1
ÖNSÖZ Erişilebilirlik, farklı gereksinimleri olan kişilerin evlerinden çıkabilmeleri, başkalarına ihtiyaç duymadan her türlü özel ve kamusal açık ve kapalı alanlara ulaşabilmeleri ve bunları kullanabilmeleridir. Bütün bireylerin toplumsal yaşama katılabilmeleri için erişilebilirlik, yapılı çevrede ve kent ölçeğinde gereken tüm fiziksel ve mimari tedbirlerin alınmasını kapsar. Kaldırımlarda, yaya geçitlerinde, parklarda, çocuk oyun alanlarında vs. kamunun hizmet verdiği her türlü kamusal alan ve ulaşım hizmetlerinde erişilebilirlik tedbirlerinin alınması engelli engelsiz her birey için önem taşımaktadır. 3194 sayılı İmar Kanunu Ek1 inci maddesinde Fiziksel çevrenin engelliler için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınması imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur denmektedir Kanunlarımızda yer alıyor olmasına karşılık kent yapılaşmasında yeteri kadar erişilebilir alanlar yaratılamamaktadır. Engelli erişilebilirliğini sağlayabilmek için planlama aşamasından başlamak üzere projelendirme, üretim ve kontrol hizmetlerinde mevcut yasa ve yönetmeliklerin dikkate alınması gerekmektedir. İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Engelli Erişilebilirliği Komisyonu tarafından hazırlanan Engelli Erişilebilirliğinde Olmazsa Olmazlar kitapçığının Evrensel Tasarım kültürünün gelişmesine katkı sağlayacağına inanıyor, kitapçığın hazırlanmasında emeği geçen Komisyon üyelerimize teşekkür ediyoruz. İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 46. Dönem Yönetim Kurulu Kasım 2018
İÇİNDEKİLER Merdivenler... 4 Yaya Kaldırımları... 5 Otoparklar... 8 Binalar... 9 Asansörler...10 Tuvaletler...11 Banyolar...13 Uygun Rampa Eğimleri...14 Erişilebilir Açık Kapalı Alanlar Oluşturulurken Kullanılan Başlıca Yasa ve Yönetmelikler...15
MERDİVENLER Düşey ulaşımlarda, merdivenli çözümlerin yapıldığı her yerde, alternatif olarak mutlaka rampa/asansör de bulunmalıdır. Merdiven basamak genişlikleri eşit ve en az 30 cm, yükseklikleri eşit ve en çok 16 cm olmalıdır. Basamak uçları çıkıntısız ve rıhtlar kapalı olmalıdır. Basamak kaplamalarında, ıslak/kuru kaydırmaz, mat renkli, sabit ve dayanıklı malzeme kullanılmalıdır. Basamak başlangıç ve bitimlerinde 30 cm boşluktan sonra, basamak genişliğince, 30 cm genişliğinde hissedilebilir yüzey bulunmalıdır. Döner merdivenlerden kaçınılmalıdır. Merdiven ve rampaların her iki kenarında, 70 ve 90 cm yükseklikte olmak üzere 2 sıra küpeşte bulunmalıdır. Küpeşte, ilk basamaktan 30-45 cm önce başlamalı ve son basamaktan 30-45 cm sonra bitmelidir. 4
YAYA KALDIRIMLARI ʍ Yapılacak kaldırım genişlikleri en az 150 cm olmak üzere kaldırımların hepsinde; enine (yanal) eğim en fazla %2 (yüzey suyu drenajı için), boyuna eğim en fazla %5 olmalıdır. ʍ ʍ ʍ ʍ ʍ ʍ ʍ Kaldırım yüzeyi ıslak/kuru, parlak ve kaygan olmayan malzeme ile kaplanmalıdır. Kaldırım yüksekliği en az 3 cm, en fazla 15 cm olmalıdır. Çok kullanılan (resmi kurumlar meydan durak gibi önemli birimlerle bağlantılı olan) kaldırımlarda kılavuz iz ve uyarıcı yüzeyler bulunmalıdır. Hissedilebilir yüzeylerin her iki tarafında en az 30 cm boşluk olmalıdır. Kılavuz izler, belirlenen noktalar arasında kesintisiz (rögar kapağı geçişi, ağaç geçişi vs ile kopukluk yapılmadan) devam etmelidir. Kaldırım kenarında bulunan bordürün renk ve dokusu, kaldırımın renk ve dokusundan farklı olmalıdır. Kaldırımdan taşıt yoluna veya tam tersi geçişlerde, en az 90 cm genişliğinde ve en fazla %8 eğimli rampa bulunmalıdır. Yaya Kaldırım Genişliği: Engelsiz bir yaya kaldırımı en az 1,5 m en ideal 2,0 m genişlikte olmalıdır. Kaldırım genişliği, otobüs duraklarında minimum 3,0 m ve dükkân önlerinde minimum 3,5 m olmalıdır. 5
Yaya kaldırımı kaplaması, kaymayı önleyici ve dolaşmayı kolaylaştırıcı olmalı, yollardaki basamak vb. yol sathındaki yer altı tesisatı rögar kapakları çıkıntı oluşturmamalı, anî seviye değişiklikleri olmamalı; sürekli veya aynı seviyede zemin olşturulmalıdır. (TS 12576). Ayrıca yaya kaldırımında yol güzergâhının görme engelliler tarafından baston ile kolaylıkla algılanması sağlanmalı, bunun için duyumsanabilir (hissedilebilir) yüzeylerden oluşan kılavuz izlerden faydalanılmalıdır. Yaya kaldırımındaki ağaçlar, Kent Mobilyaları yaya kaldırımının genişliğine bağlı olarak, taşıt yolu ile kaldırım kenarına dikilecek ağaçlar, elektrik, trafik işaretleri direkleri ile süs bitkileri, çiçeklik/ saksılar, yaya korkulukları vb. tesisler bordür taşı dahil, yaya kaldırımı boyunca en az 75 cm en çok 1,2 m genişliğinde bir şerit içinde bir hizada düzgün olarak yerleştirilmelidir. Yaya kaldırımında ağaç, ağaççık vb. sirkülasyonu bozucu unsurların çevresi; uyarıcı duyumsanabilir yüzey ögeleri ile çevrelenmelidir. 6 Kaldırımların taşıtlar tarafından işgal edilmemesi için gerekli her türlü önlem alınmalıdır. Kaldırım üzerinde bulunan ağaç dalları, kent mobilyaları, levha vs alt kotları, kaldırım üst kotundan en az 220 cm yükseklikte olmalıdır. Mülkiyet sınırı ile kaldırım arasında kot farkı (kaldırım yukarıda) bulunması durumunda, kaldırım ile bahçe arasına korkuluk yapılmalıdır.
Yaya kaldırımı kenarında inşaat bulunuyorsa, inşaat alanı, yayaları tehlikelerden korumak için koruma altına alınmış olmalıdır. Kaldırımlarda gece güvenliği ve konforu için yeterli aydınlatma olmalıdır. Rampa önlerinde ve yaya geçitlerinde ızgaralar, hareket yönüne dik olarak konumlandırılmalı ve ızgara boşlukları en fazla 13 mm olmalıdır. Rampa başlangıç ve bitiminde düşey kot bulunmamalıdır. Yayalar için yapılmış basamaklı bir geçiş bulunuyorsa, alternatif olarak mutlaka rampa da bulunmalıdır. Asansör ve rampa önlerinde en az 150x150 cm boyutunda boşluk bulunmalıdır. 7
OTOPARK Açık ve kapalı otoparklarda en az bir (1) olmak üzere toplam park yeri sayısının %5 i kadar engelli otopark yeri bulunmalıdır. Engelli park alanı, kaymayı önleyici malzemeyle düzgün kaplanmış ve üzerinde herhangi bir engel bulunmayan, inme-binme alanı dahil ([250+150] x600 cm) boyutlarında, olmalıdır. Üstü kapalı otoparklarda yükseklik en az 250 cm olmalıdır. Engelli otoparkları asansöre, bina giriş/çıkışlarına en yakın yerde düzenlenmelidir. Park yerleri görülebilen, okunabilen yön gösterici levhalarla işaretlenmelidir. Park alanı içinde yatay ve düşey de görülebilen engelli park işareti bulunmalıdır. Otoparklar giriş ve çıkışlarında kot farkı bulunuyor ise, rampa da bulunmalıdır. 8
BİNALAR Bina girişlerinde, döner kapılardan kaçınılmalıdır. Döner kapı varsa, mutlaka engelli kullanımına uygun alternatif kapı da bulunmalıdır. Merdivenli girişlerde engelli kullanımına uygun alternatif -rampa, asansör, platform vs gibiçözümler üretilmelidir Bina girişinde, asansör ve kapı önlerinde, merdiven önlerinde tekerlekli sandalye manevrası için en az 150x150 cm ebadında boş alan bulunmalıdır. Koridor genişlikleri 110 cm den az olmamalıdır. Zemin kaplaması, ıslak/ kuru kaygan ve parlak olmayan malzemeden yapılmalıdır. Dolaşım sürekliliğini sağlamak üzere, kot farklılıkları bulunan yerlerde (0,6 cm ye kadar olan kot farklılıkları pahlanır) rampa vs. gibi uygun çözümler yapılmış olmalıdır. Merdivenli girişlerde engelli kullanımına uygun alternatif asansör 9
ASANSÖRLER Asansörlü binalarda, asansör kapasitesi 630 kg, kabin alanı en az 110 cm genişlik ve 140 cm derinlikte olmalı, kapı temiz genişliği en az 90 cm olmalıdır. Engellilerin asansöre kadar ulaşımı sağlanmış olmalıdır. Kabin içinde ve dışında, sesli ve görsel uyarı sistemleri olmalıdır. Kabin içinde ve dışında, uygun yükseklikte bulunan kontrol düğme fonksiyonları kabartma yazı ile de belirtilmiş olmalıdır. Kabin içinde tutunma barları bulunmalı, yer kaplaması kaygan ve parlak olmamalıdır. Kapıların açık kalma süresi en az 10 sn olmalıdır. Kabin içinde sesli ve görsel acil durum uyarı sistemi bulunmalı. 10
TUVALETLER Bir adet tuvalet bulunması gerekli olan yerlerde, tuvalet mutlaka engellilere uygun olarak düzenlenmelidir. Tuvaletlere, engelsiz ulaşım sağlanmış olmalıdır. Tuvalet yerleri, yönlendirme işaretlerleri ile gösterilmelidir. En az 90 cm genişliğinde ve dışarı açılır kapısı olmalıdır. Tuvalet içinde, en az 150x150 cm manevra alanı bulunmalıdır. Zemin kaplamasi, ıslak/ kuru kaygan ve parlak olmayan malzemeden yapılmalıdır. Sifon, tek elle ve kavrama gerektirmeden kullanılabilmelidir. Klozetin iki tarafinda, biri sabit diğeri hareketli tutunma barları bulunmalıdır. Lavoba aynasının alt kenarı, yerden 90 cm yükseklikte veya görmeyi sağlayacak şekilde eğimli olmalıdır. Çöp kovası, ayakla kumanda edilmeyen, mümküse kapaksız olmalıdır. Sabunluk ve kağıt havlu/otomatik kurutma aleti, 80-110 cm yükseklik aralığında yerleştirilmiş, kolay kullanılır olmalıdır. Lavabo altı kapalı olmamalı ve altında 75 cm yüksekliğinde boşluk bulunmalıdır. Klozet ve tuvalet kağıtlığının yerden yüksekliği 43-48 cm aralığında olmalıdır Acil durumlar için çağrı aparatı bulunmalıdır. Tuvaletlerde fotoselli aydınlatma yapılmalıdır. Musluklar, dokunmatik veya sensörlü olmalıdır. 11
12
BANYOLAR Banyo iç alanında en az 150 cm çapında manevra alanı bulunmalıdır. Zemin kaplaması, ıslak/ kuru kaygan ve parlak olmayan malzemeden yapılmalıdır. Kapı genişliği en az 90 cm olmalıdır. Acil durumlar için çağrı aparatı bulunmalıdır. Yıkanma yerinde sabit ve hareketli tutunma barları bulunmalıdır. Yıkanma yerinde duvara montajlı, açılır-kapanır banyo oturağı tercih edilmelidir. 13
UYGUN RAMPA EĞİMLERİ Merdivenli girişlerde engelli kullanımına uygun alternatif - rampa 14
ERİŞİLEBİLİR AÇIK KAPALI ALANLAR OLUŞTURULURKEN KULLANILAN BAŞLICA YASA YÖNETMELİKLER Engelli erişilebilirliğini tam olarak sağlayabilmek için aşağıda bulunan standartlara uygun düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. TS 12576 Şehir İçi Yollar - Kaldırım ve Yaya Geçitlerinde Ulaşılabilirlik İçin Yapısal Önlemler Ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları TS 9111 Özürlüler Ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri TS 10551 Şehir İçi Yollar - Otolar İçin Otopark Tasarım Kuralları TS ISO 9386-1 Hareket Engelliler İçin Güç Tahrikli Kaldırma Platformları - Emniyet, Boyutlar ve İşlevsel Çalışma ile İlgili Kurallar - Bölüm 1: Düşey Kaldırma Platformları TS ISO 9386-2 Hareket Engelliler İçin Güç Tahrikli Kaldırma Platformları - Emniyet, Boyutlar ve İşlevsel Çalışma ile İlgili Kurallar - Bölüm 2: Oturan Kullanıcılar, Ayakta Duran Kullanıcılar ve Tekerlekli Sandalye Kullanıcıları İçin Eğik Bir Düzlemde Hareket Eden Güç Tahrikli Merdiven Tipi Asansör TS 4802 Halka Bilgi Verici İşaretler TS 8237 ISO 4190-1 Asansörler - Yerleştirme ile İlgili Boyutlar - Bölüm 1: Sınıf I, Sınıf II, Sınıf III ve Sınıf VI Asansörler TS 13536 TS ISO 23599 un Uygulamasına Yönelik Tamamlayıcı Standart TS ISO 23599/T1 Görme Özürlü veya Az Görenler İçin Yardımcı Mamuller - Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi İşaretleri TS ISO 23599 Görme Özürlü veya Az Görenler İçin Yardımcı Mamuller - Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi İşaretleri TS EN 81-70 Asansörler - Yapım ve Montaj İçin Güvenlik Kuralları - Yolcu ve Yük Asansörleri İçin Özel Uygulamalar - Bölüm 70: Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri İçin Erişilebilirlik TS EN 81-70/A1 Asansörler- Yapım ve Montaj İçin Güvenlik Kuralları- Yolcu ve Yük Asansörleri İçin Özel Uygulamalar - Bölüm 70: Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri İçin Erişilebilirlik 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun (Erişilebilirlik Madde 7) Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (www.eyh.aile.gov.tr) Kırmızı Bayrak Teknik Şartnamesi (www.engelsizmir.org/tr/kirmizibayrak) 15
16