T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MALİYE ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI Mehmet Çağlar BÜYÜK Türk Gelir İdaresinin Yeniden Yapılanması ve Etkinliği 1
Öğretilmiş bilgilerin esiri olan toplumlar başarıdan uzak ve yönetilmeye muhtaçtır. Bilgiyi, üreten ve ona efendilik eden toplumlara ise dünya muhtaçtır. 2
Güçlü bir ekonomi ve kalkınma ancak sürekli büyümeyi hedefleyen politikalarla ve uluslararası alanda rekabet gücüne bağlı olarak gerçekleştirilebilir. 3
Ülkemizde karma ekonomi modeli uygulanmaktadır. Kamunun büyüklüğünün son beş yıldaki ortalaması %27 dir. Kamu büyüklüğü, kamu harcamaları / GSMH oranı ile bulunmaktadır. Örneğimizde GSYH kullanılmış, Askerlik ve imece usulü gibi ayni nitelikteki harcamalar ve transferler harcamaları hesaplama dışında bırakılmıştır. Kaynakça http://www.bumko.gov.tr (Cumhuriyetten Günümüze Konsolide Bütçe Dengesi 2012/ Haziran) http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/vi/gbg/tablo_1.xls.htm (Genel Bütçe Gelirleri Tahsilatı 1923 2011), 4
Ülkemizde karma ekonomi modeli uygulanmaktadır. Vergi gelirlerinin kamu gelirlerine oranı ise son beş yılda ortalama %86 dır. Kaynakça http://www.bumko.gov.tr (Cumhuriyetten Günümüze Konsolide Bütçe Dengesi 2012/ Haziran) http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/vi/gbg/tablo_1.xls.htm (Genel Bütçe Gelirleri Tahsilatı 1923 2011), 5
Vergi politikası önemlidir. 6
Vergi politikası uygulayıcıları. Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü 7
Türk Gelir İdaresinin Yeniden Yapılanması Hükümet İdare Mükellefler Türk Gelir İdaresinin yapısı, Türk Gelir İdaresinin etkinliği, 8
Bizim Burhan 1929 Büyük Buhranından Çıkış Kamunun sürekli büyümesi vergi gelirlerinin önemini artırmıştır. 9
Türk Gelir İdaresinin Hizmet Sunumu Yürürlükteki vergiler ve vergilerin toplanma usulü, gelir idaresinin sunduğu hizmetlerin niteliğini belirlemektedir. 10
Beyan Esası Beyan esasını temel alan vergileme sisteminde sunulacak hizmetler; Mükelleflerin beyanlarının alınması, Beyanlar üzerinden matrahın hesaplanması, Matrah üzerinden verginin hesaplanması, Verginin tahsil edilmesi, Beyan edilen matrah ve ödenen verginin doğruluğun araştırılması, Verilen bu hizmetlerin niteliğinin artırılmasına 11
Onay Esası Yeni bir yaklaşım; Mükellefin beyannamesinin önceden idarece hazırlanması, Hazırlanan beyanın mükellefçe kontrolü, Mükellefin önceden hazırlanan beyannameyi onaylaması ve ya düzelterek onaylaması, 2011 yılı Gayrimenkul Sermaye İradı (GMSİ) için uygulanan önceden hazırlanmış beyanname sistemi buna örnek verilebilir. Onay esasına dayalı bu sistemin geliştirilmesi ve elektronik ortamda alınan diğer beyanlar içinde uygulanabilir olması kuvvetle muhtemeldir (gib.gov.tr) 12
Türk Gelir İdaresi Kurum Adı Gelir İdaresi Başkanlığı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Temel Fonksiyonu Verginin Toplanması Ödenen vergilerin doğruluğunun araştırılması 13
Gelir İdaresi Başkanlığı 14
Mükelleflerin Vergiye Uyumunun Sağlanması Mükelleflerin vergiye uyumunun sağlanması gerek vergi politikası, gerek maliye politikası gerekse ekonomi politikası için oldukça büyük bir öneme sahiptir. 15
Mükelleflerin Vergiye Uyumunun Sağlanması Mükelleflerin vergiye uyumunun sağlanması vergi ilkeleri ile en çokta vergi adaleti, kanunilik, açıklık, belirlilik uygunluk ilkeleri ile doğrudan ilişkilidir. 16
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Kanunilik İlkesi; Kanunilik ilkesi Anayasamızın 73 üncü maddesinin üçüncü fıkrası ile ifade edilmiştir. Vergilerin kanunla konulabileceği, değiştirilebileceği ve kaldırılabileceği hüküm altına alınmıştır. 17
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Belirlilik İlkesi; Vergi ile ilgili kurum ve kuruluşların belli olması ve herkes tarafından anlaşılabilecek şekilde ortaya konulmuş olmasını ifade eden belirlilik ilkesi, vergi sistemimizdeki her bir vergi için mükellefin ve sorumlunun kim olduğu, matrahın nasıl hesaplanacağı, vergi oran veya oranları, verginin nereye, hangi sürelerde beyan edileceği, verginin hangi sürelerde nereye ödeneceği hakkında bilgilerin belirli olması ve mükelleflerin bu konuda tam bilgiye sahip olması anlamına gelmektedir (AKDOĞAN, 2006, s. 203). 18
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Belirlilik İlkesi kapsamında yürürlükte olan temel düzenlemeler; 3568 Sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik (SMMM), Yeminli Mali Müşavirlik (YMM) Kanunu ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda yer almaktadır; Esnaf Muafiyeti Basit Usule tabi mükellefiyet, Bilanço Esasına tabi mükellefiyet İşletme Hesabı Esasına tabi mükellefiyet ayrımına gidilerek her bir mükellefiyet için uyulacak ödevlerin şiddetinde ayrıma gidilmiştir. 19
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik No Kodu Adı 1 BANKA Banka Muameleleri Vergisi Beyanname 2 BASIT Basit Usul Ticari Kazanç Beyanname 3 DAMGA Damga Vergisi Beyanname 4 FORMBA Form BA 5 FORMBS Form BS 6 MUHGVK281 G.V.K. 281 No'lu Genel Tebliği Kapsamında Şube Bazında Bildirim 7 GELIR67 G.V.K Geçici 67/11 inci Maddesine Göre İhtiyari Beyanda Bulunan Mükellefler İçin 8 GMSI Gayrimenkul Sermaye İradı Beyanname 9 GGECICI Gelir Vergisi Mükellefleri için Geçici Vergi Beyannamesi 10 MUH78 GVK Geçici 78. Md. Kapsamında Muhtasar Beyanname Belirlilik İlkesi; Elektronik ortamda alınan e beyanname sayısı 35 tir. Buda vergi ödevlerinin çeşitliliğini göstermektedir. Belirlilik ilkesini aşındırıcı niteliktedir. Ödevin 9 ve 10 uncu sayfası 20
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Verginin Adı Tebliğ Sayısı Gelir Vergisi 286 Kurumlar Vergisi Kanunu* 96 Katma Değer Vergisi 122 Vergi Usul Kanunu 445 Özel Tüketim Vergisi 29 Kaynak: www.gib.gov.tr, Erişim: 05.12.2012 *Mülga 5422 sayılı Kurumlar Vergisi ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunlarına ait tebliğlerin toplamı Not: Tebliğ sayılıları yürürlükteki ve yürürlükten kaldırılan tebliğlerin tamamın kapsamaktadır. Açıklık İlkesi; Açıklık ilkesi özü itibarı ile mükelleflere atfedilen ödevlerin açık ve anlaşılır olmasını ifade etmektedir. (AKDOĞAN, 2006, s. 204) 21
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Uygunluk İlkesi Uygunluk ilkesi en temel ifadesi ile mükelleflerden en uygun zamanda verginin tahsil edilmesi esasını ifade etmektedir (AKDOĞAN, 2006, s. 206). Performans Adı Kanuni surelerinde yapılan vergi ödemelerinin tahakkuklarına oranı Vergi idaresinin yegâne amacı verginin tahsilidir. Tahsil edilen vergi performans ölçüsü olarak kullanılmaktadır. 2009 Hedeflene n 2009 Gerçekleşen 2010 Hedeflenen 2010 Gerçekleşen 2011 Hedeflenen 2011 Gerçekleşen %90 %89,47 %83 %87,84 %85 %86,83 Kanyak: Gelir İdaresi Başkanlığı 2009 2010 2011 Faaliyet Raporundan derlenmiştir. 22
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Vergide Genellik İlkesi Vergi yüküne toplumun tüm bireylerinin ortak olması ifadeleri ile tanımını bulunan vergide genellik ilkesi Anayasamızın 73 üncü maddesinde yerini bulmuştur. Bu ilke günümüzde ödeme gücü zayıf olanın vergilendirilmemesi yönünde uygulama bulmuştur (AKDOĞAN,2006). 23
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Vergide Genellik İlkesi Esnaf muaflığı ve asgari geçim indirimi uygulamaları bu amaca hizmet etmektedir. Yine Gelir Vergisi Kanunun 103 üncü maddesi ile belirlenen vergi oranları artan oranlılığı esas alması nedeni ile Gelir Vergisinin daha adil olmasını sağlamakta ve ödeme gücünü esas alması nedeni ile de genellik ilkesine uyumu artırmaktadır. 24
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Ancak, Gelir Vergisi kapsamında yapılan vergi harcamaları, tanınan vergi teşvik, istisna ve muafiyetleri genellik ilkesinin ciddi bir istisnası niteliğindedir. 2011 Dönemi Gelir Vergisi Beyan Edilecek Gelirden İndirimler Tablosu İndirim Türü Mük.Say. İndirim Tutarı Mükellef Başına İndirim Tutarı Bireysel Emeklilik Katkı Payı 25.586 89.521.048,23 3.498,83 Şahıs Sigorta Primi 9.450 25.779.190,17 2.727,96 Eğitim ve Sağlık Harcamaları 25.225 161.148.998,19 6.388,46 Eğitim ve Sağlık Tesislerine İlişkin Bağış ve Yard. 1.229 378.947.896,64 308.338,40 Gıda Bankacılığı Kapsamındaki Bağış ve Yardımlar 73 513.988,65 7.040,94 Kültür ve Sanat Faaliyetlerine İlişkin Bağış ve Yard. 93 4.785.854,20 51.460,80 Sponsorluk Harcamaları 29 671.296,20 23.148,14 AR-GE İndirimi (GVK'ya Göre) 51 2.361.021,23 46.294,53 AR-GE İndirimi (5746 Sayılı Kanuna Göre) 43 7.374.755,21 171.505,94 Diğer Bağış ve İndirimler 3.294 107.542.333,11 32.647,95 Toplam - 778.646.381,83 - Kaynak: www.gib.gov.tr, Erişim: 05.12.2012 25
2011 Dönemi Kurumlar Vergisi Bildirimleri Zarar Olsa Dahi İndirilecek İstisna ve İndirimler Türü İstisnanın Adı Mükellef S. Tutarı 301 İştirak Kazançları (K.V.K Mad. 5/1-a) 2.386 13.559.923.436,51 302 Yatırım Fon ve Ortaklığı Portföy İşletmeciliği Kazancı (K.V.K. Mad. 5/1-d) 589 3.725.119.741,97 304 Yurt Dışı İnşaat Onarma, Montaj ve Teknik Hizmetlerden Sağlanan Kazançlar (K.V.K. Mad. 5/1-h) 394 1.826.331.898,59 305 Eğ. ve Öğ. Kur. ile Rehabilitasyon Mrk. Kazançları (K.V.K. Mad. 5/1-ı) 131 71.228.630,16 308 Serbest Bölgelerde Elde Edilen Kazançlar 585 1.231.611.810,53 310 Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Elde Edilen Kazançlar 749 645.900.655,13 315 Türk Uluslararası Gemi Siciline Kayıtlı Gemilerin İşletilmesinden Ve Devrinden Sağlanan Kazançlar 384 1.055.524.354,73 317 Yurtdışı İştirak Kazançları (K.V.K. Mad. 5/1-b) 73 566.110.198,58 318 Tam Mükellef Anonim Şirketlerin Yurtdışı İştirak Hisseleri Satış Kazançları (K.V.K. Mad. 5/1-c) 3 51.643.792,47 319 Emisyon Primi Kazancı (K.V.K. Mad. 5/1-ç) 33 602.955.389,33 320 Taşınmaz ve İşt. His. İle Kurucu Sen., İnt. Sen. ve R. Hakları Stş. Kazancı (K.V.K. Mad. 5/1-e) 889 7.569.814.628,30 321 Bankl. veya TMSF'ye Borçlu Durumda Olan Kurumların Taş. ve İşt. His. ile Kur. Sen., İnt. Sen. ve R.Hakları Sat. Kaz. (K.V.K. Mad. 31 605.188.303,12 5/1-f) 322 Yurtdışı Şube Kazançları (K.V.K. Mad. 5/1-g) 45 1.174.856.709,02 350 Diğer İndirimler ve İstisnalar 7.162 35.200.723.673,96 Top. 67.886.933.222,40 Kazancın Bulunması Halinde İndirilecek İstisna Ve İndirimler Türü İstisnanın Adı Mükellef S. Tutarı 401 Risturnlar (K.V.K. Mad. 5/1-i) 891 123.877.153,04 402 Bağış ve Yardımlar (K.V.K. Mad. 10/1-c) 2.387 432.652.291,65 403 Eğitim ve Sağlık Tesisleri ile Yurt İnşaatına İlişkin Bağış ve Yardımlar (K.V.K. Mad. 10/1-ç) 636 423.412.744,93 404 Kültür ve Turizm Amaçlı Bağış ve Yardımlar (K.V.K. Mad. 10/1-d) 44 47.306.135,94 405 Sponsorluk Harcamaları (K.V.K. Mad. 10/1-b) 181 26.648.727,42 406 Yatırım İndirimi İstisnası 879 4.188.980.174,13 408 BKK Uyarınca Başbakanlık Aracılığıyla Yapılan Bağış ve Yardımlar (K.V.K. Mad. 10/1-e) 286 32.701.986,38 409 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 250 252.864.298,88 410 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 467 1.380.637.047,80 411 İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansına Yapılan Bağış ve Yardımlar ile Sponsorluk Harcamaları 2 494.354,00 412 Türkiye Kızılay Derneğine Yapılan Nakdi Bağış ve Yardımlar (KVK Mad. 10/1-f) 152 6.550.981,98 450 Diğer İndirimler 1.548 6.333.300.212,16 26 Top. 13.249.426.108,31
Vergi İlkeleri Yönünden Etkinlik Yıl Gelir Vergisi Matrahı İndirim Toplamı İndirim ve İstisnaların Matraha Oranı (%) 2011 25.993.519.436,16 778.646.381,83 2,99 Kaynak: www.gib.gov.tr, Erişim: 05.12.2012 Gelir Vergisi matrahının %2,99 unu oluşturması bu kalemlerin matrah aşındırma gücünü göstermektedir. Yıl Kurumlar Vergisi Matrahı (Safi Kurum Kazancı) İndirim ve İstisna Toplamı İndirim ve İstisnaların Matraha Oranı (%) 2011 131.657.612.869,29 81.136.359.330,71 61,63 Kaynak: www.gib.gov.tr, Erişim: 05.12.2012 Kurumlar Vergisi matrahının %61,63 ünü oluşturması bu kalemlerin matrah aşındırma gücünü göstermektedir. Yine denilebilir ki bu durum verginin genellik ilkesinin ciddi bir istisnası niteliğindedir. 27
Anayasal Etkinlik Değerlendirmesi Türk Vergi Sistemindeki vergilerin konusunu genel ifadesiyle gelir, servet ve harcamalar oluşturmaktadır. Bu durum vergi gelirleri ile ilişkilendirildiğinde benzer bir sonuç çıkmaktadır. Yıl / Bin TL 2010 Vergi Gelirleri Toplamına Oranı (%) 2011 Vergi Gelirleri Toplamına Oranı (%) 2012 / Haziran* Vergi Gelirleri Toplamına Oranı (%) Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Toplam 61.317.113 29,12 75.799.871 29,86 41.203.000 31,41 Vergileri Harcama Üzerinden Alınan Vergiler Toplam 142.865.770 67,85 170.999.251 67,37 85.986.000 65,55 Servet Üzerinden Alınan Vergiler Toplam 5.248.607 2,49 6.257.008 2,47 3.554.000 2,71 Gelir + Harcama + Servet Vergilerinin Toplamı 209.431.490 99,46 253.056.130 99,70 130.743.000 99,66 İlgili Yıl Genel Bütçe Gelirleri İçerisinde Vergi Gelirleri 210.560.388 100 253.809.179 100 131.183.000 100 Toplamı ** Kaynak: (Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, 2006-2011, s. 1) ve (T.C. Maliye Bakanlığı, 2012 / Ekim, s. 69) verilerinden derlenmiştir. * 2012 / Haziran 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklenti Raporundan alınmıştır. Verinin niteliği nedeniyle yuvarlanmış tutarlarıdır (T.C. Maliye Bakanlığı, 2012 Ekim, s. 69). ** Merkezi Bütçe, Genel Bütçe Gelirlerinde Vergi Gelirlerinin toplamını ifade etmektedir. Not: Genel Bütçe Gelirleri içerisinde Vergi Gelirleri Toplamından KDV İade Tutarları Hariç Tutulmuştur. 28
Anayasal Etkinlik Değerlendirmesi Aşağıda belirli vergi türlerinden yıllar itibarı ile elde edilen gelir ve mükellef sayıları karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Yıl Açıklama GV KV KDV 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* Elde Edilen Gelir (Bin TL) 28.982.977 11.157.710 41.336.800 Mükellef Sayısı 1.712.719 608.981 2.220.477 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 34.447.311 13.750.876 43.285.707 Mükellef Sayısı 1.724.366 634.569 2.268.925 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 38.029.985 16.905.045 46.776.908 Mükellef Sayısı 1.701.865 640.679 2.266.053 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 38.445.864 18.022.830 46.986.885 Mükellef Sayısı 1.683.308 640.786 2.249.950 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 40.392.222 20.924.891 62.533.282 Mükellef Sayısı 1.693.316 652.009 2.271.049 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 48.807.078 26.992.793 78.641.796 Mükellef Sayısı 1.703.754 663.967 2.293.765 Elde Edilen Gelir (Bin TL) 26.811.000 14.392.000 38.725.000 Mükellef Sayısı 1.748.029 665.081 2.332.687 Kaynak: (Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, 2006-2011, s. 1), (T.C. Maliye Bakanlığı, 2012 / Ekim, s. 69) ve (gib.gov.tr, 2012) verilerinden derlenmiştir. * 2012 / Haziran 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklenti Raporundan alınmıştır. Verinin niteliği nedeniyle yuvarlanmış tutarlarıdır (T.C. Maliye Bakanlığı, 2012 / Ekim, s. 69). 29
Anayasal Etkinlik Değerlendirmesi Gelir İdaresi Başkanlığı için toplanan vergi gelirleri, uygulanan politikaların başarısı ve mükelleflerin gönüllü uyumu ile kayıtlı ekonomiye geçiş sürecinde oluşturduğu ve uyguladığı politikaların başarısı belirli ölçüde performans kriteri olarak alınabilir. Harcama Gelir Analizi Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) İle Vergi Yükü Analizi Başkanlıkça Belirlenen Performans Kriterleri ve Gerçekleşmeler Kanuni Surelerinde (KS) Yapılan Vergi Ödemelerinin Tahakkuklarına Oranı Riskli Olarak Tespit Edilen Mükelleflerden Gönüllü Uyum Veya İnceleme Çalışmasına Hazır Hale Getirilen Mükellef Sayısı Vergi İncelemeleri 30
Harcama Gelir Analizi Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tahsilatı ile Gelir İdaresi Başkanlığı Harcamalarının Karşılaştırılması Yıllar Vergi Gelirleri (Bin TL) Gelir İdaresi Harcamaları (Bin TL) 100 TL. Vergi Toplamak İçin Yapılan Harcama (TL) 2002 65.188.479 471.361 0,72 2003 89.893.112 666.651 0,74 2004 111.335.368 922.286 0,83 2005 131.948.778 1.042.775 0,79 2006 151.271.701 1.152.887 0,76 2007 171.098.466 1.274.631 0,74 2008 189.980.827 1.420.975 0,75 2009 196.313.308 1.607.396 0,82 2010 235.714.637 1.637.613 0,69 2011 284.446.206 1.935.999 0,68 NOT : 1- Vergi Gelirleri rakamları brüt olup, Mahalli İdare ve Fon Payları ile Red ve İadeler dâhil tutarlardır. 2-2008-2011 Yılları Vergi Gelirleri içerisindeki Gelir Vergisi Tevkifat rakamına Asgari Geçim İndirimi tutarı dâhildir. Kaynak: (Gelir İdaresi Başkanlığı, 2011, s. 76) 2009, 2010 ve 2011 yılları dikkate alındığında harcama tutarı sırasıyla 0.82, 0.69 ve 0.68 olarak gerçekleşerek azalma eğilimi göstermektedir. 31
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) İle Vergi Yükü Analizi Yıl GSYH (Bin TL) Artış Oranı (%) Vergi Gelirleri (Bin TL) Artış Oranı (%) VG/GSYH Artış Oranı (%) VG/GSYH Vergi Yükü (2005 Baz Yıl) 2004 559.033.025,86-101.038.904,00-18,1 - - 2005 648.931.711,81 116,1 119.250.807,00 118 18,4 101,7 100,0 2006 758.390.785,21 116,9 151.271.701,00 127 19,9 108,5 108,2 2007 843.178.421,42 111,2 171.098.466,00 113 20,3 101,7 110,3 2008 950.534.250,72 112,7 189.980.827,00 111 20,0 98,5 108,7 2009 952.558.578,83 100,2 196.313.308,00 103 20,6 103,1 112,0 2010 1.098.799.348,45 115,4 235.714.637,00 120 21,5 104,1 116,8 2011 1.298.062.003,65 118,1 284.490.017,00 121 21,9 102,2 119,0 Not : 1- Vergi Gelirleri rakamları brüt olup, Mahalli İdare ve Fon Payları ile Red ve İadeler dâhil tutarlardır. 2-2008-2011 Yılları Vergi Gelirleri içerisindeki Gelir Vergisi Tevkifat rakamına Asgari Geçim İndirimi tutarı dâhildir. * Artış oranı her yıl için önceki yıl baz alınarak hesaplanmıştır. Kaynak: www.gib.gov.tr, Erişim: 05.12.2012 2006 yılı vergi yükü artış oranı 108,5 puan şeklinde gerçekleşerek 2005 yılına göre 6,5 puan artış göstermiştir. 2006 yılı GSYH artış oranı 116,9 puan şeklinde gerçekleşerek 2005 yılına göre 0,8 puanlık bir artış göstermiştir. 2006 yılı vergi gelirlerinin artış oranı 127 puanla 2005 yılına göre 9 puanlık bir artış göstermiştir. Anlaşılacağı üzere vergi gelirlerinin artış hızı GSYH artış hızından daha yüksektir. Buna rağmen vergi yükü artış hızı vergi gelirlerinin artış hızının altında kalmıştır. Bu durum vergi gelirlerindeki artışın vergi yüküne etkisini göstermektedir. 32
Başkanlıkça Belirlenen Performans Kriterleri ve Gerçekleşmeler KS Yapılan Ödemelerin Tahakkuklara Oran Performans Adı 2009 Hedeflenen 2009 Gerçekleşen 2010 Hedeflenen 2010 Gerçekleşen 2011 Hedeflenen 2011 Gerçekleşen Kanuni surelerinde yapılan vergi ödemelerinin tahakkuklarına oranı %90 %89,47 %83 %87,84 %85 %86,83 Kanyak: Gelir İdaresi Başkanlığı 2009 2010 2011 Faaliyet Raporundan derlenmiştir. Riskli Olarak Tespit Edilen Mükelleflerden Gönüllü Uyum Veya İnceleme Çalışmasına Hazır Hale Getirilen Mükellef Sayısı Performans Adı Riskli olarak tespit edilen mükelleflerden gönüllü uyum veya inceleme çalışmasına hazır hale getirilen mükellef sayısı *Veri madenciliği teknikleri kullanılarak riskli olarak tespit edilen mükellef sayısı 2011 Hedeflenen 2011 Gerçekleşen 50.000 17.514 5.000 0 KDV iadelerine yönelik denetlenen mükellef sayısı 3.000 2.901 *Risk Analiz SBD yönünden analize tabi tutulan mükellef sayısı 3.750 0 Kaynak: (Gelir İdaresi Başkanlığı, 2011, s. 23-24) *Bu faaliyetler 2011 yılı itibari ile Vergi Denetim Kurulu tarafından gerçekleştirilmektedir. 33
Başkanlıkça Belirlenen Performans Kriterleri ve Gerçekleşmeler Vergi İncelemeleri Yıl 2007 2008 2009 İnceleme Yeri Gelirler Kontr.D.B. Vergi Denetmenleri Rapor Sayısı Bulunan Matrah Rapor Sayısı Bulunan Matrah Rapor Sayısı Bulunan Matrah Farkı Farkı Farkı 3.467 12.463.608.975 2.351 190.481.501.165 1.336 74.626.543.853 73.283 5.356.979.718 68.089 7.803.234.736 67.105 7.203.822.911 Vergi Dairesi Müd. 55.756 621.180.194 40.162 821.694.129 21.499 1.979.508.994 Toplam 132.506 18.441.768.887 110.602 199.106.430.030 89.940 83.809.875.758 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı 2010 Faaliyet Raporu, s.61 Tablo incelendiğinde en önemli matrah farkının 2008 yılında Gelirler Kontrolörlerince gerçekleştirilen incelemeler sonucunda tespit edilen 190.481.501.165 TL olduğu görülecektir. Aynı yıl içerisinde Vergi Denetmenleri tarafından düzenlenen 68.089 rapor neticesinde de 7.803.234.736 TL lik bir matrah farkına ulaşılmıştır. Vergi Dairesi Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilen denetimler esnasında tespit edilen en yüksek matrah farkı ise 2009 yılına ait olup ilgili rakam 1.979.508.994 TL dir. 34
35
Teşkilat Yapısı Birim Adı 2011 Vergi Dairesi Başkanlığı 30* Grup Müdürlükleri 121 Müdürlük 261 Gelir Müdürlüğü 52 Vergi Dairesi Müdürlüğü 447 Bağlı Vergi Dairesi (Malmüdürlüğü) 585 Takdir Komisyonu 62 Toplam 1558 36
Personel Durumu MERKEZ TAŞRA Gelir İdaresi Başkanı 1 Vergi Dairesi Başkanı 20 Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı 5 Gelir İdaresi Grup Müdürü 44 Gelir İdaresi Daire Başkanı 12 Vergi Dairesi Müdürü 468 1. Hukuk Müşaviri 1 Müdür 52 Gelir İdaresi Grup Başkanı 24 Vergi Dairesi Müdür Yardımcısı 1.082 Hukuk Müşaviri 6 Müdür Yardımcısı 22 Başkanlık Müşaviri 1 Vergi İstihbarat Uzmanı 5 Müdür 25 Gelir Uzmanı 13.390 Devlet Gelir Uzmanı 134 Araştırmacı 15 Mali Hizmetler Uzmanı 9 Gelir Uzman Yardımcısı 2.698 Devlet Gelir Uzman Yardımcısı 48 Şef 1.039 Mali Hizmetler Uzman Yardımcısı 3 Memur ve Diğer Personel 19.316 Şef 19 Memur ve Diğer Personel 464 TOPLAM 752 TOPLAM 38.151 37
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı 38
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Bilindiği üzere; vergi denetiminde çok başlılığın önlenmesi, çağdaş ve etkin bir denetim süreci oluşturulması amacıyla 10/07/2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Maliye Bakanlığı bünyesinde ve doğrudan Bakanlık makamına bağlı olarak Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı ihdas edilmiştir. 39
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Kurula verilen görevlerin yerine getirilmesinde, uzmanlaşma ve işbölümünün sağlanması amacıyla uygun görülen yerlerde Bakan onayı ile doğrudan Başkanlığa bağlı olmak üzere aşağıdaki grup başkanlıkları kurmuştur. a) Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı. b) Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı. c) Organize Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Grup Başkanlığı. ç) Örtülü Sermaye, Transfer Fiyatlandırması ve Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlığı. 40
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Başkanlığın Personel Durumu Birim Vergi Başmüfettişi Sayısı Vergi Müfettişi Sayısı Vergi Müfettiş Yrd. Sayısı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı 383 2401 1851 Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlıkları 298 185 234 Ankara 141 90 121 İstanbul 119 76 106 İzmir 38 19 7 Organize Vergi Kaçakçılığı İle Mücadele Grup Başkanlıkları 45 30 - Ankara 21 5 - İstanbul 24 25 - Örtülü Sermaye, Transfer Fiyatlandırması ve Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlıkları 40 26 - Ankara 14 10 - İstanbul 13 10 - İzmir 13 6 - Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlıkları 5 2190 1617 Kaynak: http://www.vdk.gov.tr/kadrodagilimi.html, Erişim: 01.12.2012 (www.vdk.gov.tr, 2012) 41
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Denetim Elemanı Sayısı Vergi personel Sayısına Oranı Ülke Vergi Denetim Elemanı / Vergi Personeli Oranı ABD 18,1 İsviçre 33 İsveç 32,5 İspanya 18,2 Norveç 22 Hollanda 36,3 Güney Kore 26,4 Japonya 68,4 İtalya 38,5 İrlanda 31 Danimarka 33,8 Çek Cumhuriyeti 21,8 Kanada 17,3 Avusturya 49,4 Avusturalya 33,8 Türkiye 10,6 Kaynak:http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=15086890&tarih=2010-06-21, Erişim: 09/12/2012 42
Sonuç Vergi Denetimi yani ödenen vergilerin doğruluğunun araştırılması faaliyeti ile verginin toplanması ile ilgili hizmetlerin sunulması arasındaki çizgileri netleştirildi. Yapılan düzenleme neticesinde, Gelir İdaresi Başkanlığı, vergi inceleme ve denetim faaliyetleri için ayıracağı beşeri ve/veya teknik sermayeyi gelirin toplanması için gerçekleştireceği faaliyetlere kaydırabilecektir. Düzenleme ile denetim ve inceleme faaliyetlerinin sonuçlarının tek bir kurum tarafından toplanması ve değerlendirmesi mümkün hale gelmiştir. Yapılan düzenleme vergi denetiminin tek elden planlanması ve vergi adaletinin oluşturulması amacıyla risk odaklı mükellef seçim yöntemlerinin uygulanmasını mümkün hale getirmiştir. 43
Sonuç Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde oluşturulan Grup Başkanlıkları ihtisas gerektiren vergi uygulamaları ve sektörlere yönelik olarak denetim tecrübesinin tasniflenmesini mümkün hale getirmiştir. Bu durum denetimde uzmanlaşma sürecinin eskisine oranla daha etkin yürütülmesini sağlayacaktır. 646 sayılı KHK ile yapılan düzenlemenin çok daha etkin bir vergi denetim ve vergi tahsil sisteminin oluşturulmasına hizmet etmesi beklenmektedir. Etkin bir denetim sistemi ve vergilerin tahsil edilmesi amacıyla üretilen yüksek kalitede ki hizmetlerin, vergiye uyum ve kayıtlı ekonomiye geçiş sürecini hızlandıracağı düşünülmektedir. 44