1 2015 YILI YÜZEY ARAŞTIRMASI Türk Tarih Kurumu ve Cumhuriyet Üniversitesi tarafından desteklenen "Sivas İli Ortaçağ Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması nın 2015 yılı çalışmaları Hafik ilçesinde yürütülmüştür. Yapılan çalışmalarda Hafik ilçesine bağlı tüm köyler ve mezralar taranmış, tespit edilen kültür varlıkları belgelenmiştir. Hafik Sivas ilinin 39 km doğusunda, Kızılırmak havzasında yer almaktadır. İlçenin doğusunda Zara, kuzeybatısında Tokat, kuzeyinde Doğanşar, güneyinde Kangal ilçeleri bulunmaktadır (Harita 1). Harita 1. Sivas Haritası. Hafik, Sivas merkez kazaya bağlı bir karye iken 1873 yılında Koçhisar adı ile ilçe statüsüne getirilmiştir. İlçenin adı 1926 yılından itibaren Hafik olarak kullanılmaya başlanmıştır. 2014 yılı verilerine göre ilçe nüfusu 2862 merkez, 6762 köy ve mezaralar olmak üzere toplam 9624 kişidir. İlçeye bağlı 81 köy bulunmaktadır (Harita 2) 1. 1 Hafik e bağlı köyler: Acıpınar, Adamlı, Akkaya, Aktaş, Alanyurt, Alibeyli, Aşçıoren, Aylıoğlu, Bahçecik, Bakımlı, Barcın, Bayramtepe, Bayıraltı, Benlikaya, Besinli, Beydili, Beykonağı, Beşpınar, Celalli, Çakmak, Çaltılı, Çatmapınar, Çınarlı, Çimenyenice, Çömlekli, Çukurbelen, Demirci, Derince, Değirmenboğazı, Değirmenseki, Dışkapı, Durulmuş, Dündar, Düzyayla, Düğer, Ekingölü, Emre, Esenli, Evci, Eymir, Gedikçayırı, Gölcük, Göydüm, Gülpınar, Güneli, Günyamaç, Hacıali, İnandık, Kabalı, Kamışköy, Karayaprak, Karlı, Kaytarmış, Keller, Kızılcaören, Koşutdere, Kurugöl, Küpecik, Madenköy, Mansurlu, Olukbaşı, Otmanalan, Oymadere, Örencik, Öreğil, Özen, Pirhüseyin, Pusat, Sofular, Süleymaniye, Şahinköy, Tavşanlı, Topçuyeniköy, Tuzhisar, Üzeyir, Yakaboyu, Yanlızağıl, Yalıncak, Yarhisar, Yeniköy.
Harita 1. Hafik Haritası. 2
3 I. HAFİK MERKEZ: 1. Hükümet Konağı (Kaymakamlık): Yapı, Hafik ilçe merkezinde, Tepe Mahallesi, 5. Sokak ta yer almaktadır. Dıştan yaklaşık kare planlı, iki katlı ve kiremit çatılı olan yapı beden duvarları dışında tamamen yenilenmiştir. Ana girişi kuzey cephe ekseninde yer alan yapının güneyinde ikinci bir kapısı bulunmaktadır. Sonradan yapıldığı anlaşılan merdivenlerle çıkılan ana giriş kapısı basık kemerli olup iki yanında oldukça dar tutulan yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Beden duvarlarında çift katlı olarak düzenlenmiş dikdörtgen pencereler yer almaktadır. İki katlı olan yapıda kat ayrımı cepheleri dolaşan taş silme ile vurgulanmıştır. Yapının pencere söve ve kemerleri ile beden duvarlarının köşelerinde kesme taş, diğer kısımlarda ise moloz taş kullanılmış ve sıvanmıştır (Fotoğraf 1-3). Yapının inşa kitabesi yoktur. Hafik in 1873 yılında ilçe olması ve mimari özelliklerine göre yapı 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olmalıdır. Fotoğraf 1. Hükümet Konağı, kuzeybatıdan görünüm. Fotoğraf 2. Hükümet Konağı, güney cephe.
4 Fotoğraf 3. Hükümet Konağı, kuzey cephe, ana giriş kapısı. 2. Hafik Rüştiyesi (İmam Hatip Ortaokulu): Hafik ilçe merkezinde, Sivas caddesi üzerinde yer alan yapı doğu-batı doğrultusunda U şeklinde bir plana sahiptir (Çizim 1). Çizim 1. Hafik Rüştiyesi, plan. Yapının kuzey-güney ekseninde doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir hol yer almaktadır. Holün doğu ve batısında güneye doğru çıkıntı yapan kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı birer bölüm yer alır. Yapıya girişler bu bölümlerin içe bakan duvarlarında eksenin kuzeyinde yer alan açıklıklardan sağlanır. Kapı açıklıklarından kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı birer koridora geçilir. Koridorların dışa ve güneye bakan yüzlerinde bitişik olarak planlanmış üçer sınıf, kuzeye bakan yüzlerinde ise tuvalet olarak kullanılan mekânlar bulunmaktadır. Bu iki blok arasındaki bağlantıyı sağlayan ana hole geçiş de koridorlardan sağlanmaktadır. Hol kuzey ve güney, sınıflar ise dışa bakan yüzlerindeki duvarlara açılan sivri
5 kemerli pencerelerle aydınlanır. Yapının kapı ve pencere kemerleri ile beden duvarlarının köşelerinde kesme taş, diğer kısımlarda ise moloz taş kullanılmış ve sıvanmıştır. Tavan kirişleri alttan kaplama tekniğinde ve ahşaptır (Fotoğraf 4-9). Yapının inşa kitabesi yoktur. Hafik in 1873 yılında ilçe olması ve mimari özelliklerine göre Rüştiye 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olmalıdır. Fotoğraf 4. Hafik Rüştiyesi, güneybatıdan görünüm. Fotoğraf 5. Hafik Rüştiyesi, güneyden görünüm. Fotoğraf 6. Hafik Rüştiyesi, batı ve güney cephe.
6 Fotoğraf 7. Hafik Rüştiyesi, batı ve kuzey cephe. Fotoğraf 8. Hafik Rüştiyesi, koridor. Fotoğraf 9. Hafik Rüştiyesi, hol.
7 3. Osman Gazi Büstü: Hafik ilçe merkezinde yer aldığı bilinen Osman Gazi büstü, Türkiye de uygulanan ilk heykel çalışmasıdır. Yaklaşık 91cm boyunda ve 50cm enindeki büst 1914-1918 yılları arasında Sivas Valisi Muammer Bey in direktifleriyle Hafik Kaymakamı Serezli Nebi Bey tarafından yaptırılmış ve ilçenin Zara çıkışında, bugünkü Cumhuriyet İlkokulu nun yaklaşık 300m yakınına dikilmiştir. Anıt bir sütun ile üzerine yerleştirilen büstten oluşmaktadır. Sütunun 8 ile 10m arasında bir yükseklikte olduğu sanılmaktadır. Anıt Sivas Valisi Nazmi Toker tarafından 1936 yılında yıktırılmıştır 2. Osman Gazi nin büstü önce Hafik Belediyesi deposuna kaldırılmış, 1943 yılında buradan alınarak müze olarak kullanılan Sivas Buruciye Medresesi ne getirilmiş ve koruma altına alınmıştır (Fotoğraf 10). Yıkılan sütunun başlık kısmı Hafik Hükümet Konağı önüne getirilerek üzerine bir Atatürk büstü yerleştirilmiştir. Sütunun bir parçası Çınarlı Köyü nde dikilen İsmet Paşa büstünde kullanılmış, diğer parçası ise müezzinlerin ezan okuması için Hafik Çarşı Camisi nin önüne yerleştirmiştir. Büst günümüzde Sivas Müzesi nde sergilenmektedir. Fotoğraf 10. Sivas Müzesi, Osman Gazi Büstü. 2 Kıvanç Osma, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Ankara 2003, s. 22.
8 II. KÖYLER: 1. AKTAŞ KÖYÜ: 2.1. Köy Mezarlığı: Anonim Sanduka: Köy mezarlığının doğu kısmında yer alan sanduka tek parça taştan dikdörtgen prizma şeklinde bir gövde ile bunun üzerinde yer alan dışa çıkıntılı kapak taşından oluşur. Kapak taşının kısa kenarları yukarı doğru hafif kademeli olarak biçimlenmiştir. Baş ve ayak taşı yuvaları bu kısımlarda yer almaktadır. Sanduka gövdesi çizilerek kılıç, kama, tabanca, barutluk, kahve tabağı, kahve fincanı, cezve ve ibrik motifleri işlenmiştir. Gövdenin üst kısmında 5121 şeklinde ters olarak yazılan H. 1215/ M 1800-1801 tarihi yer almaktadır (Çizim 2, Fotoğraf 11-13). Çizim 2. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimi. Fotoğraf 11-12. Anonim sanduka, güney ve batı yüz.
9 Fotoğraf 13. Anonim sanduka, güney yüzdeki bezemeler. 1. ALÇIÖREN KÖYÜ: 1. 1. Osman Nuri Koçak Evi 3 : Köy merkezinde yer alan yapının doğusunda bir konut, batısında ise ahır yer almaktadır. Yaklaşık kare planlı yapıya güney cephede, eksenin doğusundaki açıklıktan girilir. Girişin iki yanında kare planlı birer oda vardır. Konutun batısında eksende bir ocak, iki yanında ise ambarlara yer verilmiştir. Çizim 3. Osman Nuri Koçak Evi, plan 3 Koordinatları: N 39 753 70/ O 37 022 26; N 39,753 70/ O 37 022 26
10 Evin orta kısmında kare bir plan oluşturacak şekilde dört daire planlı ahşap dikme yer almaktadır. Dikmeler doğu-batı yönünde dikdörtgen biçimli ve kademeli başlıklara sahiptir. Başlıklar üzerindeki doğu-batı ve kuzey-güney yönünde atılan kirişlerle tavan merkezdeki kare, yanlardakiler ise dikdörtgen planlı dokuz bölüme ayrılmıştır. Merkezdeki kare bölün kırlangıç kubbe, yanlardaki dikdörtgen birimler ise genişlikleri 10 ile 15cm arasında değişen işlenmemiş ağaç gövdeleri veya dallarından yapılmış ahşap tavanla örtülmüştür. Yapıda girişin iki yanındaki oda ve mutfak olarak kullanılan kısmın duvarlarında kalem işi ve alçı, duvarların bazı bölümlerinde ise baskı tekniğinde alçı bezeme bulunmaktadır. Girişin iki yanındaki odaların üzerinde oluşturulan katın korkulukları ile dikmelerin başlıklarında ise ahşap bezeme vardır (Çizim 3, Fotoğraf 14-23). Fotoğraf 14. Osman Nuri Koçak Evi, güney cephe ve giriş. Fotoğraf 15. Osman Nuri Koçak Evi, güney bölümün içten görünümü.
11 Fotoğraf 16. Osman Nuri Koçak Evi, giriş üzerindeki ikinci kat ve kırlangıç kubbe. Fotoğraf 17. Osman Nuri Koçak Evi, ahşap direk başlığı. Fotoğraf 18. Osman Nuri Koçak Evi, kırlangıç kubbe.
12 Fotoğraf 19. Osman Nuri Koçak Evi, ahşap tavan. Fotoğraf 20. Osman Nuri Koçak Evi, mutfak kısmı ve alçı bezeme. Fotoğraf 21. Osman Nuri Koçak Evi, mutfak kısmı, alçı bezeme detayı.
13 Fotoğraf 22-23. Osman Nuri Koçak Evi, alçı bezeme. 1.2. Seten Taşı 4 : Metin Koçak Evi nin yakınında yer alan seten kırık vaziyettedir. Setenin alt taşı 310cm çapında, 60cm yüksekliğinde ve 17cm kalınlığındadır. Taşın ortasında satenin dikey taşının döndürülmesini sağlayan yaklaşık 20cm çapında mekanizma bulunmaktadır. Dikey taş yaklaşık 106cm çapında ve 29cm kalınlığındadır (Fotoğraf 24-25). Fotoğraf 24-25. Seten taşı. 3. BAYIRALTI KÖYÜ: 3.1. Koçbaba Türbesi 5 : Köyün yakınındaki bir tepenin eteğinde halkın Koçbaba Türbesi olarak adlandırdığı kaya içerisinden çıkan bir su kaynağı bulunmaktadır. Su kaynağının önü tuğla ile örülerek kapatılmıştır. Kaynağın yakınında bulunan bir ağacın üzeri çaput bağlanmakta olup, alan bir adak yerine dönüştürülmüştür (Fotoğraf 26). 4 Koordinatları: N 39 798 47/ O37 484 28 5 Koordinatları: N 39. 887 97/ O 37 24968
14 Fotoğraf 26. Koçbaba Türbesi, genel görünüm. 4. BENLİKAYA KÖYÜ: 4.1. Köy Mezarlığı 6 : Köy mezarlığında bir kısmı sanduka, diğerleri toprak veya çerçeveli mezar tipinde olmak üzere çok sayıda mezar ile kırk halde baş ve ayak taşları tespit edilmiştir. 1. Sandukalar: I. Anonim Sanduka Mezarın kaidesi tahrip olmuş, 139x92x45cm ölçülerindeki dikdörtgen prizma şeklindeki sandukası da devrilmiştir. Sandukanın kapak taşı kayıptır. Sandukanın güney yüzünde dikdörtgen bir pano oluşturularak içine kahve tepsisi, kahve fincanı, cezve, kahve soğutucusu, kirkit, kama, kılıç, leğen, ibrik, makas, fişeklik, elinde mızrak tutan süvari ve kuş figürleri ile yıldız gibi geometrik motifler işlenmiştir. Taşın devrilmiş olması nedeniyle diğer yüzde bezeme olup olmadığı anlaşılamamıştır (Çizim 4, Fotoğraf 27-29). Çizim 4. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. 6 Koordinatları: N 39 690 48/O 37 583 61; N 39 690 49/ O 37 583 60; N 39 690 46/ O 37 583 57; N 39 690 64/ O 37 583 47; N 39 693 46/ O 37 593 56.
15 Fotoğraf 27. I. Anonim sanduka, güneyden görünüm. Fotoğraf 28. I. Anonim sanduka, güneyden görünüm. Fotoğraf 29. I. Anonim sanduka, güney yüz.
16 II. Anonim Sanduka: İki sıra kademeli bir kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma şeklindeki sanduka16x59x52cm ölçülerindedir. Sandukanın üst yüzü kapak taşı şekilde işlenerek baş ve ayak taşı yuvaları bu kısma açılmıştır. Taş üzerinde bezeme yoktur (Çizim 5, Fotoğraf 30). Çizim 5. II. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 30. II. Anonim sanduka, güney ve doğu yüz. III. Anonim Sanduka: İki sıra kademeli bir kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma şeklindeki sanduka 168x80x61cm ölçülerindedir. Kapağı kaybolmuş olan sandukanın güney ve batı yüzlerinde bezeme vardır. Güney yüzdeki bezemelerden sadece kahve tepsisi ve ibrik ile bazı geometrik kompozisyonlar seçilebilmektedir. Batı yüzde ise daire içerisinde yerleştirilen altı yapraklı bir çiçek motifi bulunmaktadır (Çizim 6, Fotoğraf 31-32).
17 Çizim 6. III. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 31. III. Anonim sanduka, güney yüz. Fotoğraf 32. III. Anonim sanduka, batı yüz.
18 IV. Anonim Sanduka: Düzgün olmayan dikdörtgen planlı sanduka yaklaşık 154cm uzunluğunda olup batı kenarı 50, doğu kenarı ise 37 cm eninedir. Tek parça taştan yapılan sanduka iki parça halinde kırılmıştır. Baş ve ayak taşları kayıptır (Çizim 7, Fotoğraf 33). Çizim 7. IV. Anonim sanduka, plan. Fotoğraf 33. IV. Anonim sanduka, güneyden görünüm. V. Anonim Sanduka: Dikdörtgen prizma şeklindeki sanduka 167x49x55cm ölçülerindedir. Sandukanın doğu ve batı kenarlarında baş ve ayak taşı yuvaları açılmış, araların ise dikdörtgen planlı iki parça halinde yağmur suyu oyukları yerleştirilmiştir. Sandukanın baş ve ayak taşları yoktur. Ancak batıdaki yağmur oyuğunda bir baş taşı bulunmaktadır. Üzerinde tarih ve isim bulunmayan baş taşının bu sandukaya ait olup olmadığı belirlenememiştir (Çizim 8, Fotoğraf 34). Çizim 8. V. Anonim sanduka, plan.
19 Fotoğraf 34. IV. Anonim sanduka, güneyden görünüm. VI. Anonim Sanduka: Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 120x62x54cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sanduka gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 37cm yüksekliğinde kapak taşı bulunur. Kapak taşının doğu ve batı kısımları yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış ve bu kısımlara baş ve ayak taşı yuvaları açılmıştır. Sandukanın doğu yüzünde kahve tepsisi, kahve fincanı, ibrik, fişeklik gibi motifler işlenmiştir. Sandukanın doğu yüzünde geometrik bir bezeme olmakla birlikte tam olarak seçilememektedir (Çizim 9, Fotoğraf 35). Çizim 9. VI. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
20 Fotoğraf 35. VI. Anonim sanduka, güneyden görünüm. VII. Anonim Sanduka: Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 12062x54cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 46cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının doğu ve batı kısımları yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış ve bu kısımlara baş ve ayak taşı yuvaları açılmıştır. Sanduka üzerinde bazı bezemelerin olduğu anlaşılmakla birlikte tam olarak tespit edilememiştir (Çizim 10, Fotoğraf 36). Çizim 10. VII. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
21 Fotoğraf 36. VII. Anonim sanduka güneyden görünüm. VIII. Anonim Sanduka: Basamak şeklinde iki sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 159x86x57cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın dışa çıkıntı oluşturacak şekilde olduğu anlaşılan kapak taşı sandukanın yanına düşmüş vaziyettedir. Sandukanın Güney yüzde kahve tepsisi, kavurma tavası gibi günlük kullanım eşyalarının olduğu anlaşılmakla birlikte motifler tam olarak seçilememektedir. Batı yüzde ise bir daire içerisinde yayların kesişmesiyle oluşan altı kollu çiçek motifi yer almaktadır (Çizim 11, Fotoğraf 37-38). Çizim 11. VIII. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
22 Fotoğraf 37. VII. Anonim sanduka güneybatıdan görünüm. Fotoğraf 38. VIII. Anonim sanduka, güney yüz. IX. Anonim Sanduka: Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 130x60x52cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 43cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının doğu ve batı kısımları ile orta bölümü yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış, doğu ve batı köşedeki çıkıntılar üzerine baş ve ayak taşı yuvaları açılmıştır (Çizim 12, Fotoğraf 39).
23 Çizim 12. IX. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 39. IX. Anonim sanduka, güneybatıdan görünüm. 2. Baş ve Ayak Taşları: Mezarlıkta çok sayıda baş ve ayak taşı tespit edilmektedir. Bazıları kitabeli olan bu taşların hangi mezarlara ait olduğu belirlenememiştir.
24 I. Anonim Baş Taşı: Taşın başlığı kırıktır. 60cm yüksekliğinde ve 17cm kalınlığındaki taşın gövdesi altta 20, üste ise 23cm enindedir. Taşın gövdesinde üç satır yazı olmakla birlikte yazının tamamı okunamamıştır. İlk satırda H 1205/ M. 1790-1791 tarihi yer almaktadır (Fotoğraf 40). Fotoğraf 40. I. Anonim baş taşı. II. Anonim Baş Taşı: Taşın başlığı ve alt kısmı kırıktır. 45cm yüksekliğinde ve 13cm kalınlığındaki taşın gövdesi altta 15, üste ise 21cm enindedir. Gövde üzerinde yazı olmakla birlikte tamamı okunamamıştır. İlk satırdaki tarih kitabesinin ilk üç rakamı H. 132 olarak okunmaktadır. Son rakam tahrip olmuştur. Bu rakamlardan yaşın 1900 lü yılların başına ait olduğu anlaşılmaktadır (Fotoğraf 41). Fotoğraf 41. II. Anonim baş taşı.
25 III. Anonim Baş Taşı: 52cm yüksekliğinde ve 11cm kalınlığındaki taşın başlığı kırıktır. Gövde altta 18, üste ise 223 cm enindedir. Gövdenin üst kısmında H. 1291/ M. 1874-1875 tarihi yer almaktadır (Fotoğraf 42). Fotoğraf 42. III. Anonim baş taşı. IV. Anonim Baş Taşı: Gövdesinin üst kısmı kırık olan 18cm kalınlığındaki taşın günümüze ulaşan bölümü 44 cm uzunluğundadır. Taşın eni altta 19, üstte ise 22 cm dir. Taşın üzerinde bir kitabe olmakla birlikte tam olarak okunamamaktadır. Tarihin H. 1321 /M. 1903-1904 olması muhtemeldir (Fotoğraf 43). Fotoğraf 43. IV. Anonim baş taşı.
26 V. Anonim Baş Taşı: 81cm uzunluğunda ve 20cm genişliğindeki taşın kalpak şeklinde başlığı vardır. Taşın gövdesi üzerinde iç içe iki daire içerisine yerleştirilmiş altı kollu yıldız motifi bulunmaktadır (Fotoğraf 44). Fotoğraf 44. V. Anonim baş taşı. VI. Anonim Baş/Ayak Taşı: Taşın başlık veya tepelik olabilecek üst kısmı kırıktır. 64cm uzunluğundaki taşın eni altta 21, üstte 24cm dir. Gövdede spiral şeklinde kıvrımlar oluşturarak uzayan kıvrım dal ve yapraklardan oluşan bir bezeme vardır. Bezemeli olması nedeniyle kadın mezar taşı olduğu değerlendirilmektedir (Fotoğraf 45). Fotoğraf 45. VI. Anonim baş taşı.
27 5. BEYDİLİ KÖYÜ: 5.1. Köy Mezarlığı 7 : Köy mezarlığında doğal kayaçlardan elde edilen taşların kabaca işlenmesiyle üretilmiş çok sayıda farklı tip ve formda mezar taşı vardır. Mezarların çoğunluğu toprak mezarlardır. Baş taşlarının ölçüleri 80 ile 100cm, ayak taşlarının ölçüleri ise 80 ile 90cm arasında değişmektedir. Baş taşları balbal tarzında kabaca biçimlendirilmiştir. Ayak taşlarında ise taşın bir tarafı yarım kemer formu, diğer tarafı ise testere dişi şeklindedir. Bu örneklerden birinde göğüsleri işlenerek mezarın bir kadına ait olduğu belirtilmiştir (Fotoğraf 46-49). Fotoğraf 46. I. Anonim mezar. Fotoğraf 47. II. ve III. Anonim mezar. 7 Koordinatları: N 40 044 24/ O 37250 21; N 40 044 15/ O 37 250 20
28 Fotoğraf 48-49. II. Anonim mezarın baş ve ayak taşı. 5.2. Taş Anıt 8 : Köyün yakınlarındaki kayalık alanda peri bacası şeklinde doğal bir kaya Taş Anıt olarak adlandırılmakta ve halk tarafından ziyaret edilmektedir (Fotoğraf 50-51). Fotoğraf 50-51. Taş Anıt. 6. ÇINARLI KÖYÜ: 6.1. Çınarlı Köyü Camisi 9 : Köy merkezinde yer alan yapı son yıllarda yapılan onarım ve eklemelerle orijinal özelliklerini kısman kaybetmiştir. Yapılan onarımlarda yapının beden duvarlarının elden geçirilerek cam mozaikle kaplanmış, doğusuna bir ek bölüm ile minare ilave edilmiştir. 8 Koordinatları: N 40 147 16/ O 37 173 35 9 Koordinatları: N 39 925 32/ O 37 389 75; N 39 922 29/ O37 500 36; N 39 922 31/ O 37 500 53
29 Dikdörtgen planlı yapıya kuzey duvarın batısındaki kapı açıklığı ile girilmektedir. Harim iki sıra halinde kare planlı üçer dikme ile mihrap duvarına dikey üç sahna ayrılmıştır. Orta sahın diğerlerinden daha geniş tutulmuş ve güney duvarı eksenine yarım yuvarlak mihrap nişi açılmıştır. Harimin kuzeyinde kadınlar mahfeli vardır. Mahfile çıkışlar giriş kapısının batısındaki merdivenlerle sağlanmaktadır. Yapı kirişleri üstten kaplama tekniğinde ahşap tavanla örtülüdür (Çizim 13, Fotoğraf 52-55). Yapının inşa kitabesi yoktur. Malzeme ve teknik özelliklerinden yapının 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Çizim 13. Çınarlı Köyü Camisi, plan. Fotoğraf 52. Çınarlı Köyü Camisi, kuzeybatı kısım.
30 Fotoğraf 53. Çınarlı Köyü Camisi, harim güney kısım. Fotoğraf 54. Çınarlı Köyü Camisi, harim kuzey kısım. Fotoğraf 55. Çınarlı Köyü Camisi dikme başlığı ve tavan.
31 6.2. Çınarlı Köyü Mezarlığı 10 : Köy mezarlığında bir kısmı 19. yüzyılın sonlarına, bir kısmı ise 20 yüzyıla ait çok sayıda çerçeveli veya toprak mezar yer almaktadır. Çevresi yoğun bitkilerle kaplı olması nedeniyle çok sayıda mezar incelenememiştir. I. Anonim Mezar: Toprak mezarın yuvarlak kemer tepelikli baş taşı 96cm boyunda, 40cm eninde ve 21cm kalınlığındadır. Gövde üzerinde sekiz satır sülüs yazı istiflenmiş ve alt satırda H. 1328/ M. 1910-1911 tarihi verilmiştir. 82cm boyunda, 18cm kalınlığındaki üçgen tepelikli ayak taşı ise ortalama 37cm enindedir (Fotoğraf 56-57). Hüve l-baki... ruhiçun El-Fatiha Sene 1328 Fotoğraf 56-57. Anonim mezar ve baş taşı 10 Koordinatları: N 39 922 42/ O37 500 20; N 39 927 83/ O 37 495 79
32 İsmail Ağa nın Mezarı: Çerçeveli mezarın külah şeklinde başlıklı baş taşı 80cm boyunda, eni altta 20, üstte 35cm ve kalınlığı 11 cm dir. Gövde üzerinde beş satır sülüs yazı istiflenmiş ve alt satırda H. 1308/ M. 1890-1891 tarihi verilmiştir. Ortalama eni 26cm olan ayak taşı 43cm boyunda ve 11cm kalınlığında olup tepelik kısmı kırıktır (Çizim 14, Fotoğraf 58-59). Şibab oğlu İsmail Ağa Ruhiçun El-Fatiha Sene 1308 Çizim 14. İsmail Ağa nın mezarı ile baş taşının çizimi Fotoğraf 58-59. İsmail Ağa nın mezarı ve baş taşı.
33 Mehmed in Mezarı: Çerçeveli mezarın 40cm boyunda, 12cm kalınlığında ve ortalama 25cm genişliğindeki baş taşının üst kısmı kırıktır. Gövde üzerinde üç satırı günümüze gelen sülüs yazı bulunmaktadır. Son satırda H.1298/ M.1880-1881 tarihi verilmiştir. Ayak taşı 37cm yüksekliğinde, ortalama 29cm eninde ve 15cm kalınlığında olup tepeliği kırılmıştır (Çizim 15, Fotoğraf 60-61). Mehmed Ruhiçun Sene 1298 Çizim 15. Mehmed in mezarının planı ile baş ve ayak taşının çizimi.. Fotoğraf 60-61. Mehmed in mezarı ve baş taşı.
34 II. Anonim Baş Taşı: Mezarı belli olmayan baş taşının alt ve üst kısımları kırıktır. Gövde üzerinde beş satır sülüs yazı yer almaktadır. Ah Mine l-mevt Cennet mekân Firdevs Enbiya seyyid. Fotoğraf 62. Anonim baş taşı. 7. DEMİRCİ KÖYÜ: 7.1. Köy Mezarlığı 11 : Köy mezarlığında biri muhtemelen 19 yüzyılın sonları veya 20 yüzyılın başlarına, diğer ikisi ise 1970 li yıllara ait üç sanduka tespit edilmiştir. İlk sandukanın baş ve ayak taşları mevcut olmakla birlikte üzerinde yazı yoktur. Bezemeler seçilememektedir. Diğer iki sanduka yeni olmakla birlikte eski geleneği devam ettirmesi ve birinin üzerinde bölgede fazla 11 Koordinatları: N 39 647 51/O 37 499 38; N 39 650 00/O 37 476 01
35 görülmeyen bir koyun figürünün bulunması dikkat çekicidir. Mezarın sahibi olan Besile Yılmaz ın sürü sahibi olduğu ve hayvancılıkla uğraştığı sanılmaktadır (Çizim 16, Fotoğraf 63-66). Çizim 16. Anonim sandukanı plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 63-64. Demirci Köyü, anonim sanduka
36 Fotoğraf 65-66. Demirci Köyü, Anonim ve Besile Yılmaz a ait sanduka. 8. DÜĞER KÖYÜ: 8.1. Köy Mezarlığı 12 : Mezarlıkta kayaçlardan elde edilen taşlardan üretilen toprak mezarlar tespit edilmiştir. Bu örneklerin baş ve ayak taşları mezarın kısa kenarlarını oluşturmaktadır. Baş taşları dikdörtgen gövdeli olup, gövde üzerinde bir boyun ve yuvarlak şekilde biçimlenen baş kısımları vardır. Ayak taşlarının ise üçgen şeklinde incelerek sivri tepelikle sona ermektedir. Mezarların 20. yüzyılın ilk yarısı içerisine ait oldukları düşünülmektedir (Fotoğraf 67-68). Fotoğraf 67-68. Demirci Köyü, balbal tipinde mezarlar. 12 Koordinatları: N 39 990 03/ O 37 226 36; N 39 988 28/ O 37 230 75; N 39 980 63/ O 37 230 83
37 7.2. Seten Taşı 13 : 360m çapındaki saten taşı 50cm yüksekliğinde ve 12cm kalınlığındadır. Değirmen taşı ise 113cm çapında ve 33cm kalınlığındadır. Setenin döndürme mekanizması kırıktır. Fotoğraf 69. Seten taşı. 8. DÜZYAYLA KÖYÜ: 8.1. Düzyayla Kilisesi 14 : Köy merkezinde yer alan kilisenin duvar ve örtüsünde yıkık ve dökülmeler olsa da iyi durumdadır. Yapı dıştan yaklaşık dikdörtgen planlı olup, apsisi dışa doğru yarım yuvarlak bir çıkıntı oluşturur. Yapıya batı duvarı ekseninde yer alan kapı açıklığından girilir. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı naos apsis hizasında ve kuzey-güney eksenin batısına yerleştirilen iki serbest destek ve bunlara oturan kemerlerle üç nefe ayrılmıştır. Yapı örtü seviyesinde haç planlıdır. Doğudaki yarım yuvarlak apsisin iki yanında doğu kısımları apsislerle sonuçlanan yan odalar yer alır. Yan odalar iki katlı olup odalara çıkışlar apsisin kuzey ve batı duvarlarına yerleştirilen merdivenlerle sağlanmaktadır. Moloz taştan dolgu duvar tekniğinde inşa edilen yapının bazı payeleri ile lento, söve ve bazı duvar taşları üzerine haç motifleri işlenmiştir. Yapı içerisinde devrilmiş vaziyette bir haçkar mevcuttur (Çizim 17, Fotoğraf 70-76). Kilisede çok sayıda yazıt yer almaktadır. Bunlardan batı cephedeki giriş kapsının kuzey sövesi üzerindeki kitabede H. 1175/ M. 1761-1762 tarihi bulunmaktadır. Ancak bu 13 Koordinatları: N 39 990 01/ O 37 226 36 14 Koordinatları: N 39 917 98/ O 37 307 96; N 39 917 70/ O 37 307 06; N 39 917 88/ O 37 307 90; N 39 917 97/ O 37 307 90
38 kitabe bir mezar kitabesidir. Dolayısıyla yapının daha geç bir tarihte, muhtemelen 19. yüzyılda inşa edilmiş olması uygun gözükmektedir. Çizim 17. Düzyayla Kilisesi, plan. Fotoğraf 70. Düzyayla Kilisesi, batı cephe. Fotoğraf 71. Düzyayla Kilisesi, güney ve doğu cephe.
39 Fotoğraf 72. Düzyayla Kilisesi, apsis. Fotoğraf 73. Düzyayla Kilisesi, nason batı kısmı.
40 Fotoğraf 74-75. Düzyayla Kilisesi, yan neflerin batısındaki tonozlar Fotoğraf 76. Düzyayla Kilisesi, paye. 8.2. Seten Taşları: I. Seten Taşı 15 : Günümüzde halen kullanılan ünik örneklerden biri olan seten taşı 237cm çapında, ortalama 23cm kalınlığında ve 67cm yüksekliğindedir. Setenin ortasındaki mile bağlı olan değirmen taşı ise 128cm çapında ve 39cm kalınlığındadır. Seten mile bağlı olarak hareket eden ve değirmen taşının döndüren uzun bir kolla hareket etmektedir. Bu kola bağlı olarak iki 15 Koordinatları: N 39 920 44/ O 37 309 06; N 39 919 24/ 37 308 28
41 yana doğru uzatılan demir profillere bağlı olarak buğdayın ters yüz edilerek karıştırılması sağlayan karıştırıcı levhalar yer almaktadır (Çizim 18, Fotoğraf 77-79). Setenin değirmen taşı üzerinde H 1181/ M 1767-1768 tarihi yer almaktadır. Üzerinde tarih olması nedeniyle önemli bir örnektir. Çizim 18. I. Seten taşı, plan. Fotoğraf 77. I. Seten taşı.
42 Fotoğraf 78. I. Seten taşı. Fotoğraf 79. I. Seten taşı, döndürme mekanizması. II. Seten Taşı 16 : Seten 212cm çapında, 17cm kalınlığında ve 58cm yüksekliğindedir. Setenin dışarısına çıkarılmış olan değirmen taşı ise 134cm çapında ve 35cm kalınlığındadır (Çizim 19, Fotoğraf 80). 16 Koordinatları: N 39 920 86/ O 37 309 60; N 39 920 85/ O 37 309 56
43 Çizim 19. II. Seten taşı, plan. Fotoğraf 80. II. Sten taşı, genel görünüm. 8.3. Devşirme Malzeme 17 : Köy mezarlığının duvarında olasılıkla kiliseden getirilen haç motifli bir taş tespit edilmiştir. Taş 68cm boyunda ve yaklaşık 50cm enindedir (Fotoğraf 81) Fotoğraf 81. Devşirme parça. 17 Koordinatları: N 39 920 44/ O 37 309 06; N 39 919 24/ 37 308 28.
44 8.4. Konut 18 : Köydeki kilisenin yakınlarında köyün eski sakinleri olan Ermenilerden kalma bir ev tespit edilmişse de kilitli olması nedeniyle içerisine girilememiştir. Tavan ve duvarlarında bezeme olduğu belirtilen tek katlı ev moloz taştan dolgu duvar tekniğinde yapılarak üzeri sıvanmıştır (Fotoğraf 82-83). Fotoğraf 82. Konut, güney ve doğu cephe. Fotoğraf 83. Konut, güney cephe. 18 Koordinatları: N 39 917 81/ 37 307 69; N39 918 65/ O 37 308 22; N 39 917 81/ O 37 307 69; N 39 918 75/ O 37 308 18
45 9. EVCİ KÖYÜ 9.1. Evci Köyü Mezarlığı 19 : I. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 114x55x71cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde kemer formunda ve dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 45 cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Taşın güney yüzünde kazınarak yapılmış fincanlarıyla birlikte bir kahve tepsisi ile biri ters yazılmış H. 1257/ M. 1841-1842 tarihli iki kitabe yer almaktadır. Taşın batı yüzünde olasılıkla mezar sahibinin adının yer aldığı ikinci bir kitabe bulunmakla birlikte yosun tutmuş olması nedeniyle okunamamıştır. Kitabenin altında H 1255/ M. 1839-1840 tarihi bulunmaktadır. Bu kitabenin mevtanın ölüm tarihi, diğer kitabenin ise sandukanın mezar üzerine konulduğu tarih olması mümkündür (Çizim 20, Fotoğraf 84-87). Çizim 20. I. Anonim Sanduka, plan ve cephe çizimleri. 19 Koordinatları: N 39 659 54/ O 37 502 57; N 39 659 52/ O 37 502 59; 39 559 66/ O 37 502 43
46 Fotoğraf 84-85. I. Anonim sanduka, batı ve güney yüz. Fotoğraf 86-87. I. Anonim sanduka, güney yüz ve ayrıntısı. II. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 115x56X59cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının baş kısmını oluşturan batı kısmı yüksek tutulmuş ve giderek alçalarak doğu kısımla birleşmiştir. Taşın güney yüzünde cezve, kahve fincanı, kahve kavurma tavası, kahve soğutma tablası ve bir sini ve üzerinden geometrik bir form oluşturacak şekilde dağıtılmış tabak ve kaşıklardan oluşan bir bezeme görülmektedir (Çizim 21, Fotoğraf 88-89).
47 Çizim 21. II. Anonim Sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 88-89. II. Anonim sanduka, batı ve güney yüz.
48 10. GÖKDİN KÖYÜ: 10.1. Gökdin Kilisesi 20 : Köy merkezinde yer alan yapı günümüzde iki şahsın ortak mülkü olması nedeniyle bir duvarla ikiye bölünmüştür. Kilise doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olup üç neflidir. Doğuda üç apsisli bir düzenleme görülür. Günümüzde samanlık olarak kullanılan ve oldukça tahrip olmuş olan yapının beden duvarları üzerine çok sayıda haç motifinin işlendiği görülmektedir (Fotoğraf 90-93). Fotoğraf 90. Gökdin Kilisesi, güneybatıdan görünüm. Fotoğraf 91-93. Gökdin Kilisesi, haç motifleri. 10.2. Seten Taşı 21 : Setenin alt taşı 218cm çapında, 15cm genişliğinde ve52 cm yüksekliğinde, değirmen taşı ise 90cm çapında ve 36 cm kalınlığındadır. Setenin döndürme mekanizması yoktur (Fotoğraf 94-95). 20 Koordinatları: N 39 801 22/ O 37 211 69; N 39 801 01/ 37 211 09 21 Koordinatları: N 39 801 03/ O 37 212 01
49 Fotoğraf 94. Seten taşı Fotoğraf 95. Seten taşı. 11. GÜLPINAR KÖYÜ: 11.1. Kaya Yerleşimi 22 : Köy yakınlarındaki kayalıkta iki katlı bir kaya yerleşimi yer almaktadır. Yerleşimi tek bir mekândan oluşan alt katı kuzey-güney yönünde, 790x320m ölçülerinde yaklaşık dikdörtgen planlıdır. Mekânın güneyinde yaklaşık 130cm derinliğinde düzgün olmayan yarım daire planlı bir niş, doğusunda ise 60cm genişliğinde bir seki yer almaktadır. Mekânın ortalama yüksekliği ise 217cm dir. 22 Koordinatları: N 40 044 23/ = 37 250 05; N 46 149 05/ 37 20 371
50 İkinci kata, dıştan alt katın batısındaki merdivenlerle çıkılmaktadır. Üst kat doğu-batı yönünde 560x180m ölçülerinde yaklaşık dikdörtgen planlıdır. Mekânın doğusunda 170m, güneyinde ise biri doğu köşede 580m diğeri ise kuzey köşede yine yaklaşık 580m genişliğinde iki niş ile genişletilmiştir. Mağaraların bir derenin kenarında yer alması ve korunaklı olması nedeniyle Demir Çağı (MÖ.1200/100-330) yerleşimi olabileceği düşünülmektedir (Fotoğraf 96-100). Fotoğraf 96. Kaya yerleşimi, alt kat girişi. Fotoğraf 97. Kaya yerleşimi, alt kat.
51 Fotoğraf 98. Kaya yerleşimi, üst kat girişi. Fotoğraf 99-100. Kaya yerleşimi, üst kat. 12. GÜNYAMAÇ KÖYÜ: 12.1. Günyamaç Camisi 23 : Köy merkezinde yer alan yapı dikdörtgen planlıdır. Yapıya girişler kuzey duvarı eksenindeki kapı açıklığından sağlanmaktadır. Harim iki sıra halinde yerleştirilen dört serbest destekle mihrap duvarına dikey üç sahna bölünmüştür. Orta sahın yan sahınlara göre daha 23 Koordinatları: N 39 905 61/ O 37 431 70
52 geniştir. Güney duvarı eksenine harime çıkıntılı mihrap ve iki yanında birer pencere bulunmaktadır. Yapının doğu ve batı duvarlarında biri yaklaşık eksende diğeri ise eksenin güneyinde yer alan ikişer pencere vardır. Harimin kuzeyinde giriş kapısının doğusundaki merdivenlerle çıkılan mahfil katı bulunmaktadır. Yapı moloz taşla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiş ve kirişleri üstten kaplama tekniğinde ahşap tavanla örtülmüştür. Yapıdaki tek bezeme unsuru dikme başlıklarındaki kademelenmelerdir (Çizim 22, Fotoğraf 101-106). Yapının üzerinde inşa tarihini veren bir kitabe bulunmamaktadır. Ancak Osmanlı Arşivi nde yer alan bir belgeye göre yapı 1895 yılında 8000 kuruş harcanarak onartılmıştır. Belgeye göre köyün eski adı Pirebürd dür. Dolayısıyla yapı 1895 yılından daha önce inşa edilmiş olmalıdır. Elimizdeki verilere göre yapının inşasından sonra ilk olarak kuzeybatı köşeye kare kaideli ve silindirik gövdeli bir minare eklenmiştir. Son yıllarda yapılan onarımlarda ise beden duvarları elden geçirilmiş, giriş kapısının önüne bir giriş mekânı, minareye bitişik olarak bir depo eklenmiş ve çevre duvarı yapılarak bugünkü halini almıştır. Çizim 22. Günyamaç Camisi, plan.
53 Fotoğraf 101. Günyamaç Camisi, kuzeybatıdan görünüm. Fotoğraf 102. Günyamaç Camisi, harimim güney kısmı.
54 Fotoğraf 103. Günyamaç Camisi, harimin kuzeyi. Fotoğraf 104. Günyamaç Camisi, tavan. Fotoğraf 105. Günyamaç Camisi, dikme başlığı.
55 Fotoğraf 106. Günyamaç Camisi, eski bir fotoğrafı. 12.1. Günyamaç Kilisesi 24 : Köy caminin 100m doğusunda yer alan kilise dıştan dikdörtgen planlıdır. Yapıya giriş güney duvarda eksenin batısındaki açıklıktan sağlanmaktadır. Naos iki sıra kare kesitli ahşap dikme ile ortası daha geniş olan üç nefe ayrılmıştır. Doğuda eksende yarım yuvarlak apsis, iki yanında ise kare planlı köşe odaları yer almaktadır (Çizim 23). Çizim 23. Günyamaç Kilisesi, plan. 24 Koordinatları: N 39 801 03/ O 37 212 01; N 39 905 84/ O 37 402 33
56 Naos ahşap kirişleri üstten kaplama tekniğinde tavan, apsis yarım kubbe, köşe odaları ise beşik tonozla örtülmüştür. Yapı moloz taşla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir (Fotoğraf 107-110). Yapının mimari özellikleri, özellikle tavan düzenlemesi, 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edildiğini göstermektedir Fotoğraf 107. Günyamaç Kilisesi, güneybatıdan görünüm. Fotoğraf 108. Günyamaç Kilisesi, güney cephe.
57 Fotoğraf 109. Günyamaç Kilisesi, apsis ve köşe odaları. Fotoğraf 110. Günyamaç Kilisesi, naosun batı kısmı. 13. İNANDIK KÖYÜ: 13.1. Durmuş Ayaztaş Evi 25 : Köy merkezinde yer alan evin kuzeybatısındaki oda mimsekili olarak düzenlenmiştir. Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı odaya batı duvarı eksenindeki açıklıktan girilmektedir. Doğu duvarın 143cm batısında ve eşit aralıklarla yerleştirilen üç kare kaideli, yuvarlak gövdeli dikme yer almaktadır. Bu dikmelerden güneydekilerin içe bakan yüzleri hizasında 25 Koordinatları: N 39 608 70/ O 37 528 06; N 39 608 75/ 37 528 08
58 odanın doğusunu U şeklinde çeviren sekiler oluşturulmuştur. Oda dikmelerin taşıdığı kirişleri üstten kaplama tekniğinde ahşap tavanla örtülüdür (Çizim 24, Fotoğraf 111-113). Yapıyı taşıyan sütunlardan birinin başlığı üzerinde yer alan kitabeye göre yapı H. 1291/ M. 1284-1285 yıllarında inşa ettirilmiştir. Çizim 24. Durmuş Ayaztaş Evi, plan. Fotoğraf 111. Durmuş Ayaztaş Evi, mimsekili oda, doğu kısım.
59 Fotoğraf 112. İnandık Köyü, Durmuş Ayaztaş Evi, mimsekili oda, batı kısım. Fotoğraf 113. Durmuş Ayaztaş Evi, kitabe. 2.14. İNKÖY: 14. 1. Hakkı Erdoğan Evi 26 : Köy merkezinde yer alan evin güneybatısındaki oda mimsekili olarak düzenlenmiştir. Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı odaya eve girişlerin sağlandığı holden geçilen doğu duvarı eksenindeki kapı açıklığı ile girilmektedir. Odanın güneyinde, güney duvar boyunca uzanan 135cm genişliğinde bir seki yer almaktadır. Sekinin kuzey kenarı boyunca eşit aralıklarla yerleştirilmiş kare kaideli, yuvarlak gövdeli üç dikme yer almaktadır. Bu dikmelerden doğudakinin hizasında kuzey-güney yönünde eşit aralıklarla yerleştirilmiş iki dikme daha vardır. Bu dikmelerin kuzeye ve içe bakan yüzleri hizasından başlayan 105 cm genişliğinde birer seki bulunmaktadır. Sekileri de oluşturan dikmelerin taşıdığı tavan, kirişleri alttan kaplama tekniğinde yapılmıştır. Odanın ocağında alçı, tavanında ise ahşap bezeme yer almaktadır (Çizim 25, Fotoğraf 114-115). 26 Koordinatları: N 39 640 74/ O 37 563 06
60 Ocakta davlumbazın iki yanına simetrik olarak yerleştirilen kıvrım dalların uçlarında yaprak veya altı dilimli çiçek motifleri vardır. Davlumbazın üst kısmında ise iki gülbezek yer almaktadır. Tavanın ortasında daire biçimli bir göbek bulunmaktadır. Göbeğin içi bir merkezden dışa doğru açılı olarak yerleştirilen düz veya ters ve düz C şeklinde kıvrımları olan çıtalarla bölümlenmiştir. Aralarına baklavalar yerleştirilen çıtaların uçlarına ters V harfi şekline çıtalar eklenerek yıldız motifi oluşturulmuştur. Tavanın göbek dışındaki bölümleri simetrik olarak düzenlenmiştir. Bu kısımlarda belirli aralıklar uzununa yerleştirilen çıtalar, yine belirli aralıklarla ve çapraz olarak yerleştirilen çıtalarla kesişerek baklava motifleri oluşturmuştur (Fotoğraf 116-118). Tavanı taşıyan dikmelerden birinin üzerinde H 1322/ M. 1904-1905 tarihi yer almaktadır. Bu tarih büyük bir olasılıkla evin inşa tarihidir. Çizim 25. Hakkı Erdoğan Evi, plan Fotoğraf 114. Hakkı Erdoğan Evi, giriş.
61 Fotoğraf 115. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, doğudan bakış. Fotoğraf 116. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, ocak. Fotoğraf 117. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, tavan.
62 Fotoğraf 118. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, tavan göbeği. 14. 2. Karşı Mezarlığı 27 : Hati Hatun un Sandukası: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 113x47x64cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 32cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin güney yüzünde kıvrımdal ve yaprak, doğu yüzünde ise altı yapraklı çiçek ve altıgenlerden oluşan bezemeler vardır. Sandukanın baş taşı 52cm yükseklikte olup yuvarlak biçimli bir başlığı vardır. Baş taşının gövdesinde altı satır sülüs yazı olup alt satırda H 1216/ M. 1801-1802 tarihi bulunmaktadır. Sandukanın ayak taşı 19cm boyunda olup üst kısmı kırıktır (Çizim 26, Fotoğraf 119-120). Mustafa Bey Zadenin kerime si Hatı Hatun un vefa tı Bayram Ağa nın zevcesi 1216 27 Koordinatları: N 39 641 11/ O 37 562 11; N39 754 56/ O 37 023 81
63 Çizim 26. Hati Hatun un sandukası, plan ve cephe çizimleri. Çizim 119-120. Hati Hatun un sandukası ve baş taşı. I. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan sanduka yandan dikdörtgen, önden ise yukarı doğru incelen sivri kemer formundadır. Gövde üzerindeki testere dişi motifi ile sınırlanmış bir pano içine ibrik, kahve tepsisi ve fincanları ile cezve motifi işlenmiştir (Fotoğraf 121-122).
64 Fotoğraf 121-122. I. Anonim sanduka, batı ve güney yüz. II. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 135x53x60cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin güney yüzünde kama, kın, fişeklik ve tam olarak tanımlanamayan bir motif yer almaktadır. Sandukanın baş taşı 58 cm yükseklikte olup yuvarlak biçimli bir başlığı vardır. Baş taşının gövdesinde sekiz satır sülüs yazı olup alt satırda H 1290/ M. 1873-1874 tarihi bulunmaktadır. (Çizim 27, Fotoğraf 123-125). yir Efendi nin vefa t eyledi oğlu Du rdur... usta... 1290
65 Çizim 27. II. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 123-124. II. Anonim sanduka ve baş taşı.
66 Fotoğraf 125. II. Anonim sanduka, güney yüz. III. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 96x38x55cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 31cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin güney yüzünün orta bölümde içerisinde dilimli çiçek motifi bulunan bir madalyon, madalyonun çevresinde ise kıvrımdal ve yapraklardan oluşan bitkisel bir bezeme yer almaktadır. Sandukanın kuzey yüzünde ise çatılmış durumda bir tüfek ile bir kılıç motifi görülmektedir (Çizim 28, Fotoğraf 126-128). Çizim 28. III. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
67 Fotoğraf 125-127. III. Anonim sanduka, batı ve güney yüz. Fotoğraf 128. III. Anonim sanduka, kuzey yüz. 15. KABALI/KAYALI KÖYÜ: 15.1. Halil Demir Evi 28 : Köy merkezinde yer alan iki katlı evin üst katında mimsekili bir oda bulunmaktadır. Odaya evin kuzey duvarının doğusuna bitişik merdivenlerle çıkılan bir sahanlıktan girilir. Oda 28 Koordinatları:
68 iki bölümlüdür. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı ilk bölüm giriş niteliğinde olup doğu duvarı ekseninde bir pencere açıklığı, güney duvarı ekseninde ise ocak nişi vardır. Mimsekili odaya giriş bu bölümünün batı duvarındaki kapı açıklığından sağlanır. Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı oda kuzey duvarda, eksenin iki yanında yer alan pencerelerle aydınlanır. Kuzeydoğu köşeye suluk, güneydoğu köşede ise bir yüklük yerleştirilmiştir. Oda duvarından 145cm batıda tavanı taşıyan ve sekileri oluşturan kare kesitli dikmeler yer alır. Dikmeler kuzey güney yönünde üç adet olup eşit aralıklarla yerleştirilmişlerdir. Kuzeyden üçüncü dikme hizasında doğu-batı doğrultusunda ve eşit aralıklarla yerleştirilmiş iki dikme daha bulunmaktadır. Dikmelerin arası kapatılarak doğubatı yönünde dikdörtgen biçimli sekiler oluşturulmuştur. Batı duvarda sekilerin önüne gelen kısımda birer dolap nişi, orta bölümde ise ocak nişi yer almaktadır (Çizim 29. Fotoğraf 129-131). Odanın ocak nişi ile tavanı bezelidir. Ocak nişi davlumbazı alçıdan yapılarak üzeri ve iki yanı kıvrım dallar, iri yaprak motifleri ve çiçek motifleriyle bezenmiştir. Tavanda çıtaların birbirini kesişmesiyle oluşturulan baklavalarla bezenmiş, orta kısma ise içerisinde altı kollu çiçek motifi bulunan bir göbek yerleştirilmiştir (Fotoğraf 132-133). Odada tarih veren bir kitabe tespit edilememiştir. Ancak benzer örnekler ile özellikle alçı ve tavan süslemeleri odanın 19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında inşa edildiğini göstermektedir. Çizim 29. Halil Demir Evi, mimsekili oda, plan.
69 Fotoğraf 129. Halil Demir Evi, kuzey cephe. Fotoğraf 130. Halil Demir Evi, mimsekili oda, doğu kısım. Fotoğraf 131. Halil Demir Evi, mimsekili oda, batı kısım.
70 Fotoğraf 132. Halil Demir Evi, mimsekili oda, ocak davlumbazı. Fotoğraf 133. Halil Demir Evi, mimsekili oda, tavan. 15.2. Kabalı Köyü Mezarlığı 29 : I. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 112x 58x74cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 30cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Sandukanın yaklaşık 30cm yüksekliğindeki baş taşının üst kısmı kırıktır (Çizim 30, Fotoğraf 134). 29 Koordinatları: N 39 64260/ O 37 476 29; N 39 642 85/ = 37 476 41
71 Çizim 30. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 134. I. Anonim sanduka, güneybatıdan bakış. II. Anonim Sanduka: Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 120x 60x69cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
72 şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Sandukanın güney yüzünde kahve tepsisi ve fincanlarının işlendiği bir bezeme vardır (Çizim 31, Fotoğraf 135). Çizim 31. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 135. I. Anonim sanduka, güneybatıdan bakış.
73 16. KARLI KÖYÜ: 16.1. Yusuf Pınarı 30 : Köy merkezine yakın bir konumda, halk arasında Yusuf Pınarı olarak adlandırılan ve yeni yapıldığı anlaşılan bir çeşme üzerinde üst kısmı dilimli kemer formunda, yaklaşık 67x109cm ölçülerinde bir kitabe vardır. Tam olarak okunamayan kitabede H. 1310/ M. 1892-1893 tarihi verilmiştir (Fotoğraf 136). oğlu Sene 1310 Fotoğraf 136. Yusuf Pınarı adı verilen çeşme üzerindeki kitabe. 16.2. Karlı Köyü Çeşme Kitabesi 31 : Köy merkezindeki yeni yapılmış olan bir çeşmenin yanında yer almaktadır. Yaklaşık 68x71cm ölçülerindeki kitabenin üst kısmı yuvarlak kemere benzer bir şekilde olup iki yanında daire biçimli formlar vardır. Kitabenin üst kısmında daire içine alınmış bir çarkıfelek motifi, bu motifin altındaki kare pano içinde ise dört tam olarak okunamayan satır halinde sülüs yazı yer almaktadır. Yazının alt satırında H. 1277/ M. 1860-1861 tarihi verilmiştir (Fotoğraf 137). 30 Koordinatları: N 39 889 11/ O 37 253 68 31 Koordinatları: N 39 887 32/ O 37 249 92
74 Sene 1277 Fotoğraf 137. Çeşme kitabesi. 16.3. Yerlikaya 32 : Köy merkezinde halk tarafından Yerlikaya olarak adlandırılan bir kaya kutsal kabul edilmekte ve üzerindeki bir oyukta mum yakılarak dilek dilenmektedir (Fotoğraf 138). Fotoğraf 138. Yerlikaya. 32 Koordinatları: N 39 884 08/ O 37 246 40
75 16.4. Seten Taşı 33 : Köy merkezinde yer alan setenin alt taşı 182cm çapında, 16cm kalınlığında ve 60cm yüksekliğinde, değirmen taşı ise 108cm çapında ve 33cm genişliğindedir. Taşın döndürme mekanizması sağlam durumdadır (Çizim 32, Fotoğraf 139). Çizim 32. Seten taşı, plan. Fotoğraf 139. Seten taşı. 33 Koordinatları: N 39 883 07/ O 37 249 63
76 16.5. Mezarlıklar: Aydın Dede Mezarlığı 34 : Aydın Dede Mezarlığı adı verilen mezarlıkta bir kısmı toprak, bir kısmı ise çerçeveli mezar türünde çok sayıda mezar yer almaktadır. Doğal kayaçlardan elde edilen taş levhalardan yapılan mezar taşlarının çok az işlenerek balbal formu verildiği görülmektedir. Köy halkı mezarlığın 19. yüzyılın sonlarından itibaren kullanılmaya başlandığını ifade etmektedirler. Mezar taşları köy halkı tarafından ziyaret edilerek yazma, kurdele veya bez bağlanmaktadır (Fotoğraf 140-143). Fotoğraf 140. Çerçeveli mezarlar. Fotoğraf 141-143. Baş taşları. 34 Koordinatları: N 39 884 14/ N 37 246 51; N 39 883 99; 37 246 40
77 Aşağı Mezarlık 35 : Mezarlıkta bir kısmı toprak, bir kısmı ise çerçeveli mezar türünde çok sayıda mezar yer almaktadır. Doğal kayaçlardan elde edilen taş levhalardan üretilen mezar taşları çok az işlenerek balbal formunda yapılmıştır. Mezarlıktaki bir taş üzerinde H. 1219 M. 1804-1805 tarihi tespit edilmiştir. Bu kitabe mezarlığın 19. yüzyıl başlarından itibaren kullanılmış olduğunu göstermektedir (Fotoğraf 144-145). Fotoğraf 144. Çerçeveli mezarlar. Fotoğraf 145. 1804-1805 tarihli mezar taşı. 35 Koordinatları: N 39 887 05/ N 37 250 08; N 39 886 91/ O 37 250 52
78 17. KAYTARMIŞ KÖYÜ: 17.1. Kaya Mezarı: Köyün yakınındaki tepelik alanda günümüze kısmen tahrip olmuş olan bir kaya mezarı tespit edilmiştir. Yaklaşık kare planlı mezarın içerisinde 178x75cm boyutlarında bir mezar çukuru yer almaktadır. Mezarın Roma dönemine ait olduğu değerlendirilmektedir (Fotoğraf 146-147). Fotoğraf 146. Kaya mezarı, genel görünüm. Fotoğraf 147. Kaya mezarı, mezar nişi.
79 18. KOŞUTDERE KÖYÜ: 18.1. Cami Kitabesi 36 : Köy camisinin hariminde, güney duvarının batısında eski camiye ait olduğu söylenen bir kitabe yer almaktadır. Üst kısmı kemer şeklinde dışa çıkıntılı olan kitabe yaklaşık 37x29cm ölçülerindedir. Beş satır halinde sülüs yazı yazılı olan kitabenin alt satırında H. 1173/ M. 1759-1760 tarihi verilmiştir (Fotoğraf 148). Muhammed Ebubekir Ömer Osman ve Ali Sahibü'l-Hayrat Camii Şerif Seyyid Molla Mustafa ibn Muhammed Sene 1173 5 fi. Fotoğraf 148. Cami kitabesi. 18.2. Duran Çataltaş Evi 37 : Köy merkezinde yer alan mimsekili oda dıştan doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve iki bölümlüdür. Odanın batısında doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir giriş mekânı yer 36 Koordinatları: N 39 923 44/ O 37 390 96; N 39 925 46/ O 37 393 56; N 39 924 98/ O 37 387 73 37 Koordinatları: N 39 923 58/ O 37 391 06; N 39 923 50/ O 37 391 06; N 39 923 50/ O 37 390 86
80 almaktadır. Giriş mekânına güney beden duvarının batısına bitişik olarak yapılan merdivenlerle çıkılan bir sahanlıktan geçilmektedir. Giriş mekânının doğusunda, yaklaşık eksendeki kapı ile mimsekili odaya girilir. Mimsekili oda doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olup, güney duvardaki üç mazgal pencere ile aydınlanmaktadır. Mekânın doğu duvarı eksenin ocak nişi vardır. Girişin yaklaşık 146cm doğusundaki tavanı taşıyan ve sekileri oluşturan kare kesitli dikmeler yer alır. Dikmekler kuzey-güney yönünde olup iki adettir ve eşit aralıklarla yerleştirilmişlerdir. Dikmelerin içe bakan yüzleri hizasında 390cm uzunluğunda Ters U şeklinde sekiler oluşturulmuştur (Çizim 33, Fotoğraf 149-150). Çizim 33. Duran Çataltaş Evi, plan. Fotoğraf 149. Duran Çataltaş Evi, mimsekili oda, doğu kısım.
81 Fotoğraf 150. Duran Çataltaş Evi, mimsekili oda, batı kısım. 18.3. Köy Mezarlığı 38 : Köyün mezarlığında sağlam halde günümüze ulaşan bir mezar taşı tespit edilmiştir. Yaklaşık 100cm boyunda ve 39cm enindeki mezar taşının sarık şeklinde başlığı vardır. Taşın gövdesinde dört satır sülüs kitabe yer almaktadır. Alt satırda H. 1210/ M. 1795-1796 tarihi bulunmaktadır. Yıpranması nedeniyle kitabe okunamamıştır. Mezarlıkta başka taşların da olduğu köy camisinin duvarına yerleştirilen başlıklardan anlaşılmaktadır (Fotoğraf 151). Fotoğraf 151. Anonim baş taşı. 38 Koordinatları: N 39 925 33/ O 37 389 37
82 19. KURUGÖL KÖYÜ: 19.1. Seten Taşı 39 : Köy merkezinde yer alan setenin alt taşı 200cm çapında, 25cm kalınlığında ve 65cm yüksekliğinde, değirmen taşı ise 120cm çapında ve 36cm genişliğindedir. Taşın döndürme mekanizması sağlam durumdadır (Çizim 34, Fotoğraf 152). Çizim 34. Seten taşı, plan. Fotoğraf 152. Seten taşı. 19. OTMANALAN KÖYÜ: 19.1. Kaya Mezarı 40 : Köyün güneydoğusundaki kayalık alanda çok sayıda kaya mezarı tespit edilmiştir. Mezar kayalık alanın üst seviyesinde olması nedeniyle içine girilememiştir (Fotoğraf 153-154). 39 Koordinatları: N 39 727 48/ O 37 543 71 40 Koordinatları: N 40 108 27/ O 37 285 71
83 Fotoğraf 153. Kaya mezarının bulunduğu kayalık Fotoğraf 154. Kaya mezarı, giriş. 20. PİR HÜSEYİN KÖYÜ 20.1. Yukarı Mezarlık 41 : I. Anonim Sanduka: İki kademeli bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 165x65x69cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 47cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Sandukanın dört yüzü de bezemelidir. Güney yüzünde bir ağaç ile bu ağaca sarılı asma dalları ve üzüm salkımları bulunmaktadır. Doğu yüzde bir kahve kavurma tavası resmedilmiştir. Kuzey yüzde bir süvari figürü ile tüfek, ibrik, fişeklik ve top motifleri ile tam olarak seçilemeyen geometrik bezemeler yer almaktadır. Batı yüzde ise bir ibrik ve tepsi ile bunların üzerinde iri yaprak motifleri görülmektedir (Çizim 35, Fotoğraf 155-159). 41 Koordinatları: N 39 657 33/ O 37 590 18
84 Çizim 35. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri. Fotoğraf 155. Anonim sanduka, güneybatıdan görünüm.
85 Fotoğraf 156. Anonim sanduka, güney yüz. Fotoğraf 157. Anonim sanduka, doğu yüz. Fotoğraf 158. Anonim sanduka, kuzey yüz.
86 Fotoğraf 159. Anonim sanduka, batı yüz. 20.2. Kaya Mezarlığı 42 : Köyün kuzeybatısındaki kayalık alanda kaya mezarları tespit edilmiştir. Kaya mezarları doğu-batı yönünde uzanan kayalığın güney yüzünde belirli aralıklarla sıralı olarak yer almaktadır. Mezarlardan bazıları tahrip olmuştur. Ancak günümüze ulaşan örneklerden kareye yakın bir plana sahip oldukları anlaşılmaktadır. Mezarların girişleri kayalığın yönü dikkate alınarak güneye açılmıştır. Giriş kapıları dikdörtgen biçimli olup fazla büyük değildir. Kapıdan geçildikten sonra uzununa bir sahanlık yer almakta, sahanlığın iki yanında ve girişin karşısında yaklaşık eş boyutlu ve dikdörtgen biçimli mezar nişleri bulunmaktadır. Mezarların Roma dönemine ait olduğu değerlendirilmektedir (Çizim 36, Fotoğraf 160-162). Çizim 36. Kaya Mezarlığı, plan. 42 Koordinatları: N 39 889 10/ O 37 253 70; N 39 662/ O 37 616 23