Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa 191-201, 2011 BĠYOLOJĠ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE DUYARLI DAVRANIġLARININ ÇEġĠTLĠ DEĞĠġKENLERE GÖRE ĠNCELENMESĠ 1 Osman Çimen 1, Mehmet Yılmaz 2, Gonca Çimen 3 1 Gazi Üni., Gazi Eğt. Fak. Biyoloji Eğt. ABD, Teknikokullar/ANKARA, osman.cimen@gmail.com 2 Gazi Üni., Gazi Eğt. Fak. Biyoloji Eğt. ABD, Teknikokullar/ANKARA, myilmaz@gazi.edu.tr 3 M.E.B., Şehit Piyade Er Murat Eroğlu İlköğretim Okulu, ANKARA, gonca.cimen@gmail.com ÖZET Çevre sorunlarının bugün geldiği noktadan daha iyi duruma gelebilmesi için insanlara önemli görevler düşmektedir. İnsanların bireysel ve toplumsal olarak çevresel sorumluluklarını yerine getirmesi ve çevreye olumsuz etkinin azaltılması ile çevre sorunlarının iyileştirilmesi sürecine katkı sağlanmış olur. Bu noktadan hareketle, bu çalışmanın amacı biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarını cinsiyet, çevre dernek üyeliği ve yaş gibi değişkenlere göre incelemektir. Araştırma tarama modeli şeklinde tasarlanmıştır. Çalışma grubunu Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalında öğrenim gören 120 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen çevre duyarlı davranış ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 5 li likert tipte olup 18 maddeden oluşmaktadır ve ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı.71 olarak hesaplanmıştır. Araştırmada ulaşılan veriler SPSS paket programı ile t-testi ve Anova kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda öğretmen adaylarının çevreye duyarlı davranışlarının orta düzey ile yüksek düzey arasında olduğu, çevre duyarlı davranışlarının cinsiyet ve çevre dernek üyeliği değişkenlerine göre anlamlı olarak farklılaştığı, yaşam yeri ve yaşanılan coğrafi bölge değişkenlerine göre değişmediği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Biyoloji Öğretmen Adayları, Çevre Eğitimi, Çevre Duyarlı Davranışlar, Çevre Sorunları. 1 Bu çalışma X. Çevre ve Ekoloji Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa 191-201, 2011 ANALYSIS OF PRE-SERVICE BIOLOGY TEACHERS' ENVIRONMENTALLY SENSITIVE BEHAVIORS IN TERMS OF SOME VARIABLES Osman Çimen 1, Mehmet Yılmaz 2, Gonca Çimen 3 1 Gazi Uni., Gazi Faculty of Education, Biology Education Dep., Teknikokullar/ANKARA, osman.cimen@gmail.com 2 Gazi Uni., Gazi Faculty of Education, Biology Education Dep., Teknikokullar/ANKARA, myilmaz@gazi.edu.tr 3 M.E.B, Şehit Piyade Er Murat Eroğlu Primary School ANKARA, gonca.cimen@gmail.com ABSTRACT People have a significant role in terms of improving the current state of environmental problems. As the humans carry out their environmental duties individually and socially and as their negative effects on the environment decrease, this process of optimizing the environmental problems will be improved. In this respect, the aim of the present study is to examine pre-service biology teachers' environmentally-sensitive behaviors in terms of variables like gender, membership of environmental foundations and age. The survey model was adopted. The sample comprised 120 pre-service teachers studying at Gazi University, Gazi Faculty of Education, Biology Department. The data collection instrument was an environmentally-sensitive behavior questionnaire devised by the researchers. The questionnaire was of 5-Likert scale type and comprised 18 items and the questionnaire's Cronbach's alpha reliability coefficient was found to be.71. The data collected were analyzed by means of t-test and ANOVA in SPSS. At the end of the study, it was found out that pre-service teachers' environmentally-sensitive behaviors ranged from moderate to high levels; preservice teachers' environmentally sensitive behaviors significantly differed in terms of gender while there was no difference in terms of environmental foundation membership, place of residence and geographical region. Key words: Pre-service Biology Teachers, Environmental Education, Environmentally-Sensitive Behaviors, Environmental Problems.
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli 193 GĠRĠġ Sanayi devriminden bu yana bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler günümüzde birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Yaşam standartlarını arttırmaya yönelik bu gelişmeler doğayı, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından yoksun bırakacak şekilde etkilemektedir. Bu da bireylerin yaşam alanları olan ekosistemlerinde birçok faktörün değişmesine hatta canlılığın sona ermesine sebep olacak faktörlerin doğmasına neden olmaktadır (Ünal, Mançuhan ve Sayar, 2001). Geride bıraktığımız yüzyıl, bilim ve teknolojide büyük buluşların ve atılımların yapıldığı, insanlık tarihinde birçok küresel değişimin yaşandığı, kentleşme, sanayileşme, bilgi ve kalkınma yüzyılı olarak tarih kitaplarında yerini almıştır. Fakat bu yüzyılda belki de en dikkat çeken olgulardan biri de insan ile doğa arasındaki mücadelenin, ekoloji ile ekonomi arasındaki güç mücadelesine dönüşmesi ve tüm bunların sonucunda insanın kendi türünü yok edecek aşamaya gelmesi ile bu yüzyıla çevre sorunlarının damgasını vurmuş olmasıdır (Atasoy ve Ertürk, 2008). Her gün yeni biri ortaya çıkan; küresel hastalıklar, seller, canlı habitatlarında tahribat bugün doğanın maruz kaldığı sorunlardan bazılarıdır. Ekosistem oldukça fazla çevre sorununun etkisinde olmasına rağmen günümüzde insanın çevreye verdiği zarar gün geçtikçe artmakta, doğal kaynaklar bilinçsizce tüketilmektedir (Brown ve Flavin, 1999). Çevresel felaketlere dur demenin bir yolu ise insanların simdi ve gelecekte alışıla gelmiş düşünce ve davranışlardan vazgeçmesi ile olacaktır. Bu yüzden, hiç zaman kaybetmeden insanlar, söz konusu çevre problemlerine çözüm bulmak için üzerlerine düşeni yapmak zorundadırlar. Bugün, çevre problemleri sadece teknoloji ile veya yasalarla çözülebilecek bir problem değildir. Bu, ancak bireysel davranışların değişmesi ile mümkündür. Davranışların değişmesi ise tutum, bilgi ve değer yargılarının değişmesini zorunlu kılar. Çevreye karsı pozitif tutum ve değer yargılarının oluşması ise çevre eğitimi ile mümkündür (Erten, 2003). Çevre için eğitim; bir bütün olarak, çevreye ve onunla ilgili problemlere karşı duyarlı ve ilgili, bireysel ve toplumsal olarak, günümüz problemlerinin çözümüne ve gelecektekilerin önlenmesine yönelik çalışmaları yapabilecek bilgi, tutum, davranış, güdü ve becerilere sahip bir dünya toplumu yaratma süreci olarak tanımlanabilir (Ayvaz, 1998: 98). Çevre sorunlarının çözümü için gerekli ortamın hazırlanmasında çevre eğitimi büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle de çevre eğitimi, bireylere çevreleri hakkında bilgi, bilinç, değer ve beceriler ile birlikte çevre sorunlarını çözüme kavuşturmak amacıyla harekete geçme kararlılığını da kazandırabilecek bir süreçtir (Doğan, 1997). Çevre eğitiminin asıl amacı, bireyin çevreyle ilgili konularda duyarlılık kazanması, bilinçli davranarak çevreyle etkileşiminde eleştirici bir bakış açısı geliştirmesi ve gelecek kuşaklara sağlıklı ve temiz bir çevre bırakmasının
194 O. Çimen, M. Yılmaz, G. Çimen sağlanmasıdır (Doğan, 1997). Çevre eğitimi programlarının amacı tutum, davranış değişikliğini gerçekleştirmek, öğrencilerin ve toplumun çevre okuryazarı olmasını ve sürdürülebilir çevre davranışı kazanmalarını sağlamaktır (Arvai ve arkadaşları., 2004; Hungerford ve Peyton 1976). Çevre eğitimi programları amaçlarına ulaştığında bireylerin çevre konuları konusunda farkındalık ve bilgilerinin değişmesine paralel olarak insanların çevreye yönelik duyarlı davranışlarının artmasına neden olur (Zelezny, 1999). Hines, Hungerford ve Tomera (1986), çevre eğitiminin ulaşacağı çıktıların bireylerin çevreye duyarlı davranışlar kazanması olarak ifade etmektedir. İnsan davranışlarıyla çevreye verilen zarardan birinci derece sorumludur. Sosyal ve diğer bilimler insanların çevreyi etkileyen davranışlarını çevreye olumlu etkisi olan ve çevreye zarar veren davranışlar olmak üzere ikiye ayırmaktadır (McKenzie-Mohr ve Oskamp, 1995). Çevre için önemli belirleyicilerden birinin insanın çevreye yönelik davranışları olduğu bilinmektedir. Çevre duyarlı davranışları belirleyen faktörler; çevre okuryazarlığı, bireyin çevreyle ilgili duyguları, bireyin kişisel katılımı olarak ifade edilmektedir (Chan ve Yam, 1995, Hungerford ve Volk 1990). Kollmuss ve Agyeman (2002), çevre duyarlı davranışların karmaşık bir yapısının olduğunu; çevre duyarlı davranışlarla bireylerin çevre bilgisi, ekonomi bilgisi, çevreyle ilgili deneyimleri ve çevre ilgili duyarlılıkları arasında etkileşim olduğu ifade etmektedir. İlgili literatür incelendiğinde çevre eğitimi ile ilgili yurt içi çalışmaların genellikle çevre ve çevre sorunları tutum ile çevre bilgisi üzerine olduğu görülmektedir. Özmen, Çetinkaya ve Nehir (2005), Üniversite Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları isimli çalışmada üniversite öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının yüksek olduğunu belirlemiştir. Erol ve Gezer (2006), Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarına Çevreye ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları isimli çalışmada sınıf öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelemiştir. Çalışma sonucunda sınıf öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumlarının cinsiyet ve yaş değişkenine göre farklılaştığı belirlenmiştir. Sağır, Aslan ve Cansaran, (2008), İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Bilgisi ve Çevre Tutumlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi isimli çalışmalarında ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutum ve çevre bilgileri çeşitli değişkenlere göre incelenmiştir. Çalışma sonucunda öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının cinsiyet ve okullara göre değiştiği, anne baba eğitim düzeyine göre öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının ve çevre bilgi düzeylerinin farklılaşmadığı belirlenmiştir. Gökçe ve arkadaşları (2007), İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları isimli çalışmada ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları incelenmiştir. Araştırma sonucunda öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının cinsiyet ve akademik başarı düzeyine göre farklılaştığı görülürken, baba ve annenin eğitim düzeyi ve ailenin gelir düzeyine göre farklılaşmadığı saptanmıştır.
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli 195 Goldman, Yavetz ve Peer (2006), Environmental Literacy in Teacher Training in Israel: Environmental Behavior of New Students isimli çalışmada öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri ile çevre duyarlı davranışları arasındaki ilişki incelenmiştir. Easton, Ljunberg ve Chenberg (2009), Discourses of Pro- Environmental Behavior:Experiences of Graduate Students in Conservation- Related Disciplines isimli araştırmada yüksek lisans lisans öğrencilerinin çevreye duyarlı davranışları incelenmiştir. Çalışma sonucunda lisansüstü öğrencilerinin çevre duyarlı davranışlarının öğrencilerin eğitim düzeyi, ekonomik durum ve kişisel özelliklere göre değiştiği belirlenmiştir. Hemlich ve Ardoin (2008), Understanding Behavior To Understand Behavior Change:A Literature Review isimli çalışmada çevre eğitimi ve çevre duyarlı davranış teorileri incelenmiştir. Alp ve arkadaşları (2007), A Survey On Turkish Elementary School Students Environmental Friendly Behaviours And Associated Variables isimli çalışmada ilköğretim öğrencilerinin çevre dostu davranışları incelenmiştir. Çalışma sonunda öğrencilerin çevre dostu davranışlarının belirlenmesinde öğrencilerinin çevre bilgilerinin önemli rolü olduğu belirlenmiştir. Çevre eğitiminin önemli çıktılarından biri çevre duyarlı davranışlardır. Bu noktadan hareketle, bu çalışmada biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları incelenmiştir. ARAġTIRMANIN AMACI Bu çalışmanın amacı biyoloji öğretmen adaylarının çevreye duyarlı davranışlarını çeşitli değişkenlere göre incelemektir. Bu genel amaç doğrultusunda şu sorulara yanıt aramıştır: 1. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları cinsiyet değişkenine göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 2. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları sınıf düzeyi değişkenine göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 3. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları çevreyle ilgili kulüp/dernek üyeliği değişkenine göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 4. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları yaşanılan coğrafi bölgeye göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 5. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları yaşadıkları yer değişkenine göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? YÖNTEM Çalışma betimsel bir alan çalışması olup, tarama modeli olarak oluşturulmuştur. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırmalara uygun bir modeldir (Karasar, 1999).
196 O. Çimen, M. Yılmaz, G. Çimen ÇalıĢma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu 2010-2011 eğitim döneminde Ankara Gazi Üniversitesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalında öğrenim gören 120 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Öğretmen adaylarının 101 i kız, 19 u erkek olup; öğretmen adaylarının 34 ü 1. sınıfta, 25 i 2. sınıfta, 29 u 3. sınıfta, 32 si 4. sınıfta öğrenim görmektedir. Veri Toplama Araçları Veri toplama araçları olarak biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarını belirlemek amacıyla Çevre Duyarlı Davranış Ölçeği ve öğretmen adaylarının kişisel bilgilerini elde etmek için Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Ölçek geliştirme sürecinde konuyla ilgili çalışmalar incelenmiş, öğretmen adaylarına konuyla ilgili açık uçlu soruların sorulduğu pilot çalışma yapılmış, elde edilen verilerin analizi ile madde havuzu oluşturulmuştur. 2 çevre eğitim uzmanı ve 1 Türkçe eğitim uzmanının görüşleri doğrultusunda 30 maddeden oluşan taslak ölçek geliştirilmiştir. Oluşturulan taslak ölçekte faktör analizi ve güvenirlik çalışmaları sonucunda madde sayısı 18 olarak belirlenmiştir. Geliştirilen nihai Çevre Duyarlı Davranış Ölçeği tek boyutlu olup 18 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin Cronbach alpha katasayısı.71 olarak ortaya çıkmıştır. Çevre Duyarlı Davranış ölçeği 5 li likert tipte olup Hiçbir zaman, Nadiren, Ara sıra, Genellikle ve Her zaman seçeneklerinden oluşmaktadır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 90, en düşük puan ise 18 dir. Verilerin Analizi Çalışma sonucunda elde edilen veriler SPSS paket programında analiz edilmiştir. Veriler ANOVA, t testi ve LSD testi ile çözümlenmiş, betimsel veriler frekans ve yüzde olarak ifade edilmiştir. Çalışmada anlamlılık düzeyi olarak 0.05 belirlenmiştir. BULGULAR Bu bölümde çalışma sonucunda ulaşılan bulgulara ait bilgilere yer verilmiştir. Tablo 1 de biyoloji öğretmen adaylarının çevre davranış puanlarına ait bulgular yer almaktadır. Tablo1 Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarına Ait Bulgular f S 120 64.90 7.53 Tablo 1 incelendiğinde biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranış ortalama puanlarının =64.90 olduğu görülmektedir. Ölçekten alınabilmek maksimum ve minimum puanlar düşünüldüğünde biyoloji öğretmen adaylarının
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli 197 çevre duyarlı davranışlarının orta düzey ile yüksek düzey arasında olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 2 de biyoloji öğretmen adaylarının cinsiyet değişkenine göre çevre duyarlı davranış puanlarına ait bulgulara yer verilmiştir. Tablo 2 Cinsiyet Değişkenine Göre Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranış Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları Cinsiyet N S sd t p Kız 101 32.19 4.13 Erkek 19 30.26 4.68 197 2,972 0.00 Tablo 2 incelendiğinde kız biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranış puanlarının =32.19, erkek biyoloji öğretmen adaylarının ise =30.26 olduğu anlaşılmaktadır. T-testi sonuçları, biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının kız öğretmen adaylar lehine anlamlı olarak farklılaştığını göstermektedir. Tablo 3 te biyoloji öğretmen adaylarının sınıf düzeyi değişkenine göre çevre duyarlı davranışlarına ait sonuçlara yer verilmiştir. Tablo 3 Biyoloji Öğretmen Adaylarının Sınıf Düzeyi Değişkenine Göre Çevre Duyarlı Davranış Puanlarına Ait ANOVA sonuçları Sınıf Düzeyi N S sd F p Lsd 1. Sınıf 34 62.47 4.11 2. Sınıf 25 63.56 3.39 116 3.068 0.03 1.sınıf-4.sınıf 3. Sınıf 29 66.06 4.34 4. Sınıf 32 67.46 3.59 Tablo 3 te biyoloji öğretmenliği 1. sınıf öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranış puanlarının =62.47, 2. sınıfta öğrenim görenlerin =63.56, 3. Sınıfta öğrenim görenlerin 66.46, 4. sınıfta öğrenim görenlerin 67.46 olduğu görülmektedir. Anova sonuçları incelendiğinde biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının sınıf düzeyi değişkenine göre anlamlı olarak farklılaştığı anlaşılmaktadır. Lsd sonuçları, bu farklılığın 1. ve 4. sınıf biyoloji öğretmen adayları arasında olduğunu ortaya koymaktadır. Tablo 4 te biyoloji öğretmen adaylarının çevre kulüp üyeliğine göre çevre duyarlı davranışlarına ait bulgulara yer verilmektedir.
198 O. Çimen, M. Yılmaz, G. Çimen Tablo 4 Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Kulüp Üyeliğine Göre Çevre Duyarlı Davranış Puanlarına Ait t-testi Sonuçları Çevre Kulüp N S sd t p Çevre kulüp üyesi 42 67.18 7.01 Çevre kulüp üyesi değil 75 63.80 7.78 115 1.979 0.05 Tablo 4 incelendiğinde çevre ile ilgili öğrenci kulübüne üye olan biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranış puanlarının =67.18, üye olmayanların ise =63.80 olduğu anlaşılmaktadır. T- testi sonuçları çevre ile ilgili kulüp üyesi olan biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının üye olmayanlara göre anlamlı olarak farklılaştığını ortaya çıkarmaktadır. Tablo 5 te biyoloji öğretmen adaylarının yaşadıkları yer değişkenine göre çevre duyarlı davranış puanlarına ait bulgular yer almaktadır. Tablo 5 Biyoloji Öğretmen Adaylarının Yaşadıkları Yerlere Göre Çevre Duyarlı Davranış Puanlarına Ait ANOVA sonuçları YaĢam Yeri N S sd F p İl 94 64.53 7.52 İlçe 16 65.87 7.14 Köy 10 66.80 8,50 117 0.560 0.573 Tablo 5 incelendiğinde şehirde yaşayan biyoloji öğretmen adayların çevre duyarlı davranış puanlarının =64.53, ilçede yaşayanların =65.87, köyde yaşayanların ise =66.80 olduğu görülmektedir. Anova sonuçları biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının yaşam yeri değişkenine göre anlamlı olarak farklılaşmadığını ortaya koymaktadır. Tablo 6 da biyoloji öğretmen adaylarının coğrafi bölge değişkenine göre çevre duyarlı davranışlarına ait bulgular yer almaktadır. Tablo 6 Biyoloji Öğretmen Adaylarının Yaşadıkları Coğrafi Bölgelere Göre Çevre Duyarlı Davranış Puanlarına Ait ANOVA sonuçları Coğrafi Bölge N S sd F p Marmara 14 61.07 Ege 8 66.50 Akdeniz 12 64.41 İç Anadolu 69 65.30 Karadeniz 7 67.71 Doğu Anadolu 5 66.20 Güneydoğu Anadolu 5 63.40 113 0.922 0.482
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli 199 Tablo 6 ya bakıldığında Marmara bölgesinde yaşayan biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının en düşük =61.07, Karadeniz bölgesinde yaşayan biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının en yüksek =67.71 olduğu görülmektedir. Biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışları arasındaki betimsel farklılığın istatistiksel olmadığı Anova sonuçları incelendiğinde görülmektedir. SONUÇ VE TARTIġMA Bu bölümde çalışma sonucunda ulaşılan bulgulara yer verilmiştir. Araştırma sonucunda biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının cinsiyet değişkenine göre kız öğrenciler lehine anlamlı olarak farklılaştığı tespit edilmiştir. Cinsiyet değişkeninin çevre duyarlı davranışlarını etkileyen önemli bir faktör olduğu anlaşılmaktadır. Öztürk (2009), kız öğrencilerin çevre duyarlı davranışlarının erkekler öğrencilere göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Çevre ile ilgili öğrenci kulüplerine üye olan biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının üye olmayanlara göre anlamlı olarak daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu sonuç, çevre ile ilgili kulüp ve derneklerin çevre eğitiminin önemli unsuları arasında yer aldığına işaret etmektedir. Çevre derneklerine üye olan biyoloji öğretmen adaylarının çevre ile ilgili daha çok yaşantı, deneyim sahibi olmasının, çevre duyarlı davranışlarını arttırdığı söylenebilir. Meinhold ve Malkus (2005), bireylerin çevreyle ilgili yaşamış oldukları olumlu deneyimlerin, çevreye yönelik gerçekleştirecekleri davranışların belirlenmesinde olumlu etkiye sahip olduğunu ifade etmektedir. Sınıf düzeyi değişkeninin çevre duyarlı davranışların belirlenmesinde etkili bir değişken olduğu saptanmıştır. Biyoloji öğretmen adaylarının sınıf düzeyi arttıkça çevre duyarlı davranışlarının arttığı görülmektedir. Easton, Ljunberg ve Chenberg (2009), çevre duyarlı davranışları belirleyen önemli faktörlerden birinin eğitim düzeyi olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca; yaşanılan yaşam yerin ve coğrafi bölgenin biyoloji öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarını önemli derecede etkilemediği ulaşılan diğer sonuçlardandır. Çalışmada ulaşılan sonuçlar doğrultusunda şu önerilerde bulunulabilir; Üniversitelerde ve diğer eğitim kurumlarında çevre ile ilgili öğrenci kulüplerinin sayısı arttırılmalı, kulüp ve dernekler çevre eğitiminde daha etkili şekilde kullanılmalıdır. Çevreyle ilgili yaşantıların çevre duyarlı davranışları olumlu olarak etkilediği düşünüldüğünde, öğretmen yetiştiren programlarda çevre derslerine daha fazla yer verilmelidir.
200 O. Çimen, M. Yılmaz, G. Çimen Erkek öğretmen adaylarının çevre duyarlı davranışlarının kız öğretmen adaylarına göre düşük olduğu düşünüldüğünde üniversitelerde erkek öğretmen adayların çevre etkinliklerine daha çok katılmalarını sağlanmalıdır. KAYNAKLAR Alp, E., Ertepınar, H., Tekkaya, C. ve Ayhan,Y. (2008). A survey on Turkish elementary school students environmental friendly behaviours and associated variables. Environmental Education Research.14 (2), 129-143 Atasoy, E. ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi.10 (1), 105-122 Arvai, J. L., Campbell, V. E. A., Baird, A., ve Rivers, L. (2004). Teaching students to make better decisions about the environment: Lessons from the decision sciences. The Journal of Environmental Education, 36(1), 33 44 Ayvaz, Z. (1998). Çevre eğitiminde temel kavramlar el kitabı, İzmir: Çevre Koruma ve Araştırma Vakfı, Çevre Eğitim Merkezi Yayınları No:5. Brown, L. R., ve Flavin, C. (1999). A new economy for a new century. In L. Starke (Ed.), State of the World. A Worldwatch Institute Report on Progress Toward a Sustainable Society.New York: W.W. Norton & Company. Chan, R.Y., ve E. Yam. (1995). Green movement in a newly industrializing area: A survey on the attitudes and behaviour of the Hong Kong citizens. Journal of Community & Applied Social Psychology 5:273 284. Doğan, M. (1997). Çevre Eğitimi, Çevre ve İnsan. Easton, J., Lujenberg, M.K ve Cheng, J. (2009). Discourses of proenvironmental behavior: experiences of graduate students in conservation-related disciplines. Applied Environmental Education & Communication, 8 (2), 126-134 Goldman, D., Yavetz, B., ve Peer, S. (2006). Environmental literacy in teacher training in Israel: Environmental behavior of new students. Journal of Environmental Education, 38(1), 3-22. Erten, S. (2003). 5. Sınıf öğrencilerinde çöplerin azaltılması bilincinin kazandırılmasına yönelik bir ögretim modeli, H.Ü. Egitim Fakültesi Dergisi,25 Erol G.H, Gezer K (2006). Primary teaching student teachers attitudes towards the environment and environmental issues. Int. J. Environ.Science. Education., 1(1): 65-77.Gökçe, N., Kaya, E., Aktay, S. ve Özden, M. (2007). ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları.ilköğretim Online. 6 (3), 452-468
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli 201 Heimlich, J., E. ve Ardoin, N., M. (2008). Understanding behavior to understand behavior change: a literature review. Environmental Education Research. 14 (3), 215-237 Hines, J., H. Hungerford, ve A. Tomera. (1986). Analysis and synthesis of research on responsible behaviour: A meta-analysis. The Journal of Environmental Education 18, no. 2: 1 8. Hungerford, H.R., ve R.B. Peyton. (1976). Teaching environmental education. Portland, ME: J. Weston Walch. Hungerford, H., ve T. Volk. (1990). Changing learner behaviour through environmental education. The Journal of Environmental Education 21 (3), 8 21. Karasar, N. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemi- Kavramlar, İlkeler, Teknikler. Ankara:Nobel Yayın Kollmuss, J., ve Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239 260. McKenzie-Mohr, D., ve Oskamp, S. (1995). Psychology and sustainability: An introduction. Journal of Social Issues, 51, 1 14. Meinhold, J. H. ve Malkus, A.J. (2005). Adolescent Envıronmental BehavıorsCan Knowledge, Attitudes, And Self-Efficacy Make A Difference?. Environment and Bahavior.37, (4), 511-531 Sağır Ş., Aslan O. ve Cansaran A. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevre bilgisi ve çevre tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi.ilköğretim Online E-Dergi, 7(2), 496 511. Özdemir, A. (2003). İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Çevre Bilgi ve Bilinçlerinin Araştırılması (Yayınlanmamış Doktora Tezi ), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Özmen, D., Çetinkaya, A. Ç. ve Nehir, S. (2005). Üniversite öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 4(6), 330-344. Ünal, S., Mançuhan, E., ve Sayar,A., A., (2001). Environmental Awareness,Environmental 1. Knovledge and is Education Marmara Üniversity Publication, İstanbul Zelezny, L. C. (1999). Educational interventions that improve environmental behaviors: A meta-analysis. Journal of Environmental Education, 31(1), 5 14
202 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 32, 2011