7. ÜNİTE - Beslenme İlkelerini Fiziksel Aktivite Programına Uygulamak. Bölüm -2- Beslenme ve sindirim ile ilgili kavramlar

Transkript

1 Mikro Besinler Vitaminler ve Mineraller Makro besin maddelerine oranla çok daha az miktarlarda ihtiyaç duyulmaları nedeniyle vitamin ve mineraller mikro besin maddeleri olarak adlandırılır. Bununla birlikte, diyetimizde küçük miktarlarda bulunmalarına rağmen özellikle kimyasal reaksiyonların gerçekleştirilmesinde vitamin ve mineraller anahtar roller üstlenirler.

2 Mikro Besinler Vitaminler Vitaminler vücudun çok küçük miktarlarda ihtiyaç duyduğu kalori içermeyen yaşamsal besinlerdir. Bazı metabolik fonksiyonlar için gereklidir ve yeterli miktarlarda alınması vitamin eksikliğine bağlı rahatsızlıkları engeller. Vitaminlerin birçoğu vücut tarafından üretilemez bu nedenle beslenme yoluyla alınmalıdır. Buna karşın D vitamini ve K vitamini vücut tarafından sentezlenebilir. D vitamini sentezi için güneş ışığı gereklidir, K vitamini ise kalın bağırsaktaki bir bakteri türü tarafından üretilir. Vitaminler özellikle enerji üretimi faaliyetlerinde hayati role sahiptir. Bununla birlikte vitaminler büyümeyi, bağışıklık sistemini, sinir sistemini ve hormon üretimi yapan sistemlerin işleyişini destekler. Vitaminler hayvansal ve bitkisel besinlerden elde edilebilir. Vitaminlerin sınıflandırılması çözündüğü ortama göre yapılır. Böylece A,D,E,K vitaminleri yağda eriyen vitaminler; C, K ve B grubu vitaminler suda eriyen vitaminler olarak adlandırılır.

3 Mikro Besinler Vitaminler Yağda Eriyen Vitaminler Etki alanları Görme Sistemi Büyüme ve gelişme Cilt, epitel doku ve mukoza yenilenmesi, onarımı Belirli salgı bezleri (tiroit) Üreme sistemi Bağışıklık sistemi Serbest radikallerin önlenmesi (Beta- Karoten) Risk Grupları Hamile ve emziren kadınlar Bebekler ve çocuklar Beslenme güçlüğü çeken toplumlar Kaynakları Ciğer, yumurta sarısı, tereyağı, süt, peynir, kavun, kayısı, yeşil yapraklı sebzeler, havuç, balkabağı, palm yağı

4 Mikro Besinler Vitaminler Yağda Eriyen Vitaminler Etki alanları Kalsiyum ve fosfor metabolizması Kemik gelişimi ve sağlığı Bağışıklık sistemi Risk Grupları Beslenme güçlüğü çeken toplumlar Kaynakları Gün ışığı vasıtasıyla deri, yağlı balıklar, yumurta sarısı, mantar

5 Mikro Besinler Vitaminler Yağda Eriyen Vitaminler Etki alanları Bağışıklık sistemi Hücre duvarı, protein ve DNA ların korunması Üreme sistemi Risk Grupları Yeni doğan (özellikle prematüre) bebekler Uzun süre sinir-kas hastalığı yaşayanlar Kaynakları Süt, tereyağı, yumurta, bitkisel yağlar, buğday rüşeymi, sebzelerin birçoğu, fındık

6 Mikro Besinler Vitaminler Yağda Eriyen Vitaminler Etki alanları Kanın pıhtılaşması Kemik sağlığı Kardiovasküler sistem Risk Grupları Yeni doğan (özellikle prematüre) bebekler Kaynakları Peynir türleri, et, ciğer, yeşil yapraklı sebzeler, fermente soya fasulyesi

7 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Enerji metabolizması Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması Kardiovasküler sistemde yer alan kas ve sinirler Risk Grupları Aşırı alkol kullananlar Kaynakları Sakatatlar (kalp, ciğer, böbrek), balık, et, tahıllar, yapraksı sebzeler, kurutulmuş meyveler, yağlı tohumlar

8 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Karbonhidrat yağ ve protein metabolizması Doku ve organlardaki mukoza sağlığı Büyüme ve üreme Görme mekanizmaları B 6 ve B 3 vitaminlerinin işlevsel hale gelmesi Risk Grupları Yetersiz beslenenler Yaşlılar Kronik hastalığı bulunanlar Diyetlerinde süt ve süt ürünleri bulundurmayanlar Kaynakları Sakatatlar (kalp, ciğer, böbrek), süt, peynir, tahıl, sebze, bira mayası

9 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Enerji gereksinimi olan tüm metabolik faaliyetler Büyüme süreci Risk Grupları Aşırı alkol kullananlar Sürekli mısır ve arpa tüketenler Hartnup rahatsızlığı olanlar Kaynakları Sakatatlar (kalp, ciğer, böbrek), balık, et, tahıllar, meyveler (avokado, incir, hurma, erik urusu), yağlı tohumlar

10 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Koenzim A ve asil taşıyıcı protein (ACP) sentezi Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması Doku ve hücre sağlığının korunması ve onarımı Yara ve berelerin iyileşmesi Kan lipit düzeylerinin normalleşmesi Risk Grupları Diğer B vitaminleri açısından fakir beslenenler. Kaynakları Sakatatlar (kalp, ciğer, böbrek), balık, et, tahıllar, meyveler (avokado, incir, hurma, erik urusu), yağlı tohumlar

11 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Amino asit metabolizması Antikor üretimi Nörotransmiter sentezi Kırmızı kan hücresi formasyonu Risk Grupları Hamile ve emziren kadınlar Yaşlılar Zayıf bireyler Aşırı alkol kullananlar Kaynakları Tavuk, ciğer (sığır), balık (sardalye, ton, somon, pisi, ringa), yağlı tohumlar, mısır, tambuğday ürünleri, sebze ve meyveler

12 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Birçok hücre içi reaksiyonda Karbonhidrat, yağ, protein metabolizmaları Saç ve tırnak hücrelerinin yapımı Risk Grupları Suni yolla beslenenler Çok miktarda çiğ yumurta beyazı tüketenler Hemodiyaliz hastaları Diyabet hastaları Uzun süre antikonvülzan tedavisi görenler Kaynakları Tavuk, ciğer (sığır), balık (sardalye, ton, somon, pisi, ringa), yağlı tohumlar, mısır, tambuğday ürünleri, sebze ve meyveler

13 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Nükleik asit ve hücre üretimi (Ör; kırmızı ve beyaz kan hücreleri, sinir hücreleri) Risk Grupları Yaşlılar Zayıf bireyler Aşırı alkol kullananlar Kaynakları Ciğer, mandıra ürünleri, süt, yumurta sarısı, koyu yeşil yapraklı sebzeler, yulaf, turp, buğday rüşeymi, fındık

14 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Kırmızı kan hücrelerinin üretimi Büyüme faktörü Folatın yenilenmesi Yağ ve karbonhidrat metabolizması Sinir dokusu kemik iliği ve gastrointestinal bölgesdei koenzim fonksiyonları Risk Grupları Vejetaryenler Yaşlılar Kaynakları Sakatat (ciğer, böbrek, kalp, beyin), et, yumurta, balık, süt ürünleri

15 Mikro Besinler Vitaminler Suda Eriyen Vitaminler Etki alanları Kolojen sentezi Demir emilimi Karnitin ve tirosin formasyonu Serbest radikallerin önlenmesi Bağışıklık sisteminin güçlenmesi Risk Grupları Aktif ve pasif sigara içicileri Vitamin açısından zayıf beslenenler Kaynakları Süt, ciğer, meyveler (özellikle turunçgiller), sebzeler, marul, kıvırcık

16 Mikro Besinler Mineraller Minerallerde vitaminler gibi kalori içermeyen ancak hayati açıdan önem taşıyan mikro besinlerdir. Mineraller vücudun ihtiyaç duyduğu miktara göre sınıflandırılır. Kalsiyum gibi diğerlerine göre daha fazla ihtiyaç duyulan minerallere makro mineraller adı verilirken, bakır ya da selenyum gibi çok az miktarda ihtiyaç duyulanlara eser mineraller adı verilir. Ancak şu nokta unutulmamalıdır; makro ya da eser mineraller önemi alındığı miktara göre değişiklik göstermez. Tüm mineraller kemik doku, bağ doku, enzim ve hormon metabolizması gibi alanlarda sağlığın korunması açısından benzer önem taşırlar. Makro Mineraller Sodyum, Klor, Potasyum, Kalsiyum, Fosfor, Magnezyum, Sülfür Mineraller Eser Mineraller Demir, Çinko, Manganez, Bakır, Florit, Molibden, Lodine, Krominyum, Selenyum

17 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller SODYUM Etki alanları: Sıvı dengesinin düzenlenmesi Sinir iletimi Kas kasılması Kaynakları: Sofra tuzu, soya sosu, işlem görmüş gıdalar, süt (az miktarda), ekmek, sebze, işlem görmemiş et

18 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller KLOR Etki alanları: Sıvı dengesinin düzenlenmesi Midede Ph dengesinin korunması Oksijen ve karbondioksitin taşınması Ozmotik basıncın ayarlanması Kaynakları: Sofra tuzu, soya sosu, işlem görmüş gıdalar, süt (az miktarda), ekmek, sebze, işlem görmemiş et

19 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller POTASYUM Etki alanları: Sıvı dengesinin düzenlenmesi Sinir iletimi Kas kasılması Kaynakları: Et, süt, taze meyve ve sebzeler, yağlı, tohumlar, baklagiller.

20 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller KALSİYUM Etki alanları: Kemik ve dişlerin gelişimi, onarımı Kas kasılması ve gevşemesi Sinir sistemi Kanın pıhtılaşması Kan basıncının ayarlanması Bağışıklık sistemi Kaynakları: Süt ve süt ürünleri, konserve balık (sardunya, somon), koyu yeşil sebzeler (brokoli, lahana vb.), baklagiller

21 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller FOSFOR Etki alanları: Kemik ve dişlerin gelişimi, onarımı Vücutta Ph dengesinin korunması Enerji metabolizması Birçok madde ve enzimde anahtar element Kaynakları: Et, Süt ve süt ürünleri, yumurta, balık, yağlı tohumlar, tahıllar.

22 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller SÜLFÜR Etki alanları: Amino asit, vitamin, insülin metabolizması Birçok enzim sistemi Kaynakları: Balık, yumurta, süt, baklagiller, kümes ayvanları, fındık

23 Mikro Besinler Mineraller Makro Mineraller MAGNEZYUM Etki alanları: Kemik ve kıkırdak oluşumu Birçok enzimin anahtar aktivatörü Kas ve sinir sistemi Hücre içi Ph dengesinn korunması Enerji metabolizması Kaynakları: Balık, yumurta, süt, baklagiller, kümes ayvanları, fındık

24 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller DEMİR Etki alanları: Oksijenin taşınması Birçok enzim sistemi Elektron transferi Kaynakları: Sakatat, et, balık, kümes hayvanları, midye, yumurta sarısı, tohumlar, kutulmuş meyveler, koyu yeşil yapraklı bitkiler, tahıllar

25 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller İYOT Etki alanları: Protein ve genetik materyallerin üretimi Tat alma Yaraların iyileşmesi Anne karnındaki gelişim Sperm üretimi Büyüme ve cinsiyet olgunlaşması Bağışıklık sitemi Kaynakları: Deniz ürünleri, iyotlu toprakta yetişen ürünler, ekmek, süt ürünleri

26 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller SELENYUM Etki alanları: Oksidatif stresin engellenmesi E Vitaminin emilimi Kaynakları: Et, deniz ürünleri, yağlı tohumlar.

27 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller BAKIR Etki alanları: Yükseltgenme-indirgenme reaksiyonları Demir metabolizması Kırmızı kan hücrelerinin yapımı Pigmentasyon Miyelin kılıf oluşturulması Kaynakları: Baklagiller, fındık, fıstık, yağlı tohumlar, sakatat, içme suyu

28 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller MANGANEZ Etki alanları: Fosfat transferi Kemik oluşumu Çeşitli enzim sitemleri Kırmızı kan hücrelerinin yenilenmesi, Karbonhidrat metabolizması Üreme sistemi Kaynakları: Deniz ürünleri, fındık, yağlı tohumlar, ekmek (tam buğday), ıspanak, lahana

29 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller FLOR Etki alanları: Kemik ve dişlerin oluşumu Diş çürüklerinin önlenmesi Kaynakları: Florit açısından zengin içme suyu, balık, çay

30 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller KROMİNYUM Etki alanları: İnsülin metabolizması Karbonhidrat metabolizması Kaynakları: Florit açısından zengin içme suyu, balık, çay

31 Mikro Besinler Mineraller Eser Mineraller MOLİBDEN Etki alanları: Bazı enzimlerin yapı taşı Kaynakları: Lahana, ekmek, buğday, yapraklı yeşil sebzeler, süt, ciğer

32 16 Bölüm Görevleri Bu bölümde sizlere mikro besinler (vitaminler ve mineraller) hakkında temel bilgiler verildi. Edindiğiniz bilgileri göz önünde bulundurarak; 1- Bir önceki görevde oluşturduğunuz 24 saatlik besin tüketim anketindeki besinlerin; yazınız. - İçerdiği vitaminlerden 8 tanesini, yağda ve suda eriyen vitaminleri ayrı ayrı belirterek, - Eksik olduğunu düşündüğünüz 4 vitamini ve bu vitaminlerden yoksun diyetlerin ne gibi rahatsızlıklara sebep olacağını - İçerdiği minerallerden 10 tanesini, makro ve eser mineralleri ayrı ayrı belirterek, - Eksik olduğunu düşündüğünüz 5 minerali ve bu minerallerden yoksun diyetlerin ne gibi rahatsızlıklara sebep olacağını Unutmayın! Rahatsızlıkları yazarken, ders notları dışındaki kaynakları kullanmanız gerekmektedir.