar hukuki anlaflmazl klarda mahkemelerde temsil hakk na sahip olacak ve 2) ba l bulunduklar dernek bünyesinde ba ms z olarak mesleklerinin gereklerini (meslek s - nav n n haz rlanmas ve di er ihtiyaçlar ) belirleme hakk na sahip olacaklard. Ancak ne yaz k ki mesle e iliflkin önem arz eden ilk giriflim, avukatlar n ve di er hukuk mensuplar n n mesleklerine yönelik yetki ihlali oldu- u gerekçesiyle reddedildi. Mesle in gereklerini belirleme hakk na yönelik ikinci giriflim ise, Vergi Usul Kanunu nun oluflturulmas na destek veren Maliye Bakanl - taraf ndan reddedildi. Buna göre Maliye Bakanl mensuplar, Maliye Bakanl bünyesinde yer alan k demli vergi denetçileri ve Uzmanlar Konseyi emekli üyelerine verilmifl olan haklar n ne olaca n sorguluyordu. Konuya yönelik tart flmalar öylesine büyüdü ki, dönemin Maliye Bakan ve de Baflbakan tasar y geri çekti. Tasar komisyonu geri geldi ve Ba- ms z Muhasebe Uzmanlar Bölümü ç kar ld. Bunu takip eden birkaç gün içerisinde ilk Gelir Vergisi Kanunu, ilk Kurumlar Vergisi Kanunu ve ilk Vergi Usul Kanunu yasalaflt - r ld. Bu süreç gerek o dönem için gerekse bugün itibariyle ülkenin vergi sistemine yönelik büyük bir reform hareketi idi. Bu ba lamda söz konusu reform hareketinin gerçekleflmesi 267
için hükümet Vergi Usul Kanunu nda yer alan Ba ms z Muhasebe Uzmanlar Bölümü nü ç kard. Bunun sonucunda ba ms z muhasebe uzmanlar mesleklerinin yasalaflt r lmas na yönelik elde ettikleri bu f rsat kaç rm fl oldu ve vergi denetimini yapma hakk Maliye Bakanl n n kendisinde kalm fl oldu. Bunun d fl nda, 1950 ler, 60 lar ve 70 ler boyunca Türkiye deki muhasebe mesle inin yasalaflmas na yönelik bir dizi giriflim oldu; ne var ki bunlar n hiçbiri 13 Haziran 1989 da yasalaflan 3568 no.lu kanuna kadar baflar - l olamad. Ba ms z Muhasebeciler Federasyonu (Türkiye Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar Birli i-türmob) ve ona ba l odalar mesle e kabul edilecek adaylar n hangi koflullar dahilinde kabul edilece ini ba ms z olarak belirleme hakk na sahip olmay p ayn flekilde müflterilerini mahkemelerde temsil hakk na da haiz de ildi. 2006 y l itibariyle, federasyonun 78 oda halinde üyesi vard r. Türkiye Muhasebe Uzmanlar Derne i (TMUD) ve ona ba l 2000 üyesi ile birlikte, kuruldu u 1942 y - l ndan bu yana faaliyetlerini sürdürmüfltür. 2 Bu dernekle ayn amac tafl yan baflka oluflumlar da daha sonraki dönemlerde ortaya ç km fl ancak bunlar n büyük bir bölümü TÜR- MOB un kurulmas ile birlikte etkinli- ini yitirmifltir. 3. TMUD, 1957 den bu yana Türkiye yi uluslararas kongrelerde temsil etmektedir. Bu ba lamda 1977 de Almanya n n Münih flehrinde gerçekleflen 11. Dünya Muhasebe Kongresi nde ülkeyi temsil etmifl ve bu esnada kurulan Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu (International Federation of Accountants-IFAC) n kurucu üyesi olmufltur. 13-16 Kas m 2006 tarihinde ülkemizde gerçekleflecek olan 17. Dünya Muhasebeciler Kongresi ni de TÜRMOB la birlikte düzenlemektedir. 4. TMUD, Türkiye deki üniversitelerle yapm fl oldu u iflbirli i çerçevesinde Türkiye Muhasebe Kongreleri nin düzenlenmesine öncülük yapm flt r. Bunlar n ilki 1957 y l nda yap lm fl, sonuncusu ise TÜRMOB ile birlikte 2002 y l nda düzenlenmifltir. 18. Kongrenin stanbul da TÜRMOB ile birlikte 2007 y l K fl aylar nda yap lmas planlanm flt r. fiu ana kadar gerçeklefltirilmifl olan kongreler afla da s ralanm flt r. 1. Birinci Muhasebe Kongresi (2-4 Eylül 1957). Konusu: Ekonomik Kalk nma ve Muhasebe Mesle inde E itim ( zmir). 2. kinci Muhasebe Kongresi (10-13 Eylül 1958). Muhasebe Dergisi yay nlanmaya bafllam flt r. Konusu: Meslekte örgütlenme, e itim, mali tablolar n geliflimi ( stanbul). 3. Üçüncü Muhasebe Kongresi (9-12 Eylül 1959). Konusu: Muhasebe Standartlar, Örgütlenme ( stanbul). 268 2 Söz konusu bu dernek ilk Eksper Muhasipler ve flletme Organizatörleri Derne i ad ile kurulmufl daha sonra 1974 y l nda flimdi ki ad n alm flt r.
4. Dördüncü Muhasebe Kongresi (12-15 Eylül 1960). Konusu: Örgütlenme, Meslek Kanun Tasar s Tasla ( zmir). 5. Beflinci Muhasebe Kongresi (4-7 Eylül 1961). Konusu: Sanayide maliyet ve maliyet muhasebesi, ticari ve zirai kurulufllar, muhasebecinin sorumlulu u, örgütlenme (Eskiflehir). 6. Alt nc Muhasebe Kongresi (5-8 Eylül 1962). Konusu: Bat ülkelerinde meslek, bilançolar ve de erleme (Ankara). 7. Yedinci Muhasebe Kongresi (11-13 Eylül 1963). Konusu: Ekonomik kalk nmada muhasebecinin rolü, muhasebe ve Örgütlenme ( stanbul). 8. Sekizinci Muhasebe Kongresi (21-24 Eylül 1964). Konusu: Terimler, Örgütlenme ( stanbul). 9. Dokuzuncu Muhasebe Kongresi (6-8 Eylül 1965). Konusu: Muhasebeciler, mali müflavirler, vergilendirme muhasebesi ( zmir). 10. Onuncu Muhasebe Kongresi (12-14 Eylül 1966). Konusu: Finansal tablolar, vergi gelirleri, sanayi kurufllar nda maliyet, muhasebe sistemleri ( stanbul). 11. On birinci Muhasebe Kongresi (8-10 Eylül 1969). Konusu: Bilanço ve Kar-Zarar Tablolar ( stanbul). 12. On ikinci Muhasebe Kongresi (20-22 Ekim 1976). Konusu: Muhasebecinin sosyal sorumlulu u, kamu hizmeti olarak muhasebe, Türk muhasebe standartlar, enflasyon, vergi denetimi ( stanbul). 13. On üçüncü Muhasebe Kongresi (8-10 Ekim 1980). Konusu: Muhasebe ve ekonomik kalk nma politikas, enflasyon ekonomisi ve muhasebe, mali bilgiden istifade edenlerin haklar, ulusal gelir ve muhasebe ( stanbul). 14. On dördüncü Muhasebe Kongresi (30 Eylül-2 Ekim 1987). Konusu: Türk muhasebe standartlar n n belirlenmesi, Türkiye denetim standartlar, Uluslararas muhasebe standartlar, Türk muhasebe flirketlerinin yap s ( zmir). 15. On beflinci Muhasebe Kongresi (28 fiubat- 1 Mart 1992). TÜRMOB taraf ndan düzenlenen ilk kongredir. Konusu: Türk ve Avrupal muhasebeciler ve muhasebe standartlar, Türkiye ve di er ülkelerdeki denetim standartlar, meslek eti i, muhasebecilerin ve muhasebe örgütlerinin denetimi, Türkiye de muhasebe mesle i ve Avrupa Birli i (Ankara). 16. On alt nc Muhasebe Kongresi (11-13 Eylül 1997). Konusu: Ekonominin denetim düzeni ve muhasebe, Türk muhasebe mesle inin dünü, bugünü ve yar n, tek düzen muhasebe sistemi, ifl hukuku ve muhasebe mesle i, kamu sektörü ve muhasebe mesle i ( stanbul). 17. On yedinci Muhasebe Kongresi (10-12 Ekim 2002). Konusu: Muhasebe, Vergi ve Denetimde Yeni Yaklafl mlar, uluslararas muhasebe standartlar ( stanbul). Türkiye de muhasebecilerin e itim geçmifli: Muhasebe E itimi Sempozyumlar : 1. Birinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (Nisan 1979). Konusu: Türkiye deki lisans, yüksek lisans ve dokto- 269
270 ra seviyesinde muhasebe ve denetim e itimi, üniversitelerdeki farkl muhasebe e itim methodlar, muhasebe terminolojisi, geliflmifl ülkelerdeki muhasebe e itimi (Marmaris). 2. kinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (24-26 Nisan 1980). Konusu: Enflasyon muhasebesi ve de erleme sorunlar, de iflen koflullar ba lam nda muhasebe ö rencilerinin e itimi (Çeflme- zmir). 3. Üçüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (11-13 May s 1981). Konusu: Muhasebe e itim programlar n n gelifltirilmesi, muhasebe e itimcileri aras iflbirli i, Türkiye de ve di er ülkelerde muhasebe mesle inin gelece i (Abant-Bolu). 4. Dördüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (27-29 May s 1982). Konusu: Vergilendirme ve muhasebe e itimi, mali kurumlar ve muhasebe e itimi, imalat, inflaat, turizm, tar m ve ticari flirketler ve muhasebe e itimi ( stanbul). 5. Beflinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (1-3 Haziran 1983) Konusu: Ekonomik geliflmelerin fl nda muhasebe uzmanl mesle inin artan önemi, muhasebe uzmanl mesle inin yasal düzenlemeye kavuflamamas ve kanun tekliflerinin kabulünü engelleyen nedenler, vergi düzenlemelerinin muhasebe e itimine etkileri, ekonomik geliflmelerin güç durumda b rakt iflletmelerin muhasebe e itiminden bekledikleri ve ekonomik geliflmelerin muhasebe e itimine getirdi i sorumluluklar. Sermaye piyasas na iliflkin yasal düzenlemeler, enflasyonun muhasebe e itimine getirdi i sorumluluklar, elektronik bilgi ifllem sistemlerindeki geliflmelerin muhasebe e itimine etkileri ( stanbul). 6. Alt nc Muhasebe E itimi Sempozyumu (9-11 May s 1984). Konusu: Uluslararas Muhasebe Standartlar aç s ndan Türkiye deki muhasebe ve denetim uygulamalar n n de erlendirilmesi, yabanc iflletmelerin Türkiye de karfl laflt klar muhasebe ve denetim sorunlar, yabanc ülkelerde faaliyette bulunan Türk iflletmelerinin karfl laflt klar muhasebe ve denetim sorunlar (Ankara). 7. Yedinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (30 Ekim- 1 Kas m 1985). Konusu: Muhasebe kavram ve ilkelerinin muhasebe uygulamalar na etkisi, muhasebe uygulamalar n etkileyen yasal düzenlemeler, muhasebenin temel ö eleri ve ilkelerinin Vergi Usul Yasas karfl s ndaki durumunun incelenmesi, bilgi ifllem teknolojisinin muhasebe uygulamalar na etkisi. 8. Sekizinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (30 Nisan 3 May s 1986). Konusu: Yeminli mali müflavirlik mesle i ve muhasebe e itimi, mesle in ba ms z bir yasaya dayal olmay fl n n yaratt sorunlar, sermaye piyasas n n ifllerli i yönünden muhasebe mesle inin ba ms z bir yasaya dayal olmay fl n n yaratt sorunlar, muhasebe mesle inin gelece i (Ankara). 9. Dokuzuncu Muhasebe E itimi Sempozyumu (7-12 Aral k 1987). Konusu: Teknolojik geliflmeler karfl s nda muhasebe e itimi ve uygulamaya getirdi i sorunlar, tekdüzen hesap
çerçevesinin muhasebe e itiminde ve muhasebe uygulamas ndaki önemi, bilgi ifllem kullan ld nda muhasebe denetim sistemi ve iç kontrolün önemi, risk yönetimi ve muhasebe e itimi (Bursa). 10. Onuncu Muhasebe E itimi Sempozyumu (24-28 Ekim 1989). Konusu: Muhasebe Meslek Yasas ve muhasebe denetim standartlar, yeni yasa ve muhasebe e itimi ( stanbul). 11. On birinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (30 Ekim- 1 Kas m 1985). Konusu: Muhasebe meslek yasas n n uygulanmas ve muhasebe e itimine katk lar, finansal raporlama ve muhasebe e itimi ( stanbul). 12. On ikinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (20-24 Nisan 1991). Konusu: Avrupa Toplulu u na Entegrasyonda Muhasebe Standartlar, Dördüncü Direktif ve Türk muhasebe e itimi, Yedinci direktif ve Türk muhasebe e itimi, Sekizinci direktif ve Türk muhasebe e itimi (Ankara). 13. On üçüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (20-22 May s 1993). Konusu: Küreselleflme ve muhasebe e itimi, 21 Aral k 1992 tarihli Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli- i nin muhasebe uygulamalar na etki ve katk s ( zmir). 14. On dördüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (31 Ekim- 4 Kas m 1995). Konusu: Muhasebe e itiminde yeni boyutlar, muhasebe e itiminde yeni teknolojiler, biliflim teknolojisi ve muhasebe e itimi, muhasebe e itiminde teknoloji uygulamalar n n uluslararas mukayesesi., e itim programlar n n kalitesinin art r lmas (Ankara). 15. On beflinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (13-17 Kas m 1996). Konusu: Üniversite ve üniversite d fl kurulufllarda muhasebe e itimi, çeflitli üniversite programlar nda muhasebe e itim teknolojilerinin uygulanmas, Sermaye Piyasalar Kurulu ve Maliye Bakanl muhasebe standartlar düzenlemesi, mesleki s navlar ve üniversite programlar (Isparta). 16. On alt nc Muhasebe E itimi Sempozyumu (1-5 Ekim 1997). Konusu: Muhasebe e itimindeki son dönem geliflmeler, tek düzen muhasebe standartlar ve muhasebe e itimi, finansal raporlar ve muhasebe e itimi (Eskiflehir). 17. On yedinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (29 Nisan-3 May s 1998). Konusu: muhasebe meslek ahlak ile ilgili geliflmeler, muhasebe e itimi ve uygulamalar na yönelik son geliflmeler, finansal raporlama ve muhasebe e itimi, muhasebe e itimi ve uygulamalar na yönelik örnek durumlar (Manisa). 18. On sekizinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (12-16 May s 1999). Konusu: Türkiye de muhasebe e itimi ile uygulama aras ndaki sorunlar, muhasebe e itimi ve uygulamalar na yönelik araflt rmalar, muhasebe e itiminde kalite yönetimi (Fethiye - Mu la). 19. On dokuzuncu Muhasebe E itimi Sempozyumu (18-20 May s 2000). Konusu: E itim teknolojisi ve metodolojisindeki geliflmeler ve muhasebe e itimi, yönetim ve bilgi teknolojilerindeki geliflmelerin muhasebe e itimi ve mesle ine etkileri (Belek Antalya). 271
20. Yirminci Muhasebe E itimi Sempozyumu (23-27 May s 2001). Konusu: Muhasebe mesle inin gelece i, meslek ahlak ve muhasebe e itimi, muhasebe e itiminde ölçüm tekniklerinin etkinli i, iflletme muhasebesi ve iflletme e itimi, Avrupa Birli i entegrasyonu ve muhasebe e itimi (Antalya). 21. Yirmi birinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (29 May s 02 Haziran 2002). Konusu: Muhasebe uygulamalar nda etik, devlet muhasebesi uygulamalar nda kamuoyunu ayd nlatma, muhasebe ve denetim e itiminde global geliflmeler (Bodrum - Mu la). 22. Yirmi ikinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (21-25 May s 2003). Konusu: Muhasebe e itiminde e ilim ve etkileflimler, maliyet muhasebesinde ö renme sistemleri, finansal raporlamada ö renme sistemleri, muhasebe ve denetim e itiminde global geliflmeler (Belek Antalya) 23. Yirmi üçüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (19-23 May s 2004). Konusu: Muhasebe e itimi ve uygulamalar na yönelik son dönem araflt rmalar, muhasebe e itimi ve doktora programlar, enflasyon ve muhasebe e itimi, uluslararas muhasebe (Kemer - Antalya). 24. Yirmi dördüncü Muhasebe E itimi Sempozyumu (27-30 Nisan 2005). Konusu: Muhasebe ortam ndaki güncel geliflmeler ve muhasebe e itimine etkileri, mevzuattaki geliflmeler ve muhasebe e itimine etkileri, e itim teknolojilerindeki son dönem geliflmeler (Fethiye - Mu la). 25. Yirmi beflinci Muhasebe E itimi Sempozyumu (19-22 Nisan 2006). Konusu: Uluslar aras Finansal Raporlama Standartlar ve muhasebe e itimi, konsolidasyon ve muhasebe e itimi, uluslararas denetim standartlar ve muhasebe e itimi (Bodrum - Mu la) 3. Yukar da de inilen Türkiye Muhasebe Kongreleri ve E itim Sempozyumlar, Türk ekonomisinin geliflimini ve Türk muhasebe mesle inin ilerlemesini yans tmaktad r. 1950 li y llarda görülen ekonomik geliflmeler, özel sektör giriflimlerinin artmas n sa larken muhasebe mesle inde bunun etkileri daha düflük seviyede görülmüfltür. Gelir vergisi ve kurumlar vergisine yönelik özel çabalar ve önlemler muhasebe mesle ine yönelik k smi de olsa bir talep yaratm fl, ancak meslek yasalaflma yoluyla elde edece i destekten yoksun kalm flt r. Söz konusu yasal düzenlemenin ve mali tablolar n aç klanmas n zorunlu k lan di er düzenlemelerin olmamas, mesle in ilerlemesinin düflük seviyede gerçekleflmesine neden olmufltur. Türkiye Muhasebe Kongreleri ve E itim Sempozyumlar nda ortaya koyulan araflt rmalar n da gösterdi i üzere, mali tablolar n kamuoyuna duyurulmas gereklili i büyük oranda bi- 3 Bu konuda daha detayl bilgi için bkz. Oktay Güvemli ve di erleri, Muhasebe ile lgili Dünya Kongreleri ve Türkiye Muhasebe Kongre ve Sempozyumlar, stanbul SMMMO Yay., stanbul, 2006. 272
linmemekteydi. Dolay s yla bu çerçevede geliflen özel sektör kurulufllar son 50 y lda böyle bir uygulama içerisinde bulunmad lar. flletme üniteleri oldukça küçüktü (ünitelerin %98 i 10 kifliden az kifliyi istihdam etmekteydi) ve Sermaye Piyasalar Kanunu ise 1981 y l nda ancak yasalaflt r lm flt. stanbul Menkul De erler Borsas ise 1987 nin sonlar nda kurulmufl ve flirketlerin sermaye paylar n n al m sat m n n gerçeklefltirilmesi sa lanm flt r. 1957 Y l nda yenilenerek kabul edilen Türk Ticaret Kanunu, mali tablolar n aç klanmas na yönelik s n rl say da hüküm içermekteydi. Öte yandan Vergi Usul Kanunu 1951 den itibaren vergi mükellefleri için s n rl da olsa baz muhasebe kurallar içermekteydi. Geliflimi oldukça yavafl olan muhasebe mesle i, 13 Haziran 1989 tarihinde yasal altyap s na kavuflmufltur. Türkiye Serbest Muhasebeci, Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar Birli i (TÜRMOB) 2006 y l itibariyle, 69.700 meslek mensubu, 70 muhasebe meslek örgütü ve 8 yeminli mali müflavirlik örgütü halinde örgütlenmifltir. 4 Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), son yirmi y lda mali tablolar n aç klanmas na yönelik kapsaml kurallar oluflturdu. Bugün itibariyle, listede yer alan firmalar, Kurul un belirlemifl oldu u muhasebe standartlar ile uyumlu hale getirdikleri ara dönem ve y l k mali tablolar n aç klamakla yükümlüdürler. SPK, mesle in yasalaflt r lmas n n d fl nda mesleki s navlar n haz rlanmas n da organize etmifltir. Sermaye Piyasas Kurulu, ilk mesleki s nav 1982 y l nda, henüz TÜRMOB üyelerinin buna iliflkin olmad dönemde yapm flt r. 2006 Y l itibariyle SPK n n belirledi i 1000 kadar ba ms z denetçi mevcuttur. TÜRMOB ve SPK yasalardaki mevcut belirsizlik sebebiyle, denetim meslek s navlar n n yap lmas konusunda hukuki anlaflmazl k içindedirler (3568 say l yasa ile 1989 y - l nda TÜRMOB kurulmufl, 2499 say - l yasa ile 1981 y l nda SPK kurulmufltur). Yukar da aç klanan muhasebe kongreleri ve e itim sempozyumlar, ve bu etkinliklerde sunulan bildiri ve yap lan tart flmalarda ortaya konuldu u üzere, muhasebe mesle i, mesle e iliflkin yasal düzenlemeler sebebiyle, di er bir deyiflle Maliye Bakanl, SPK ve Bankac l k Denetleme ve Düzenleme Kurulu na verilen farkl yetkiler sebebiyle büyük zorluklarla karfl karfl yad r. Muhasebe standartlar n n tek düzen haline sokulmas na yönelik reformlar n bafllayabilmesi için 27 Temmuz 1981 tarihli 2499 say l Sermaye Piyasas Kanunu nda 2004 y l nda yap lan de ifliklikle 15 uzmandan oluflan Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu oluflturulmufltur. Sermaye Piyasas Kanununda yap lan de ifliklikle bafllayan bu düzenlemeyle birlikte, devlet Türkiye Muhasebe 4 TÜRMOB Y ll k Raporu, Ankara 2006. 69697 meslek mensubunun 36036 s mali müflavir, 3567 i yeminli mali müflavir ve 30095 i serbest muhasebeciden oluflmaktad r. 273
Standartlar Kurulu nu oluflturmakla yetkili k l nm fl ve 24 fiubat 2004 te de söz konusu kurul oluflturulmufltur. Kuruluflundan bu güne IFAC taraf ndan oluflturulan tüm muhasebe standartlar benimsenmifl ve Türkiye Muhasebe Standartlar ad verilmifltir. 5 Bu durum Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu kararlar n n Türkiye de özel sektör taraf ndan uygulanabilece ini göstermektedir. Yaln z fluras kesindir ki halihaz rda yürürlükte olan muhasebe standartlar n belirlemek ve tasfiye etmek gerekmektedir. Bu da Türk Ticaret Kanunu nda birtak m de ifliklikler yapmay gerektirmektedir. Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu, Vergi Usul Kanunu, Sermaye Piyasas Kanunu ve di er baz ilgili yasal düzenlemelerde de bu tür bir de ifliklikler yap lmas gerekmektedir. Yine ayn flekilde Sermaye Piyasas Kurulu ve Maliye Bakanl n ilgilendiren bir dizi yasal düzenlemenin de gözden geçirilmesi gerekmektedir. Öte yandan Türk Ticaret Kanunu, Meclis taraf ndan yeniden düzenleme süreci içindedir. 1957 Tarihli yasan n 1535 no.lu bölümü yeniden düzenlenmifl olup flu an itibariyle mecliste de erlendirilmeye al nma süreci içindedir. Ayr ca yukar da ad geçen di er kanunlarla ilgili de düzenlemeler yap lma aflamas ndad r. Her ne kadar bunlar uzun y llar alacaksa da, çal flmalar h zl bir flekilde devam etmektedir. Bu ba lamda Avrupa Birli i mevzuat ile uyum çal flmalar itici bir güç konumundad r. Gelecek 10 y l içinde AB mevzuat na uyum çal flmalar tamamlanm fl olacakt r. Meslek yasas n n (3568 say l 1989 tarihli yasa) uygulanmas na iliflkin olarak büyük de iflikliklere ihtiyaç duyulmaktad r. TÜRMOB bu amaçla özel bir komite oluflturma aflamas ndad r. Bu çal flma yaklafl k iki y l içinde sonuçlanacakt r. Tüm bunlar, yak n gelecekte mesle e iliflkin çal flmalar n yo un olaca- n iflaret etmektedir. Yararlan lan Kaynaklar - 3568 Say l Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavirler Kanunu, - The Economy of Turkey by the World Bank Mission, Johns Hopkins Pross, 1951, - Oktay Güvemli ve di erleri: Muhasebe ile ilgili Dünya Kongreleri ve Türkiye Muhasebe Kongre ve Sempozyumlar, st. SMMMO Yay n, stanbul, 2006, - Türkiye Muhasebe Standartlar : Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu, Yay n No: 1, 2005, Ankara. 274 5 Türkiye Muhasebe Standartlar, Türkiye Muhasebe Standartlar Yay n., No.1, 2005, Ankara.