KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİNİN YORUMU Karaciğer vücudun en büyük ve en kompleks organıdır, yaklaşık 1200 1500 gramdır. Vücuda giren tüm kimyasalların detoksifikasyonundan, nötralizasyonundan, protein sentezi ve pıhtılaşma faktörlerinin sentezinden sorumludur. Karaciğer fonksiyon testleri bu organ sistemin hastalıklarının tanısında klinisyene yardımcı olur. Karaciğer başlıca 4 sistemin bir araya gelmesinden oluşur: Hepatositler ( karaciğer hücresi) : başlıca metabolik süreçlerden sorumludur. Safra kanalları sistemi, bilirübin ve safra tuzları metabolizması. Retikülo endotelial sistem. Kan dolaşım sistemi: karaciğer kan akımının ¾ ü portal kaynaklı, ¼ ü ise hepatik arter kaynaklıdır. Karaciğer fonksiyon testleri ile neye bakılır? Hepatositler de zedelenme var mı, nekroz var mı?, Karaciğer işlevi normal mi?, Hastalık etiyolojisine yönelik bulgu var mı? İntra- ekstra hepatik obstrüksiyon bulgusu var mı? Karaciğer infiltratif hastalığını gösteren bulgu var mı? Karaciğer ve diğer organ hastalıklarının hasar ve takibinde bu testler istenir. Karaciğer fonksiyon testleri ile Kolestatik hasar- parankimal hasar ayrımı yapılır, Karaciğer hasrının derecesine bakılır, Hastalığın seyri takip edilir, Tedaviye yanıt değerlendirilir. Karaciğerde hasar varlığını gösteren testler Aktif karaciğer hasarı:
AST, ALT, GGT, ALP, BİLİRÜBİNLER, LDH KOLESTAZ BİLİRÜBİNLER GGT ALP Aminotransferazlar ( AST, ALT ) ( Transaminidazlar) Amino asitler ile keto asitlerin birbirine dönüşümünü katalize ederler. Genellikle hepatosellüler hasarı gösterirler, Kolestazı göstermezler, AST _ALT oranı ayırıcı tanıda önemlidir. ALT karaciğer hasarını daha iyi gösterir, daha çok karaciğere özgüdür. AST/ ALT=1 İSE Hepatosellüler iskemi yi gösterir Konjestif kalp yetmezliği, İskemik nekroz, Hepatit olabilir AST/ ALT >2,5 İSE Alkolik hepatit tablosudur, Alkole bağlı Pridoksal Fosfat eksikliği nedeniyle ortaya çıkar. AST/ ALT<1 İSE ALT Hepatositlere daha özgü olduğundan pür hepatosit hasarını gösterir, Parasetamol zehirlenmesi gibi hepatosellüler intoksikasyonda görülür, Viral hepatitlerde, İskemik nekrozlarda, Toksik hepatitlerde görülür.
Kolestaz göstergeleri ( ALP,GGT) ALP: GGT: Özellikle kolestazda yükselir, Malign karaciğer metastazlarında yükselir, Kemik yıkımında, İleri kemik metastazlarında yükselir. Alkole bağlı olarak yükselir, Hepatosellüler hasarlarda da yükselir ancak spesifik değildir, Ani yüksekliği safra yolları obstrüksiyonu gösterir Aspartate Aminotransferase (AST) Aspartat ve alfa keto asitler arasındaki NH2 amino kısımlarının katalizinde görev alır, hem sitoplazmada hem mitokondride bulunur. Krebs siklüsünde enerji üretiminde görev alır, Hücre içi enzimidir, hücre yıkıldıkça seruma karışır, Hücresel nekrozun büyüklüğüne göre serum seviyesi artar, Nekrozun akut faz göstergesidir. Sırasıyla en çok Karaciğer, Kalp, İskelet kası, Böbrek, Beyin, Pankreas ve Eritrositlerde yer alır. AST Özellikle kardiyak, hepatik ve kas hasarların takibinde evrelemesinde kullanılır. AMI, pulmoner emboli ve kalp yetmezliğinde artar. En yüksek AST seviyesi karaciğer hasarında görülür. AST seviyesi nin yorumu AST Normal Serum seviyesinin > 20 x katından fazla ise Ciddi kas hasarı Travma, crush, ezilme vb. Akut viral hepatit,
Toksik hepatit ( ilaç vb), İskemik hepatit ( ciddi kongestif kalp yetmezliği vb), AST Normal Serum seviyesinin 10-20 katı ise Kardiyo Vasküler Sistem ( ciddi enfarktüs), Enfeksiyon ( infeksiyöz mononükleozis), Karaciğer ( alkolik siroz) AST Normal Serum seviyesinin 5 10 katı ise Karaciğer ( kronik hepatit), İskelet kası: Duchenne tipi müsküler distrofi, Dermatomyozit, Myozit olabilir, AST Normal Serum seviyesinin 2-5 katı ise Kan ( hemolitik anemi, hemoliz), Karaciğer ( karaciğer yağlanması, karaciğer metastazı), İlaca bağlı Diğer Opiat, Eritromisin, Sulfonamidler, Anti TBC ilaçlar, Parasetamol, Aspirin, Vitamin A Pulmoner emboli, Alkolik delirium tremens, Akut Pankreatit, IM enjeksiyon, Ağır fiziksel egzersiz. Alanine Aminotransferase (ALT= SGPT serum glutamik prüvik transaminaz). Alanin Aminotransferaz Krebs siklusunda reversibl amino gruplarının transferini katalize eder. AST den farklı olarak diğer dokularda az karaciğerde bol bulunur ve karaciğer hepatosellüler hasarını daha spesifik olarak gösterir.
Akut hepatosellüler hasarda erken evrede kanda yüksek bulunur ve haftalarca yüksek kalır. Yarılanma ömrü 24 saat ( ALT 16 saat). ALT seviyesinin yorumu ALT seviyesinin yüksekliği ile karaciğer nekrozu arasında direk bir bağlantı yoktur, ALT seviyesinin yüksekliği prognostik değer taşımaz, Çok Yüksek ALT seviyesi Hepatosellüler hasar ( nekroz) göstergesidir. AST /ALT <1 İSE Viral hepatit, Toksik hepatit, İskemik hepatitler Şok, Hipotansiyon, Kongestif kalp yetmezliği vb. Yüksek ALT seviyesi Enfeksiyonlar infeksiyöz mononükleozis, Karaciğer kronik hepatit, intrahepatik kolestaz, Kardiyak- KKY bağlı karaciğer kongesyonu, Diğer- safra taşı geçişi Orta hafif ALT yüksekliği: AST yüksekliği daha bariz ise AST/ALT >2,5 ise Alkolik siroz, Alkolik hepatit, Aktif siroz, ALT seviyesini arttıran ilaçlar Parasetamol zehirlenmesi ( AST ALT artar), Fenotiazin gurubu ilaçlar, klorpromazin, Barbitüratlar, Tetrasiklin, İNH; nirtofurantoin, Morfin, kodein ( biliyer sistem içindeki basıncı arttırır ALT, AST,
ALP artar), Alkaline Phosphatase (ALP) Alkali ortamda ( ph 9 ) fosfat esterlerinin hidrolizini katalizleyen enzim. ALP Alkalen fosfataz aslında 60 izo enzim den oluşur ve hepsi birlikte ALP diye ölçülür. Klinikte ALP karaciğer ve kemik hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır. Hepatosellüler hasara artış 3 katı geçmez. Obstrüksiyon da geçer. Safra tıkanıklığında 3 10 kat artar. Alt enzimlerin ayrımı için elektroforez gerekir, elektroforetik göç hızına göre en hızlı göçen karaciğer enzimidir, sonra kemik, sonra barsak en yavaş plasental ALP gelir. Ayrıca ısıya dayanıklılığa göre de ayrılırlar: Serum 56 C de 10 dakika bekletilip tekrar ölçülür Total aktivitenin %20 sinden fazlası kaldıysa KC alp, Total aktivitenin %20 den azı kaldıysa kemik ALP, Plasenta en dayanıklıdır nerdeyse tamamı kalır. ALP kemik, lipid metabolizmasında ve metabolitlerin transportunda önemli görev alır, ALP Hepatositlerin safra kanaliküller membranında, Kemikte, osteoblastlarda, Plasentada, İnce bağırsaklarda Böbrekte, Dalakta bulunur. ALP yüksekliği temel olarak biliyer obstrüksiyon ve kolestaz gösterir, genellikle bilirübin den önce yükselir. ALP artışının yorumu: Karaciğer: Genellikle kolsetaz ve biliyer obstrüksiyon göstergesidir, Karaciğer kökenli tümörlerde, Viral hepatitlerde, İnfeksiyöz mononükleoz da yükselir,
Gebelik Gebelikte ALP yüksekliği patolojik değildir, gebeliğin geç dönemlerinde plasental kaynaklı ALP yüksekliği görülür. Kemik Çocuklarda ve adolesans da ALP yüksekliği normaldir( kemik büyümesi nedeniyle), Osteomalazi de Kemik metastazlarında, Paget hastalığında, Riketsiyöz lerde ALP artar. ALP yüksekliğinin en sık sebebi: Biliyer obstrüksiyon, Tümör, Enfeksiyon İleri kemik metastazı, pankreas kaynaklı ise ALT olmadan izole ALP artışı görülür. Kongestif kalp yetmezliği ( genellikle AST ALT artışı ile birliktedir), Hodgkin Enflamatuar barsak hastalıkları, Diyabet, Hiperparatiroidi. ALP düşüklüğü sebepleri Hipomagnezemi, Hipopotasemi, Protein eksikliği, Gamma Glutamyl Transferase (GGT) GGT amino asitlerin membaınlar arası transferinden sorumludur. Gama glutamil gurubunun gama glutamil peptit lerden aminoasitlere, küçük peptitlere transferini sağlar. Karaciğer dışında renal tübüllerde, safra yollarında, pankreasta, lenfositlerde, beyinde ve testislerde bulunur. GGT klinikte karaciğer ve safra kanalı hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır. GGT Hepatosellüler hasarı göstermede daha sensitif bir testtir ( AST ALT den daha sensitif dir ancak spesifik değildir), hepatik kanaliküllerde ve
safra kanalı epitel hücrelerinde bulunur. Alkolün karaciğer üstündeki etkisini göstermede daha sensitif bir testtir. Safra yolu epitelinde bol bulunur, tıkanmalarda çok yükselir. GGT artışının yorumu: Karaciğer: Herhangi hepatosellüler hasar, Alkol alımını takiben ( hepatosellüler hasar olmasına gerk olmadan GGT yükselir). Diğer: Pankreatit, Beyin tm, Renal hastalıklar, Prostat hastalıkları, Kalp hastalıkları ( Akut enfarktüs den 5-10 gün sonra GGT artar). Ani GGT artışı Hepatobilier obstrüksiyon, Obstrüktif sarılık, Hepatit metastaz ( genellikle obstrüksiyon ile birlikte), Lactate Dehydrogenase (LDH) LDH anaerobik glikolizin son enzimidir ve prüvatın laktata dönüşmesini sağlar. Laktat dehidrojenaz Laktik asitin Prüvik aside çevrimini ( reversibl) katalize eder. Bu Eembden Meyerhoff yolunun son basamağıdır, bu yolla Krebs siklusune bağlanır ve enerji üretimine katılır. LDH karaciğer hastalıklarında tek başına tanısal değer taşımaz. LDH ın 5 izo enzimi vardır ve birçok dokuda bulunur. LDH1 veldh2 kalp, böbrek, eritrositlerde var. LDH3 akciğer dokusunda, LDH 4 ve LDH 5 karaciğer ve kas dokusunda vardır. LDH seviyesi karaciğer, kalp, akciğer ve hematolojik hasarların takibinde önemli bir parametredir. Akut viral hepatit İskemik hepatit ayrımında değerlidir. Akut viral hepatit de ALT/LDH >1.5 iken iskemik hepatit ve parasetamol zehirlenmesine bağlı hepatitte ALT/ LDH <1,5 dir. Uzamış LDH ve ALP artışı malinite göstergesidir.
LDH artışının yorumu: Kardiyo Vasküler Sistem ( LDH 1 ve LDH 2) Akut miyokart enfarktüsü, Kongestif kalp yetmezliği, Hepatik kongesyon, Romatoid kardit, Miyokardit, Şok. Respiratuvar ( LDH 3) Pulmoner emboli Pulmoner enfakt, Hematolojik ( LDH 1 LDH 2) Pernisiyöz anemi, Hemolitik anemi, Orak hücre krizi, Hepatobilier sitem: Hepatit, Aktif siroz, Hepatik kongesyon. Karaciğer in fonksiyonel kapasitesine nasıl bakılır? Karbonhidrat metabolizması Diğer organlardada sentezlendiğinden karaciğere özgü değil ancak normal iken hızla bozulma ciddi karaciğer hasarını gösterir. Glikoz tolerans testi, Galaktoz tolerans testi, Lipid metabolziması Total kolesterol, HDL, Triglierid, Protein metabolizması, Albümin (sadece hepatositlerde ssentezlenir), Hızlı kullanılan proteinler Albümin yarı ömrü 19-21 gün ( 3 hafta) olduğu için karaciğer hasarını göstermede yetersiz. Daha kısa ömürlü proteinler fonksiyonel kapasiteyi daha iyi gösterir:
Prealbümin, Alfa 1 asit glikoprotein, Transferrin, Alfa 1 antitripsin, Akut faz reaktanları, Serüloplazmin vb. Koagülasyon faktörelri ( faktörlerin yarı ömrü kısa bu yüzden karaciğer fonksiyonu aksadığında ilk bozulan testeler pıhtılaşma testelri ör FVII 6 saatte etkilenir. FVIII hariç hepsi KC de sentezlenir, INR, PT, APTT, ( FII, FVII, FX Kvit bağımlı olanlar), Fibrinojen Bilirübin Hemoglobin metabolizmasının son ürünü, Sarı lipofilik indirek= ankonjuge Bilirübin, direk= konjuge Bilirübin. Membranlardan geçer dokularda birikebilşir beyinde birikirse kernikterus olur beyne zarar verir. Vücuttan karaciğer ve safra yoluyla uzaklaştırılır. Serumda 1-2 mg/dl ise subicter, 2-2,5 mg/dl ise ikter. Sarılıklar Unkonjuge hiperbilirübinemi ( indirek hiperbilirübinemi), Yapım artışı, Uptake azalması, Bozuk konjugasyon, Konjuge hiperbilirübinemi ( direk hiperbilirübinemi), Genetik atılım bozukluğu, Hepatobilier bozukluklar İntrahepatik kolestaz, Hepatosellüler Ekstrahepatik BİLİRÜBİN PRE HEPATİK HEPATOSELLÜLER POST HEPATİK
TOTAL N / YÜKSEK YÜKSEK YÜKSEK UNKONJUGE N / YÜKSEK YÜKSEK N KONJUGE N YÜKSEK YÜKSEK İDRAR ÜROBİLİNOJENİ İDRAR BİLİRÜBİNİ N YÜKSEK YÜKSEK N YÜKSEK YÜKSEK ALT AST GGT ALP VİRAL HEPATİT +++ +++ ++ N/+ İLACA BAĞLI HEPATİT KRONİK AKTİF HEPATİT ++ ++ ++ N / + ++ ++ ++ ++ İNFEKSİYÖZ MONO ++ ++ ++ N PRİMER BİLİER SİROZ ++ ++ +++ ++ ALKOLİK SİROZ N ++ +++ N / + İNTRAHEPATİK KOLESTAZ EKSTRAHEPATİK KOLESTAZ ++ ++ +++ ++ ++ ++ +++ +++ HEPATOM N / + ++ ++ ++