Özel Bir Hastanede Diyabet Polikliniğine Başvuran Hastalarda İnsülin Direncini Etkileyen Faktörlerin Araştırılması 20 24 Mayıs 2009 tarihleri arasında Antalya da düzenlenen 45. Ulusal Diyabet Kongresinde poster olarak sunulmuştur. Acıbadem Kadıköy Hastanesi ÖZET Amaç Bu araştırma, özel bir hastanenin diyabet polikliniğine başvuran hastalarda insülin direncini etkileyen faktörleri araştırmak amacıyla planlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırma, tanımlayıcı, kesitsel ve retrospektif tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evreni ve örneklemini, özel bir hastanede Diyabet Polikliniğine 2008 Haziran- 2008 Aralık tarihleri arasında başvuran BKİ>=25kg/m2 üzerinde, 11 65 yaş aralığında, diyabeti olmayan ve prediyabetik olan 175 kişi oluşturdu. Veriler retrospektif olarak hasta kayıtları kullanılarak elde edildi. Araştırmada elde edilen bulgular bilgisayar ortamına aktarılarak, istatistiksel analizler için istatistik paket programında student's t test (p<0.05 anlamlı olarak kabul edildi) ve yüzdelik testler, %95 güven aralığı esas alınarak kullanıldı. Ayrıca katılımcıların HOMA- IR puanları hesaplandı. Çalışmanın yapılabilmesi için araştırmanın yapıldığı kurumdan, kurum izni ve etik izni alındı. Bulgular Araştırmaya katılanların %58 (n=102) 'i kadın, %42 (n=73)'si erkektir. BKİ' ne göre katılımcıların %41 (n=72)' i pre-obez, %50 (n= 88)'si obez ve %9 (n= 15)' u morbid obez olduğu saptanmıştır. Kadın olguların bel çevresi ortalamasının >=84cm, erkek olguların bel çevresi ortalamasının ise >=87,5 cm olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların tamamının HOMA-IR puanı >=2.24 olduğu belirlenmiştir. Cinsiyet ve bel çevresi ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatiksel olarak karşılaştırılmıştır. Kadınlarda bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlılık olup (p=0.02, t=2.3), erkeklerde bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlılık saptanmamıştır (p=0.65, t=0.45). İnsülin direnci ile beden kitle indeksi istatiksel olarak karşılaştırılmış olup, anlamlı fark bulunmuştur. BKİ>=25kg/m2 olan tüm katılımcılarda insülin direnci varlığı saptanmıştır (p=0.026, t=2.24). Ailede diyabet öyküsü olan kadın sayısı %57,1, erkek sayısı %42,9 olarak belirlenmiştir. Erkek (p=0.44, t=-0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) ailelerinde diyabet öyküsü olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Erkeklerin %48,4 ü, kadınların ise %51,6 sı bozulmuş açlık kan şekerine sahiptir. Bozulmuş açlık kan şekeri ve cinsiyet ile insülin direnci karşılaştırılmış olup, istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır ( Erkek (p=0.01, t=2.68), kadın (p=0.02, t=2.36)). İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Trigliserit düzeyinin insülin direncini etkilemediği belirlenmiştir.
Sonuç Çalışmada Beden Kitle İndeksi>=25 kg/m2 ve bel çevresinin yüksek olması insilün direncinin oluşmasına neden olduğu ; trigliserit düzeyi ve ailede diyabet öyküsünün varlığı insülin düzeyini etkilemediği saptanmıştır. Anahtar Kelime: İnsülin direnci, beden kitle indeksi, obesite Giriş Diabetes Mellitus; insülin üretiminin yetersizliği, insülin eksikliği veya her ikisinin sonucunda ortaya çıkan hiperglisemi ile karakterize metabolik bir hastalıktır (9). Prediyabet ise; bozulumuş açlık glikozu (açlık plazma şekeri 101 125 mg/dl) veya bozulmuş glukoz toleransını (75 gramlık Oral Glikoz Tolerans Testinde ikinci saatte plazma şekerinin 140 199 mg/dl arasında olması) kapsamaktadır (2). İnsülin direnci; belirli bir konsantrasyondaki insüline subnormal bir biyolojik yanıt alınması veya insülinin beklenen etkisinin bozulması ve insüline verilen yanıtta eksiklik olmasıdır (15). İnsülin direncini etkileyen risk faktörleri Tablo1'de yer almaktadır ( 8, 1). Tablo1. Cinsiyete Göre İnsülin Direncini Etkileyen Risk Faktörler CİNSİYET Kadın Erkek Bel Çevresi >=80 cm >=94 cm Beden Kitle İndeksi >=25 kg/m2 >=25 kg/m2 Trigliserit >=150 mg/dl >=150 mg/dl İnsülin Direncindeki Etkileyen Risk Faktörleri Kan Şekeri <=100 mg/dl >=101-125 mg/dl >=126 mg/dl <=100 mg/dl >=101-125 mg/dl >=126 mg/dl Ailede Diyabet Öyküsü var var Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ' ne göre bel çevresi ölçülerine bakınca kadınlarda 80 santimetre (cm), erkeklerde 94 cm üzeri olması önerilmemektedir (12). Günümüz insanın en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelen obezite, dünyadaki hızlı prevalans artışı ve beraberinde getirdiği hastalık riskleri nedeniyle güncelliğini korumakta olan bir konudur (7, 3). WHO tarafından çeşitli Avrupa epidemiyolojistlerince obesitenin değerlendirilmesinde çeşitli yöntemler kullanılarak uluslararası sınıflandırma geliştirmiştir. Beden Kitle İndeksi (BKI) en yaygın kullanılan ve ençok önerilen yöntemlerin başında gelmektedir. BKI; 25-29 kg/m2 arası fazla kilolu, 30-39,9 kg/m2 arası obez, 40 kg/m2 ve daha üstü olanlar morbid obezite olarak tanımlanmaktadır (8, 14). Yağ hücrelerindeki insülin direnci, depolanmış trigliseritlerin serbest kalmasına ve kan plazmasındaki yağ asidi miktarının artmasına sebep olurken, kas hücrelerine girmesi ve karaciğer hücrelerinde depolanması zorlaştığından kandaki şeker oranıda artar (12). Trigliserit düzeyinin >=150 mg/dl 'den fazla oluşu bunu sağlamaktadır (17).
Bozulmuş açlık kan şekeri (glikozu), pankreas insülin direnciyle başa çıkmak için yeterli insülin üretemediğinden dolayı oluşur. Bozulmuş kan şekeri insülin direncini artırır (16). Matthews ve arkadaşlar insülin ve glukozun, insülin direncine etkisinin değerlendirilmesinde HOMA-IR (homeostatik modelleri) tekniği kullanılmasını önermektedir. Bu tekniğe göre HOMA-IR puanı >=2,24 üzerinde olan kişilerde insülin direncinde artma saptanmıştır (10, 4). Amaç Bu araştırma, özel bir hastanede diyabet polikliniğine başvuran hastalarda insülin direncini etkileyen faktörleri araştırmak amacıyla planlanmıştır. Hipotez; Beden Kitle İndeksi>=25 kg/m2, bel çevresi yüksek olanlar, trigliserit >=150 mg/dl, kan şekeri düzeyi ve ailede diyabet öyküsü varlığı insülin direncini arttırmaktadır. Gereç ve Yöntem Araştırma, tanımlayıcı, kesitsel ve retrospektif tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evreni ve örneklemini, özel bir hastanede Diyabet Polikliniğine 2008 Haziran- 2008 Aralık tarihleri arasında başvuran BKİ>=25kg/m2 üzerinde, 11 65 yaş aralığında, diyabeti olmayan ve prediyabetik olan 175 kişi oluşturdu. Veriler retrospektif olarak hasta kayıtları kullanılarak elde edildi. Araştırmada elde edilen bulgular bilgisayar ortamına aktarılarak, istatistiksel analizler için istatistik paket programında student's t test (p<0.05 anlamlı kabul edildi) ve yüzdelik testler, %95 güven aralığı esas alınarak kullanıldı. Ayrıca katılımcıların HOMA-IR puanları hesaplandı. Çalışmanın yapılabilmesi için araştırmanın yapıldığı kurumdan, kurum izni ve etik izni alındı. Bulgular Araştırmaya katılanların %58' i (n=102) kadın, %42' si (n=73) erkektir. BKİ' ye göre katılımcıların %41' i (n=72) pre-obez, %50' si (n= 88) obez ve %9' u (n= 15) morbid obez olduğu saptanmıştır. Tablo 2. Cinsiyetlere Göre Bel çevresi Ortalaması Özellik Cinsiyet Kadın Bel Çevresi OrtalamasıErkek >=84 cm >=87.5 cm Kadın olguların bel çevresi ortalamasının >=84cm, erkek olguların bel çevresi ortalamasının ise >=87,5 cm olduğu belirlenmiştir. Cinsiyet ve bel çevresi ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatiksel olarak karşılaştırılmıştır. Kadınlarda bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlılık olup (p=0.02, t=2.3), erkeklerde bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlılık saptanmamıştır (p=0.65, t=0.45).
Katılımcıların tamamının HOMA-IR puanı >=2.24 olduğu belirlenmiştir. İnsülin direnci ile beden kitle indeksi istatiksel olarak karşılaştırılmış olup, anlamlı fark bulunmuştur. BKİ>=25kg/m2 olan tüm katılımcılarda insülin direnci varlığı saptanmıştır (p=0.026, t=2.24). Tablo 3. Ailede Diyabet Öyküsü Olanların Cinsiyete Göre Dağılımı Özellik Cinsiyet n % Ailede Diyabet Öyküsü Kadın 40 57,1 Olan (N=70) Erkek 30 42,9 Ailede diyabet öyküsü olan kadın sayısı %57,1, erkek sayısı %42,9 olarak belirlenmiştir. Ailede diyabet öyküsü olanlar ve cinsiyet ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatitiksel olarak karşılaştırılmıştır. Erkek (p=0.44, t=-0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. ailelerinde diyabet öyküsü Tablo 4. Bozulmuş Açlık Kanşekeri Olanların Cinsiyete Göre Dağılımı Özellik Cinsiyet n % Bozulmuş Açlık Kanşekeri Kadın 32 51,6 (N=62) Erkek 30 48,4 Erkeklerin %48,4 ü, kadınların ise %51,6 sı bozulmuş açlık kan şekerine sahiptir. Bozulmuş açlık kan şekeri ve cinsiyet ile insülin direnci karşılaştırılmış olup, istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır ( Erkek (p=0.01, t=2.68), kadın (p=0.02, t=2.36)). Bozulmuş açlık kan şeker olan kişilerde insülin direnci varlığı belirlenmiştir. İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Trigliserit düzeyinin insülin direncini etkilemediği belirlenmiştir. Tartışma Çalışmada, BKİ>=25 kg/m2 olan ve bel çevresi artan kişilerde insülin direnci arasındaki artış anlamlı bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda da obez ve morbid obez olgularda insülin sensivitesinin kadınlarda erkeklere oranla ileri derecede artış gösterdiği belirtilmektedir (5, 9, 10, 11). Erkek (p=0.44, t=-0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) ailelerinde diyabet öyküsü olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ancak yapılan çalışmalarda insülin direncini etkileyen faktörler arasında ailede diyabet öyküsü varlığı yer almaktadır (10, 15). Kadınlarda bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlı olup (p=0.02, t=2.3), erkeklerde bel çevresi ile insülin direnci arasında anlamlı saptanmamıştır (p=0.65, t=0.45). Ancak bazı çalışmalarda açlık kan şekeri bozukluğu erkeklerde kadınlara göre 1,5-3 kat daha fazla görüldüğü ve insülin direncini artırdığı belirtilmektedir (1).
İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Ancak yapılan çalışmalarda bulgularımızın aksine insülin direncini etkileyen faktörler arasında trigliserit düzeyi yer almaktadır (4, 15). Sonuç; Çalışmada; BKİ>=25 kg/m2 ve bel çevresinin yüksek olmasının insülin direncinin oluşmasına neden olduğu, trigliserit düzeyi ve ailede diyabet öyküsünün varlığının ise insülin düzeyini etkilemediği saptanmıştır. Kaynaklar 1. Berna M. (2004). Pre-Diyaliz Hemodiyaliz Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Hastalarında İnsülin Direncinin Karşılaştırılması. Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2. Dahiliye Kliniği. 2. Çorakçı A (2008). Gata Endokrin, Metabolik Sendrom, TAF Prev Med Bul, 7(3): 223 230. 3. Gökçel A, Baltali M, Tarım E, Gumurdulu Y, Karakose H, Yalçın. Başkent Üniversitesi İç Hastalıkları ve Endokrinoloji Servisi, www.pubmed.com, Erişim tarihi:20/03/2009. 4. Gülcü F, Parmaksız A, Kıdır M. Gürsu MF. (2006). Metabolik Sendrom, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1(3). 5. Türker H. (2006). İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi. Hipertansif ve Normotansif Tip2 Diyabet Hastalarında İnsülin Direnci Karşilaştırması, Uzmanlık Tezi, İstanbul. 6. İnci A. (2007). İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1.Dâhiliye Kliniği, Tip 2 Diyabeti Olan Ve Olmayan Obezlerde Adiponektin Düzeyinin İnsülin Direnciyle İlişkisi, Uzmanlık Tezi, İzmir. 7. Kartal A, Çağırgan MG, Tığlı H, Güngör Y, Karakuş N, Gelen M. (2008). Tip 2 Diyabetli Hastaların Bakım ve Tedaviye Yönelik Tutumları ve Tutumu Etkileyen Faktörler, TAF Prev MedBull; 7(3): 223 230. 8. Kuyubaşı Z. (2003). Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi II. Dâhiliye Kliniği, Metabolik Sendromlu Hastalarda İnsülin Direnci ve Metabolik Sendrom Komponentleriyle Arasındaki İlişki. Diyabet ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi; 4 (2). 9. Koyuer Yorgancı E. (2005). Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Biokimya Laboratuvarı. Obez, Tip II Diyabetli Hastalarda İnsülin Direnci ile IL 6, CRP ve Fibrinojen İlişkisi, Uzmanlık tezi, İstanbul. 10. Kadınlarda İnsülin Direnci Zayıflamayı Sabote Ediyormu, www.sağlıcaklakal.com, Erişim:23.03.2009. 11. Top C, Cingözbay BY, Keskin Ö, Terekeci H, Önde ME. (2002). Gata Haydarpaşa Eğitim Hastanesi İç Hastalıkları Servisi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 28 (3): 85-87. 12. Uysal A. (2005). Taksim Eğirtim ve Araştırma Hastanesi İç Hastalıkları Servisi, Obez Olgularda Obezite ile Karaciğer Fonksiyon Testleri Arasındaki Korelasyonun İncelenmesi, Uzmanlık tezi, İstanbul. 13....:www.beslenme.saglik.gov.tr, Erişim Tarihi: 23/03/2009. 14....:www.ansiklopedi.turkcebilgi.com, Erişim Tarihi: 08/04/2009. 15....: www.ansiklopedi.turkcebilgi.com, Erişim Tarihi: 08/04/2009.