SINIF İÇİ REHBERLİK ETKİNLİKLERİ ÖĞRENCĠ YETERLĠKLERĠ Ġlköğretim Okulları Kapsamlı PDR Programının dört hizmet unsuru ile öğrencilere kazandırılacak öğrenci yeterlilikleri kiģisel/sosyal eğitsel ve mesleki alanlara göre aģağıda verilmiģtir. 2. FAALĠYETLER KĠġĠSEL - SOSYAL REHBERLĠK EĞĠTSEL REHBERLĠK MESLEKĠ REHBERLĠK Bu bölümde öğrenci yeterliklerine iliģkin olarak yapılacak etkinlikler verilmiģtir. KĠġĠSEL / SOSYAL REHBERLĠK 1. YETERLĠK: Akranları ile olumlu iliģkiler geliģtirebilme. 1. Grupta iģbirliği davranıģını geliģtirme (1. Sınıf, Etkinlik 1). 2. ArkadaĢlık iliģkilerinde yardımlaģmanın önemini kavrama (2. Sınıf,Etkinlik 2) 3. ArkadaĢlığın önemini ve anlamını fark etme (3.Sınıf, Etkinlik 3). 4. Bir arkadaģ edinme sürecini tanımlama (4. Sınıf, Etkinlik 4). 5. ArkadaĢ iliģkilerindeki davranıģlarının, baģkalarını ve anlarla olan iliģkilerini nasıl etkilediğini fark etme (5. Sınıf, Etkinlik 5). 6. Akranları ile etkili iletiģim kurmak için gerekli olan becerileri bilme (6. Sınıf, Etkinlik 6). 7. ĠletiĢim engellerini tanımlama (7. Sınıf, Etkinlik 7). 8. Etkili Ġnsan iliģkilerini, bunun önemini ve nasıl oluģtuğunu analiz etme (8. Sınıf, Etkinlik 8).
ETKĠNLĠK 1 Amaç: Grupta iģbirliği davranıģını geliģtirme * Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: Kek ya da pasta yapımında kullanılan malzemelerden örnekler ve her öğrenci için birer adet dilim pasta ya da kek Süreç : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. iģbirliği kavramı öğrencilere açıklanır. 3. Gönüllü öğrencilere pasta yapımında kullanılan maddeler (un, yağ, karbonat v.b.) ayrı ayrı tattırılır ve hoģlarına gidip gitmediği sorulur. 4. Tadılan her madde karıģtırma kabına konulur. 5. Öğrencilere daha önce hazırlanarak, sınıfa getirilmiģ olan pasta dilimleri dağıtılır. 6. Daha önce, tek tek maddeleri tadan öğrencilerden postanın tadı ile karģılaģtırma yapmaları istenir. 7. AĢağıdaki sorular sorularak grup etkileģimi baģlatılır: Gördüğünüz gibi, birden fazla madde bir araya gelerek daha güzel bir ürün yarattı. Bunlardan birisi eksik olsaydı ne olurdu? Ġnsanların da bir oraya gelerek çalıģmak zorunda olduğu iģler ya da durumlar var mıdır? Örnek verebilir misiniz? Birlikten kuvvet doğar sözünden ne anlıyorsunuz? *Erkan (2000) den alınmıģtır. 1
ETKĠNLĠK 2 Amaç: ArkadaĢlık iliģkilerinde yardımlaģmanın önemini kavrama *. Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: Form 1 (Gurur Kartı) 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilere arkadaģlarından hangi durumlarda yardım istedikleri sorulur (ödev yaparken, oyuncağınızı onarırken, ders çalıģırken, oyun oynarken). 3. Öğrencilerden baģkalarına yardım etmek için neler yaptıklarını anlatmaları istenir (arkadaģının anlamadığı problemi çözmesine yardımcı olmak, elleri dolu olan birine kapıyı açmak, sofrayı hazırlarken anneye yardım etmek, bir yeri tamir ederken babaya yardım etmek) 4. Öğrenciler birinden yardım istediklerinde ve birine yardım ettiklerinde neler hissettiklerini paylaģırlar. 5. Öğrencilere birer gurur Kartı dağıtılarak, Karta arkadaģlarından birinin herhangi birine yaptığı yardımı yazmaları istenir. Bu kartlar sınıfta sergilenir. *Selçuk ve Güner 2000 den alınmıģtır. FORM 1 GURUR KARTI Sevgili arkadaģım...... (yaptığı yardım)... Bu davranıģından dolayı seninle gurur duyuyorum. Ġyi ki benim arkadaģımsın! Ġsim ve imza 2
ETKĠNLĠK 3 Amaç: ArkadaĢlığın önemini ve anlamını fark etme *. Düzey: 4. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için birer adet Form 2 ve bir adet posterleģtirilmiģ Form 3 2. Öğrencilerden Formu doldurmaları istenir. 3. Öğrencilerden cevaplarını sınıfla paylaģmaları istenir. 4. Poster tahtaya asılarak posterdeki her bir ifadenin anlamı üzerinde öğrencilerin görüģleri alınır ve bu görüģlere ne ölçüde katıldıklarını sınıfla paylaģmaları istenir. 5. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaģadıkları paylaģılarak oturum bitirilir. *Selçuk ve Güner 2000 den alınmıģtır. FORM 2 AĢağıdaki eksik cümleleri size uygun gelen biçimde tamamlayınız. ArkadaĢım... ArkadaĢlar önemlidir çünkü... ArkadaĢ edinmek... ArkadaĢlarımla birlikteyken yapmaktan hoģlandığım Ģeyler... ArkadaĢlar... Benim bir arkadaģım vardı... ArkadaĢlarımı seçerken... Bir yere giderken... ile gitmeyi tercih ederim, çünkü o...... Güvendiğim arkadaģlarım... 3
FORM 3 Kendinizin arkadaģı olun. NeĢeli olun. Ġnsanların olduğu yere gidin. Kendiniz olun. ArkadaĢlarınızın mükemmel olmasını beklemeyin. ArkadaĢlık hem vermek hem de almaktır. ArkadaĢlarınıza özgürlük verin. ArkadaĢ kendinize verdiğiniz bir hediyedir. ArkadaĢlarınızı toplamak güzeldir... ama parçalarını değil. ArkadaĢ edinmek için reçete! Bir tane ol! Bir Ġnsan arkadaģ edinmez. Sadece arkadaģlarının farkına varır. Bana arkadaģını söyle sona kim olduğunu söyleyeyim. ETKĠNLĠK 4 Amaç: Bir arkadaģ edinme sürecini tanımlama *. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Form 4 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. ArkadaĢlık kurma becerisi ile ilgili olarak form 4'teki hikaye öğrencilere okunur. 3. Hikayenin nasıl tamamlanabileceğine iliģkin seçenekler okunarak her bir seçenek Ģu sorular çerçevesinde tartıģılır: Bu durumda Sibel ne hissetti? Yeni arkadaģlık kurarken siz ne yaparsınız? Hiç tanımadığınız birisi sizinle arkadaģ olmak istese ne yaparsınız? *Selçuk ve Güner 2000 den alınmıģtır. 4
FORM 4 ''Sibel bu sene yeni bir okula baģladı. Yeni sınıfından ve arkadaģlarından çok hoģlandı: Bir gün, okula gelip sınıfa girdiğinde arkadaģlarına ''günaydın'' dedi masasına oturdu. Erken gelen arkadaģları kendi aralarında konuģuyorlardı. Kimse onun geldiğini fark etmedi. Teneffüste arkadaģları yine kendi aralarında oynadılar, kimse onu oyuna davet etmedi. Sibel kenarda anları seyrederek, bir süre çağırılmayı bekledi. Ama yine onu kimse çağırmadı. 1. Sibel ağlar ve koģarak sınıfa gider. 2. Sibel, öğretmenine gidip, diğer çocukların onu oyuna çağırmadıklarını Ģikayet eder. 3. Sibel, diğer çocuklara ''ben de oynayabilir miyim?" diye sorar ve çocuklardı biri ''hayır oynayamazsın" der. 4. Sibel oyun oynayan çocukların yanına gider, kendini tanıtır. Bu okula yeni baģladığını söyler, ''ben de oynayabilir miyim?'' diye sorar ve çocuklar onu aralarına alırlar. ETKĠNLĠK 5 Amaç: ArkadaĢ iliģkilerindeki davranıģlarının, baģkalarını ve onlarla olan iliģkilerini nasıl etkilediğini fark etme. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal : Form 5 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrenciler hazırlanmıģ olan örnek olaylar okunur ve anları tamamlamalı istenir. 3. AĢağıdaki sorularla etkileģim baģlatılır: Her iki olayda iletiģim ile ilgili olan durumlar nelerdi? Olayları tamamladığınızda neler fark ettiniz? Hangi durumun daha yararlı olduğunu düģünüyorsunuz? Niçin? 5
FORM 5 Olay 1: FatoĢ Cumartesi günü ArkadaĢı Hülya'nın evine gitti. Mert te gelecekti ve beraber hem ders çalıģacak hem eğleneceklerdi. Önce hep beraber Hülya nın annesinin yaptığı pastaları, kurabiyeleri yediler. Bu sırada FatoĢ hiçbir sohbete katılmadı. Mert ise FatoĢ'a sürekli Ģakalar yapıyordu. Hülya ise onlarla hiç ilgilenmiyor, sürekli bir Ģeyler anlatıyordu. FatoĢ bazı Ģeyler anlatmaya baģladığında da onu dinlemiyordu.o da konuģmaktan vazgeçti. Oysa eğlenmek için bir oraya gelmiģlerdi ama öyle Ģeyler oldu ki Olay 2: FatoĢ Cumartesi arkadaģı Hülyanın evine gitti. Mert te gelecekti ve beraber hem ders çalıģacak hem eğleneceklerdi. Önce hep beraber Hülyanın annesinin yaptığı pastaları, kurabiyeleri yediler. Mert ise sürekli Ģakalar yapıyordu ve hep gülüyorlardı. Bu sırada FatoĢ yaģadığı, bir olayı anlatmaya baģiadı. Hülya ve Mert gülmeyi bırakıp, FatoĢ'un anlattıklarını dinlemeye baģladılar. FatoĢ arkadaģlarının onunla ilgilendiklerini fark edince, anlatmayı düģünmediği Ģeyleri de anlatmaya baģladı. Onlar çalıģmak ve eğlenmek için bir araya gelmiģlerdi ama olaylar daha da güzel geliģti... ETKĠNLĠK 6 Amaç: Akranları ile etkili iletiģim kurmak için gerekli olan becerileri bilme. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: - Süreç : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. ĠletiĢimin ne anlama geldiği sorulur. 3. Verilen cevaplar tahtaya yazılır ve içlerinde iletiģimin temel öğesi olan beceriler iģaretlenir. 4. Bu beceriler (genel olarak dinleme, anlama ve anladığını iletme) üzerinde konuģulur. 5. AĢağıdaki sorularla etkileģim baģlatılır: ArkadaĢlarınızla iliģkilerinde bu becerileri ne kadar kullanıyorsunuz? Ana babanız ve kardeģinizle iliģkilerinizde bu becerileri ne kadar kullanıyorsunuz? Ġnsanlar etkili iletiģim becerilerini iliģkilerinde kullanmadıklarında neler olur? 6
ETKĠNLĠK 7 Amaç: ĠletiĢim engellerini tanımlama*, Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: 1. Her bir öğrenci için birer adet Form 7, 2. Bir adet posterleģtirilmiģ Form 6 1. Poster tahtaya asılarak iletiģim engelleyen ifade biçimleri hakkında kısaca bilgi verilir, 2. Form 7 ler öğrencilere dağıtılır ve her bir ifadenin hangi iletiģim engelini temsil ettiğini bulmaları istenir, 3. Öğrenciler cevaplarını paylaģtıktan sonra aģağıdaki sorular yöneltilerek etkileģim baģlatılır. Bu tür ifadeleri daha önce kullandınız mı? Hangi durumlarda? Size karģı bu tür ifadeler kullanıldı mı? Bu etkinlikte neler öğrendiniz? *Erkan (2000) den alınmıģtır. FORM 6 KĠġĠLER ARASI ĠLETĠġĠMĠ ENGELLEYEN ĠFADE BĠÇĠMLERĠ Yargılama Analiz etme Sorgulama Rahatlatma, GeçiĢtirme Emir verme, Yönlendirme, Çözüm önerme 7
FORM 7 Yakınmayı bırak ve ödevini yap.'' Kesinlik doğru yolda ilerliyorsun, böyle devam et.'' Sen güçlü birisin, bir Ģekilde halledersin.'' Neden bu kadar geç geldin?!'' Ona kalırsa sen bunu pek iyi öğrenememiģsin.'' Böyle bir tutumla sen hiçbir sonuca ulaģamazsın.'' Eğer sınıfını geçmek istiyorsan, kendine gelip derslerine çalıģsan iyi edersin.'' Peki sen ne yaptın?'' ArkadaĢınla kaçta buluģacaksın? Birisini bekletmek hiç hoģ değil, geç kalmasan iyi olur...'' Gelmemek için bu kadar direnmenin nedeni ne?'' Derslerine tek baģına çalıģmalısın.'' Zamanla bunlar da geçer.'' Koca bir çocuk gibi davranıyorsun.'' Bence seni rahatsız eden Ģey...'' ETKĠNLĠK 8 Amaç: Etkili Ġnsan iliģkilerini, bunun önemini ve nasıl oluģtuğunu analiz etme. Düzey: 8. Sınıf ve üstü Materyal: - Süreç : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden öğrencilerin, öğretmenlerin birbirlerini dinlemediği, anlamadığı ve birbirlerine yardım etmediği bir okul ortamı hayal etmeleri ve böyle bir durumda neler olabileceğini düģünmeleri istenir. 3. Öğrencilerin düģüncelerini ifade etmeleri sağlanır. 4. ĠletiĢim kurulmadığında baģarı, öğrenme, yardımlaģma kavramlarının nasıl olacağı tartıģılır. 8
2. YETERLĠK: Kendisini ve baģkalarını olumlu ve olumsuz özellikleriyle birlikte kabul edebilme. Kendisinin ve baģkalarının bedensel özelliklerini tanımlayarak farklılıklarını bilme (1.Sınıf, Etkinlik 9). Kendinin ve baģkalarının özel ve farklı yönlerinin farkına varma (2. Sınıf, Etkinlik 10). Her Ġnsanın farklı olduğunu, farklı yetenek ve becerilere sahip olduklarını anlama (3.Sınıf, Etkinlik 11 ). DavranıĢlarında gördüğü hataları tanımlama ve değiģtirme yollarını açıklama (4. Sınıf), Etkinlik 12). Ġnsanların değiģebilecek ve değiģmeyecek özelliklerini fark etme ( 5. Sınıf, Etkinlik 13). Özelliklerini ve yeteneklerini diğer Ġnsanların özellikleri ve yetenekleri ile karģılaģtırıp farklılığı kabul etme (6. Sınıf, Etkinlik 14) ETKĠNLĠK 9 Amaç: Kendisinin ve baģkalarının bedensel özelliklerini tanımlayarak farklılıklarını bilme. Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: Gazete ve dergilerden kesilmiģ çok sayıda Ġnsan fotoğrafı. 2. Tahtaya eldeki resimler asılır. 3. Fotoğraflardaki Ġnsanların özelliklerinden birini öğretmen söyler ve diğerlerini öğrencilere sorar. DeğiĢik Ġnsanların bedensel özellikleri karģılaģtırmalı olarak gözden geçirilir. 4. Öğrencilerin kendi fiziksel özelliklerini tanımlaması istenir. 5. AĢağıdaki sorularla tartıģma baģlatılır: ArkadaĢlarınızın sizden farklı olan özellikleri var mı? Çevremizdeki Ġnsanların bedensel özellikleri birbirinden farklı mı? Bu farklılıklar olmasaydı ne olurdu? 9
ETKĠNLĠK 10 Amaç: Kendinin ve baģkalarının özel ve farklı yönlerinin farkına varma. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: 2. Gönüllü dört öğrenci tahtaya kalkar. 3. Öğrencilerden ikiģerli olarak birbirlerine dönüp arkadaģlarına dikkatlice bakarak, anların bütün özelliklerini ve birbirlerinden farklı olan yönlerini geçmiģ yaģantılarını da dikkate olarak belirlemeleri istenir. 4. Öğrencilerin arkadaģlarında belirledikleri farklılıkları söylemeleri istenir. 5. Verilen cevaplar genel hatları ile tahtaya yazılır (fiziksel özellikleri, ders baģarıları, ilgiler, kiģilik özellikleri v.b) 6. Sınıftaki diğer öğrencilerden aynı Ģeyi, kardeģleri ve kendilerini düģünerek yapmaları istenir ve düģündüklerini paylaģmaları sağlanır. ETKĠNLĠK 11 Amaç: Her Ġnsanın farklı olduğunu, farklı yetenek ve becerilere sahip olduklarını anlama. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Bir küçük sepet ya da kutu 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden kalemlerinin özelliklerini inceledikten sonra, onları sepete atmaları istenir. 3. Kalemler karıģtırılır. 4. Öğrencilerden sepetten kalemlerini bulmaları istenir. 5. AĢağıdaki sorular sorularak grup etkileģimi baģlatılır: Kimler zorluk çekmeden kalemlerini bulabildi? Kalemlerinizi hangi özelliklerine bakarak bulabildiniz? farz edin ki sepete kalem yerine Ġnsanları koyduk. Ġnsanların hangi özelliklerine bakarak birbirinden ayırabiliriz? Ġnsanların ya da kalemlerin bu farklılıkları anları diğerinden daha iyi ya kötü yapar mı? 10
Herkes ya da her Ģey birbirinin aynı olsaydı, ne tür problemlerle karģılaģırdık? ETKĠNLĠK 12 Amaç: DavranıĢlarında gördüğü hataları tanımlama ve değiģtirme yollarını açıklama. Düzey: 4. Sınıf ve üslü Materyal: Her öğrenci için dosya kağıdı 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerin üçlü gruplar oluģturarak, hatanın ne anlama geldiğini tartıģmaları ve üçer tane davranıģ hatası örneği yazmaları istenir. 3. Öğrencilerin örnekleri alınır ve her altı örnekten sonra, öğrencilere ben, 4. hatalar yapıp yapmadıkları ve hata sonrası ne yaptıkları sorulur. 5. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Hataya yaptığınızı hemen fark ediyor musunuz? Öyle bir durumda kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Hata yapmak çok kötü bir Ģey midir? Hatalı davrandıktan sonra ne yapmak daha uygun olur? Hatalı davranıģınızı nasıl değiģtirebilirsiniz? ETKĠNLĠK 13 Amaç: Ġnsanların değiģebilecek ve değiģmeyecek özelliklerini fark etme. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal: Form 8, kalem,tahta,tebeģir 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden çevrelerindeki Ġnsanların (ana-baba, kardeģ, arkadaģ) özelliklerini düģünmeleri istenir. 3. Öğrencilere, sihirli bir güce sahip olsalardı, çevrelerindeki Ġnsanlarda değiģtirmek isteyecekleri özellikleri yazmaları söylenir. (Form 8 kullanılır) 4. Gönüllü öğrencilerin yazdıklarını sınıfla paylaģmaları istenir. 5. Gönüllü bir öğrenci seçilir. Ondan annesi,babası, kardeģleri ve arkadaģı yerine geçecek birilerini seçmesi istenir. Gönüllü öğrenci sihirli gücünü kullanarak onlara değiģtirmeleri gereken özelliklerini söyler. 6. Her bir özellikten sonra, bunu istemenin doğru olup olmadığı, bu özelliğin değiģtirilip değiģtirilemeyeceği, böyle bir Ģeyi istemeye hakkımız olup olmadığı, bu değiģiklik gerçekleģirse baģka ne gibi sonuçlar ortaya 11
çıkabileceği ve baģka birisi bizden bu tür bir değiģiklik isterse neler hissedeceğimiz gibi konularda sınıfın görüģü alınır. 7. DeğiĢikli isteme yöntemi konusunda grup tartıģması baģlatılır. FORM 8 1. Annemin... değil... olmasını isterdim. 2. Annemin... değil... olmasını isterdim. 3. Babamın... değil... olmasını isterdim. 4. Babamın... değil... olmasını isterdim. 5. Kardeşimin... değil... olmasını isterdim. 6. Kardeşimin... değil... olmasını isterdim. 7. Arkadaşımın... değil... olmasını isterdim. 8. Arkadaşımın... değil... olmasını isterdim. ETKĠNLĠK 14 Amaç: Özelliklerini ve yeteneklerini diğer Ġnsanların özellikleri ve yetenekleri ile karģılaģtırıp farklılığı kabul etme Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: Form 9 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden Form 9'u doldurmaları istenir. 3. Öğrencilerin Form 9'0 verdikleri cevapları sınıfla paylaģmaları istenir. 4. AĢağıdaki sorularla etkileģim baģlatılır: ArkadaĢlarınızın yetenekleri ve özellikleri ile kendi özellikleriniz orasında farklılıklar gördünüz mü? Ġnsanların birbirinden farklı olmaları hakkında ne düģünüyorsunuz? Ġnsanları hepsi aynı özelliklere sahip olsaydı ne olurdu? Kendi özelliklerinizin sizi farklı yaptığı görüģüne katılıyor musunuz? FORM 9 1. Fiziksel özelliklerim ;... 2. Yeteneklerim ;... 3. İlgilerim ;... 4. Değerlerim ;... 5. Önceliklerim ;... 12
6. Hedeflerim ;... 7. Öncelikli ihtiyaçlarım ;... 8. Diğer ;... 3. YETERLĠK: Ġçinde bulunulan yaģ döneminin özelliklerini kavrayabilme, Ġnsanların yaģları ilerledikçe büyüyüp geliģtiklerini fark etme (3.Sınıf, Etkinlik 15). Kendisinin hangi geliģim döneminde olduğunu fark etme (4. Sınıf, Etkinlik 16). Ön ergenlik döneminin özelliklerini bilme (5. Sınıf, Etkinlik 17). Ergenlik dönemindeki geliģim özelliklerini bilme (6. Sınıf, Etkinlik 18). YaĢadıklarını ergenlik dönemi açısından değerlendirme (7.Sınıf, Etkinlik 19) ETKĠNLĠK 15 Amaç: Ġnsanların yaģları ilerledikçe büyüyüp geliģtiklerini fark etme. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Öğrencilerin ana babalarının çocukluktan itibaren, yetiģkinliğe kadar bazı fotoğrafları (bir önceki hafta getirmeleri istenir) kağıt kalem. 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Tahtaya tohum, fide ve ağaç Ģekilleri içilir. 3. Öğrencilere aģağıdaki sorular yöneltilir: Bir ağaç nasıl oluģur? Ne gibi değiģimlerden geçer? Bu değiģimlerin insanla benzer noktaları neler? 4. Öğrencilerin getirdikleri fotoğraflara bakmaları istenir. 5. Ana babalarında gördükleri değiģimleri sınıfla paylaģmaları istenir. 6. Kendilerinde meydana gelecek muhtemel değiģikliklerle ilgili görüģlerini de sınıfla paylaģmalarını sağladıktan sonra değiģme ve geliģmenin normalliği vurgulanarak etkinlik bitirilir. 13
ETKĠNLĠK 16 Amaç: Kendisinin hangi geliģim döneminde olduğunu fark etme. Düzey: 4. Sınıf ve üstü Materyal: Tahta ve kalem 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. GeliĢim dönemleri tahtaya Ģematik olarak çizilir. 3. Dönemler belirli özellikleri ile öğrencilere anlatılır. 4. Orta çocukluk döneminin özellikleri tahtaya yazılır. 5. Gönüllü öğrencilerden Ģu an yaģadıkları değiģimleri, orta çocukluk döneminin özellikleri ile karģılaģtırarak sınıfla paylaģmaları istenir. 6. Söz konusu değiģmelerin normal olduğu vurgulanarak etkinlik sona erdirilir. ETKĠNLĠK 17 Amaç: Ön ergenlik döneminin özelliklerini bilme. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal: Form 11 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Ön ergenlik döneminde olan iki kardeģin hikayesi öğrencilere okunur ve öğrencilerden hikayeyi tamamlamaları istenir: 3. Verilen cevaplar tahtaya yazılır. 4. Eksiklikler tamamlanarak ön ergenlik dönemi anlatılır. FORM 10 CAN VE AYCAN Can ve Aycan adında ikiz kardeģler varmıģ. Ġkisi de ilköğretim 5. sınıfa yeni baģlamıģlar ve aynı sınıfta okuyorlarmıģ. 3. sınıfa giden bir kardeģleri daha varmıģ. Anne, baba ve kardeģleri ile mutlu bir yaģam sürdürüyorlarmıģ. Can ve Aycan 5. 14
sınıfa baģladıklarında kendilerinde değiģiklikler olmaya baģladığını fark etmiģler. Bu değiģiklikler ĢunlarmıĢ... ETKĠNLĠK 18 Amaç: Ergenlik dönemindeki geliģim özelliklerini bilme. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: 1. Etkinliğin amacı öğrencilere anlatılır. 2. Ergenlik dönemi özellikleri, fiziksel, biliģsel ve duygusal-sosyal geliģim baģlıkları altında tahtaya yazılır ya da konu ile ilgili poster hazırlanarak tahtaya asılır. 3. Her biri üzerinde açıklama yapılır ve öğrencilerin soruları cevaplanır. 4. Ergenlik döneminde meydana gelen değiģimlerin doğal olduğu vurgulanarak, bu dönemde güçlük yaģayanların Rehberlik Servisine baģvurabilecekleri belirtilir. ETKĠNLĠK 19 Amaç: YaĢadıklarını ergenlik dönemi açısından değerlendirme. Düzey: 7. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için birer adet ergenlik döneminin özelliklerini anlatan broģür. 1. Öğrencilere ergenlik döneminin özelliklerini anlatan broģür dağıtılır. 2. BroĢürde yazılan özellikler tek tek okunur ve öğrencilerden kendilerinde bu özelliğin olup olmadığını belirleyerek evet ya da hayır biçiminde not almaları istenir. 3. ĠĢlem tamamlandıktan sonra öğrencilerden evet cevaplarının oranları ya da sayıları sorulur. 4. Belirtilerin ortaklığı ve bunun normalliği vurgulanır. 15
5. Ergenlik döneminde yaģadıkları ile ilgili olarak yardıma ihtiyaç duyduklarında Rehberlik Servisine baģvurabilecekleri belirtilerek etkinlik sona erdirilir. 4. YETERLĠK : BaĢkaları ile iyi iliģkiler kurma yollarını geliģtirebilme. ĠletiĢimde dinlemenin anlamını tanımlama (1. Sınıf, Etkinlik 20). KiĢiler arası iletiģim türlerini tanımlama (2. Sınıf, Etkinlik 21 ). Dinlemenin önemini açıklama (3. Sınıf, Etkinlik 22). Söylediklerinin baģkaları ve baģkalarının söylediklerinin de kendi üzerindeki etkilerini değerlendirme (4. Sınıf, Etkinlik 23). Sözsüz iletiģimi etkili olarak kullanma (6. Sınıf, Etkinlik 24). ETKĠNLĠK 20 Amaç: ĠletiĢimde dinlemenin anlamını tanımlama. Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: Tahta ve kalem : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrenciler daire olacak Ģekilde otururlar. 3. Öğrencilere kulaktan kulağa oynayacakları söylenerek, baģtaki öğrenciye ''Ģu on mutluyum çünkü oyun oynuyorum" cümlesi söylenir. 4. Oyun sona erdikten sonra, aģağıdaki sorular sorularak, etkileģim baģlatılır: ArkadaĢınız kulağınıza verilen cümleyi söylerken neler oldu? Sonucun doğru/yanlıģ çıkmasını ne etkiledi? 5. Tahtaya büyük harflerle "dinleme'' yazılır ve öğrencilerin dinlemeyi tanımlamaları ve dinlemenin nasıl gerçekleģtiğini tanımlamaları istenir. 16
ETKĠNLĠK 21 Amaç: KiĢiler arası iletiģim türlerini tanımlama. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: 1. ĠletiĢimin sözlü ve sözsüz olarak iki türlü olduğu tahtaya yazılır. 2. Bir gönüllü öğrenci seçilir ve ondan, verilen çizgi film adını sözsüz olarak anlatması istenir. 3. AĢağıdaki sorular sorularak etkileģim baģlatılır: ArkadaĢınız çizgi filmi neler yaparak anlatmaya çalıģtı? ArkadaĢınızın konuģmadan anlattıklarını yanlıģ anladığınız oldu mu? ArkadaĢınız sizi mutlu ettiğinde ve kızdırdığında, bunu ona konuģmadan nasıl anlatıyorsunuz? 4. Ġki gönüllü öğrenci seçilir ve anlardan tahtada birbirlerine hafta sonunu nasıl geçirdiklerini anlatmaları istenir. 5. AĢağıdaki sorular öğrencilere sorularak etkileģim baģlatılır: ArkadaĢlarınız hafta sonunda neler yaptıklarını nasıl anlattılar? Okuldan eve döndüğünüzde, annenize ve babanıza okulda neler yaptığınızı anlatıyor musunuz? iki oyun orasında ne tür farklılıklar vardı? Amaç: Dinlemenin önemini açıklama Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Form 11 ETKĠNLĠK 22 2. Form 11'deki iki örnek durum okuyarak, olaydaki kiģinin neler hissedeceğini belirlemeleri istenir. 17
3. Kendileri yaģadıkları benzer durumları ve o zaman neler hissettiklerini sınıfla paylaģmaları istenir. 4. Etkinlik ile ilgili yaģantıları paylaģılarak etkinlik bitirilir. FORM 11 Olay 1 : Birsen o gün okula geldiğinde canı çok sıkkındı. Serviste bir arkadaģı ile kavga etmiģti. Sırasına oturduğunda yaģadığı olayı Mert'e anlatmaya baģladı. Mert Birsen in sözünü bitirmesini beklemeden,'' barıģırsınız boģ ver'' diyerek oradan ayrıldı ve diğer arkadaģlarının yanına gitti. Olay 2 : Birsen o gün okula geldiğinde canı çok sıkkındı. Serviste bir arkadaģı ile kavga etmiģti. Sırasına oturduğunda yaģadığı olayı Mert'e anlatmaya baģladı. Mert Birsen i sonuna kadar dikkatlice dinledi. Serviste olanları anlamak için sorular sordu. ''Duruma üzüldüğünü ama onun kendini çok üzmemesini, arkadaģıyla bu konu için konuģursa barıģacaklarını'' söyledi. Daha sonra beraber diğer arkadaģlarının yanına gittiler. ETKĠNLĠK 23 Amaç: Söylediklerinin baģkaları ve baģkalarının söylediklerinin de kendi üzerindeki etkilerini değerlendirme. Düzey: 4. Sınıf ve Üstü Materyal: - 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrenciler el ele, ayakta ikili sıra oluģturur. 3. Öğretmen elinde demir para ile sıranın arkasına geçer. Elindeki parayı gösterince, en arkadaki öğrenci elini tuttuğu, önündeki arkadaģının elini sıkar. Eli sıkılan öğrenci, önündeki arkadaģının elini sıkar ve ilk bitiren grup puan alır. 4. Ġlk tur bittiğinde öndeki öğrenci en arkaya geçer ve oyuna, en baģtaki öğrenciler en arkaya gelene kadar devam edilir. 5. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Oyun sırasında neler oldu? Her bir arkadaģınızın davranıģı sizi ve grubunuzu nasıl etkiledi? Bu durumu, iliģkilerimiz açısından nasıl yorumlayabiliriz? 18
Günlük hayatta baģkalarının davranıģları bizi etkiler mi? Nasıl? Günlük hayatta sizin davranıģlarınız baģkalarını etkiler mi? Nasıl? ETKĠNLĠK 24 Amaç: Sözsüz iletiģimi etkili olarak kullanma.. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: - 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilere sözsüz mesajların neler olduğu sorulur. 3. Öğrencilerin ikili gruplar oluģturarak, birbirleri ile 3'er dakika konuģmaları ve konuģurken de birbirlerinin sözsüz mesajlarına dikkat etmeleri istenir. 4. Öğrencilerin, arkadaģlarının hangi sözsüz mesajları kullandığını anlatmaları sağlanır. 5. Etkili sözsüz mesajların neler olduğu anlatılır ve öğrencilerin bunlara örnek vermesi sağlanır. 19
5. YETERLĠK: Çevresindeki Ġnsanlara duygu ve düģüncelerini rahat ifade edebilme. Olaylar karģısında yaģadığı duygu ve düģüncelerini belirleme (2. Sınıf, Etkinlik 25). Aile, öğretmen ve arkadaģları ile olan iliģkilerinin olumlu ve olumsuz yönlerini tanımlama (3. Sınıf, Etkinlik 26). Aile, öğretmen ve arkadaģları ile yaģadığı olaylara iliģkin duygu ve düģüncelerini ayrıntılı olarak betimleme (4. Sınıf, Etkinlik 27). Olaylar karģısında yaģadığı olumlu ve olumsuz duyguları ifade etmemesinin kendisini ve iliģkilerini nasıl etkilediğini fark etme (5. Sınıf, Etkinlik 28). Duygu ve düģüncelerini ifade etme yollarını, iliģkilerinde etkili bir biçimde kullanabilme (6. Sınıf, Etkinlik 29). Ailesiyle olan iliģkilerinde aksayan yönleri ifade ederek bunlarla baģ etme becerilerini geliģtirme (7. Sınıf, Etkinlik 30). ETKĠNLĠK 25 Amaç: Olaylar karģısında yaģadığı duygu ve düģüncelerini belirleme. Düzey: 1. Sınıf ve Üstü Materyal: Form 12 Süreç : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Hikaye öğrencilere okunur ve boģlukları tamamlamaları istenir. 3. AĢağıdaki sorularla etkileģim baģlatılır: Mert nelerden mutlu oldu, nelere üzüldü? Siz onun yerinde olsaydınız ne hissederdiniz? FORM 12 Mert eve geldiğinde annesinin onu beklediğini gördü. Onu alıģveriģe götürüp, istediği kıyafetleri alacaktı. Mert çok...annesinin onu çok... düģündü. Annesi gerçekten de Mert'in tüm istediklerini aldı. Mert daha 20
da... oldu. Annesine hamburger yemek istediğini söylediğinde, annesi evde çok güzel yemekler olduğunu ve eve döneceklerini söyledi Mert bu duruma biraz... ETKĠNLĠK 26 Amaç: Aile, öğretmen ve arkadaģları ile olan iliģkilerinin olumlu ve olumsuz yönlerini tanımlama. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Süreç : 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilere aileleri, arkadaģları ve öğretmenleri ile yapmaktan en çok hoģlandıkları ve hoģlanmadıkları faaliyetler sorularak cevaplarını sınıfta paylaģmaları istenir. 3. Her bir grupla olan iliģkilerindeki problemlerin neler olduğu, bunların nedenleri ve nasıl ortadan kaldırılabileceği konusunda görüģlerini sınıfta anlatmaları istenir. ETKĠNLĠK 27 Amaç: Aile, öğretmen ve arkadaģları ile yaģadığı olaylara iliģkin duygu ve düģüncelerini ayrıntılı olarak betimleme. Düzey: 4. Sınıf ve üstü Materyal: Form 13 2. Form 13'ü doldurmaları istenir. 3. Gönüllü öğrencilerden cevaplarını sınıfla paylaģmaları istenir. 4. Öğrencilerin cevapları arasındaki benzerlikler ve farklılıklarla bunların nedenleri üzerinde durulur. Duygu ve düģüncelerin değiģebilirliği vurgulanarak etkinlik bitirilir. FORM 13 1. Annemin... olduğunu düşünüyorum. 2. Anneme karşı... hissediyorum 3. Babamın... olduğunu düşünüyorum. 4. Babama karşı... hissediyorum 5. Arkadaşımın... olduğunu düşünüyorum. 21
6. Arkadaşıma karşı... hissediyorum 7. Öğretmenimin... olduğunu düşünüyorum. 8. Öğretmenime karşı... hissediyorum ETKĠNLĠK 28 Amaç: Olaylar karģısında yaģadığı olumlu ve olumsuz duyguları ifade etmemesinin kendisini ve iliģkilerini nasıl etkilediğini fark etme. Düzey: 5. Sınıf ve Üstü Materyal: 2. Öğrencilerden en son ne zaman ve kimlere olumlu ve olumsuz duygularını söylediklerini düģünerek bu yaģantılarını sınıfla paylaģmaları istenir. 3. Aynı Ģekilde bu kez yoğun duygular hissedip bunu söylemedikleri yaģantıları sınıfla paylaģmaları istenir. 4. Her iki durumla ilgili yaģadıkları sonuçları tahtaya not alarak farkı görmeleri sağlanır. 5. Örnek durumlar vererek olumlu ve olumsuz duyguların ifade edildiği rol oynama etkinlikleri gerçekleģtirilir. 6. Etkinlikle ilgili yaģantılar sınıfla paylaģılarak etkinlik bitirilir. ETKĠNLĠK 29 Amaç: Duygu ve düģüncelerini ifade etme yollarını, iliģkilerinde etkili bir biçimde kullanabilme. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: - 2. Öğrencilerin duygu ve düģüncelerini ifade etme yollarını gösteren örnekler vermesi sağlanır. 3. Öğrencilere ''ben dilinin kullanımı ve kendini açma becerisi'' hakkında bilgi verilir. 4. Öğrencilerden ikili gruplar oluģturarak, sırayla sınıfın önünde birbirlerine ben dilini kullanarak duygu ve düģüncelerini ifade etmeleri istenir. 22
5. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaģantıları paylaģılarak etkinlik sona erdirilir. ETKĠNLĠK 30 Amaç: Ailesiyle olan iliģkilerinde aksayan yönleri ifade ederek bunlarla baģ etme becerilerini geliģtirme. Düzey: 7. Sınıf ve üstü Materyal: - 2. Öğrencilerin aile iliģkilerinde yaģadıkları problemleri ifade etmeleri sağlanır. 3. Öğrencilerin problemleri arasındaki benzerlikler vurgulanır ve ortak iletiģim sorunları tahtaya yazılır. 4. Her bir iletiģim sorunu üzerinde konuģulur ve öğrencilerin nasıl boģ etmeye çalıģtıklarını ve sonuçları sınıfla paylaģmaları istenir. 5. Sonucu etkili olan yöntemler tahtaya yazılır, diğer öğrencilerin önerileri de alınır ve eksik kalan etkili boģ etme yöntemleri tamamlanır ve sorunlarla baģ etme konusunda yardıma ihtiyaç duyan öğrencilerin Rehberlik Servisine baģvurabilecekleri belirtilerek etkinlik bitirilir. 23
6. YETERLĠK : Duygularını etkili olarak ifade etme becerilerini geliģtirebilme. Olaylarla karģısında yaģadığı duyguları bilme (1. Sınıf, Etkinlik 31 ). HoĢa giden ve gitmeyen duygularını ayırt etme (2. Sınıf, Etkinlik 32). Olumlu ve olumsuz duygularını uygun yüz ifadeleriyle birleģtirme (3. Sınıf, Etkinlik 33). BaĢkalarının duygularını, anların yüz ifadelerinden anlama (4. Sınıf, Etkinlik 34 ). Ġnsanların aynı durumda farklı duygular yaģayabileceklerini kavrama (5. Sınıf, Etkinlik 35). Duygulara iliģkin sözcük dağarcığını geliģtirme (6. Sınıf), Etkinlik 36) YaĢadıkları duyguların kaynaklarını belirleme becerilerini geliģtirme (7. Sınıf, Etkinlik 37). Duygularını etkili bir Ģekilde ifade etme becerilerini geliģtirme (8. Sınıf, Etkinlik 38) ETKĠNLĠK 31 Amaç: Olaylarla karģısında yaģadığı duyguları bilme * Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: - 1. Öğrencelere etkinliğin amacı anlatılır. 2. AĢağıdaki hikaye öğrencilere okunur: 3. Ġnci çok güzel defter tutan bir çocuktu. ArkadaĢı Cenk, ondan defterini bir süre için istedi ve bir gün sonra getireceğini söyledi. Ancak, bir gün sonra, Cenk gelip defterin üzerine yanlıģlıkla meyve suyu döküldüğünü ve yırtıldığını söyledi. 4. ġu sorular doğrultusunda, hikayeyi tamamlamaları istenir: Ġnci ne hissetti? Ġnci duygusunu nasıl ifade etti? Cenk ne hissetti? Cenk neler söyledi? 24
Akkök (1996) dan alınmıģtır. ETKĠNLĠK 32 Amaç: HoĢa giden ve gitmeyen duygularını ayırt etme. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için Form 14 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. AĢağıdaki baģlıklar tahtaya yazılır: HOġLANDIĞINIZ DUYGULAR HOġLANMADIĞINIZ DUYGULAR 3. Form 14 ler öğrencilere dağıtılır ve öğrencilerden formda yer alan durumları okumaları tepkide bulunmaları istenir. 4. Öğrencilerin formdaki durumlarda ne hissedeceğini ve o duyguları yaģamaktan hoģlanıp hoģlanmayacağını anlatmaları sağlanır. 5. HoĢlandığımız duyguların mutluluk veren Ģeyler, hoģlanmadığımız duyguların ise, mutsuzluk verici durumlarla ilgili olduğu vurgulanır. 6. Öğrencilerin duyguları tahtadaki uygun yere yazılır. 7. Öğrenciler formda yer olmayan baģka duyguları düģünmeye teģvik edilir. 8. AĢağıdaki sorular sorularak etkileģim baģlatılır: HoĢlandığınız ve hoģlanmadığınız duyguları ayırmak zor muydu? Tahtaya yazılanlar orasında size uygun olmayan bir sınıflama var mıydı? Hangi tür duyguları yaģamayı tercih edersiniz? HoĢa giden duygularınızı artırabilir misiniz? FORM 14 Okumayı öğrendiniz. Bir arkadaģınız size vurdu. Bir kitabınızı kaybettiniz. Yolan söylediğiniz için anne ve babanız sizi cezalandırdı. Yeni bir mahalleye taģındınız. Memleketten babaanneniz ve dedeniz sizi ziyarete geldi. KardeĢiniz hastalandı. Yeni bir diģiniz çıktı. 25
Öğretmeniniz ödevinizi yapmadığınız için sizi azarladı. Pazar günü ailenizle birlikte pikniğe gittiniz. Yeni bir arkadaģınız oldu. ETKĠNLĠK 33 Amaç: Olumlu ve olumsuz duygularını uygun yüz ifadeleriyle birleģtirme. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Form 15, dergiler, gazeteler, makas ve yapıģtırıcı 1. Etkinliğin amacı öğrencilere anlatılır. 2. Yüz ifadeleri ve duyguları iletmenin yolları öğrencilerle tartıģılır. 3. Formlar gazete ve dergiler öğrencilere dağıtılıp tamamlamaları istenir. 4. Formlar sınıfla paylaģılır. 5. Öğrencilere birer durum verilir ve anlardan o durumda yaģayacağı duyguyu yüz ifadeleri ile göstermeleri istenir. FORM 15 1. Gazele ya da dergilerden insan resimleri seçip keserek aģağıya yapıģtırın. O kiģinin yaģadığı duyguları resmin altına yazın. 26
ETKĠNLĠK 34 Amaç: BaĢkalarının duygularını, onların yüz ifadelerinden anlama. Düzey: 1. Sınıf ve üstü Materyal: Sevinçli, ĢaĢkın, üzüntülü yüz ifadelerini gösteren kartlar 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerle, aģağıdaki sorular çerçevesinde, duygular ve duyguların ifadesi hakkında konuģulur. Sevdiğiniz bir kiģiyi gördüğünüz zaman ne hissedersiniz? Hasta olduğunuz zaman ne hissedersiniz? ArkadaĢlarınızla oyun oynarken yenildiğinizde ne hissedersiniz? Bu konuģma sırasında, öğrencilerin farklı duyguları tanıması ve doğru ifade etmesi sağlanır. 3. Yüz ifadelerini gösteren kartlar öğrencilere gösterilir. Her bir kart üzerinde konuģularak, karģıdaki kiģinin duygularını, yüz ifadesinden anlaģılabileceği açıklanır. 4. Öğrencilere, aģağıda verilen sorular sorularak, nasıl hissedeceklerini söylemeleri ve bunu yüzleriyle ifade etmeleri istenir. AkĢam eve gelirken baban sona çok istediğin bir Ģeyi alıp getirse, ne hissedersin? Diyelim ki, annenin aldığı pantolon kaza ile yırtıldı. Ne hissedersin? ETKĠNLĠK 35 Amaç: Ġnsanların aynı durumda farklı duygular yaģayabileceklerini kavrama. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal: 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Form 16 öğrencilere okunur ve hangi durumda ne hissedecekleri sorulur. 3. Öğrencilerin aynı durumlar için ifade ettikleri duygular arasındaki farklılıklar vurgulanır. 27
4. Öğrencilerden arkadaģları ile aynı olayı yaģayıp farklı duygulara yaģadıkları örnekler vermeleri istenir ve bu durumun normalliği vurgulanarak etkinlik sona erdirilir. FORM 16 1. ArkadaĢların seninle konuģmuyor. 2. ArkadaĢın haber vermeden size geldi. 3. Annen sana pek beğenmediğin bir kıyafet aldı. 4. KardeĢin sen ders çalıģırken seninle oyun oynamak istedi. 5. Okula geç kaldın. 6. Ödevini yapmayı unuttun. 7. Öğretmenin yaz tatilinde kitap okumanı istedi. 8. Okullar tatil oldu. 9. Baban yaptığın ödevi kontrol etti. 10. ArkadaĢlarınla oynadığın oyunda yenildin. ETKĠNLĠK 36 Amaç: Duygulara iliģkin sözcük dağarcığını geliģtirme. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için dosya kağıdı ve Form 17 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden birer duygu listesi oluģturmaları istenir. 3. Öğrencilerden oluģturdukları duygu listesini okumaları istenir. 4. Duygular tahtaya yazılır, danıģman da eklemeler yapabilir. 5. Öğrencilerin ifade ettikleri duyguları hangi durumlarda yaģadıklarını anlatmaları sağlanır. 6. Formdaki örnek durumlar okunarak, orada ki kiģinin neler hissediyor olabileceği hakkında öğrencilerin görüģleri alınır. 7. Etkinlikle ilgili yaģantılar paylaģılarak etkinlik sona erdirilir. 28
FORM 17 Anneniz: Yemek, çamaģır, temizlik, dikiģ, alıģ-veriģ, çocuklar... Bütün gün tek baģıma koģturuyorum; yinede yetiģemiyorum. Kendime ayıracak beģ dakikam yok. Kendimi mutfakla banyo arasına hapsolmuģ hissediyorum. Bir ArkadaĢınız : Bir miras meselesi yüzünden babamla amcam kavga ettiler. Aslında ben ikisini de severim. Aralarını bulmaya çalıģtım; daha kötü oldu. Babam ''bir daha o adamla konuģmayacaksın'' dedi. Gerçi, miras konusunda babam haklı gibi geliyor ama, amcamdan da vazgeçemem ki. Bunca yıl bize ikinci bir baba oldu. Üç kuruģ için bu çektiğimize değer mi? Bir Dostunuz: Son günlerde canım sıkılıyor. Belli bir sebep yok ama, içimin daraldığını hissediyorum. Canım hiçbir Ģey yapmak istemiyor; amaçsız dolanıyorum. Üstelik bu sıkıntımı kimse ile paylaģamıyorum. Bir Erkek arkadaģınız: BaĢımın yan tarafında bir tutam saç var, ne yapsam yatıramıyorum. Islatıyorum olmuyor, bağlıyorum olmuyor. Ne zaman aynaya baksam neģem kaçıyor. Bir Kız ArkadaĢınız: Annem geçen hafta doğum gününde; bana nefis bir atkı hediye etti. Verirken de, ''sana özel bir Ģey bulabilmek için Ģehrin altını üstüne getirdim'' dedi. Dün ne öğrensem beğenirsin? BaĢka Ģehirde oturan bir ablam var. Annem, bana aldığının aynısını üç ay önce ona da almıģ. Bunu öğrenince periģan oldum. ġu anda son derece kötü hissediyorum kendimi. ETKĠNLĠK 37 Amaç: YaĢadıkları duyguların kaynaklarını belirleme becerilerini geliģtirme. Düzey: 7. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için dosya kağıdı ve Form 18 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilere duygular, düģünceler ve davranıģlar arasındaki iliģki anlatılır. 3. Öğrencilerden son bir haftada sıklıkla yaģadıkları duyguları ve anları yaratan olayları düģünmeleri istenir. 4. Form 18 dağıtılır ve öğrencilerin doldurmaları sağlanır. 5. Öğrencilerin yazdıklarını sınıfla paylaģmalar istenir. 6. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır. ÇeĢitli duyguları yaģamanızda düģüncelerinizin etkisi nedir? 29
OLAY DUYGU DÜġÜNCE DAVRANIġ Duygularınızın davranıģlarınıza etkisi nedir? DüĢünceleri değiģtirerek duyguları ve davranıģları değiģtirmek mümkün müdür? FORM 18 1.... 2.... 3.... 4.... ETKĠNLĠK 38 Amaç: Duygularını etkili bir Ģekilde ifade etme becerilerini geliģtirme *. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: - 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerle birlikte bir halka oluģturulur. 3. Öğrencilerden, okula iliģkin duygularını dile getirmeleri istenir. 4. Okula iliģkin duyguların olumlu olabileceği gibi olumsuz da olabileceğinin altı çizilerek, istediklerini söyleme konusunda, öğrenciler cesaretlendirilir. 5. Öğrenciler duygularını dile getirdikten sonra, duyguları ifade etmenin önemi ve yöntemi üzerine tartıģma baģlatılır. 30
*PiĢkin (1999)'dan alınmıģtır. 7. YETERLĠK: Etkili reddetme becerileri geliģtirebilme. HoĢlanmadığı kiģiler arası durumları betimleme (2. Sınıf, Etkinlik 39) Reddetmenin olumsuz bir davranıģ olmadığını anlama (3. Sınıf, Etkinlik 40). Kendi reddetme davranıģını betimleme (4. Sınıf, Etkinlik 41 ). Etkili reddetme davranıģları geliģtirme (5. Sınıf, Etkinlik 42). Etkili reddetme davranıģının günlük iliģkilerine etkisini değerlendirme (7. Sınıf, Etkinlik 43). ETKĠNLĠK 39 Amaç: HoĢlanmadığı kiģiler arası durumları betimleme. Düzey: 2. Sınıf ve üstü. Materyal: Her öğrenciye evet ve hayır yazılı Kart ve Form 19 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilere kartlar dağıtılır ve okunacak ifadelere katılıyorlarsa ''evet'' yazılı kartı, katılmıyorlarsa ''hayır'' yazılı kartı havaya kaldırmaları söylenir. 3. AĢağıdaki sorular yöneltilerek etkileģim baģlatılır: HoĢlanmadığınızı belirttiğiniz durumlar nelerdi? Okulda ya da evde, hoģlanmadığınız durumlar yaģıyor musunuz? Bunları daha az yaģamak için neler yapılabilir? FORM 19 1. ArkadaĢlarımın beni oyun oynamaya zorlamalarından hoģlanmıyorum. 2. ArkadaĢımın defterimi, benden izin almadan almasından hoģlanmıyorum. 3. Annemin ödevlerime yardım etmesinden hoģlanıyorum. 4. Öğretmenimin bana, ödevimi yaptığımda aferin demesinden hoģlanıyorum. 5. Anne ve babamın, ben okuldan döndüğümde, neler yaptığımı sormalarından hoģlanmıyorum. 6. Öğretmenimin ödevlerimi kontrol etmesinden hoģlanmıyorum. 7. ArkadaĢlarımla konuģmaktan hoģlanıyorum. 31
8. ArkadaĢlarıma hediye vermekten hoģlanıyorum. 9. Hata yaptığımda, özür dilemekten hoģlanmıyorum. 10. ArkadaĢlarımın benimle alay etmesinden hoģlanmıyorum. ETKĠNLĠK 40 Amaç: Reddetmenin olumsuz bir davranıģ olmadığını anlama. Düzey: 3. Sınıf ve üstü Materyal: Form 20 1. Etkinliğin amacı öğrencilere açıklanır. 2. Form 20'de yer alan olay öğrencilere okunur. 3. Öğrencilerin olay hakkında konuģması sağlanır. 4. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Siz olsaydınız nasıl davranırdınız? Sizce en uygun reddetme davranıģı hangisi? Niçin? YaĢadığınız benzer bir olay var mı? Nasıl davranmıģtınız? FORM 20 Olay: AyĢe Ali'yi doğum gününe çağırdı. Ali o gün annesi ile teyzesini ziyaret edecekti ve bu nedenle doğum gününe katılamayacaktı. a. ''Doğum günlerini hiç sevmem, gelmeyeceğim'' dedi. b. Doğum gününe gelemeyeceğini AyĢe ye söylemedi. c. ''Gelmeyi çok isterdim ama o gün annemle teyzeme gideceğim, o yüzden gelemeyeceğim'' dedi. d. ''Gelirdim ama, iģim var'' dedi. ETKĠNLĠK 41 Amaç: Kendi reddetme davranıģını betimleme. Düzey: 4. Sınıf ve üstü Materyal: - Süreç : 1. Etkinliğin amacı öğrencilere anlatılır. 2. Öğrencilere en son ne zaman, birisinin isteğini reddettiklerini ve bunu nasıl yaptıklarını hatırlamaları istenir. 3. Gönüllü öğrencilerin hatırladıkları olayı anlatmaları ve diğer öğrencilerin olayla ilgili düģüncelerini söylemeleri sağlanır. 4. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Çevrenizdeki insanlar sizden bir Ģey istediklerinde onları nasıl reddediyorsunuz? ArkadaĢlarınızın reddetme davranıģları ile kendi reddetme davranıģlarınız arasında farklar var mıydı? 32
5. Farklı reddetme davranıģlarının sonuçlarının da farklı olacağı, bu nedenle uygun reddetme davranıģlarının seçilmesi gerekliliği vurgulanarak etkinlik sona erdirilir. ETKĠNLĠK 42 Amaç: Etkili reddetme davranıģları geliģtirme. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal: - 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden yapmayı istemedikleri holde hayır diyemedikleri durumları yazmaları istenir. 3. Gönüllü öğrencilerin yazdıkları durumları anlamaları sağlanır. 4. istemedikleri durumlara hayır dedikleri takdirde neler olabileceğinin tartıģılması sağlanır ve alınan cevaplar tahtaya yazılır. 5. Tahtaya yazılan cevaplar üzerinde tek tek durulur. Hayır demenin olumsuz bir durum olmadığı, önemli olanın uygun reddetme davranıģının kullanılması olduğu vurgulanarak uygun reddetme davranıģları açıklanır. 6. Her bir etkili reddetme davranıģı ile ilgili olarak öğrencilerle tartıģılır. 7. Öğrencilerden gönüllü olan iki tanesi etkili reddetme davranıģlarını canlandırır. 8. Öğrencilerin kendi reddetme davranıģlarının etkililiğini belirleyerek değiģiklik yapma ihtiyacında olup olmadıkları üzerindeki düģüncelerini sınıfla paylaģmaları istenir. ETKĠNLĠK 43 Amaç: Etkili reddetme davranıģının günlük iliģkilerine etkisini değerlendirme. Düzey: 7. Sınıf ve üstü Materyal: 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerin etkili reddetme davranıģının nasıl olduğu konusunda görüģleri alınır. 3. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Son zamanlarda yaģadığınız, ve reddetme davranıģı gösterdiğiniz veya göstermeniz gereken durumlar nelerdi? Ne yaptınız? Sonucu ne oldu? 33
Ġnsanlar birbirlerine hiç hayır demeselerdi neler olurdu? Ġnsanların birbirlerini uygun bir Ģekilde reddetmelerinin yararları neler olabilir? 8. YETERLĠK: KiĢisel problemlerini etkili bir Ģekilde çözebilme. YaĢadığı kiģisel problemlere örnekler verme (1.Sınıf, Etkinlik 44). Herhangi bir problemin kendine ait olup olmadığına karar verme (2. Sınıf, Etkinlik 45). Yakın çevresinde bulunan kiģilerin kiģisel problemlerini çözme yollarını fark etme (4. Sınıf, Etkinlik 46). KiĢisel problemleri olduğunda ne tür tepkiler verdiğini fark etme (5. Sınıf, Etkinlik 47). Etkili problem çözme yollarını betimleme (6. Sınıf, Etkinlik 48). Etkili problem çözme sürecinin kullanılmasının kendine ve baģkalarına olan etkilerini değerlendirme (7. Sınıf), Etkinlik 49). ETKĠNLĠK 44 Amaç: YaĢadığı kiģisel problemlere örnekler verme. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: - Süreç : 2. "Problem" kavramı tahtaya yazılır ve öğrencilere ne anlama geldiği sorulur. 3. Oyun oynarken yaģadıkları problemlerin neler olduğu sorulur. 4. Anlattıkları problemlere iliģkin, o anki duygu ve düģüncelerini ortaya çıkaracak sorular sorulur. 5. Öğrencilerin...yaparken problem yaģıyorum biçiminde cümleler kurmaları istenir. 6. Bu problemlerle baģa çıkmak için neler yapılabileceği konusunda sınıfın da önerileri alınır. Problemsiz bir hayat olamayacağı vurgulanarak etkinlik sona erdirilir. 34
ETKĠNLĠK 45 Amaç: Herhangi bir problemin kendine ait olup olmadığına karar verme. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için bir dosya kağıdı. 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Öğrencilerden evde ve okulda yaģadıkları, onları rahatsız eden problemleri düģünmeleri ve yazmaları istenir. 3. Üç gönüllü öğrenci seçilir. 4. Bu öğrencilerin ifade ettikleri problemlerinin gerçekte kendilerine ait olup olmadığı konusunda sınıfla tartıģılır. 5. Öğrencilerin, problemin baģkasına ait olduğu durumlarda neler yapabilecekleri üzerinde konuģmaları sağlanır ve baģkalarının problemleri olduğunda sadece yardım edebileceğimiz ama onun bizim problemimiz olmayacağı vurgulanır. 6. AĢağıdaki sorular sorularak grup etkileģimi baģlatılır Ġnsanlar baģkalarının problemlerini çözmek için uğraģsalardı ne olurdu? Etkinliğin baģında kağıtlara yazdığınız problemlerin hepsi gerçekten kendi problemleriniz mi? ETKĠNLĠK 46 Amaç: Yakın çevresinde bulunan kiģilerin kiģisel problemlerini çözme yollarını fark etme. Düzey: 4. Sınıf ve üstü Materyal : Form 21 2. Form 21 öğrencilere okunarak, tamamlamaları istenir. 3. AĢağıdaki sorularla etkileģim baģlatılır Problemleriniz olduğunda nasıl davranıyorsunuz? Sizin davranıģlarınızda çevrenizdeki insanların davranıģları benziyor mu? Çevrenizdeki insanlardan hangilerinin problem çözme davranıģını daha uygun buluyorsunuz? Niçin? 35
FORM 21 Bayram tatilinde Antalya ya gitmeye karar vermiģlerdi. Ta ki o telefon gelene kadar! Teyzesi arıyordu, bayramda onlara gelmek istediklerini söyledi. Büyük bir sorun olmuģtu bu telefon... Baba.............................................. yapalım dedi. Anne.............................................. yapalım dedi. KardeĢ.............................................yapalım dedi. ETKĠNLĠK 47 Amaç: KiĢisel problemleri olduğunda ne tür tepkiler verdiğini fark etme. Düzey: 5. Sınıf ve üstü Materyal: Her öğrenci için küçük birer Ģehir krokisi. 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Krokiden iki nokta belirtilerek (örneğin bir okul ve hastane) birinden diğerine en kısa yoldan ulaģabilecekleri yöntem sorulur 3. Öğrencilerin cevaplarını sınıfla paylaģmaları istenir. 4. Öğrencilerle arkadaģlarının yöntemleri ve ortaya çıkan sonuçlar tartıģılır 5. AĢağıdaki sorularla grup etkileģimi baģlatılır: Buradaki problem neydi? Bu problemi çözmede tek bir çözüm yolu mu vardı? Probleminizi çözerken neler yaptınız? Evde ve okula karģılaģtığınız problemlerle karģılaģtığınızda nasıl davranıyorsunuz? Thornton (1998) 'den esinlenerek hazırlanmıģtır. 36
ETKĠNLĠK 48 Amaç: Etkili problem çözme yollarını betimleme. Düzey: 6. Sınıf ve üstü Materyal: Form 22 1. Öğrencilere etkinliğin amacı anlatılır. 2. Problem çözme sürecinin aģamaları tahtaya yazılır. 3. Öğrencilerden gönüllü birisinin bir problemini söylemesi istenir. 4. Öğrencinin problemi üzerinde, problem çözme sürecinin her bir adımı uygulanır. 5. Diğer öğrencilerin de birer problemlerini ele olarak aynı süreci gerçekleģtirmeleri istenir. 6. Gönüllü öğrencilerin yazdıklarını paylaģmalarından sonra, çözümlere iliģkin, diğer öneriler de alınır ve etkinlik bitirilir. FORM 22 PROBLEM ÇÖZMENĠN BASAMAKLARI 1. Problemin gerçekten size ait olup olmadığına karar verin. 2. Problemi tam olarak tanımlayın. 3. Problemi çözmek için yardıma ihtiyacınız olup olmadığına karar verin. 4. Problemin tüm çözüm yollarını belirleyin. 5. Her çözüm yolunun muhtemel sonuçlarını düģünün. 6. Bir karar verin. 7. Kararınızı uygulayın. ETKĠNLĠK 49 Amaç: Etkili problem çözme sürecinin kullanılmasının kendine ve baģkalarına olan etkilerini değerlendirme. Düzey: 7. Sınıf ve üstü 2. Öğrencilere problemlerini çözerken hangi adımları izledikleri sorulur. 3. Uyguladıkları yolun etkilerini, örnekler vererek anlatmaları sağlanır. 4. Problem çözme güçlüğü yaģan öğrencilerin Rehberlik Servisine baģvurabilecekleri belirtilerek etkinlik bitirilir. 37
EĞĠTSEL REHBERLĠK 1. YETERLĠK : Verimli ders çalıģma. yollarını ve zamanı planlayabilme. Derslerle ilgili sorumluluklarının farkına varma (2. Sınıf, Etkinlik 50). Öğrenme için gerekli becerileri kavrama (3. Sınıf, Etkinlik 51 ). Verimli ders çalıģmayı engelleyen durumları fark etme (4. Sınıf, Etkinlik 52). Etkili öğrenmenin basamaklarını açıklama (5. Sınıf, Etkinlik 53). Zamanı etkili kullanma becerisini geliģtirme (6. Sınıf, Etkinlik 54). Bir çalıģma planı yapma (7. Sınıf, Etkinlik 55). ETKĠNLĠK 50 Amaç: Derslerle ilgili sorumluluklarının farkına varma. Düzey: 2. Sınıf ve üstü Materyal: 2. Tahtaya ''SORUMLULUK'' kelimesi büyük harflerle yazılarak kelimenin anlamı öğrencilerle tartıģılır. 3. Öğrencilerden derslerle ilgili sorumluluklarının neler olduğunu düģünmeleri istenir. 4. Gönüllü öğrencilerin cevaplarını sınıfla paylaģmaları istenir. 5. AĢağıdaki sorular sınıfa yöneltilerek grup etkileģimi baģlatılır. Sorumluluklarınız arasında yerine getirmedikleriniz var mı?hangileri? Niçin? Sorumluluklarınızı yerine getirmediğinizde ne gibi sonuçlarla karģılaģıyorsunuz? Sorumluluklarınızı yerine getirmediğinizde baģkaları sizin hakkınızda neler düģünebilir? 38
ETKĠNLĠK 51 Amaç: Öğrenme için gerekli becerileri kavrama. Düzey: 1. sınıf ve üstü Materyal: - 2. Öğrencilere okulda yaptıkları faaliyetler sorularak etkinlik baģlatılır. (Oyun oynamak, Ģarkı söylemek, beden eğitimi yapmak, dinlenmek, resim yapmak, öğrenmek gibi.) 3. Öğrenme etkinliklerinin neden önemli olduğu ve öğrenme becerilerini geliģtirmenin gerekliliği üzerinde bir tartıģma baģlatılır. 4. Öğrenme için gerekli olan becerilerle ilgili yaģantılar yaratılır. Bu iģlemle ilgili olarak aģağıdaki önerilerden yararlanılabilir. Dinleme : Öğrencilerden gözlerini kapamaları istenerek bazı sesler dinletilir ve onlardan bu sesleri tahmin etmeleri istenir. Gözlem : Gönüllü öğrenciler belirlenerek onlardan bir takım eylemleri (bahçe kazma, araba sürme, sofrayı hazırlama, bulaģık yıkama, futbol oynama, ağlama gibi) ses çıkarmadan taklit etmeleri, diğer öğrencilerden bu eylemleri tahmin etmeleri istenir. DüĢünme : Öğrencilere aģağıdaki biçimde problem örnekleri vererek, bu problemlerin çözümünü düģünmeleri ve cevaplarını sınıfla paylaģmaları istenir. Anneler gününde annenize bir hediye almak istiyorsunuz ama Ģu anda elinizde hiç para yok. Ne yapabilirsiniz? Matematik dersinde baģarılı olamıyorsunuz. Ne yapabilirsiniz? En sevdiğiniz arkadaģınız size küstü ama sebebini bilmiyorsunuz. Ne yapabilirsiniz? Hatırlama : Bir cümle söylenir ve öğrencilerden bu cümleyi tekrar etmeleri istenir. Ardından sınıfa bir talimat verilir. ( PerĢembe günü ödevlerinizi getirmeyi unutmayın gibi ). ÇeĢitli öğrencilere doğum tarihleri, doğum yerleri, kaç kardeģleri olduğu, hangi dersleri daha çok sevdiği gibi değiģik sorular sorulur. Bu sorular cevaplandıktan sonra sınıftan daha önce verilen talimatı hatırlamaları istenir. 5. Her bir beceriyle ilgili yaģantılardan sonra, öğrencilerle cevapları bulmada zorlanıp zorlanmadıkları ve o öğrenme becerisinin öğrenmedeki önemi hakkında tartıģılır. 6. Sınıfa aģağıdakilere benzer sorular yöneltilerek grup etkileģimi baģlatılır. Öğrenme ile ilgili becerilerden en fazla eksikliğini duyduğunuz hangisi? Bunları geliģtirmek için neler yapabilirsiniz? *Bu etkinlik örneği Erkan (2000) den alınmıģtır. 39