21.Yüzyılda Finansal Muhasebe Teoriden Uygulamaya Genel Muhasebe Geliştirilmiş Tekdüzen Hesap Planına Uygun Dönem İçi ve Dönem Sonu Muhasebe Kayıtları Anlaşılması Kolay, Çözümlü Sorularla 400 den Fazla Güncel Örnekle Konu Anlatımı Vergi Usul Kanunu (VUK) ve Türkiye Muhasebe Standartları (TMS/UMS) Yaklaşımları Türkçe ve İngilizce Temel Kavramlar Genel Muhasebe, Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri, Maliyet Muhasebesi, Mali Tablolar Analizi, Ticari Belgeler Doç.Dr. Emre ERGİN Bağımsız Denetçi Serbest Muhasebeci Mali Müşavir I
Yayın No : 3211 Muhasebe Dizisi : 5 2. Baskı - Haziran 2015 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-265 - 7 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A. Ş. Baskı - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/ STANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com II
YAZAR HAKKINDA Doçent Doktor Emre ERGİN Bağımsız Denetçi Serbest Muhasebeci Mali Müşavir 1969 yılı İstanbul doğumludur. 1987 yılında İstanbul Saint Joseph Fransız Erkek Lisesi nden mezun oldu. 1992 yılında Boğaziçi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme bölümünü bitirdi. PricewaterhouseCoopers Türkiye, Carrefour Sabancı Ticaret Merkezi, Johnson and Johnson, KTHY gibi sektöründe önde gelen uluslararası şirketlerde yaklaşık 15 yıl Muhasebe Denetim Şefi, Muhasebe Müdürü, Finans Müdürü ve Finans Direktörü gibi üst düzey yöneticilik görevlerinde bulundu. Şirketlere danışmanlık hizmeti verdi. Yönetim ve denetim kurullarında üyelik yaparak çeşitli görevler üstlendi. 2002 yılında Yeditepe Üniversitesi nde İşletme Yüksek Lisansını (MBA) 4 üzerinden 4 tam puan ile tamamladı. 2009 yılında Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Muhasebe Finansman programında doktorasını tamamladı. Doktora tezinin başlığı İşletmelerde Finansal Başarısızlık Olasılığının Erken Tanısı: İMKB Uygulaması olup piyasa ile muhasebe verilerine dayalı farklı yaklaşımlara göre BİST (eski adıyla İMKB) şirketlerinin finansal başarısızlık olasılıklarını araştırdı. 2003 yılında TÜRMOB dan Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ruhsatını ve 2014 yılında Kamu Gözetimi Kurumu ndan Bağımsız Denetçi belgesini alarak yetkilendirildi. 2009 yılından beri Kocaeli Üniversitesi İzmit MYO da Muhasebe ve Vergi Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda Üniversitenin 5 farklı okulundaki Muhasebe ve Vergi Uygulamaları programının da koordinatörüdür. Yüksek Lisans programında da ders vermektedir. 2013-2014 yıllarında Bağımsız Denetçi yetkilendirme eğitimlerinde verdiği muhasebe denetimi dersleri ile yaklaşık 500 meslek mensubunun (SMMM ve YMM) yetişmesine katkıda bulundu. 2013 yılında Doçent unvanı aldı. Muhasebe, finans, denetim ve yönetim konularında ulusal ve uluslararası dergilerde makaleleri ve uluslararası kitaplarda bölümleri yayınlandı. Çok iyi derecede İngilizce (ÜDS puanı: 94) ve Fransızca (KPDS puanı:91) bilmektedir. Eşi, Marmara Üniversitesi nde öğretim görevlisidir. III
IV
ÖNSÖZ İş hayatına başlayan çoğu mezun, üniversitede öğrendikleri ile iş ortamındaki uygulamaları eşleştirmekte zorlanmaktadır. Diğer taraftan, işverenler de işe aldıkları yeni mezunlara her konuyu baştan öğretmek zorunda kalmalarından şikâyet etmektedir. Özel sektör ve akademik ortamda toplam 20 yılı aşan bilgi birikimi ve deneyim sonucunda ortaya çıkan bu eser ile bu sorunun çözümüne katkı sunulması hedeflenmektedir. Muhasebe bölümünde kariyer yapmak isteyenlerin iş hayatında bilmesi gerekenler güncel örneklerle açıklanmakta ve iş hayatına kısa sürede uyum sağlamaları amaçlanmaktadır. Muhasebe kitaplarının çoğu birbirine benzemekte ve içerdikleri ayrıntıdan dolayı bu kitaplar neredeyse ansiklopedik bir hal almaktadır. Bu kitap ise, ticaret hayatında bilinmesi gereken muhasebe ve ilgili işletme ve finans bilgilerini bir bütünlük içerisinde sunmaktadır. Muhasebede dönem içi ve dönem sonu kayıt sürecinden başlanarak raporlama, analiz ve yorum aşamaları incelenmektedir. Konu anlatımlarında kuram (teori) ile uygulama arasında denge sağlanmaya çalışılmıştır. Mümkün olduğunca iş hayatından güncel örneklere yer verilmiştir. Orijinal THP da olmayan ancak uygulamada kullanılan hesaplar, muhasebe hesapları ile ilgili iş hayatında bilinmesi gereken terimler, VUK ile TMS arasındaki anlayış farklılıkları yeri geldikçe kitaba dahil edilmiştir. Bu gerekçelerden dolayı bu kitap, çok geniş bir kitleyi hedeflemektedir. Bu kitap, muhasebeyi öğrenmek isteyenlere, muhasebe konularını içeren sınavlara hazırlananlara, TMS konusuna ilgi duyanlara ve muhasebeci olmayan yöneticilere faydalı olacaktır. Günümüzde muhasebe bilgisi neredeyse her alanda gerekmektedir. Türkiye de yapılan farklı alanlardaki sınavlar (SMMM Staj Başlatma, KPSS, T. İş Kurumu, SGK, Bankalar tarafından düzenlenen sınavlar gibi) incelendiğinde, sınavların amaçları farklı olsa da muhasebe alanına ait soruların bulunduğu görülmektedir. Muhasebe alanı sürekli gelişmekte olup ezberleyerek öğrenilebilecek bir konu değildir. Muhasebenin temel kavramlarının ve uluslararası muhasebe standartlarının ortaya koyduğu ilkelerin özümsenmesi sayesinde muhasebe süreci daha iyi anlaşılabilecektir. Bu kitapta çözülen örnekler ve araştırma soruları ile okuyucuya öğrenmenin öğretilmesine de çalışılmaktadır. Günümüzde başarılı bireyler, sürekli öğrenen, kendisini geliştiren, araştırmacı, yaratıcı, sorunlara çözüm getiren kişilerdir. Muhasebe mesleğinde hesapların nasıl işlediğini bilmek yeterli değildir. Muhasebe personeli işletmenin tüm süreçlerini doğru bir şekilde anlayıp yorumlayabilmeli ki işletmenin faaliyetlerini muhasebe sistemine olması gerektiği gibi aktarabilsin. Bu kitap sadece muhasebe sürecini açıklamakla kalmayıp muhasebe ile V
ilgili işletme süreçlerini de açıklamaktadır. Kitabı okuyan kişilerin donanımlı bir hale gelerek işletmelerin aradığı niteliklere işe alım aşamasında sahip olmaları hedeflenmiştir. Muhasebe mesleğine başlayan kişi bu kitap sayesinde kariyerinin en başından çıkabileceği en üst düzeye gelebilmek için nasıl bir bakış açısına sahip olması gerektiğini de anlayabilecektir. Türkiye de muhasebe mesleğinin öneminin hızla artması sonucunda yetişmiş bilgili, becerikli ve etik değerler sahibi nitelikli personele olan gereksinim önümüzdeki yıllarda katlanarak artacaktır. İşletmelerin şeffaflaşması, toplumun bilgiye erişiminin sağlanması, muhasebe mesleğinde uluslararası standartların gelişerek Türkiye de de benimsenmesi, sürmekte olan Avrupa Birliği ile entegrasyon çalışmaları, 2012 de yayımlanan yeni Türk Ticaret Kanunu, bağımsız denetim kapsamının genişletilmesi gibi yenilikler sonucunda Türkiye de muhasebe mesleği ön plana çıkarak yeniden popüler bir çalışma alanı olmuştur. Bu süreçte gereksinim duyulan ve gelecekte daha da artan oranda istihdam edilecek muhasebe bilgisine sahip kişilerin yetiştirilmesi için hazırlanan bu kitapta en son güncel bilgiler ve örneklere yer verilmiştir. Unutulmamalıdır ki çağımızın en değerli varlığı (gücü) bilgidir. Bu nedenledir ki yaşadığımız dönem Bilgi Çağı olarak adlandırılmaktadır. Bilgi sahibi olan ve bilgiyi etik değerler çerçevesinde uygulamaya dönüştüren birey ve toplumlar pozitif bir fark yaratma gücüne sahiptir. Okuyuculara nitelikli bir eser sunulması temel amaçtır. Bu kitabın geleceğin muhasebecilerine ve muhasebe meslek üyelerine faydalı olacağına inanmaktayım. Eserde emeği geçen meslektaşlarıma, öğrencilerime, bana hayatım boyunca destek veren anneme, babama, eşime ve eserin basılmasını sağlayan Beta Basım A.Ş. yetkililerine şükranlarımı sunarım. Bu eseri okuyan herkese yararlı olmasını gönülden dilerim. Doç.Dr. Emre ERGİN Bağımsız Denetçi, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Muhasebe ve Vergi Bölüm Başkanı, Kocaeli Üniversitesi 1 Haziran 2015 emre.ergin@kocaeli.edu.tr emre.ergin.dr@gmail.com VI
İÇİNDEKİLER YAZAR HAKKINDA... III ÖNSÖZ...V ŞEKİLLER LİSTESİ... XIV TABLOLAR LİSTESİ... XV KISALTMALAR... XVII TÜRKÇE-İNGİLİZCE TEMEL KAVRAMLAR...XIX BAŞLARKEN... 1 1. MUHASEBE VE İŞ DÜNYASI... 3 1.1. Muhasebe: İşletme Kararlarının Temeli... 5 1.1.1. Muhasebe: Bilim mi Sanat mı?... 7 1.1.2. Muhasebe: Basitleşmekte mi Karmaşıklaşmakta mı?... 7 1.1.3. İşletmeler... 9 1.1.4. Bilgi Kullanıcıları... 14 1.1.4.1. İşletme İçi Bilgi Kullanıcıları... 14 1.1.4.2. İşletme Dışı Bilgi Kullanıcıları... 17 1.2. Muhasebeyi Düzenleyici Otorite ve Kanunlar... 20 1.2.1. Uluslararası Düzenleyici Kurumlar... 20 1.2.1.1. Uluslararası Muhasebe Standartları... 21 1.2.1.2. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları... 22 1.2.2. Türkiye deki Düzenleyici Kurumlar ve Kanunlar... 23 1.2.2.1. Vergi Usul Kanunu... 24 1.2.2.2. Türk Ticaret Kanunu... 24 1.2.2.3. Sermaye Piyasası Kanunu... 25 1.2.3. Kanunlar Karşısında Muhasebede Defter Düzeni... 25 1.3. Muhasebe Mesleğinde Kariyer... 26 1.3.1. Mesleğe İlk Adım... 26 1.3.2. Çalışma Durumuna Göre Muhasebeciler... 27 1.3.2.1. İşletmelerde Hizmet Karşılığı (Bağımlı) Çalışan Muhasebeciler... 27 1.3.2.2. Serbest (Bağımsız) Çalışan Muhasebeciler... 27 VII
1.3.3. Unvana Göre Muhasebeciler... 28 1.3.3.1. Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler (SMMM)... 28 1.3.3.2. Yeminli Mali Müşavirler (YMM)... 28 1.3.3.3. Bağımsız Denetçiler (BD)... 29 1.3.4. Muhasebenin Tarihsel Süreci... 29 1.3.5. Türkiye de Muhasebe... 30 1.3.6. Muhasebenin Geleceği... 31 1.3.6.1. Teknolojik Gelişmeler... 31 1.3.6.2. Küreselleşmenin Muhasebe ve Raporlamaya Etkisi... 31 1.3.6.3. Defter Değerlemesi ile Piyasa Değerlemesi... 32 1.3.6.4. Muhasebe Denetimi... 32 1.3.6.5. Uzmanlaşma... 33 2. MUHASEBE VE VERGİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR... 34 2.1. Muhasebe ile İlgili Tanımlar... 34 2.1.1. Muhasebenin Fonksiyonları... 34 2.1.1.1. Kaydetme... 34 2.1.1.2. Sınıflandırma... 35 2.1.1.3. Özetleme... 35 2.1.1.4. Raporlama... 36 2.1.2. Ön Muhasebe... 36 2.1.3. Muhasebe... 37 2.1.3.1. Genel Muhasebe veya Finansal Muhasebe... 37 2.1.3.2. Yönetim Muhasebesi... 38 2.1.3.3. Maliyet Muhasebesi... 39 2.2. Muhasebenin Temel Kavramları... 39 2.2.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı... 39 2.2.2. Kişilik Kavramı... 40 2.2.3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı... 41 2.2.4. Dönemsellik Kavramı... 41 2.2.5. Parayla Ölçülme Kavramı... 43 2.2.6. Maliyet Esası Kavramı... 44 2.2.7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı... 46 2.2.8. Tutarlılık Kavramı... 47 2.2.9. Tam Açıklama Kavramı... 48 2.2.10. İhtiyatlılık Kavramı... 48 2.2.11. Önemlilik Kavramı... 50 2.2.12. Özün Önceliği Kavramı... 50 2.3. Dürüst Resim İlkesi... 51 2.4. Etik... 52 VIII
2.5. Vergiler ve Vergi Beyannameleri... 53 2.5.1. Katma Değer Vergisi Beyannamesi... 54 2.5.2. Muhtasar Beyanname... 56 2.5.3. Geçici Vergi Beyannamesi... 57 2.5.4. Kurumlar Vergisi Beyannamesi... 58 2.5.5. Sosyal Güvenlik Kurumu na Yapılan Bildirimler... 58 2.5.6. Diğer Vergi ve Beyanlar... 58 2.5.7. Ertelenmiş Vergi... 59 2. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 59 3. FİNANSAL TABLOLAR... 61 3.1. Temel Finansal Tablolar... 61 3.1.1. Bilanço (Finansal Durum Tablosu)... 62 3.1.1.1. Bilanço ile İlgili Kavramlar... 63 3.1.1.1.1. Hazırlanan Döneme Göre Bilançolar... 63 3.1.1.1.2. Hazırlanan Mevzuata (Kanuna) Göre Bilançolar... 64 3.1.1.1.3. Hazırlanma Amacı Açısından Bilançolar... 64 3.1.1.1.4. Likidite Durumuna Göre Bilançolar... 66 3.1.1.2. Bilanço İlkeleri... 67 3.1.1.3. Bilançoda Değerleme Kavramları... 70 3.1.2. Gelir Tablosu (Finansal Performans Tablosu)... 71 3.1.2.1. Gelir Tablosu Türleri... 71 3.1.2.1.1. Rapor Tipi Gelir Tablosu... 72 3.1.2.1.2. Hesap Tipi Gelir Tablosu... 74 3.1.2.2. Gelir Tablosu İlkeleri... 74 3.1.2.3. THP ve Gelir Tablosu İlişkisi... 75 3.2. Yardımcı Finansal Tablolar... 76 3.2.1. Özkaynaklar Değişim Tablosu... 77 3.2.2. Nakit Akış Tablosu... 78 3.3. Dipnotlar... 79 3.4. Diğer Finansal Tablolar... 81 3. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 82 4. İŞLETME FAALİYETLERİNİN KAYIT EDİLMESİ... 84 4.1. Tek Taraflı Kayıt Düzeni (İşletme Hesabı Esası)... 84 4.2. Çift Taraflı Kayıt Düzeni (Bilanço Esası)... 86 4.2.1. Muhasebenin Temel Eşitliği... 87 IX
4.2.2. Tekdüzen Hesap Planı (THP)... 88 4.2.3. Hesap Kavramı, Kaydetme ve Sınıflandırma Fonksiyonu... 90 4.2.4. Borç ve Alacak Hesaplarının İşleyişleri... 94 4.2.5. Hesap İşleyiş Kurallarına Ait İstisnalar... 95 4.2.5.1. Aktifi Düzenleyici Hesaplar... 95 4.2.5.2. Pasifi Düzenleyici Hesaplar... 95 4.2.5.3. Kapanış Kayıtları... 96 4.2.5.4. 7XX Yansıtma ve Fark Hesapları... 97 4.2.6. Muhasebe Fişleri... 98 4.2.6.1. Kasa Tahsil Fişi... 98 4.2.6.2. Kasa Tediye Fişi... 98 4.2.6.3. Mahsup Fişi... 98 4.2.7. Yevmiye (Günlük Muhasebe) Kayıtları... 98 4.2.7.1. Basit Yevmiye Maddesi... 99 4.2.7.2. Bileşik Yevmiye Maddesi... 99 4.2.7.3. Karma Yevmiye Maddesi... 100 4.2.8. Bilgisayarlı Muhasebede Kayıt İşlemleri... 100 4.2.9. Muhasebe Kayıtlarında Düzeltme İşlemleri... 100 4.2.10. Dönem Ayırıcı Hesaplar... 102 4.2.11. Dönem İçi ve Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri... 102 4.2.11.1. Dönem İçi Muhasebe İşlemleri... 103 4.2.11.2. Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri... 103 4.3. Muhasebe Defterleri... 105 4.3.1. Yevmiye Defteri (Günlük Defter)... 105 4.3.2. Defterikebir (Büyük Defter)... 105 4.3.3. Muavin Defter... 106 4.3.4. Mizan... 106 4.3.4.1. Açılış Mizanı... 107 4.3.4.2. Kümülatif (Birikimli) Mizan... 107 4.3.4.3. Aylık Mizan... 108 4.3.4.4. İki Tarih Arası Mizan... 108 4.3.4.5. İki Hesap Arası Mizan... 108 4.3.4.6. Geçici Mizan... 108 4.3.4.7. Kesin Mizan... 109 4.3.5 Envanter Defteri... 109 4. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 110 5. BİLANÇO HESAPLARI... 117 1 Dönen Varlıklar... 118 10 Hazır Değerler (Nakit ve Benzerleri)... 119 X
11 Menkul Kıymetler (Finansal Yatırımlar)... 134 12 Ticari Alacaklar... 137 13 Diğer Alacaklar... 145 15 Stoklar... 150 16 Canlı Varlıklar... 154 17 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri... 161 18 Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları... 164 19 Diğer Dönen Varlıklar... 166 2 Duran Varlıklar... 172 21 Canlı Varlıklar... 173 22 Ticari Alacaklar... 173 23 Diğer Alacaklar... 176 24 Mali Duran Varlıklar... 177 25 Maddi Duran Varlıklar... 181 26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar... 193 27 Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar... 199 28 Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları... 201 29 Diğer Duran Varlıklar... 202 3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar... 202 30 Mali (Finansal) Borçlar... 202 32 Ticari Borçlar... 212 33 Diğer Borçlar... 215 34 Alınan Avanslar... 218 35 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri... 219 36 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler... 220 37 Borç ve Gider Karşılıkları... 222 38 Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları... 227 39 Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler... 229 4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar... 231 40 Mali Borçlar... 232 42 Ticari Borçlar... 233 43 Diğer Borçlar... 234 44 Alınan Avanslar... 234 47 Borç ve Gider Karşılıkları... 235 48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları... 236 5 Özkaynaklar... 237 50 Ödenmiş Sermaye... 237 52 Sermaye Yedekleri... 240 54 Kâr Yedekleri... 242 57 Geçmiş Yıllar Kârları... 246 58 Geçmiş Yıllar Zararları... 247 59 Dönem Net Kârı veya Zararı... 247 5. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 248 XI
6. GELİR TABLOSU HESAPLARI... 257 60 Brüt Satışlar... 258 61 Satış İndirimleri (-)... 261 62 Satışların Maliyeti (-)... 264 63 Faaliyet Giderleri (-)... 265 64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar... 266 65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)... 270 66 Finansman Giderleri (-)... 272 67 Olağandışı Gelir ve Kârlar... 272 68 Olağandışı Gider ve Zararlar (-)... 273 69 Dönem Net Kârı veya Zararı... 275 6. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 277 7. MALİYET HESAPLARI... 278 7.1. 700-789 Hesaplar (7/A Seçeneği)... 279 7.1.1. Bağlantı Hesapları (700, 701)... 280 7.1.2. Gider Hesapları... 280 7.1.3. Yansıtma Hesapları... 284 7.1.4. Varyans (Sapma) Analiz Hesapları... 290 7.2. 790-799 Hesaplar (7/B Seçeneği)... 294 7.2.1. 790-797 Maliyet (Gider) Hesapları... 295 7.2.2. 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesapları... 296 7. Bölüm Ek Örnek ve Çalışmalar... 299 8. YÖNETİM MUHASEBESİ HESAPLARI (8 Lİ HESAPLAR)... 303 9. NAZIM HESAPLAR (9 LU HESAPLAR)... 307 90 Teminat Mektupları... 309 91 Cirolar, Kefaletler ve Garantiler... 311 92 Teminat ve Emanete Verilen Kıymetler... 312 93 Teminat ve Emanete Alınan Kıymetler... 313 94 Yatırım Harcamaları ve Vergi İndirimi... 314 95 Matrah Düzeltmeleri... 315 96 Menkul Kıymetler Cüzdanı... 316 97 Çıkarılmış Menkul Kıymetler... 316 98 Yabancı Paralı İşlemler... 317 99 Diğer Bilgiler... 319 10. DÖNEM SONU KAPANIŞ KAYITLARI VE RAPORLAMA... 322 10.1. Kapanış Kayıtları ve Finansal Tabloların Hazırlanması... 322 10.2. Monografi Çalışmaları... 327 10.2.1. Üretim İşletmesi... 327 10.2.2. Ticaret İşletmesi... 331 10.2.3. Hizmet İşletmesi... 337 XII
11. FİNANSAL TABLOLARIN ANALİZİ VE YORUMLANMASI... 344 11.1. Finansal Tabloların İncelenmesi... 344 11.1.1. Amacına Göre Analiz Türleri... 344 11.1.2. Kapsamına Göre Analiz Türleri... 345 11.1.3. Analizi Yapanın Statüsü... 346 11.1.4. Temel ve Teknik Analiz... 346 11.2. Temel Analiz Yöntemleri ve Yorumlanması... 347 11.2.1. Yatay Analiz (Karşılaştırmalı Tablolar Analizi)... 348 11.2.2. Dikey Analiz (Yüzde Analizi)... 352 11.2.3. Eğilim (Trend) Analizi... 353 11.2.4. Oran (Rasyo) Analizi... 356 11.3. Analiz Sonrası Hareket Planları... 360 12. TİCARİ BELGELER... 362 12.1. Gelire Yönelik Belgeler (Belgeyi Düzenleyen Açısından)... 362 12.1.1. Fatura... 363 12.1.1.1. İrsaliye... 363 12.1.1.2. Açık ve Kapalı Fatura... 364 12.1.1.3. Farklı KDV Oranları İçeren Faturalar... 366 12.1.1.4. Faturalarda Tevkifat (kesinti) Uygulaması... 366 12.1.2. Perakende Satış Belgeleri... 367 12.1.3. Serbest Meslek Makbuzu... 368 12.1.4. Kıymetli Maden Alım Satım Belgesi... 369 12.2. Varlık Alımına ve Gidere Yönelik Belgeler (Belgeyi Düzenleyen Açısından)... 369 12.2.1. Gider Pusulası (Gider Makbuzu)... 369 12.2.2. Müstahsil Makbuzu... 370 12.2.3. Ücret Bordrosu... 371 12.3. Yönetim Amaçlı Belgeler... 374 12.3.1. Muhasebe Fişleri... 374 12.3.2. Çek Alım ve Çek Teslim Bordrosu... 375 12.3.3. Ambar (Depo) Giriş (Tesellüm) ve Ambar Çıkış Bordrosu... 375 12.3.4. Harcırah (İş Avansı, Masraf) Bordrosu... 376 12.3.5. Sipariş Emri... 376 12.3.6. Borç ve Alacak Notları (İng. Debit / Credit Note)... 377 12.4. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler ve Belgesiz Giderler... 377 12.4.1. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler (KKEG)... 377 12.4.2. Yasal Belgesi Olmayan Geçerli Giderler... 379 EK : Tekdüzen Hesap Planı (Geliştirilmiş)... 382 YARARLANILAN KAYNAKLAR... 385 DİZİN... 387 XIII
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Muhasebe Kayıt Süreci...6 Şekil 2: İşletme Defteri (Gider Sayfası)...85 Şekil 3: İşletme Defteri (Gelir Sayfası)...85 Şekil 4: Muavin (Yardımcı) Defter...93 Şekil 5: Tahsilat Makbuzu...120 Şekil 6: Tediye Makbuzu...121 Şekil 7: Kasa Sayım Tutanağı...124 Şekil 8: Kasa Farklarına Ait Karar Ağacı...125 Şekil 9: Çek...129 Şekil 10: Senet...139 Şekil 11: Canlı Varlıkların Üretimine İlişkin Kayıt Süreci...155 Şekil 12: Muhasebe Fişi...374 XIV
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Ticaret Şirket Türleri...10 Tablo 2: İşletme Yaşam Döngüsü ve Alınacak Kararlar...13 Tablo 3: Muhasebe Bilgi Kullanıcıları...14 Tablo 4: Muhasebe Fonksiyonları...34 Tablo 5: Finansal Muhasebe ile Yönetim Muhasebesi Arasındaki Farklar...38 Tablo 6: Vergiler ve Muhasebe Kayıtları...53 Tablo 7: KDV Oranları...55 Tablo 8: KDV Hesaplama Örnekleri...55 Tablo 9: KDV Denkleştirmesi...56 Tablo 10: Geçici Vergi Beyan ve Ödeme Tarihleri...57 Tablo 11: Bilanço...62 Tablo 12: Avrupa Tipi Bilanço...67 Tablo 13: Gelir Tablosu (Özet)...72 Tablo 14: Gelir Tablosu (Ayrıntılı)...73 Tablo 15: Hesap Tipi Gelir Tablosu (Özet)...74 Tablo 16: THP ve Gelir Tablosu İlişkisi...76 Tablo 17: Özkaynaklar Değişim Tablosu...77 Tablo 18: Bilançoda Özkaynaklar Gösterimi...77 Tablo 19: Nakit Akış Tablosu...78 Tablo 20: İşletme Hesap Özeti...86 Tablo 21: Muhasebenin Temel Denkliği...87 Tablo 22: THP da Hesaplar...89 Tablo 23: Hesaplar ve Hesap Kodları...89 Tablo 24: Borç ve Alacak Hesaplarının İşleyişi...94 Tablo 25: Dönem Kâr/Zararının Açılış Kaydı...97 Tablo 26: Yevmiye Madde Türleri...99 Tablo 27: Mizan...107 Tablo 28: Bilanço Hesap Sınıfları...117 Tablo 29: Ekonomik Faydanın Varlık ve Gider Olarak Sınıflandırılması...118 Tablo 30: Net İşletme (Çalışma) Sermayesi...119 Tablo 31: Canlı Varlıklar ve Tarımsal Ürünler...155 Tablo 32: Mali Duran Varlıkların Sınıflandırılması...177 Tablo 33: Harcamanın Sağladığı Faydaya Göre MDV ve Gider Ayrımı...186 XV
Tablo 34: Amortisman Yöntemleri...188 Tablo 35: Amortisman Oranları (VUK)...189 Tablo 36: Çek ve Senetlerin Devrinde İlgili Hesap...213 Tablo 37: KVYK ile UVYK Hesaplarının Karşılaştırılması...232 Tablo 38: İşletmeye Nakdi ve Ayni Sermaye Konması...239 Tablo 39: Kâr (Temettü) Dağıtım Tablosu Hesaplaması...243 Tablo 40: Kâr Payı Tablosunun Kontrolü...244 Tablo 41: Gelir Tablosu ile İlgili Diğer THP Hesapları...257 Tablo 42: Maliyet Seçenekleri ve THP...279 Tablo 43: 7/A Seçeneğinde Maliyet Hesapları...279 Tablo 44: Maliyet, Yansıtma Hesapları ve Bilanço ile Gelir Tablosu Hesaplarına Aktarım...285 Tablo 45: Hesaplara Göre Neden Sonuç İlişkisine Örnekler...348 Tablo 46: Bilanço Yatay ve Dikey Analiz...350 Tablo 47: Gelir Tablosu Yatay ve Dikey Analiz...351 Tablo 48: Oran Analizi...356 Tablo 49: Hareket Planı...361 Tablo 50: Ücretlere Ait Gelir Vergisi Tarifesi (2015 Yılı)...372 XVI
KISALTMALAR AB ABD A.Ş. : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Anonim Şirketi Avro : Avrupa Birliği nin ortak para birimi, ekü, + BD BDS BİST Bkz./bkz. Euro FAVÖK FIFO FVÖK Gid. GSYH GUD GZFT GV Hs. IFAC İİK İS KDV KGK KKEG KV Ltd. MDV MODV : Bağımsız Denetçi : Bağımsız Denetim Standardı : Borsa İstanbul (eski adıyla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İMKB) (İstanbul Stock Exchange) : Bakınız : Bkz. Avro : Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kâr : İlk Giren İlk Çıkar (First in first out) : Faiz ve Vergi Öncesi Kâr : Gider veya Giderleri : Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla : Gerçeğe Uygun Değer : Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (İng. SWOT) : Gelir Vergisi : Hesap veya Hesapları : Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (International Federation of Accountants) : İcra ve İflas Kanunu : İşletme Sermayesi : Katma Değer Vergisi : Kamu Gözetimi Kurumu : Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler : Kurumlar Vergisi : Limited : Maddi Duran Varlıklar : Maddi Olmayan Duran Varlıklar XVII
MSUGT NİS No. Ör. : Muhasebe Standartları Uygulamaları Genel Tebliğ(ler)i : Net İşletme Sermayesi : Numara (Sayı) : Örnek s. : Sayfa SMM SMMM STMM SPK Şti. TCMB TDK TFRS TL THP TMS TMSF TTK TÜİK UFRS UMS : Satılan Mamuller Maliyeti : Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (Certified Public Accountant) : Satılan Ticari Mallar Maliyeti : Sermaye Piyasası Kanunu : Şirketi : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası : Türk Dil Kurumu : Türkiye Finansal Raporlama Standartları : Türk Lirası : Tekdüzen Hesap Planı (Chart of Accounts) : Türkiye Muhasebe Standartları : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu : Türk Ticaret Kanunu : Türkiye İstatistik Kurumu : Uluslararası Finansal Raporlama Standartları : Uluslararası Muhasebe Standartları USD : ABD para birimi (ABD Doları), $ UV vb. VD VUK YMM Ynst. X : Uzun Vadeli : ve benzerleri : Vergi Dairesi : Vergi Usul Kanunu : Yeminli Mali Müşavir : Yansıtma : 0 ile 9 arasındaki herhangi bir rakamı ifade etmek için kullanılmıştır * : Çarpma işareti. XVIII
TÜRKÇE-İNGİLİZCE TEMEL KAVRAMLAR Akreditif Aktif Aktifleştirme : (letter of credit) Güven yazısı. Kredi mektubu. İthalat yapmak isteyen alıcıya banka tarafından akreditif kredisi açılır ve böylece satıcı işletmenin alacağının aracı banka tarafından ödeneceği garanti edilir. : (assets) Bir işletmenin sahip olduğu ve parasal değeri bulunan mal ve haklarının tümüdür. Bilançoda aktifler, dönen ve duran varlıklar diye ikiye ayrılmaktadır. : (capitalization) Bir duran varlığın değerine, bu duran valığı elde etmek için katlanılan, varlıkla ilişkilendirilebilen giderlerin (borçlanmadan doğan faiz gideri ve/veya kur farkı gideri, komisyon, gümrük, nakliye vb. giderler) eklenmesidir. Amortisman ayırma işlemi, aktifleşmiş giderler dahil duran varlığın hesaplanan yeni değeri üzerinden yapılmaktadır. Alacakların Yaşlandırılması: (aging of receivable accounts) Şüpheli alacakların saptanması için alıcılar hesabının müşteri ve vade bazında analiz edilmesidir. Amortisman Beyanname Bilanço Bono Bordro Cari hesap : (depreciation) Maddi duran varlıkların yıpranma payıdır. : (declaration) İşletmenin, vergi ve diğer yasal yükümlülüklerinin belli zamanlarda, bağlı oldukları vergi daireleri veya ilgili makamlara verdikleri bildirme belgesidir. : (balance sheet) Finansal Durum Tablosu. İşletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren finansal tablodur. : (bond) Menkul kıymet çıkartanların, diğer bir ifadeyle ihraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip sattığı ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30 günden az 364 günden fazla olmayan menkul kıymetlerdir. : (payroll) Bir işletmede çalışanlara ödenmesi gereken ücreti ve brüt ücretten yapılan kesintiler düşüldükten sonra ödenecek net ücreti gösteren ve işveren tarafından her çalışan için düzenlenmesi gereken belgedir. Beyaz yakalı olarak tanımlanan memurlara ödenen tutara maaş denirken; mavi yakalı olarak tanımlanan, fabrika gibi üretim ortamlarında çalışan işçilere yapılan ödemelere ücret denilmektedir. : (current account) İki taraf arasında tutulan borç alacak hareketlerinin tarihsel olarak listelendiği ekstredir (hesap özeti). Muavin defter olarak adlandırılan defterde izlenmektedir. XIX
Ciro : 1.(turnover, sales) Hasılat, satışlar, bir işletmenin belirli bir dönemde gerçekleştirdiği iş hacmi. 2.(endorsement) Alacaklı tarafından bir ticaret senedinin arkasına gereken yazının yazılıp imza edilerek üçüncü bir kişiye devredilmesi. Defter Değeri : (book value) 1.İşletmenin bilançosundaki özkaynaklar değeridir. Hisse senedi sayısına bölünmesiyle hisse başına defter değeri bulunur. 2.Bir varlığa ait defter değeri (book value of an asset) Bilançodaki bir varlığın birikmiş amortisman ve/veya değer düşüklüğü karşılığının indirilmesi sonrasındaki değeridir. Defterikebir : (general ledger) Kebir Defteri (Defter-i kebir), Büyük Defter. (Kebir, Arapça bir kelime olup büyük anlamındadır). Envanter : (inventory) 1.Stoklar. 2.Sayım, kontrol ve düzeltme işlemlerini yapmak suretiyle, belirli bir tarihteki alacakların, borçların ve varlıkların miktar ve fiziki durumlarının saptanması. Faktoring : (factoring) Bir işletmenin bilançosunda bulunan ticari alacaklarını, nakit gereksinimini karşılamak ve/veya tahsil edilmesi amacıyla factoring şirketine devretmesi. Fatura : (invoice) Satılan mal ve yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı tutarı göstermek üzere mal/hizmeti satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari belgedir. FAVÖK : (EBITDA, Earnings Before Interest, Tax, Depreciation and Amortization) Amortisman, faiz ve vergi öncesi kâr. Finans : (finance) İşletmenin gereksinim duyduğu fonların en uygun koşullarda elde edilmesi ve elde edilen bu fonların en etkin kullanımının sağlanması. FVÖK : (EBIT, Earnings Before Interest and Tax) Faiz ve vergi öncesi kâr. Gayrimenkul : (real estate) Taşınmaz, duran varlık (arsa, bina gibi). Gelir : (income) İşletmenin faaliyetleri sonucunda varlıklarında artış meydana getiren unsurlardır. Gelir Tablosu : (income statement) Finansal Performans Tablosu. İşletmenin belirli bir dönemde elde ettiği tüm satışlar ve gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net kâr ya da zararını gösteren finansal tablodur. Gerçeğe Uygun Değer: (fair value) Tarafsız, danışıklı olmayan, ilişkili taraflar arasında olmayan ve nesnel (objektif) olan, karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli taraflar arasında bir varlığın değişimi veya bir borcun kapatılması için kabul edilen tutar. Gider : (expense) Bir gelir elde edilebilmesi için yapılması gereken ve tüketilen varlık ve hizmetlerin parasal tutarı. Harcama : (spending, disbursement) Para cinsinden yapılan ödeme. Hasılat : (revenue, sale) Belli bir dönemde satılan mal veya hizmetlerin karşılığında toplanan gelirlerin tümü. Bunlar, mal satışları, hizmet sunumları, işletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılması sonucu sağlanan gelirler (faiz, isim hakkı, temettü vb.). XX
Hesap Hissedar İflas İhracat İşletme : (account) Muhasebede aynı nitelikteki işlemlerin artış ve azalışlarının izlendiği çizelgeler. : (shareholder) Hisse sahibi, pay sahibi, ortak. : (bankruptcy) İşletmenin borçlarını ödeyemediğinin mahkeme kararı ile tespit ve ilan olması, batkınlık, müflislik. : (exportation) Dış satım. Yabancı bir ülkeye mal veya hizmet satımı. : (business) Üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi ile kurulan kurum. Bu kitapta işletme, şirket ve firma kavramları birbiriyle eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. İşletme Sermayesi: (working capital) Çalışma Sermayesi. Bilançodaki dönen varlıklar toplamı. İtfa İthalat Kambiyo Kâr Kâr payı Karşılık Kiralama KVYK Likidite Mahsup Mali Kâr : (amortization) Maddi olmayan duran varlıkların amortismanı. : (importation) Dış alım. Yabancı bir ülkeden mal veya hizmet alınması. : (foreign exchange) İki farklı para biriminin birbiriyle değiştirilmesi. İki para biriminin karşılıklı değerlerinde meydana gelen değişimler sonucunda kur farkı kârı veya kur farkı zararı oluşmaktadır. : (profit) Bir faaliyetin gerçekleşmesi sonucunda elde edilen gelirler ile faaliyet için yapılan giderler arasındaki olumlu fark. : (dividend) Temettü. İşletmenin kâr etmesi sonucunda, yasal vb. kesintiler yapıldıktan sonra ortaklara dağıtılabilir tutardır. : (provision) Geçmiş olaylardan kaynaklanan, zamanı ve tutarı belli olmayan mevcut yükümlülük. : (leasing) Kiracı (lessee) tarafından, bir kira sözleşmesi gereğince, bir varlığın kullanımı için sahibine kiralayana- (lessor) ödeme yapılması. Finansal kiralama (kiracı, kiralama süresi sonunda, kiralanan varlığın sahibi olabilmektedir) ve faaliyet kiralaması (kiracı, kullanım süresi boyunca kiralama bedelini ödeyerek kullanmakta ve sözleşme süresi sonunda varlığı sahibine iade etmektedir) olmak üzere iki tür kiralama yapılmaktadır. : (current liabilities) Kısa vadeli yabancı kaynaklar. Bilançonun pasif tarafında on iki ay içinde ödenecek yükümlülükler. : (liquidity) Bir işletmenin borçlarını ödeyebilmesi için nakit ve kısa sürede nakite çevrilebilecek varlıklara sahip olması. En likit varlıklar, kasadaki para, bankadaki para ve menkul kıymetlerken, ez az likit varlıklar arsa ve binadır. : (non-cash entry) Hesaba geçirmek, kaydetmek. Nakit olmayan hareketler için muhasebede mahsup fişi düzenlenmektedir. : (tax profit veya taxable profit) Vergi kanunlarına göre hesaplanan kâr olup bu kâr üzerinden kurumlar vergisi hesaplanmaktadır. Ticari kâr tutarına, kanunen kabul edilmeyen giderler ek- XXI