vitaminler ve mineraller 1 ila 5 yaş arasındaki çocuklar working in partnership
Sağlıklı bir diyet için her gün çocukların büyümeleri ve gelişmeleri için gereken tüm besinleri içeren çeşitli gıdalar almaları gerekir. Dolayısıyla: Çocuğunuza günde 4-5 porsiyon meyve ve sebze vermeye çalışın. Vitaminlerin bir kısmının yok olmaması için meyve ve sebzeleri fazla pişirmeyin. Bütün ana ve ara öğünlerde bir miktar ekmek, pilav, patates, makarna veya nişastalı başka gıdalardan verin. Bunlar çocuğunuzu iyi doyurup büyümesinin yanı sıra oynaması için de enerji verir. Çocuğunuza günde iki kez et, balık, yumurta, baklagiller ve diğer protein türlerinden verin. Eğer emzirmiyorsanız çocuğunuzun içecek olarak ya da diğer gıdalar içinde 600 ml süt, ya da kalsiyum içeren başka gıdalardan alması gerekir. Sağlık Bakanlığı 1-5 arasındaki tüm çocukların yiyeceklerden aldıkları A,C ve D vitaminlerine ilave olarak vitamin almaları (vitamin damlası) almasını tavsiye etmektedir. Emzirilen bebekler ve 500ml daha az devam sütü tüketen bebeklere vitamin desteğine 6 aylıkken başlanmalıdır. Fazla verilmesi durumunda bebeği hasta edebileceğinden vitaminlerin tavsiye edilen dozda verilmesi son derece önemlidir. Düşük gelirli aileler için bu vitaminler Sağlıklı Başlangıç Programı kapsamında 5 yaşına kadar ücretsizdir. Daha ayrıntılı bilgi için Aile Hekiminiz ya da ziyaretçi sağlık memurunuz ile bağlantı kurun. Aileler Aile Hekimleri ya da ziyaretçi sağlık memurlarından daha ayrıntılı bilgi alabilirler. Fazla verilmesi sorunlara yol açabileceğinden vitaminlerin tavsiye edilen dozda verilmesi önemlidir. Aşağıdaki bilgilerde beş yaşından küçük çocukların diyetlerinde düşük olabilecek temel besinlerin bir özeti sunulmaktadır.
A Vitamini Bağışıklık sisteminde önemli rol oynaması nedeniyle genellikle A vitamininin ʻantienfeksiyonʼ vitamini olduğu söylenir. Büyüme için zorunlu olup loş düşük ışıkta ve gece görmeye yardımcı olur. Ayrıca, kalp rahatsızlıklarına ya da kansere yol açabilecek olan hücre hasarlanmalarına karşı koruma da sağlar. A vitamininin çok az ya da çok fazla olması sorun yaratabilir. Bütün çocukların yaklaşık yarısının diyetlerindeki A vitamini miktarı yeterli olmayabiliyor. Bu nedenle, beş yaşından küçük bütün çocuklar için A vitamini içeren vitamin damlaları tavsiye edilmektedir. Ancak, tavsiye edilen miktardan fazla vitamin damlası verilmemesi gerekir. Çünkü A vitamininin çok yüksek miktarlarda alınması karaciğer ve kemik hasarı, saç kaybı, çift görme, kusma ve baş ağrılarına neden olabilir. A Vitamini içeren gıdalar Karaciğer* Karaciğer sosisi/pâté* Havuç Ispanak Tatlı patates Kırmızı biber Mango Kantalup kavunu Kuru kayısı Nektarin Şeftali Kuş üzümü Kayısı Tere Domates Lahana (kara) Brokoli Brüksel lahanası Çalı fasulyesi Bakla Margarin Tereyağı Peynir Böbrek Konserve somon Ringa balığı Yumurta Kış kavunu Kuru erik Portakal Süt mısır Bezelye Tam yağlı süt * Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir. D Vitamini
C Vitamini Sağlıklı kemikler ve dişler için, kalsiyumla birlikte çalışan D vitamini gereklidir. D vitamini eksikliği, kemik ağrısı ya da yumuşaklığı ve kas zayıflığıyla birlikte eğri bacaklara neden olan raşitizme yol açabilir. D vitamini eksikliği olan bir çocuk, genellikle bitkin ve aşırı halsiz olur. D vitamininin ana kaynağı, cildin gün ışığı görmesidir. Kemikleri hızla büyümekte olduğundan ve yeterli gün ışığı almayabildiklerinden, özellikle altı aylıktan üç yaşa kadar olan bebek ve çocuklar, yeterli D vitamini almama riski altındadır. D vitamininin bulunduğu gıdalar çok olmayıp, küçük çocukların sadece diyetlerinden yeterli D vitamini almaları zordur. Üç yaşından sonra çocuklar, Nisan Eylül aylarında düzenli olarak dışarıda zaman geçirebildikleri takdirde genel olarak yeterli miktarda D vitamini alabilirler. Sağlık Bakanlığı tarafından beş yaşa kadar çocukların D vitamini damlaları şeklinde D vitamini takviyesi almaları tavsiye edilmektedir**. D vitamini içeren gıdalar Takviyeli kahvaltı gevreği Sardalye, ateş balığı, taze ton balığı, konserve veya taze somon, ringa balığı gibi yağlı balıklar Yumurta Karaciğer* (Tavuk karaciğeri dışında) Karaciğer sosisi/pâté* D vitamini takviyeli margarin Tavuk karaciğeri* Mayalı içecekler * Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir
Folik Asit Folik asit, vücuttaki birçok önemli fonksiyon için zorunlu olan bir vitamindir. Folik asit eksikliği, özel bir kansızlık (anemi) türüne yol açabilir. Hamile bir kadında folik asit eksikliği, bebekte spina bifida sorunu olmasına yol açabilir. Gıdaların uzun süre ısıtılması, örneğin fazla pişirilmesi ya da uzun süreler sıcak tutulması sonucu folik asit kısmen yok olur. Folik asit içeren gıdalar Takviyeli kahvaltı gevreği Karaciğer* Ispanak Maya ekstresi Yeşil yapraklı sebzeler Lahana Brüksel lahanası Brokoli Bezelye Portakal Kavun Böbrek Kepekli ekmek/un Wheat bisks Karnabahar Dana eti Çalı fasulyesi Domates Yabani havuç Patates Yeşil yapraklı salata Ake Yer fıstığı * Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedirvitamin C
C Vitamini C vitamini, hastalıkların önlenmesi ve sağlığın korunması için önemlidir. Kemik, diş, cilt ve tendonlarda kullanılan kolajen üretimi için vücuda C vitamini gereklidir. Yaraların iyileşmesi için de önemlidir. C vitamini ayrıca hücre ve dokuların hasarlanmasını da önleyebilir. Aksi takdirde bu hasarlar kansere yol açabilir. C vitamini ile demir aynı öğünde birlikte alınırsa, C vitamini vücudun demir emilimine yardımcı olabilir. Çocukların üçte birinde C vitamini eksikliği olup; bunun başlıca nedeni yeterli meyve ve sebze yememeleridir. C vitamini içeren gıdalar Kuş üzümü Portakal (ve portakal suyu) Çilek Konserve guava Yeşil otlar Yeşil ve kırmızı bibe Brokoli Lahana Karnabahar Ispanak Domates Brüksel lahanası Tere Kivi Mango Greyfurt Patates Taze baklagiller Bezelye Satsuma Elma Nektarin Şeftali Ahududu Böğürtlen
Kalsiyum Kemik oluşumu ve gelişimi, beyinden vücuda mesajlar iletilmesi, kasların çalışması ve başka birçok vücut fonksiyonları için kalsiyum gereklidir. Beş yaşından küçük çocukların çoğu bol süt içtiklerinden yeterli miktarda kalsiyum alırlar. Anne sütü ya da süt mamulleri (süt, yoğurt, peynir ve benzeri) almayan çocukların yeterli kalsiyum almalarını; örneğin kalsiyum takviyeli soya içeceği içmelerini sağlamak önemlidir. Kalsiyum eksikliği, sonraki yaşlarda osteoporoza (cam kemik hastalığına) neden olabilir. Kalsiyum içeren gıdalar Yeşil yapraklı sebzeler Sardalye Peynir Tofu Ateş balığı (pilchards) Yoğurt Süt (her türü) Kalsiyum takviyeli soya, pirinç ya da yulaf içeceği Krem peynir Susam Tahin Fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişler*** Brokoli Konserve somon Müsli Ekmek Bezelye Baklagiller Mercimek Kuru meyve*** Portakal Yumurta sarısı Ravent (Rubarb) ** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara kırılmamış kuruyemiş vermeyin. ***Kurutulmuş meyveler diş çürümesini engellemek için ara öğün ya da yemeğin parçası olarak verilmelidir. Çocuklara kuru meyve verirken boğulma riskini gidermek için kuru meyvenin yumuşayıncaya kadar pişirildikten ya da küçük parçalara ayrıldıktan sonra verilmesi oldukça önemlidir
Demir Demir, birkaç vücut fonksiyonu için zorunlu olup, kanda oksijenin taşınması için gereklidir. Demir eksikliği, vücudun tüm ihtiyaçları için yeterli miktarda oksijenin kan tarafından taşınamaması demek olan anemiye neden olur. Bu nedenle, demir eksikliği olan çocuklar, aktif olmayıp genellikle aşırı halsiz olurlar. Çoğu kez soluk ve yorgun olurlar. Büyüme ve kilo almaları iyi olmayabilir, dikkatlerini toplamakta zorlanabilirler ve iştahları az olabilir. Demir eksikliği, beyin gelişimini ve davranışları da etkileyip daha sonra okulda başarılı olmayı güçleştirebilir. Britanyaʼda çocukların çoğunun aldığı demir miktarı az olup, neredeyse beşte birinde ise çok azdır. İnek sütüne çok bağımlı olan çocuklarda, demir eksikliği riski daha çok olur. İnek sütünde demir az olup, çocuk, demir bakımından zengin gıdalar yerine sütle doyabilir. Çocuğunuza çeşitli gıdalardan yararlanabilme olanağı tanıyabilmek için, ana öğünler sırasında değil de, ana öğünlerden sonra süt içirmeye çalışın. Bol et, tavuk, balık, sebze ve meyve içeren bir diyette yeterli miktarda demir bulunur. Çocuğunuz et ya da balık yemiyorsa, tahıllı gıdalar, baklagiller, ince öğütülmüş fındık, fıstık, ceviz, sebze ve meyve gibi farklı gıdalar içeren bir diyete sahip olmasına dikkat edin. Sebze ve tahıllardan sağlanan demirin vücutta emilimi daha zor olmakla birlikte, emilim miktarını arttırmanın yolları mevcuttur: C vitamini vücudun demir emilimine yardımcı olur. Örneğin, demir takviyeli bir kahvaltılık gevrekle bir parça meyve yemek demir emilimine yardımcı olur. Et de diğer gıdalardan demir emilimine yardımcı olur. Çay ve kahvedeki tannik asit demir emilimini azaltabilir. Bu içecekleri çocuğunuza gıdalarla birlikte vermemekte yarar vardır.
Demir içeren gıdalar Takviyeli kahvaltılık gevrek Böbrek Karaciğer* Karaciğer sosisi/pâté* Kuzu yüreği Tüm kırmızı etler (taze, konserve veya donmuş): dana, kuzu, domuz Kepekli pide, kepekli ekmek gibi kepekli ürünler Sardalye, ateş balığı, uskumru, somon, taze ton balığı, ringa balığı gibi yağlı balıklar Nohut, soya fasulyesi, kuru fasulye konservesi gibi baklagiller Mercimek, dahl Ispanak, lahana, yeşil otlar gibi yeşil yapraklı sebzeler Brokoli, bezelye, çalı fasulyesi, bakla gibi diğer yeşil sebzeler Kayısı, kuru üzüm, çekirdeksiz kuru üzüm, hurma, incir gibi kuru meyveler*** Beyaz ekmek Kuş üzümü Sosis Tavuk, hindi: açık renkli etlerde (göğüs) ancak az miktarda demir bulunurken, koyu renkli etlerde (but) daha fazladır Yumurta (iyi pişmiş olmasına dikkat edin) Tofu Fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişler***, yer fıstığı ezmesi (çocuğunuzun yer fıstığına alerjisi yoksa) * Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir ** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara kırılmamış kuruyemiş vermeyin. ***Kurutulmuş meyveler diş çürümesini engellemek için ara öğün ya da yemeğin parçası olarak verilmelidir. Çocuklara kuru meyve verirken boğulma riskini gidermek için kuru meyvenin yumuşayıncaya kadar pişirildikten ya da küçük parçalara ayrıldıktan sonra verilmes
Çinko Vücuttaki bütün organların fonksiyon görmesinde çinko büyük rol oynar ve hormon insülininin vücudun enerjisini kontrol etmesine yardımcı olur. Çinko, ayrıca bağışıklık sisteminde A vitamini ile birlikte ve de yaraların iyileşmesinde de rol oynar. Beş yaşından küçük çocukların yarıdan fazlasında çinko eksikliği olabiliyor. Çinko içeren gıdalar Karaciğer* Böbrek Yağsız et Konserve dana eti Beykın Jambon Tavuk Konserve sardalye Karides Tofu Tam taneli kahvaltılık tahıl ürünleri Fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişler*** Sosis Soğuk pişmiş et Konserve ton balığı Ateş balığı Yumurta Süt Peynir Baklagiller Mercimek Kepekli ekmek Sade patlamış mısır Susam * Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir ** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara kırılmamış kuruyemiş vermeyin.
Lif Lif, sebze ve tahıllı gıdaların bağırsaklarda parçalanmayan kısmıdır. Lif, kabızlık ve başka bağırsak sorunlarının önlenmesi için çok önemlidir. Kabızlığa çocukların diyetindeki lif ve sıvı eksikliği, duygusal üzüntüler ve rutindeki değişiklikler neden olabilir. Kabızlık, çocuğun daha fazla su içmeye teşvik edilmesi ve çocuğa lif bakımından zengin gıdalardan biraz daha fazla verilmesi ile geçebilir. Çocuğunuz lif bakımından zengin gıdalardan daha fazla alıyorsa ya da çocuğunuzun kabız olduğu görülüyorsa, bol bol sıvı alması çok önemlidir. Beş yaşından küçük çocuklara asla ham kepek verilmemelidir, yoksa karın şişliği ve gaza neden olabilir ve bebeklerin karnının doymasına neden olup diğer önemli besinlerin alınmasını sınırlar. Küçük çocuklara lif için diğer önemli besinleri almasını sınırlayan ham kepekli kahvaltı gevreği yerine meyve ve sebze verin. Lif içeren gıdalar Lapa ya da yulaf Bran Flakes, Wheat Bisks, Shreddies, Shredded Wheat, Sultana Bran gibi tahıllı ya da tahıl özlü kahvaltılık gevrekler, Kepekli ekmek Kuru fasulye konservesi Barbunya, nohut ve benzeri gibi baklagiller Mercimek Kuru meyve *** Lapa ya da şekersiz yulaf gevreği (kuruyemişsiz) Müsli Kepekli makarna Kahverengi ekmek Lif katkılı beyaz ekmek Kabuklu fırın patates Tatlı patates Bakla Taze veya donmuş bezelye Süt mısır Brokoli Brüksel lahanası Quorn Böğürtlen Kuru hurma*** Badem ve fındık** Puffed wheat cereal Kahverengi pirinç Pizza Patates Yam (bir çeşit tatlı patates) Humus Bezelye Lahana Havuç Plantain (bir çeşit muz) Muz Mango Kuru üzüm Ayçiçeği çekirdeği Patates cipsi * Karaciğer, karaciğer pâté dahil, A vitamini bakımından çok zengin olup, çok miktarda alındığında zararlı olabilir. Çocuklara bu gıdaların haftada birden fazla verilmemesi tavsiye edilir. *** Boğazlarına takılabileceğinden beş yaşındaki küçüklere fındık, fıstık, ceviz gibi kuru yemişler tam taneli olarak verilmemelidir
Cambridge Education @Islington Yararlanılan Kaynak: Caroline Walker Trust, Eating Well for Under-5s in child care Practical and nutritional guidelines, 2nd Edition (www.cwt.org.uk) Photographs in this leaflet were taken at Rosedale Early Years Centre by Tessa Hallman and at Kate Greenaway Nursery School and Children's Centre by Lottie Davies. If you would like more copies of this leaflet, or copies in another language or large font please contact: Children s Information Service Telephone: 020 7527 5959 Email: cis@islington.gov.uk For further information please contact your local children's centre or health visitor This leaflet is also available in English, Somali, Bengali, Arabic, Spanish, French and Albanian.