İçerik Gi ri ş... 3 Modül 1 Giriş-İyi bir eğitici olmak... 4 Modül 2 Temel eğitim ve değerlendirme kuramı... 13 Modül 3 Eğitim yöntemleri ve geribildirim verme... 44 Modül 4 Öğrenme stilleri ve bireysel öğrenme planları... 59 Modül 5 Canlandırma yolu aile öğretme... 72 Modül 6 Uygulama ortamını hazırlama ve program geliştirme... 81 Eğticiler için notlar... 89 The publication has been funded with support from the European Commission under the Leonardo da Vinci Programme (Project no. 2010-1-PL1-LEO05-11460): Framework for Continuing Educational Development of Trainers in General Practice in Europe (CEDinGP) The publication reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. 2
GİRİŞ Leonardo EURACT 1. düzey kursu önceden eğitici eğitimi almamış başlangıç düzeyindeki eğiticilere uygulamaya dayalı eğitim sağlamayı amaçlar. Temel hedefleri Avrupa ülkelerinde bire bir eğitim düzeyini geliştirmek, katılımcıların elde ettikleri beceri ve bilgileri ülkelerinde yaygınlaştırmalarını sağlamak ve katılan ülkelerde Aile hekimliği eğitiminin geliştirilmesini uyarmaktır. Eğitimin büyük bir bölümü aktif öğrenme ve küçük gruplarda çalışma şeklinde olup sunumlara çok az yer verilmiştir. Kurs aşağıdaki altı modülden oluşmuştur: Modül 1 Giriş-İyi bir eğitici olmak Modül 2 Temel eğitim ve değerlendirme kuramı Modül 3 Eğitim yöntemleri ve geribildirim verme Modül 4 Öğrenme stilleri ve bireysel öğrenme planları Modül 5 Canlandırma yolu aile öğretme Modül 6 Uygulama ortamını hazırlama ve program geliştirme 3
Modül 1 Giriş-İyi bir eğitici olmak 4
MODÜL1 Giriş- iyi bir eğitici olmak içerik: Modül Başlık Tip Zaman 3s M 1.1 Biz kimiz? Katılımcıların resmi tanışması 15 M 1.2 Kurs neyle ilgili Sunum 1.1 10 M 1.3 Köpekbalığı oyunu Isınma egzersizi 15 M 1.4 Grup tanıtımları- iyi bir eğitici Küçük grup beyin fırtınası nasıl olmalıdır? /tartışma 60 M 1.5 Grup raporları Grup sunumları her grup için 3 dakika minutes per group 25 M 1.6 Iyi bir eğitici nasıl olmalıdır? Sunum 1.2 15 M 1.7 Bir eğitici olarak neleri öğrenmeliyim? Küçük grup tartışması 40 Amaçlar: 1. Eğitici ve katılımcıları birbiriyle tanıştırmak 2. Katılımcılara kursun hedefleri ve yöntemleri ile ilgili bilgi vermek 3. Grup etkileşimini arttırmak ve kolaylaştırmak 4. Grubun kaynaşmasında buzları eritme egzersizinin önemini göstermek 5. Aile hekimliğinde iyi bir eğiticinin özellikleri hakkında düşünceleri paylaşmak 6. Katılımcılara eğiticilerin istenen nitelikleri ile ilgili bilgi vermek Yöntemler: Etkileşimli ve katılımcı çalıştay Eğiticiler tarafından yapılan sunumlar Buzları eritme Beyin fırtınası Küçük grup tartışmaları Büyük grupta sunum 5
Tanım: Başlangıçta eğiticiler katılımcılara tanıtılacak. Daha sonra katılımcılar kısaca tek tek kendilerini tanıtacak. Bunu, kursun nerden köken aldığı, zaman çizelgesi, içeriği ve çalışma şeklini içeren bir sunum ve tartışma izleyecek. Kopek balığı oyunu gibi (ve/ya benzeri) bir ya da iki giriş egzersizi yapılacak. Katılımcılar daha sonra kendi küçük gruplarıyla toplanarak kendilerini biraz daha tanıtacak (eğer gerekliyse) ve iyi bir eğiticinin özellikleri hakkında kendi deneyimleri temelinde beyin fırtınası yapacak. Her grup iyi bir eğiticide bulunması gereken en az 7 özelliği önem sırasında gore bir sunum kağıdına yazarak büyük gruba 3 dakikadan az sürede sunulacak şekilde hazırlayacak. Daha sonra bu alandaki literatür ve uluslararası deneyim konusunda büyük grupta sunum yapılacak. Son olarak, küçük gruplarında katılımcılar kendi orjinal fikirleri ve yapılan sunumu karşılaştıracak ve eğitici olarak kendi öğrenim gereksinimlerini belirleyecekler. Değerlendirme: Kurs değerlendirme formu Refleksiyon Poster sunumu Kaynaklar: 1. Havelock P., Hasler J., Flew R., McIntyre D., Schofield T., Toby J. (1995) Professional Education for General Practice. Oxford General Practice Series 31. Oxford University Press, Oxford, New York, Toronto 2. Little M., Midtling J.E. (1989) Becoming a Family Physician. Springer Verlag New York 3. Pereira Gray D.J. (1982) Training for General Practice. Macdonald & Evans Ltd. Plymouth 4. Neighbour R. (1996) The Inner Apprentice. Petroc Press. Newbury. 5. Lukas W., Teslar E.,(eds) (2005) Training in Family Practice. The College of Family Physicians in Poland, Warsaw Daha fazla bilgi için öneriler: Gruplar için oyunlar içeren pek çok kitap bulunmaktadır- bunlar arasında yazarın seçimleri: 1. Awareness Games, Claus Höper et al; St Martin s Press, New York: 1975 2. Gamesters Handbook, Donna Brandes and Howard Phillips; Hutchinson, London 1979 6
Dağıtılacaklar: Slayt kopyaları 1.1, 1.2 Buzları eritme egzersizinin tanımı EURACT Statement on Selection of Trainers and Teaching Practices for Specific Training in General Practice. EURACT, Tartu 2002 - EURACT web sayfasından indirilebilir. (http://www.euract.org/html/page03b.shtml) Gerekli Araçlar: Bilgisayar ve projeksiyon makinası içeren büyük grup sunumlarının yapılacağı geniş bir oda Posterlerin asılacağı alan. Daire şeklinde sıralanmışköpekbalığı oyunu için sandalyeler (katılımcılar üzerine basacağı için sağlam olmalı) Küçük grup tartışmalarında kullanmak üzere içinde kağıt tahtalarının bulunduğu üç ayrı oda 7
Modul 1 Giriş- iyi bir eğitici olmak Buzları eritme egzersizlerinin açıklaması Oyun Köpekbalığı oyunu Açıklama Katılımcılardan karışık olarak sandalyelerin üzerine çıkmaları istenir, ortadaki içi köpekbalığı dolu denize düşmeden yıl içindeki doğum günlerine gore yeniden sıralanmaları söylenir. Katılımcıların gönüllü ve bunu yapabilecek kadar sağlıklı olmalıdırlar, ayakkabılarını çıkarmalarını söylemeyi unutmayın. Grubu çözme Tüm katılımcılar kollarını başlarının üzerinde kaldırarak birbirlerine doğru yaklaşır ve her bir eli ile farklı iki katılımcıyla el ele tutuşur. Aralarından ikisi sadece tek elle tutuşur ve zincirin iki ucunu oluşturur. Amaç elleri hiç bırakmadan düz bir çizgi haline gelmektir. Kapalı bir daire de olabilir. Top/isim oyunu Her katılımcı adını söyler. Katılımcılardan birine top verilir ve topu bir diğerine onun adını söyleyerek atması söylenir. Eğer doğru ismi söylediyse topu tutan kişi bir başkası için aynısını tekrarlar, değilse topu atan kişiye top geri verilir ve tekrar ettirilir. Bu kişiye tek ayak üstünde durma gibi bir ceza verilir. Daha zor şekli- topu atacak kişi şimdiye kadar söylenen tüm isimleri tekrar eder. 8
BU KURS NEYLE İLGİLİ? Presentation available at the full version of the materials If a General Practice academic/teaching organisation wishes to run any of the Leonardo EURACT courses they must apply for permission to the European Academy of Teachers in General Practice and Family Medicine (EURACT). Application should be made to the EURACT secretariat (see www.euract.eu ) at least one month prior to the course. Course materials (either in English or in other project partner languages) will be released only after permission of EURACT has been granted. 9
İYİ BİR EĞİTİCİNİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR? Presentation available at the full version of the materials If a General Practice academic/teaching organisation wishes to run any of the Leonardo EURACT courses they must apply for permission to the European Academy of Teachers in General Practice and Family Medicine (EURACT). Application should be made to the EURACT secretariat (see www.euract.eu ) at least one month prior to the course. Course materials (either in English or in other project partner languages) will be released only after permission of EURACT has been granted. 10
Modül 2 Temel eğitim ve değerlendirme kuramı 11
MODÜL 2 Eğitim Teorisi ve Değerlendirme İÇERİK: Modül Başlık Tip Zaman 3s M 2.1 Eğiticiler için eğitim teorisi Etkileşimli sunum, ikili ve mırıltı grupları 2.1 30 M 2.2 Teoriyi uygulama öğrenmenin önündeki engeller Grup tartışması 40 M 2.3 Grup sunumu Genel tartışma 20 M 2.4 Değerlendirme deyince Mırıltı grupları ile giriş 5 M 2.5 Eğiticiler için değerlendirme teorisi Etkileşimli sunum 2.2 25 M 2.6 Öğrencimi değerlendirmede benim rolüm nedir? Mırıltı grupları ve genel sunum 10 M 2.7 Uygulama ortamında değerlendirme Grup çalışması (poster oluşturun) 40 M 2.8 Poster incelemesi Posterlerin incelenmesi 10 AMAÇLAR: 1. Aile hekimliği eğiticilerinin uygulanacak eğitim teorisini anlamalarını sağlamak. 2. Egzersizler aracılığı ile bu teorinin bileşenlerinin hemen uygulanması. 3. Eğitici eğitimi yöntemleriyle ilgili deneyim sahibi olma. 4. Değerlendirme metodolojisinin bazı temel kavramlarını anlama. 5. Tıp eğitiminde sık kullanılan değerlendirme yöntemlerini anlama. 6. Küçük grup çalışmasında NYKS (Nesnel Yapılandırılmış Klinik Sınav) durağı oluşturma alıştırması. 7. Yeni eğiticilerde bu fikirleri öğretme yeteneğini geliştirme. 12
YÖNTEMLER: Etkileşimli sunum İkili ve mırıltı grupları ile etkileşimli egzersiz Kolaylaştırıcı ile grup tartışması Ödev temelli küçük grup çalışması Grup çalışmalarının büyük grupta sunulması Poster sunumları TANIM: Katılımcılar bu oturumdan önce notları okumalıdır. Oturum eğiticiliğin genel teorik çerçevesiyle ilgili bir sunumla başlayacaktır. Bu sunum sırasında katılımı sağlamak için ikili ve mırıltı grupları şeklinde yapılacak ödevler verilecektir. Sunumdan sonra kısa bir soru cevap oturumu yapılacaktır. Bunun takibinde bir küçük grup çalışması yaparak öğrenme güçlükleri tartışılacak ve büyük grupta yapılandırılmış bir şekilde geri bildirim verilecek. Daha fazla bilgi dağıtılan notların grup çalışması bölümünde mevcuttur. Ara verildikten sonra bunları genel sunumda anlatacak bir sunucu belirlemeniz gereklidir. Bu oturumda zaman yönetimi yapılacaktır. Modülün bir sonraki kısmı temel değerlendirme dili ile ilgili mırıltl grupları tartışması ile başlayacaktır. Sonrasında değerlendirme yapmanın temel ilkelerini anlatan etkileşimli teorik sunum yapılacaktır. Bu sunumda bu konunun bu kursa sığmayacak kadar geniş bir konu olduğu da vurgulanacaktır. Daha sonra öğrencilerin/asistanların klik ortamda değerlendirmesinde eğiticinin rolü ile ilgili kısa bir mırıltı grubu tartışması yapılacaktır. Teoriyi pratiğe geçirmek için daha önceden hazırlanan öğretim planına uygun bir öğrenci (bildirilere bakınız) değerlendirme formunun hazırlanacağı bir grup çalışmasıyla devam edilecektir. Bu bir postere yazılarak bir grup üyesi tarafından diğer iki gruba aktarılacaktır. Her bir grup, diğer grupların sunucularına giderek posterlerini inceleyecek ve hakkında tartışacaktır (her biri için 5 dakika- kolaylaştırıcılar zaman tutmalıdır). Dağıtılan kurs notlarında karşılaşılabilecek zor konular ile ilgili bir tartışma bölümü ve deyimlerin açıklaması mevcuttur (daha önceki kurslarda istenmiştir!) 13
DEĞERLENDİRME: Kurs değerlendirme formu. Değerlendirme planının oluşturulması KAYNAKLAR: 1. Pereira Gray, D.J.P. (1986) A system of training for general practice; Occasional Paper 4: RCGP, London. 2. Knowles, M. (1973) The adult learner: a neglected species. Gulf Publishing Company, Houston. 3. Kolb, D.A. (1984) Experiential Learning; Prentice Hall, New Jersey. 4. Schon D. (1991)The Reflective Practitioner; Ashgate Publishing, Aldershot, 5. Neighbour R. (1996) The Inner Apprentice; Petroc Press, Newbury. 6. Brookfield S.D. (1986) Understanding and Facilitating Adult Learning; Open University Press, Milton Keynes 7. Miller GE The assessment of clinical skills/competence/performance; Academic Medicine 1990; 65: 63-67 8. Harden RM. Constructing multiple choice questions of the multiple true/false type. 9. Medical Education. 13(4):305-12, 1979. 10. Newble DI. Swanson DB. Psychometric characteristics of the objective structured clinical examination. Medical Education. 1988: 22(4):325-34. 11. Justin Allen, Aly Rashid What determines competence within a general practice consultation? Assessment of consultation skills using simulated surgeries British Journal of General Practice 1998; 48: 1259 1262 12. Campbell LM., Howie JGR, Murray TS. Use of Videotaped Consultations in Summative Assessment of Trainees in General Practice. British Journal of General Practice, 1995, 45: 137-141. 13. Thomson A.N. Reliability of consumer assessment of communication skills in a postgraduate family practice examination Medical Education 1994; 28: 146 150 DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN ÖNERİLER: The EURACT Educational Agenda, EURACT 2005. www.euract.org sayfasından indirilebilir. Swanwick, T. and Chana N. (2003) The Study Guide for General Practice Training, Radcliffe Medical Press, Oxford. An up-to-date teachers text book, which covers many of the areas described Jolly B. and 14
Grant J. (1997) The Good Assessment Guide, OUCEM, Milton Keynes Yöntemlerin sıralandığı basit rehber. KURS NOTLARI: Slayt kopyaları 2.1 ve 2.2 Öğretme egzersizleri ve grup çalışması talimatları Kurs Notu 1 - The Future of Vocational Training; Joint Committee on Postgraduate Training for General Practice, London 2002 den alıntı Kurs Notu 2 - Maslow and Neighbour hierarchies. Kurs Notu 3 Test tasarımı ile ilgili konular Kurs Notu 4 Değerlendirme terimlerinin dökümü GEREKLİ ARAÇLAR: Genel sunumlar için hazırlanmış, bilgisayarlı ve projeksiyonu olan oda Küçük gruplar için kağıt tahtası olan odalar Kağıt tahtası ve posterler için gerekli malzemeler 15
MODÜL 2 Eğitim Teorisi ve Değerlendirme Kurs Notları 2 ÖĞRETME EGZERSİZLERİ: İKİLİ TARTIŞMA Katılımcılara hemen yanlarında oturana dönmeleri ve biraz önceki bilgileri nerede kullanılabileceklerini tartışmaları istenir. Uzun bir sunumda, ara vermek için kullanışlı bir yöntemdir ve uzun yeni bir konuyu anlamaya çalışmak yerine katılımcıların belirli bir konuya odaklanmasını sağlar. MIRILTI GRUPLARI Katılımcıların yaklaşık dört kişilik gruplar oluşturarak kısa bir süre içinde bir ödev hazırlamasının istendiği bir tekniktir. Geri bildirim olmayabilir, buradaki ana amaç karşılıklı etkileşimi sağlamak ve odak noktasını değiştirmektir. Alternatif olarak gruplar birleşip aynı konular üzerinde çalışabilir. Çoğunda ne yapılacağı slaytlarla verilir. KOLB UN ÖĞRENME DÖNGÜSÜ Kendinizde deneyin basit bir öğrenme konusu belirleyin gömlek ütüleme, bisiklete binme vb. Dört basamağı uygulayın: 1. Deneyim 2. Refleksiyon (üstünde düşünme) 3. Deney 4. Kavramsallaştırma SÜREKLİ DEĞERLENDİRME GELİŞTİRİCİ MİDİR YOKSA DÜZEY ATLATICI MIDIR? Açıklaması olan bir basit evet/hayır cevabı var mı? 16
DAHİLİ KLİNİK DEĞERLENDİRME 1969 yılında Kraliyet Tabipler Akademisi (Londra) tarafından mezuniyet eğitimi değerlendirmesi için sınava tabi tutuldum. Uzun olgu m (30 dakika) 55 yaşındaki bir bayan hastanın öyküsünü almak ve muayenesini yapmaktı. Kendimi tanıtmamdan sonra hasta fısıldayarak 7 yaşımdan beri romatizmal ateşim ve mitral stenozum var. Burada diyastolik üfürümüm var (apeksi göstererek) ayrıca burada da duyuluyor (sol aksillasını göstererek). Ayrıntılı bir öykü aldım ve kısaca muayene ettim 30 dakika sonra sınavı yapacak son derece sakin görünüşlü kıdemli hekim göründü. Öykü ve muayene bulgularını anlatmaya başladım ama o sözümü kesip romatizmal ateş ve mitral stenoz tedavisi hakkında sorular sormaya başladı. Bu sınavın iyi tarafı nedir? Kötü tarafı nedir? Geliştirme önerileri? ÖĞRENCİMİ DEĞERLENDİRMEDEKİ GÖREVİM NEDİR? Bilgi ve beceri kadar tutumların da araştırılması GRUP ÇALIŞMASI TALİMATLARI M2.2 (40 DAKİKA) Bu oturum sırasında grup Eğitim Teorisi sunumunun son slaytındaki konu üzerinde çalışacaktır. Bir öğrenciyle yaşadığınız bir sorunu düşünün (yöneticiler lütfen grup bir konu bulamazsa diye bir örnek düşünün) Öğrenmedeki zorluklar nelerdir? Gelecekte neleri farklı yapmayı düşünürsünüz? Nereden bileceksiniz (başarılı olduğunuzu)? Size verilen zaman içinde tartışabileceğiniz kadar çok sorunu konuşun ve yukarıdaki üç noktayı açıklayan geri bildirim sunumu için hazırlanın. Sunum yapmak üzere bir sunucuya ihtiyacınız var. M 2.7 (40 DAKİKA) Bunun takibinde teorinin pratiğe dökülmesini sağlamak amacıyla altı aydır yanınızda eğitim gören bir öğrenciniz için bir değerlendirme planı (sözlüğe bkz.) yapmanızı isteyen bir grup ödevi verilecektir. Grup bunları poster olarak kaydedecek ve büyük gruba sunacaktır. Posterin yanında 17
durarak diğer iki gruba sunumu yapacak bir kişi belirlenmelidir. Grubun kalanı diğer posterleri inceleyecektir (zaman sınırı konmalıdır). Bu çalışma için önerilen basamaklar Amaç hangi aday grubu (ipucu en basiti 1 yıllık aile hekimliği öğrencisi), geliştirici mi, düzey atlatıcı mı, hangi kararlar, puan mı seviye mi? işlem boyunca beraber çalışılarak bir karara bağlanmalı. Gruba yapacağı değerlendirme için en uygun yöntemi seçmesi gerektiğini hatırlatın. Bir NYKS durağı, bilginin ölçülmesi için boşa harcanan zamandır. İçerik alanları buradaki ana nokta hangi yeterlilikleri değerlendirmeye çalıştığınızdır. (ipucumüfredat ya da öğrenme planınıza bakın ne öğretmeye çalışıyorsunuz? Yöntemler ölçmek istediğiniz alan için en iyi yöntemi seçin ve seçiminizin nedenini açkıklayın. Eğer bilgiyi ölçmek istemiyorsanız ÇSS kullanmayın sizin öğrettiğiniz şey bu muydu? Klinik beceri ile ilgili bir şey öğrettiniz mi? Davranışı mı sınamak istiyorsunuz? Geçerlilik tüm değerlendirme planını bir araya getirin. Grup planının her bileşenini ve bütün olarak testin başarısını kontrol edin. Bu süresinde bitirebilmek için zor bir görevdir ve her aşamayı teker teker derinlemesine gitmektense bütün halinde gitmek daha kolaydır, basit tutun. 18
MODÜL 2 Eğitim Teorisi ve Değerlendirme Kurs Notları 1 ( The Future of Vocational Training den alıntıdır. JCPTGP in England in 2002 de yayınlanan bir çalışma grubunun raporudur; slaytlardan birinin temelidir) Yetişkin eğitim ilkeleri Bu not konuyla ilgili güncel geniş yayınların ve mezuniyet sonrası eğitim ve profesyonel eğitim teorilerinin ve uygulamalarının inceleneceği yer değildir. Ancak bu yayınlardan aşağıdaki anahtar ilkeler belirtilebilir (1,2,3,4,5,6) Öğrenme öğrencinin kendi deneyimleri üzerinde düşünerek kendi kendine öğrenmesini amaçlamalıdır. Öğrenme öğrenenin ileride uygulama yapacağı ortama benzer bir ortamda gerçekleştirilmelidir. Öğrenenler mesleki olarak örnek olabilen ve öğrenme için kolaylaştırıcı rol üstlenebilen kişisel yol gösterici ya da eğitim danışmanı tarafından desteklenmelidirler. Bu kişi öğrenende zaman içinde bağımsızlığı teşvik etmelidir. Öğrenme deneyimler üzerinde uygulama bağlamında dikkatle ve gerektiğinde yönlendirilerekdüşünme temelinde olmalıdır. Öğrenenler kendi öğrenme şekillerini ve mesleki gelişimlerine etkisini araştırmak için korunaklı bir alana ihtiyaç duyarlar. Öğrenenler birbirinden farkılıdır ve bu yüzden farklı öğrenme hızları, farklı stilleri vardır ve eğitim planı bu durum göz önüne alınarak düzenlenmelidir. Öğrenme öğrenenler her basamağa aktif olarak katıldıklarında, gereksinimlerini bildirdiklerinde, programlarını planlayıp tamamladıklarında ve son olarak da yaptıklarını değerlendirdiklerinde oluşur Değerlendirme yöntemleri bireysel öğrenmenin genel ve özel bileşenlerini geliştirmenin yolunu aramalıdır. Kaynaklar 1. Burns R. The Adult Learner at Work. Business and Professional Publishing, Sydney 1995. 2. Tennant M. Physiology and Adult Learning. Routledge. London 1998. 19
3. Schon D A. The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. Ashgate Arena. New York 1983. 4. Neighbour R. The Inner Apprentice: An awareness central approach to Vocational Training for General Practice. Kluwer Academic Publishers 1992. 5. Havelock P. Hasler J. Flew R. McIntyre D. Schofield T. Toby J. Professional Education for General Practice. OUP. Oxford General Practice series 31. 1995. 6. Kaufman D, Mann K V, Jennett P. Teaching and Learning in Medical Education: How Theory Can Inform Practice. ASME 2000. 20
MODULE 2 KURS NOTLARI 2 MASLOW UN HİYERARŞİSİ KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME GEREKSİNİMLERİ Kendi potansiyelinin farkına varma Kendini gerçekleştirme Kendini ifade Kendine değer verme Kendine saygı Kendine güven DEĞER VERİLME GEREKSİNİMLERİ Değer Statü Onaylanma Takdir Fark edilme AİT OLMA GEREKSİNİMLERİ Sevgi Yakınlık İlgi Güvenecek birisi Dostluk Arkadaşlık Şükran duyulma GÜVENLİK GEREKSİNİMLERİ Sınırlar Öngörülebilirlik Stabillik Isınma ve barınak Güvenlik Kökler Korku ve endişeden uzak olmak PSİKOLOJİK GEREKSİNİMLER Cinsel ilişki Uyku Normal fizyolojik değerler Yeme ve içme Oksijen Şekil 9. 1 Maslow dan sonraki insan ihtiyaçları hiyerarşisi 21
OTONOMİ Kendi sürekli eğitiminin sorumluluğunu alır Öğrenci ve müdürün iletişimini başarılı bir şekilde sağlar İş doyumu içim yollar bulur ve sürdürür Kendi ilgi alanını keşfeder, seçer ve yürütür Amaç, bedel, yönü hisseder KENDİNE DEĞER Öğrenci rolünden dolayı rahat ve kendini baskı atında hissetmez Konsültasyonlarda kendisini rahtaça kullanabilir (Balint-gibi) İş ve özel hayatını dengeleyebiir İdeal doktor rolüne aşırı bağımlı olmaz Belirsizliği, yetersizliği ve arada olan hataları hoşgörür Kendi eğitim programını uygular ve organize eder Klinik olarak bilgili ve güncel olmaya özen gösterir Kendi güçlü ve zayıf yönlerinin farkındadır Öğretmenine öneride bulunabilir, meydan okuyabilir ve eleştirebilir Öğretmen öğrenci ilişkisinde duygusal aktarımın farkındadir FARK EDİLME Yeni fikir ve tecrübelere açlık Kendi gereksinimlerinin ve motivasyonlarının farkında ve göstermeye istekli Gizli gündemler, görüşme becerileri, doktor hasta ilişkisi gibi belirsizliğin egemen olduğu konularla ilgilenir Övgü ve eleştiriyi kaldırabilir Hastaların kişisel olarak izlenmesini çekici bulur Eğiticinin onayına gerek duymayan GÜVEN Birinci basamak ekibi tarafından kabul edilen ve onlara katkıda bulunur Diğer ekip üyelerinin arasında katılabilir Sorumluluk almayı ister: duruma el koyabilir Psikolojik ve sosyal tanıları koyup yönetebilir Klinik kör noktaları fark eder ve düzeltir Hafif ve atipik hastalıklarla başaçıkabilir Eğiticisi ile kenetli dir GÜVENLİK Eğiticinin yardım ve desteğinin varlığı Yardım isteme yeteneği ve isteğine sahip olması Kitap ve bilgi kaynağı varlığı Acil ve basit fiziksel hastalıklarla başa çıkma yeteneği Temel klinik bilgi ve beceri VARLIĞINI SÜRDÜRME Program; ayrılmış zaman Kendi odası, masası ve malzemeleri Reçete, rapor ve formların kullanımını, yerel coğrafyayı, tıbbi olanakları, servisleri, telefon numaralarını bilme Ofisle ilgili düzenlemeleri, ekibin adını bilme Meslek dışı kaygıları bulunmama örn.sağlık, para, kişisel Şekil 9.2 Eğitimde zorunluluklar hiyerarşisi iç müfredat 22
MODÜL 2 Değerlendirme Teorik kavramlar bazı kişisel düşünceler Standart oluşturma Bu düzey atlatıcı bir değerlendirme ise (örn. Geçme/kalma) sınavı uygulayan bir standart belirlemelidir. Bu en basit olarak belirlenen standartta geçmesi olası öğrencilerin oranına göre ( akran karşılaştırması olarak isimlendirilir) ya da her adayın başarması gereken gereken yeterlilik kanıtının belirlenmesi ( ölçüt belirleme olarak isimlendirilir) ile yapılabilir. Gerçek geçme/kalma standardı çeşitli yollarla belirlenebilir ancak genelde sınavdan sorumlu yapı tarafından belirlenmiş bir uzman grubu bulunur. Bu grup sınavın uygulandığı alanı anlayan ve deneyim sahibi olan kişilerden (örn. Aile hekimleri aile hekimleri tarafından sınava tabi tutulmalı) oluşmalı, psikometride deneyimli olmalı, hatta ideal olarak adayları öğretmenleri ve hastaları içermelidir. Tüm yeterliliklerin sınavı Tüm alanları aynı anda sınayan bir sınav maliyeti azaltma ve zaman kazandırma avantajına sahiptir. Ne yazık ki böyle değerlendirmeler karışıktır ve bu karışıklık tıpta uzmanlık eğitimi sonunda yapılan değerlendirilme sınavi gibi alan genişledikçe artar. Bir alandaki geçerlilik ve güvenilirlik diğer alanda doğru olmayabilir. Bunu aşmanın bir yolu aile hekimliğindeki hasta görüşmesi gibi adayın esas işi üzerine yapılandırılmış sorular hazırlamaktır. Video kaydı ya da simüle hasta kullanan yöntemler gelişmeye başladı ancak yine de belli klinik alanlarda kullanılmaktadır. Çalışma yerinde sürekli performans gözlemi zamanla daha geçerli hale gelmiştir ancak güvenilirliği azdır. Disiplinin karmaşıklığı Aile hekimliği; yaş, cinsiyet ya da kişinin herhangi bir özelliğine bakılmaksızın kullanıcılarına açık ve sonsuz ulaşılırlık sunan, sağlık sistemiyle ilk temas noktasıdır. Bu Avrupa Tanımı nın ilk özelliğidir ve aile hekiminin işinin karmaşıklığını açıklar. Bir değerlendirme formu hazırlarken bu aktivite genişliği gözetilmelidir. Her adayda bazı kilit yeterliliklerin değerlendirilmesi gerekli olmakla birlikte uygulama alanının tamamının değerlendirilmesi mümkün değildir. Bu değerlendiriciler için temel zorluklardan birisidir. Her adayın kalp hastalığına tanı koyuşunu göstermesini beklemeli miyiz? Bu sadece yetişkinlerde mi olmalı yoksa çocuk hastaları da içermeli mi? Yetişkindeki kalp hastalığının tanısını koyabiliyor olması yenidoğanda 23
da tanıyabileceği anlamına gelir mi? Amaçla yöntemi denkleştirmek Herhangi bir değerlendirme işlemi geliştirirken sınavı yapacak kişi ilgili konularda kullanılacak araçların uygunluğu konusunda dikkatli olmalıdır. Çok sık kullanılan yöntemlerin kullanılma nedeni yöntemin yeterliliğinden çok gelenekler ve kurumsal tarihtir. Örneğin İngiltere de sürücü belgesi almak için bir yazılı sınav ve bir de uygulama değerlendirmesi yapılmaktadır. Eğer amaç diğer sürücülerin yoldaki güvenliğini sağlamaksa yazılı değerlendirmenin anlamı nedir? Amaç yeni sürücülerin yol işaretlerini anlaması ve böylece uygun hareketi yapmalarını sağlamak mıdır? Daha pahalı olan uygulama testi sırasında zaman kazanmak mıdır? Uygulama sınavına gireceklerin sayısını kısıtlamak mıdır? Hepsi geçerli sebepler olabilir ancak sınavın yapısını belirlemede önemli olan sınavın amacını bilmektir. Sınav örüntüsü ile ilgili sorunlar Diğer bir yön de sınavın neyi değerlendireceğini belirlemektir. Amaç geçme standartına ulaşıldığının sınanması mıdır örn. adaylar geçer ya da kalır. Buna alternatif olarak güvenilir bir sıralama yapılarak ilk on belirlenebilir ya da yetenek ve üstünlüklere göre ayrım yapılabilir. Sağlık mesleklerinde daha ileri sorunlar görülebilir hangi sonuç hastanın güvenliğini sağlar. Eğer bir aday her şeyi çok iyi uyguluyor ancak bir cevabıyla hastanın ölümüne neden olacak bir işlem uyguluyorsa bu aday sınavda kalmalı mıdır? Ya da bir aday ölümcül bir hata yapmıyor ancak yeterli uygulamayı yapamıyorsa? Benzer şekilde adayın bilgi düzeyi mükemmel ama iletişim kuramıyorsa? Kişilerarası yetenekleri sınamalı mıyız yoksa tıbbi programlara kabul etmede bunlara göre mi davranmalıyız? (kanıtlar bunun olmadığını görteriyor). Son olarak dahili bir disiplinde bu alanın tüm klinik durumlarını sınayabilir miyiz aile hekimliğinde dermatoloji, aile hekimliğinde oftalmoloji, aile hekimliğinde kardiyoloji ya da birindeki başarıyı diğerlerinde de geçerli mi kabul etmeliyiz? Bilgi, beceriler (tıbbi ve kişilerarası) ve tutumlar pek çok yolla araştırılabilir ve bir matriks üzerinde işaretleme gibi (aşağıda gösterilmiştir) farklı değerlendirme araçları kullanılarak tüm ana hedeflerin kapsandığı gösterilebilir. Aile hekimliği için sentezleyiciler, bütüncül hekimler olarak rolümüzü hatırlamalı ve değerlendirme yöntemlerimizin bu alana uygun olduğundan emin olmalıyız. Professor Justin Allen Nisan2008 24
MODÜL 2 Değerlendirme Terimler Dizgesi SÖZLÜK Bu değerlendirmede sıkça kullanılan terimlerin kişisel çalışmada kullanılmak üzere tanımlarını içeren bir listedir. Bunlar basitçe açıklanmış olup bazılarının alt başlıkları da mevcuttur. Bu tek başına bir çalışma alanıdır. Ayrıca şu da bilinmelidir ki değerlendirme konusunda uzman iki kişi bir araya gelse bu sözcüklerin tanımları ile ilgili en az üç farklı fikir ortaya koyarlar! Bu listedekiler değerlendirme alanında anlamanız gereken en önemli terimleri içerir. Tamamlanmış bir listeden çok daha ileri çalışmaları teşvik etmek için anımsatıcı notlar olarak hazırlanmıştır. Kilit terimler Değer biçme Genelde çalışma ortamında yapılan geliştirici değerlendirmede, değerlendirme yapılan alanda kişinen bireysel gelişimine katkı sağlamak amacını değerlendirme Kabul edilir performans kriteri Adayların değerlendirilmesinde, meslekdaşlar arasında en güncel olarak kabul edilmiş davranış ve uygulama modelini standart olarak kabul ederek kullanma yöntemi Uygulamalı bilgi testi (UBT) Çoktan seçmeli sınavın bir çeşidi olan; adaylara basamaklı bir senaryo verilerek her basamakta soruların sorulduğu bir değerlendirme şeklidir. Yanıta göre adayın bir basamakta farklı yollara girebilmesi mümkündür. Bilgiyi test etmesinin yanında klinik mantıkve hasta yönetimi bilgisi de gereklidir. GES in varyantıdır (bk. aşağı). Değerlendirme Birey hakkında bir yargıya varılabilmesi için yeterlilik veya performansı ile ilgili kanıtların sistematik olarak toplanmasıdır. Değerlendirme yöntemi, süreci, aracı, gereci Çoğunlukla eş anlamlı olarak kullanılsa da yöntem ve süreç doğru olarak değerlendirmede kullanılan etkinlik gruplarını tanımlamak üzere kullanılır. Araç ve gereçler ise daha çok değerlendirme için kanıt toplama etkinliklerini ifade eder. Denetim Ayrıntılı Plan Tıbbi bir alandaki hasta bakımını/doktor performansını geliştirmek için bu alanda sistematik gözden geçirme. Buradaki bağlamda müfredatın hedeflerine ulaşıldığını anlamak için tüm test yöntemlerini, içeriklerini, zamanlamaları ve testin sıklığını içe- 25
ren genel değerlendirme planını fade eder. Olgu odaklı tartışma (OOT) İBD nin bileşenidir öğreten ve öğrenenin bir olgu üzerine yapılandırılmış ve puanlanmış tartışmasıdır. Klinik sınav Alandaki hastanın bakımını sağlamak için gerekli klinik becerinin edinildiğini araştıran sınav. Yeterlilik Miller terminolojisi kullanarak NASIL YAPILDIĞINI GÖSTERİR bir test sırasında bilgi ve beceriyi uygulayabildiğini gösterir. Kendine güveni değerlendirme ölçeği Bunlar öğrenme gereksinimlerini belirlenmesinde kullanılır. Büyük bir listede var olan konularda kendine güveni açısından kullanıcının 0 ile 5 arasında puanlaması istenir. Bunlar öğrencinin kendi kendine veya eğiticisi ile birlikte bir öğrenme planı hazırlaması için kullanılabilir. Sürekli değerlendirme Geliştirici ya da düzey atlatıcı herhangi bir değerlendirmenin örneğin işyerinde belli zamanlarda tekrarlanarak yinelenmesi. Referans kriteri Müfredatta öğrenilmesi şart koşulan konuları standart olarak kabul ederek yapılan değerlendirme. Eğer müfredat tüm öğrencilerin kardiyopulmoner resüstasyonu bilmesini istiyorsa bunu yapamayanlar kalır. Eleştirel okuma Geçme notu Klinik bir araştırmayı danışman veya akranlarla okuyarak içindekileri anlatma ve/ya tartışmak. Adayların geçme veya kalma puanı. Becerilerin İBD nın bir bileşenidir aday bir eğitici tarafından pratik işlem Doğrudan izlemi yapılırken izlenir örn. Kan alma, karın muayenesi (BDİ) Alanlar Son nokta Yazılı sorusu Değer belirleme Sınavdan sorumlu yapı hangi becerilerin sınanacağı, kimin gözlemci olacağı ve yeterlilik kararı için kaç gözlem yapılacağı konularında karar verir. Değerlendirilen uygulama ve yeterlilik alanlarını anlatan terim. Eğitim programı veya ortamı bitiminde yapılan değerlendirmelerin sonucu; geliştirici veya düzey atlatıcı olabilir. Bir sorunun belirli bir zaman içerisinde anlatım şeklinde yanıtlandığı, pek çok resmi sınavda uygulanan geleneksel değerlendirme (örneğin üç soruyu üç saatte tamamlayın). Özellikle işyerinde yapılanlar başta olmak üzere sıklıkla değerlendirme 26