TAKIM TEZGAHLARI BÖLÜM 7 FREZE TEZGAHLARI, ÇEŞİTLERİ, BİLEŞENLERİ, ÇALIŞMA PRENSİPLERİ VE KESME PARAMETRELERİ HESAPLARI Öğr.Gör. Ömer ERKAN
2 FREZE TEZGAHI Frezeleme işleminde talaş kaldırmak için kullanılan kesici takıma freze çakısı olarak adlandırılırken, freze çakısının bağlandığı takım tezgahlarına da freze tezgahı denir.
Freze Tezgahının Kısımları 3
4 FREZELEME BİÇİMLERİ Takımın ve is tablasının konumuna bağlı olarak iki farklı frezeleme işlemi yapılır. Yatay (Silindirik) frezeleme Dikey (Düşey) frezeleme
5 FREZE TEZGAHI ÇEŞİTLERİ Yatay Freze Tezgahı Freze çakısının bağlandığı tezgah mili ile iş tablası birbirine paralel olan tezgahlardır. Düzlem yüzey frezeleme Dişli açma Helisel kanal açma
Yatay Freze Tezgahı 6
7 DİKEY FREZE TEZGAHI Freze çakısının bağlandığı tezgah milinin is tablasına dik olan freze tezgahlardır. Düzlem yüzey frezeleme Delik ve Kanal frezeleme Kama kanalı açma(yardımcı aparatla)
Dikey Freze Tezgahı 8
9 Çift Sütunlu Freze Tezgahı Aynı anda iş parçasının iki farklı yüzeyinden talaş kaldırabilen çift fener miline sahip freze tezgahlarıdır.
10 Kopya Freze Tezgahı Hazırlanan bir şablon üzerindeki profili is parçasına aktarmak için kullanılan freze tezgahlarıdır. Daha çok kalıp imalat sanayinde kullanılmaktadır.
11 Döner Tablalı Freze Tezgahı 360 derece dönen iş tablası sayesinde delik büyütme ve bir merkez etrafında dairesel kanal açma işlemlerinde kullanılır.
12 Universal Freze Tezgahı Esasen bir yatay freze tezgahı olan bu makinenin universal olma özelliği iş tablasına açı verilebilir şekilde imal edilmesinden ileri gelmektedir. Dik başlık sayesinde de bu özelliği kazanırlar.
13 Kalıpçı Freze Tezgahları Özellikleri Makinenin köprüsü kolayca çıkarılıp yerine dik başlık takılarak düşey konuma getirilebilir. İş tablası istenildiğinde değiştirilebilir. İşin gerektirdiği konuma göre iş tablası olarak her yönde açı verilebilen universal bir tabla kullanılır. İş tablasına divizör ve karşılık puntası bağlanarak, bölüntülü işler işlenebilir. Dik başlığa açı verilerek, işin eksenine eğik konumda olan yüzeyler kolaylıkla işlenebilir.
DİŞLİ AÇMA TEZGAHLARI Üniversal freze makinelerinde açılan dişlilerin kusurlu olması ve aynı zamanda ekonomik olmayışı bu alanda özel makinelerin yapılmasına ve geliştirilmesine sebep olmuştur. Özel dişli açma yöntemleri şunlardır; Azdırma frezelerle Vargel yöntemiyle (Maag Yöntemi) Fellow Yöntemiyle Konik dişli açma makineleriyle Konik dişli açma vargeliyle Helezon dişli açma makineleriyle 14
Azdırma Freze Tezgahı Azdırma freze ile dişli açma yönteminde freze çakısı kendi etrafında dönerek talaş kaldırır. İş parçası da dişli modülüne ve adımına bağlı olarak belirli aralıklarla kendi ekseni etrafında dönmektedir. 15
Fellow Yöntemi Dişli imalatında kullanılan bir diğer yöntem ise Fellow yöntemidir. Bu yöntemde imal edilecek dişlinin modülüne ve adımına uygun olarak tasarlanmış bir düz veya silindirik kremayer kesici kullanılır. Kesici takım talaş kaldırmak için aşağı yukarı hareketi yaparken, iş parçası da kendi ekseni etrafında döner. 16
17
18 Azdırma Yöntemiyle açılan dişler Şematik
19 Konik dişli açma azdırması Şematik
Uygun modül verilmiş dişlide kavrama doğrusu ; İki dişlinin çalışması sırasında bir dişli çiftinin temasa başladığı ve diğer dişli çiftinin teması bitirdiği iki nokta birleştirildiğinde kavrama doğrusu elde edilir. 20
Kavrama açısı ; Dişlerin temas noktasından çizilen normalin meydana getirdiği açıya kavrama açısı denir. Günümüzde dişliler çoğunlukla 20 derece kavrama açısına göre imal edilirler. Fakat fakat kavrama açısının değerini teknik resim üzerinde belirtmekte fayda vardır. Zaman zaman 15 derece kavrama açısı kullanılabilir. Kremayerlerde dişli profili düz bir doğru olup, trapez açısı kavrama açısına eşittir. 21
22 CNC Freze Tezgahları Daha çok seri imalat sanayinde kullanılan bilgisayar kontrollü freze tezgahlarıdır. Bu tezgahların bir adı da Dik İşleme Merkezli takım tezgahlarıdır.
23 Frezenin Başlıca Kısımları Gövde; freze tezgahının esas kısmını oluşturur. Fonttan yapılırlar. İçlerine hareket iletme tertibatları yerleştirilir. Büyük iş parçalarının işlenmesine imkan verecek dayanırlıktadırlar. Tabla; Bağlanabilmesi için T kanalları açılmıştır. Alt tarafına, araba üzerindeki hareketini sağlayabilmesi için kırlangıç k Konsol üzerinde ileri geri hareket eden uzun bir tabla olup fonttan yapılmış ve düzgün olarak işlenmiş tir. Üstüne iş parçalarının veya freze yardımcı aygıtlarının uyruğu kanal açılmıştır. Araba; Freze tezgahlarının enine hareketini sağlayan kı sımdır. Üniversel freze tezgahlarının arabaları iki parça lıdır. Bu nedenle, tablanın sağa ve sola 45 ye kadar döndürülmesi mümkün olur. Konsol; Konsol, üzerinde arabayı ve tablayı taşır. Fonttan yapılır. Dik doğrultuda aşağı yukarı hareket eder.
24 Frezenin Başlıca Kısımları Freze Malafası Yataklar Kesici takımların bağlandığı mildir. Malafanın üzerinde kama kanalı ve çeşitli genişliklerde bilezikler vardır. Freze tezgahında çeşitli çap ve boylarda malafalar bulunur. Kullanılacak kesici takımlara göre norm ölçülerde yapılırlar. Freze malafalarına destek olan ve kesme esnasında malafanın eğilmemesi için ona yataklık eden kısımlardır. Yatay Başlık (köprü) Yatay başlık kırlangıç kuyruğu kayıt kızak sistemi içinde hareket edecek şekilde freze gövdesine yataklanmış olup, freze mili yataklarını taşımaktadır.
25 Freze Tezgahının Yardımcı Aygıtları Divizör Freze tezgahının en Önemli yardımcı parçasıdır. Üzerine bağlanan iş parçalarının çevre ve alınları üzerine eşit aralıklı veya özel olarak da eşit aralıklı olmayan bölümlerin yapılmasını sağlar. Herhangi bir açıya göre döndürülebilecek durumda yapılırlar.
26 Dik Başlık Freze milinin yatay konumdaki dönme hareketini, içindeki konik dişli sistemiyle düşey konuma getiren bir aygıttır.
27 Universal Başlık Dik başlığın düşey ve yatay düzlemlere göre açı verilecek şekilde yapılmış olan başlıktır. Freze mili ekseni yatay düzleme paralel konuma gelinceye kadar çevrilebilecek şekilde yapılmıştır. Bu özelliğinden dolayı, universal başlıkla her türlü açılı yüzeylerin işlenmesi mümkün olmaktadır.
28 Eksantrik Başlık Freze milinden almış olduğu düzgün dairesel hareketi düzgün doğrusal harekete dönüştüren bir aygıttır. Başlığın kater takılan kısmı gidiş-geliş hareketi yaparak iş gördüğü için buna vargel başlığı da denir. Açısal yüzeyler de işlenebilir.
29 Malafalar Üzerinde frezenin takılarak bağlandığı bir mildir. Bunlar çeşitli tip ve biçimlerde yapılırlar. Normlaştırılmış olan bu millerin üzerlerinde Özel bilezikler vardır. Uzun malafaların üzerine, boyunca bir kama kanalı açılmıştır. Frezeyi tespit etmek için bir kama bu kanala yerleştirilir. Malafa ucundaki konik kısım, bunların düzgün olarak fener miline bağlanmalarını sağlar. Her tezgahta çeşitli boy ve sayıda bulunan malafaların çapları genellikle; 16, 22; 27, 32, 40 mm, yahut 22, 27, 32, 40, 50 mm seriler halindedir.
Freze Tezgahında Yapılan işlemler 30
Freze Tezgahında Yapılan işlemler 31
Freze Tezgahında Yapılan Özel İşlemler 32
33 Freze Tezgahında Kullanılan Kesici Takımlar Silindirik Frezeler Bu frezelerin dişleri,çevre dış yüzeyi üzerindedir. Bunlarla İş parçalarının düzlem yüzeyleri işlenir. Vals frezeleri de denen bu kesici aletlerin çok çeşitleri vardır. Düz ve helis olukluları olduğu gibi ince ve kaba talaş için olanları da bulunur. Helis oluklu frezelerde aynı anda birkaç diş kesme yaptığı için, düz oluklulara nazaran daha rahat ve sessiz keserler.
34 Alın Frezeleri Bu frezelerin, hem çevre hem de bir alın yüzüne diş açılmıştır. Bunlarla aynı anda, iş parçasında, birbirine dik iki yüzeyi işlemek mümkündür. Sivri dişli frezelerdendir.
35 Kanal Frezeleri Kanal açmak veya mevcut kanalları genişletmek için kullanılan bu frezeler de çeşitlidir. Bazı kanal frezelerinin yalnız çevre yüzleri bazılarının hem çevre hem de alın yüzleri keser. Alın yüzleri de kesen bu frezelerle açılan kanalların yan yüzleri de temiz olur.
36 Parmak Frezeler Parmak frezeler Sapı olan silindirik frezelerdir, çeşitli Ölçüdeki kanalları, köşe kavisleri, herhangi bir biçimdeki delikleri işlemek ve buna benzer işlemler için kullanılırlar.
37 Form Frezeler Çeşitli biçimdeki profillerin işlenmesi için kullanılırlar. İçbükey (konkav) veya dışbükey (konveks) olarak yapılırlar. Çok değişik biçimlerde olanları da vardır. Talaş kaldırma sırasında sürtünen diş yüzeyi fazla olur. Bu nedenle çok zorlanırlar.
38 Modül Frezeler Diş büyüklüklerine göre normlaştırılmış olup her normda 8 freze bulunur. Bunlar 1 den 8 e kadar numaralanmış olup her numaranın hangi sayılardaki dişli çarkı açacağı üzerine yazılmıştır.
39 Testere Frezeler Dar kanal açmak ve kesip ayırma işlemleri için kullanılırlar.
40 Yatay Freze Tezgahlarında Takım Bağlama Yatay freze tezgahında kesici takımı bağlamadan önce delik çapına uygun malafa mili seçilmelidir. Malafa mili fener miline konik olarak geçtikten sonra vidalı çektirme ile sabitlenir.
Yatay Freze Tezgahlarında Takım Bağlama 41
Yatay Freze Tezgahlarında Takım Bağlama 42
43 Dikey Freze Tezgahlarında Takım Bağlama Dik frezelerde fener miline kesici takım yine malafalarla bağlanır fakat burada kullanılan malafalar daha kısadır. Yine malafanın gerisindeki vida yuvası vasıtasıyla malafa çektirilmek suretiyle sıkıştırılır.
44 Dikey Freze Tezgahlarında Takım Bağlama Parmak freze gibi küçük çaplı kesicilerin bağlanmasında pensler kullanılır. Her kesici takıma uygun çapta penslerin kullanılması şarttır. Pensler normalde kesici çapından bir miktar küçük yapılır. Dikey freze tezgahlarında takım bağlama Kesici takımın yerleştirilmesi sırasında etrafına açılmış kanallar vasıtasıyla bir miktar esner
Freze Tezgahında İş Bağlama Teknikleri 45
Freze Tezgahında İş Bağlama Teknikleri 46
Freze Tezgahında İş Bağlama Teknikleri 47
48 Freze Tezgahı Çalışma Prensibi Motordan alınan hareket ara miller üzerine monte edilmiş silindirik dişliler vasıtasıyla fener miline iletilir. Fener mili tezgah gövdesine rulmanlı yataklarla hassas olarak yataklanmıştır. Fener milinin dakikadaki devir sayısı tezgah gövdesindeki ara millerin konumlarını değiştiren kollar vasıtasıyla yapılır.
Freze Tezgahı Kinamatiği 49
50 Frezede Kesme Hızı Kesme Hızı: Bir freze kesici takımın çevresindeki herhangi bir kesici ağzın veya ucun bir dakikada metre cinsinden aldığı yola kesme hızı denir.
51 Frezede İlerleme Hızı İlerleme: Kesme esnasında is parçasının dakikada mm cinsinden aldığı yola ilerleme denir.
52
53
Örnek Problem 54
55 Frezeleme Biçimleri Bilgisayar Destekli İmalat Dersi Notlarına bakınız.
56 Silindirik Frezeleme Dönme ekseni yatay düzleme paralel konumda çalışan tüm frezeleme tarzına, silindirik frezeleme bu amaçla kullanılan takımlara da silindirik freze çakısı denir. Freze çakısını bir anlamda silindirik bir bloğun çevresine eşit aralıklarla monte edilmiş olan çok sayıda torna kalemine benzetilebilir.
Silindirik Frezeleme 57
Düşey Frezeleme 58
59 Frezede İşleme Zamanı Frezede tezgah zamanı makine zamanı olarak ta bilinir. Tezgah zamanı tablanın toplam hareket boyunun ilerleme değerine bölünmesi ile elde edilir.
60 BÖLÜM 7 SONU BÖLÜM 8 SİLİNDİRİK VE DÜZLEM TAŞLAMA TEZGAHLARI, ÇEŞİTLERİ, ÇALIŞMA PRENSİPLERİ VE KESME PARAMETRELERİ HESAPLARI
61