ÖZETLER VE ANAHTAR KELİMELER Türkmenistan da Siyasal Rejimin Geleceği: İç ve Dış Dinamikler Açısından Bir Değerlendirme Yazar: Haluk ALKAN Özet: Türkmenistan, çok yönlü özelliklere sahip bir ülkedir. Sahip olduğu doğal kaynaklar ve Orta Doğu enerji kaynakları ile Hazar ve Orta Asya Enerji kaynakları arasında geçit ülkesi olması onu büyük enerji oyununun bir aktörü yapmaktadır. Türkmenistan, siyasal ve kültürel açıdan da benzer özellik göstermektedir. İran ve Afganistan ile komşu olması ülkeyi siyasal İslam ile Kuzey ve Batı arasında bir sınır ülkesi yapmakta, Batısındaki Hazar Denizi ülkeyi Orta Asya nın Batıya açılan kapısı konumuna sokmaktadır. Kültürel açıdan, konuşulan dil, sahip olunan gelenekler yönüyle, Türkiye ye en yakın Orta Asya ülkesi olması yönüyle Kafkasya ve Anadolu Türk kimliği arasında bir geçiş ülkesi konumuna sahip bulunmaktadır. Bu genel özelliklerine paralel olarak Türkmenistan çok yönlü gerilimlerle karşı karşıyadır. Ülke bu gerilimlerle baş edebilecek kurumsal, siyasal ve ekonomik altyapıya da henüz sahip değildir. Bu zorluklar Türkmenistan da siyasal rejimin kişisel bir otorite altında yapılanmasına neden olmuş, tüm politikalar yöneticinin istek ve kararları doğrultusunda şekillendirilmiştir. Rejimin kişiye bağlılığının doğal sonucu, o kişinin olmadığı durumda belirsizliğin ortaya çıkmasıdır. Bu çalışmada, Niyazov un ölümü sonrasında Türkmenistan da siyasal rejimin ne yönde şekilleneceği sorusu üzerinde yoğunlaşılmaktadır. Öncelikle, Türkmen siyasal rejiminin sahip olduğu Anahtar Kelimeler: Türkmenistan, Siyasal Sistem, Orta Asya da Siyasal sosyo-ekonomik dinamikler ve kurumların yapısı incelenmekte, daha Hayat, Niyazov, Siyasal Elit, Enerji Politikaları, Karşılaştırmalı Siyaset sonra 25 Kasım 2002 tarihindeki suikast girişimi ve Niyazov un Orta ölümüne Asya da kadar Batı, geçen Rusya süre ve Çin: içinde Bölgede yaşanan Oynanan iç siyasal Oyun ve uluslararası Yazar: gelişmelerin Igor TORBAKOV ışığında rejimin gelecekte alacağı şekil ele alınmaktadır. Özet: Avrasya bölgesinde Orta Asya merkezli yürütülen güç mücadelesinin eski ve yeni aktörlerinin ele alındığı bu çalışmada, günümüzdeki Büyük Oyun un nitelikleri, aktörleri, hedefleri ve diğer ayırt edici özellikleri analiz edilmektedir. Bu kapsamda, Büyük Oyun Nedir, Temelleri Nedir? sorularına cevap arandıktan sonra, 19. yüzyıla damgasını vuran Büyük Oyun ile karşılaştırmalara gidilmekte 210
Özetler ve Anahtar Kelimeler ve günümüzdeki mevcut durum ortaya konulmaktadır. Bölge ve bölge dışı aktörlerin bölge üzerindeki çıkar algılamaları ve bu çerçevede sert ve yumuşak güç araçlarına, özellikle de bölgedeki üsler savaşına dikkatler çekilmektedir. Diğer taraftan, jeostratejik, güvenlik, iktisadi ve enerji boyutlu bu yeni güç mücadelesinde üç temel aktör ABD, Rusya ve Çin in bölgeye yönelik politikaları ve kendi aralarındaki ilişkiler analiz edilirken, bu rekabetin Orta Asya devletleri üzerindeki etkileri de, bu aktörlerle olan birebir ilişkileri çerçevesinde somut bir şekilde ortaya konulmaktadır. Rus-Çin ilişkilerinin, özellikle güvenlik boyutundaki ilişkilerinin seyri ve bunun alacağı boyut irdelenmekte, Batı ya, özellikle de ABD ye karşı olan tutumları analiz edilmektedir. Bu çerçevede, özellikle Orta Asya cumhuriyetleri içinde Kırgızistan ve Özbekistan da yaşanan son gelişmeler ve Türkmenistan üzerinde yürütülen rekabet de ortaya konulmaktadır. Orta Asyalı yönetici/siyasi elitin günümüzdeki ve gelecekteki tercihlerinin de ele alındığı çalışmada, bölgenin siyasi geleceği, çerçevesi analiz edilmektedir. Bu kapsamda, bölgede yürütülen rekabette, bundan sonraki süreçte hangi güç ya da güçlerin daha etkin olacağı sorusuna da cevap aranılmakta ve büyük güçlerin, özellikle de Rusya nın yaşadığı ikileme dikkat çekilmektedir. Anahtar Kelimeler: Büyük Oyun, Avrasya, Orta Asya, ABD, Rusya, Çin, Enerji 11 Eylül Sonrası Değişen Avrasya Dengeleri ve Çin Orta Asya İlişkileri Yazar: Selçuk ÇOLAKOĞLU Özet: Orta Asya, çeşitli nedenlerden ötürü Çin açısından hayati öneme sahip bir bölge konumundadır. İlk olarak, Çin in Sincan bölgesinin güvenliği ve bölge istikrarı açısından Pekin, Orta Asya ülkeleriyle ortak güvenlik politikası geliştirme ihtiyacı hissetmektedir. Yine enerji kaynaklarının temini ve ekonomik işbirliği açısından Orta Asya, Çin e büyük fırsatlar sunmaktadır. Çin in Orta Asya ve diğer bir Avrasya gücü olan Rusya ya dönük politikası Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) nün oluşumunda büyük bir rol oynamıştır. Çin, ŞİÖ sayesinde hem Orta Asya ülkeleriyle hem de Rusya ile ortak bir Avrasya politikası geliştirebilmektedir. 11 Eylül sonrası ABD nin Orta Asya ya yerleşmesi bölge dengelerini kökünden değiştirmiş olsa da, Pekin ŞİÖ merkezli Avrasya politikasını istikrarlı bir şekilde uygulamaya devam etmektedir. 211
Özetler ve Anahtar Kelimeler Bu durum Çin in Orta Asya daki yükselişinin devam edeceğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Çin, Orta Asya, Doğu Türkistan, ŞİÖ, Güvenlik, Enerji, Dış Ticaret Avrasya daki Yeni Büyük Oyun Bağlamında Hindistan ın Orta Asya Politikası Yazar: Fırat PURTAŞ Özet: Sovyetler Birliği nin dağılmasının ardından küresel ve bölgesel güçler arasında Orta Asya da etkinlik kurma mücadelesi başlamıştır. Orta Asya daki güç mücadelesinde Rusya, ABD, Çin başat rolü oynayan küresel güçlerdir. Hindistan Orta Asya daki güç mücadelesinde kilit konuma sahip bölgesel güçlerden biridir. Tarihi ve kültürel bağlar yanında güvenliği açısından stratejik konumu ve sahip olduğu enerji kaynakları nedeniyle Orta Asya, Hindistan için önemli bir bölgedir. Soğuk Savaş sonrasında Hindistan dış politikası büyük bir dönüşüm içerisine girmiştir. Özellikle 11 Eylül 2001 sonrası Orta Asya'nın Hindistan dış politikası içerisindeki ağırlığı giderek artmıştır. Bu çalışmada Hindistan dış politikasında Soğuk Savaş sonrasında görülen dönüşüm, Orta Asya'daki güç mücadelesinde Hindistan'ın yeri ve Orta Asya'nın Hindistan dış politikası içerisinde giderek artan ağırlığı ortaya konmaya çalışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Hindistan, Avrasya, Orta Asya, Yeni Büyük Oyun, Tacikistan, Özbekistan, Kazakistan Politik Süreçlerde Aşiret İlişkileri: Kırgızistan Örneği Yazar: Seçil ÖRAZ Özet: 1991 yılının sonunda Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla birlikte birliğe bağlı on beş Sovyet Cumhuriyeti varlıklarını bağımsız birer devlet olarak sürdürebilmenin mücadelesine girdi. Sovyetler Birliği nden ayrılma ve akabinde kendi devletlerini kurma şeklinde gelişen bu süreç kuşkusuz yetmiş yılı aşkın süredir Sovyet hâkimiyeti altında yaşayan bu 212
Özetler ve Anahtar Kelimeler devletlerin her biri için çok zor bir dönemi ifade ediyordu. Ama hiç kuşkusuz en büyük sıkıntı Orta Asya bölgesindeki beş ülkeye (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan) aitti. Çünkü bu ülkeler devlet inşası sürecinde gerekli olan sosyal, ekonomik ve siyasi donanımdan yoksundu. Bu bağlamda, bağımsızlıklarını ilan etmelerinden bu yana Orta Asya Cumhuriyetleri nin her biri devlet inşası süreçlerinde kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan farklı etkenler ile mücadele etmek zorunda kaldılar. Kırgızistan özelinde ise bu sürecin politik ayağına en çok etki eden faktörlerden biri aşiretçilik olarak algılanmaktadır. Aşiret ilişkilerinin politik süreçlerdeki özellikle de politik gücün dağıtılmasındaki geleneksel rolü politik elitlerin seçimindeki rekabetçi yapıyı bozmakta ve de politik liderler üzerinde bir baskı unsuru olma özelliğini korumaktadır. Anahtar Kelimeler: Kırgızistan, Aşiretçilik, Klanlar, Orta Asya Politikası, Devlet İnşası, Demokratikleşme, Siyasal Elit Buhara Yahudileri Üzerine Bir İnceleme Yazar: Durmuş ARIK Özet: Orta Asya nın en eski etnik ve dini gruplarından birisi olan Buhara Yahudileri tarihte diğer Yahudi gurupları ile olan sınırlı ilişkilerinden ve içinde yaşadıkları coğrafyadan dolayı, ayrı bir Yahudi gurubu olarak nitelendirilmiştir. Özellikle Özbekistan da ve Tacikistan da yerleşmişler ve yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Zaman zaman Orta Asya tarihine ve kültürüne renk katmışlar ve uzun süre İslam ın egemen olduğu bu coğrafyada Müslümanlarla birlikte yaşama tecrübesinin bir örneğini vermişlerdir. Yaşadıkları bölgede egemen kültürden etkilenmiş olan Buhara Yahudileri, son yıllarda özellikle SSCB nin dağılmasıyla birlikte, İsrail e ve Amerika ya göç etmiş, geride kalanların sayısı ise önemli ölçüde azalmıştır. Makalede, İslam kültürünün egemen olduğu Orta Asya da ayrı bir etnik-dini unsur olan Buhara Yahudilerinin tarihi arka planı, Buhara Yahudi kimlik anlayışı, Orta Asya da egemen kültürün onlar üzerindeki etki ve izleri ile Yahudi dünyasının Buhara Yahudileri ne karşı tutumu incelenmektedir. 213
Özetler ve Anahtar Kelimeler Anahtar Kelimeler: Buhara Yahudileri, Çalalar, Orta Asya, Özbekistan, Tacikistan, İsrail, Yahudi Diasporası Çağdaş Kazakistan ın Ekonomi Politiği ve Türkiye nin Yeri Yazar: Mehmet DİKKAYA & Ali BORA Özet: Sovyetler Birliği nin 1991 de dağılmasından sonra elde edilen bağımsızlığı izleyen yıllarda Kazakistan, hem ulusal ekonominin yeniden inşası, hem küresel ve bölgesel politikalar aracılığıyla küresel sistemle bütünleşme açısından önemli mesafeler kat etmiştir. Bunun için öncelikle ülkede piyasa ekonomisi kurumlarının inşası için kararlı politikalar izlenmiş, küresel ekonomik sisteme entegre olmak için kararlı bölgesel ve global inisiyatifler geliştirilmiştir. Bu bağlamda uluslararası organizasyonlar içerisinde üstlenilen aktif rol, uluslararası sermaye açısından ülkenin cazip hale getirilmesine yönelik atılan adımlar ve dış politikada birden çok vektörlü açılımların gerçekleştirilmesi ülkenin 15 yıllık bağımsızlık macerasının ana hatlarını oluşturmaktadır. Rusya ile tarihten gelen ortaklık çizgisini ihmal etmeden ABD, AB, Çin ve Türkiye gibi küresel ve bölgesel aktörlerle gelişen üst düzey ilişkiler bu durumun çeşitli yansımalarıdır. Türkiye-Kazakistan ilişkilerinin bu süreç içerisinde almış olduğu yol, ortak tarih ve kültürün uzun bir izolasyon döneminden sonra ortaya çıkan yansımasıdır. Bu çalışma, bu türden açılımların Kazakistan açısından önemi ve çağdaş Kazakistan ın uluslararası ekonomi politiği ile ilgili genel bir değerlendirme sunmaktadır. Bu bağlamda çalışma, coğrafi olarak birbirine oldukça ayrı düşen iki bölge olan Türkiye ve Kazakistan ın, uzaklığın oluşturduğu dezavantajı azaltabilecek etkileşimine özel bir atıfta bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kazakistan, Ekonomik Dönüşüm, Politik Dönüşüm, Dış Ticaret, Piyasa Ekonomisi, Türkiye, Orta Asya Ermenistan ın Bağımsızlık k Sonrası Avrupa İle İlişkileri Yazar: Soner KARAGÜL Özet: Soğuk Savaş sonrasında Güney Kafkasya, ekonomik, politik, stratejik ve benzeri nedenlerle küresel ve bölgesel güçlerin ilgi odağı ve etkinlik kurma arenası halini almıştır. Bölge devletlerinden Ermenistan bağımsızlık sonrasında bir yandan Rusya ile olan sıkı işbirliğini, diğer yandan da Batılı ülkelerle yakın ilişkiler kurma ve Batılı kurumlarda yer alma çabasını sürdürmüştür. Avrupa merkezli 214
Özetler ve Anahtar Kelimeler yapı ve kuruluşlarla entegrasyon, Ermenistan ın dış politika sacayaklarından birisidir. Bu bağlamda AGİT, NATO, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği ve Avrupa ülkeleriyle ilişkiler yürütülmektedir. AGİT ve NATO ile ilişkiler, daha çok Ermeni-Azeri anlaşmazlığı ile Güney Kafkasya nın istikrar ve güvenliğine dayanmaktadır. Avrupa Konseyi ile ilişkiler, Avrupa standartlarına ulaşma çabalarına ve bunun gerçekleşip gerçekleşmediğine, Avrupa Birliği ile ilişkilerse ağırlıklı olarak bölgesel istikrarın sağlanması amacıyla Ermenistan a gerçekleştirilen yardım programlarına dayanmaktadır. Avrupa ülkeleriyle ilişkiler, birçok alanda karşılıklı işbirliği ile Avrupa devletlerinin Ermenistan a yardım ve kalkınma programları temelinde yürütülmektedir. Anahtar Kelimeler: Ermenistan, AB, AGİT, NATO, Güney Kafkasya, Azerbaycan, Dağlık Karabağ Abdalrauf Fıtrat ve Namık Kemal de Vatan Kavramının İncelenmesi Yazar: Salih BIÇAKCI Özet: 20.yy başında Müslüman toplumlar arasında modernleşme ve milliyetçilik hareketleri hız kazanmıştır. Sanılanın aksine bu hareketler bölgesel olarak kalmamış, diğer müslüman toplulukları da etkilemiştir. Bu makalede modernleşme kavramının Buhara Emirliğindeki müslüman aydınlar tarafından nasıl anlaşıldığını ve bu süreci yaşarken Osmanlı İmparatorluğu ndaki fikirlerden ne derecede etkilendikleri anlamaya çalışılmaktadır. Bu amaçla makalede Buhara Cedidçilerinden Abdalrauf Fıtrat ın Hind İhtilalcileri eserindeki vatan ve millet kavramlarının nasıl geliştiği incelenmekte ve Fıtrat ın Osmanlı coğrafyasında önemli etkiye sahip olan Namık Kemal in Vatan yahut Silistre eserinin etkisinde kalıp kalmadığı analiz edilmektedir. Bu çerçevede her iki eserde geçen aşk, kadın, vatan ve ulus kavramlarının hangi anlamlarda kullanıldığı irdelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Fıtrat, Namık Kemal, Cedidçilik, Anavatan, Milliyetçilik, Modernleşme, Devrim 215
Özetler ve Anahtar Kelimeler 6 Kasım 2006 Tacikistan Başkanlık Seçimleri: Rahmanov İktidarının Pekiştirilmesinde Yeni Bir Evre (mi?) Yazar: M. Turgut DEMİRTEPE Özet: Tacikistan'da Kasım 2006 Cumhurbaşkanlığı seçimleri beklendiği üzere İmamali Rahmanov'un zaferi ile sonuçlandı. Tacikistan siyasal sistemi demokrasinin mutlak hakim olduğu bir yapı arz etmemekle birlikte, Özbekistan ve Türkmenistan örneklerinin aksine, farklı politik aktörler arası uzlaşı sonucu oluşmuş ve muhalefete yer veren özgün bir sistemdir. 1992-97 arası yaşanan ve 50.000 kişinin ölümü yüz binlerce kişinin ülkeden göçü ile sonuçlanan iç savaş deneyimi Tacik siyasetini sonraki 10 yıl boyunca belirleyen ana etken olmuştur. İç savaş deneyimi iktidar ve muhalefetin siyasal satranç alanında adımlarını ciddi olarak belirlerken, istikrar ve güvenlik arayışındaki halkın Rahmanov a olan desteğini de önemli ölçüde açıklamaktadır. Öte yandan, 1997 sonrası süreç Rahmanov ve yakın çevresinin iktidarının giderek artan ölçülerde konsolidasyonuna şahit oldu. Rahmanov, zaman içinde, bir yandan siyasal sistemde otoriter politikalar yoluyla muhalefetin etkisini sınırlandırma yoluna giderken, diğer yandan kendine potansiyel tehdit olarak gördüğü unsurları elimine etti. Ancak bu süreçte muhalefetin inandırıcılık sorunu yaşaması ve alternatif plan ve programlarıyla istikrar ve güvenlik içinde kalkınma hedefi gösterebilme konusundaki zayıflığı, Rahmanov'un iktidarını daha da pekiştirebilmesini sağlamaktadır. Bu açıdan, iç savaş deneyimi yaşamış ülkede yeni bir istikrarsızlık korkusu güç siyasetinde iktidar ve muhalefetin konumunu belirleyen önemli bir etken olmaktadır. Anahtar Kelimeler: Tacikistan, Başkanlık Seçimleri, İmamali Rahmanov, Tacik Muhalefeti, Halkın Demokrasi Partisi, İslami Rönesans Partisi, Komünist Parti Türkmenbaşı Sonrası Türkmenistan Yazar: Mehmet Seyfettin EROL Özet: Türkmenbaşı'nın ölümü sonrası Türkmenistan'da yeni dönem gerek iç gerekse de dış aktörler açısından merak konusu olmaya devam ediyor. Bu bağlamda, seçim öncesi süreç kadar, seçim sonrası dönem de Türkmenistan'ın geleceği açısından önem taşıyor. Bu çalışmada, Türkmenistan'ın Türkmenbaşı döneminden günümüze 216
Özetler ve Anahtar Kelimeler kadar gelinen süreçte izlediği iç ve dış politika irdelenerek, muhalefet ve dış güçler bağlamında ülkenin geleceği ve Türkiye ile ilişkiler analiz edilmeye çalışılıyor. Anahtar Kelimeler: Türkmenistan, Türkmenbaşı, Kurbanguli Berdimuhammedov, Türkmen Muhalefeti, Türkiye-Türkmenistan, Enerji, Trans-Hazar. 217