V.ÜNİTE Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim kurulu ve Denetim. Anonim Şirket Sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı mal varlığı ile sorumlu olan, ortaklarının sorumluluğu ise taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı tutulan şirketlerdir. Ülkemizde büyük sermaye gerektiren bankacılık, sigortacılık gibi işleri yürütürler. Kapitalist ekonomilerde sistemin temel taşlarından birisidir. Bu şirketlerin başlıca yararlarını şöylece sıralamak mümkündür: küçük tasarrufların bir araya getirilmesini mümkün kılar. Küçük tasarrufları birleştirerek ekonominin hizmetine sunar. Pay sahibi sayısı 250'yi bulabildiği için halka açılmaları mümkündür. Küçük sermaye sahiplerini, büyük işlerin ortağı haline getirir. Borsanın bulunduğu ülkelerde şirkete girmek ve çıkmak oldukça kolaydır. Sakıncaları Çoğunluk ilkesine göre yönetildikleri için, organize olabilen küçük bir grup şirket yönetimini ele geçirebilir. Bu durum şirket ortaklarının ve kamu çıkarlarının zarar görmesine neden olabilir. Çok sayıda ortağa sahip olduklarından, ortakların çoğu yönetim kuruluna kayıtsız kalabilmekte ve organize olabilen grupların şirketi ele geçirmesine fırsat vermektedir. Kayıtlı Sermaye 1 Bu sermaye sistemi, sözleşmede gösterilen alt ve üst limitler arasında, yönetim kuruluna sermaye artırımı imkanını veren bir sistemdir. Yönetim kurulu piyasa şartları ve ihtiyaçlara göre kolaylıkla sermaye artırımına gidebilmektedir. 1 ÇIKARILMIŞ SERMAYE olarak da tanımlanabilir. 1
Esas Sermaye Bu sermaye sisteminde sermayenin değiştirilebilmesi için ( ana sözleşmenin ) değiştirilmesi gereklidir. Bir başka ifade ile esas sermaye sabit bir sermayedir. Artırılabilmesi veya azaltılabilmesi ana sözleşmenin değiştirilmesine bağlıdır. Sermaye Limiti Türk Ticaret Kanunu Anonim şirketlerde esas sermayenin en az 50.000 Türk lirası olabileceğini; kayıtlı sermayenin ise en az 100.000 lira olarak belirlenebileceğini hükme bağlamıştır. Bu iki sermaye ortaklığın kuruluşu sırasında ana sözleşmede gösterilen sabit bir rakamdır. Bu rakamın sabit olması değişmeyeceği anlamına da gelmez. Değiştirilmesi yukarıda da bahsedildiği gibi ana sözleşmenin değiştirilmesine bağlıdır. İtibari Değer Hisse senedinin üzerinde yazılı olan değer de denir. Şirketin mal varlığı arttığında itibari değeri artar, azalırsa eksilir. Kanun itibari değerin en az bir kuruş olduğunu, birer kuruş ve katları olarak yükselebileceğini söylemektedir. Anonim Ortaklık Türleri Ülkemizde örneğine az rastlansa da bazı anonim ortaklıklar hakkında özel kanun çıkarılmıştır. Örneğin, Ereğli Demir Çelik Fabrikaları A.Ş. Kanunu, T.C. Merkez Bankası Kanunu, İller Bankası Kanunu böyledir. Halka Açık Anonim Ortaklık Pay senetlerinin satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması, halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya bu ortaklığa kurucu ortak olmaya davet edilmesine ( halka arz ) adı verilir. Halka açık anonim ortaklıklar ( HAAO ) pay senetleri borsada işlem görenler ve işlem görmeyenler olmak üzere ikiye ayrılır. Anonim Ortaklıkların Kuruluş Sistemleri Anonim ortaklıklar ( ferman ), ( izin sistemi ) ve ( normatif sistem ) olmak üzere üç şekilde kurulurlar. Ferman sistemi 15. ve 16. yüzyıllarda görülmüştür. Bu sistemde şirketlerin kuruluşu padişah veya kralların fermanlarıyla mümkün olabilmiştir. İzin Sisteminde mevcut iktidar anonim şirketi kuruluşu için izin vermek durumundadır. Bu izin verilirken, devletin ve rejimin amaçlarına uygun olup olmadığına bakılır. ( Normatif Sistem )'de şirketlerin kuruluşu devletin iznine bağlı değildir, kanunda öngörülen şartlar ve işlemler gerçekleştiğinde, ortaklık tüzel kişilik 2
kazanmış, yani kurulmuş sayılır. Ülkemizde geçerli olan sistem, bazı istisnalar olmakla beraber 2, normatif sistemdir. Kurucu Sıfatını Kazanma Kanun, ana sözleşmenin 3 hazırlanmasından başlayarak tescil işleminin yapıldığı ana kadar devam eden bir süreci öngörmüştür. Bu süreçte bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilmesi mümkün değildir. Yine kanun, ana sözleşmeyi imzalayan ve ortaklığa sermaye koymayı taahhüt eden gerçek veya tüzel kişileri ( kurucu ) olarak tanımlamıştır. Ana Sözleşme Ana sözleşme bir ortaklığın ( Anayasası ) niteliğindedir. Sözleşmelerde yer alabilen hususları üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar: zorunlu içerik şartlı zorunlu içerik, ve ihtiyari içeriktir. Sözleşmede Bulunması Zorunlu Hususlar şirketin ticaret unvanı ve merkezi, işletme konusu, sermaye ve payların itibari değeri, pay senetlerinin ( nama ) mı veya ( hamiline ) mi yazılı oldukları, yönetim kurulu üyelerinin sayıları, imza atmaya yetkili olanlar, yönetim kurulu üyelerinin kimler olduğu, ilanların nasıl yapılacağı, şirketin hesap dönemi, pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermayenin tür ve miktarları, 2 Ereğli Demir Çelik, Merkez Bankası ve İller Bankasının kuruluşu bu durumun istisnasıdır. Bu anonim ortaklıklar bir ferman ile ( izin ile, özel kanun ile ) kurulmaktadır. 3 ANA SÖZLEŞME, ortaklığın anayasası gibidir. 3
Yukarıda sayılar bu zorunlu hususları içermeyen bir ana sözleşme, emredici hükümlere aykırılık nedeniyle geçersiz kabul edilir. Eğer şirketin kuruluşu bir izne tabi ise, Bakanlık bu izni vermekten, tescile tabi ise tescil memuru ise tescilden kaçınır. Şartlı Zorunlu İçerikler Bu tür hususların ana sözleşmelerde bulunmaları bir zorunluluk değildir. Ortaklık kurulurken öngörülmeleri durumunda ana sözleşmeye dahil edilirler. yönetim kurulu üyelerinin tekrar seçilme yasağı, yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri, yönetim yetkilerinin devri, kararların pay sahiplerine bildirim şekli, cezai şart ödenmesi, temerrüt faiz oranı, imtiyazlı pay artırılması, kayıtlı sermaye sisteminin kabul edilmesi, Ön Ortaklık Ortakların taahhüt ettikleri sermayeyi koymaları ve ticaret siciline şirketin kuruluşunu tescil etmeleriyle şirketin kurumuş olduğu kabul edilir. Alman Hukuku'na göre, tescilden önceki aşamada ortaklar arasındaki ilişkinin ön ortaklık olduğu kabul edilmiştir. Tescil ve İlan Anonim ortaklık, şirket merkezinin bulunduğu yerin ( ticaret siciline ) yapılacak tescille tüzel kişilik kazanır. Bir diğer ifade ile tescil ( kurucu ) niteliktedir. Daha sonra yapılacak ilan ise ( açıklayıcı )'dır. Kuruluş İşlemlerinde Eksiklik Kanun koyucu TT Kanunu'nun 353. maddesi ile, ortaklığın tüzel kişilik kazanmasından sonra, ( yokluk ) veya ( butlan )'ın istenemeyeceğini ilke olarak kabul etmiştir. Bu nedenle şirket hakkında açılacak fesih davasını da, kuruluş ve tescilden itibaren şarta bağlamış, bu tarihten itibaren 3 ay içerisinde dava açılabileceğini hükme bağlamıştır. Kuruluştan Sonra Devralma Ortaklık nakit sermaye katılımı ile gerçekleşir. Bununla beraber nakit dışı sermaye ile ortaklık kurulması da mümkündür. Ancak bu durum bazı formalitelerin yerine getirilmesine bağlıdır. 4
Bu bağlamda; mahkemeye başvurma, bilirkişi seçimi, değer takdiri, ana sözleşmeye bu değerin yazılması, gibi formalitelerden bahsedilebilir. Kurucular bu formalitelerden kaçınmak suretiyle, ortaklığın kurulmasından sonra, hileli davranışlarla nakit dışı sermaye ile ortak almak isteyebilirler. Dolayısıyla bu durum, diğer ortaklara zarar vereceğinden, kanun bazı yaptırımlar ve önlemler almıştır. Buna göre; tescilden itibaren iki ( 2 ) yıl içinde bir işletmenin veya bir aynın şirket tarafından devralınabileceği veya kiralanabileceği; devralınan veya kiralanan değerin, ortaklık sermayesinin onda birini geçemeyeceği; şirketin konusuna giren veya girmese bile ( cebri icra ) yolu ile devralmanın mümkün olamayacağı, gibi önlemler alınmıştır. ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI ve YÖNETİM KURULU 1) Zorunlu Organlar Ortaklıkların, biri ( genel kurul ), diğeri ( yönetim kurulu ) olmak üzere kanunen iki zorunlu organı vardır. Bunlardan özellikle yönetim kurulunun yokluğu veya uzun süre toplanamaması gibi durumlarda, pay sahiplerine, şirketin alacaklılarına ve Bakanlığa şirketin ( feshi için ) dava açma yetkisi tanınmıştır. 4 a) Yönetim Kurulu Ortaklığın yönetim ve temsil organıdır. Yönetim kurulunun bulunmaması ( fesih ) nedenidir. Eski Ticaret Kanunu, en az üç kişi ile yönetim kurulu oluşturulabileceğini belirtmesine rağmen yeni kanun bir ( 1 ) kişilik yönetim kurulunun da mümkün olduğunu belirtmiştir. 5 4 Yeni Türk Ticaret Kanunu, ( DENETÇİLERİ ) şirketlerin organı olmaktan çıkarmıştır. 5 Yönetim kurulunun kaç kişiden oluşacağı ana sözleşmede belirtilir. 5
Görev ve Yetkileri ortaklığı yönetmek ve temsil etmek, ortaklığın denetimi ve üst düzeyde yönetimi için gerekli düzeni kurmak, yönetim teşkilatını belirlemek, ( borca batık ) 6 olma durumunda, durumu mahkemeye bildirmek ve önlemler almak, genel kurul toplantılarının hazırlamak ve yürütmek, şirket defterlerini tutmak, yıllık faaliyet raporlarını hazırlamak, tescil ve ilan işlemlerini yapmak, genel kurul kararlarını uygulamak, nama yazılı pay senetlerinin devrine izin vermek, Yönetim kurulu, her yıl bir başkan ve ona vekâlet etmek üzere bir başkan yardımcısı seçer. 7 Yönetim kurulu toplantıları normal şartlarda yönetim kurulu başkanı veya temsilcisinin davetiyle yapılır. Diğer üyeler de başkandan yazı ile kurulun toplanmasını isteyebilirler. Yönetim kurulunda görüşülecek konuların önceden belirlenmesi zorunluluk değildir, gündem dışı konularda da kararlar alınabilir. Oy Kullanma Oylamada her üyenin bir oy hakkı vardır. Üyeler birbirlerinin yerine oy kullanamazlar. Hatta oy kullanmada vekalet dahi söz konusu değildir. Ortaklar kendi oylarını kendileri kullanmak zorundadırlar. Toplantıda alınan kararların geçerli olabilmesi için imza edilmesi gereklidir. Elden Dolaştırma Yoluyla Karar Alınması Üyelerden birinin toplantı yapılmasını talep etmemesi durumunda, herhangi bir konuda elden dolaştırmak şartıyla karar alınabilir. Bu durumda kararın alınabilmesi için üye tam sayısının en az yarısının onayı gereklidir. Bu yola, daha çok aciliyet ve toplanma güçlüğünün çekildiği durumlarda başvurulur. Bir üyenin toplantı yapılmasını istemesi halinde elden dolaştırma yoluyla karar alınası mümkün değildir. 6 Şirketin tüm aktiflerinin muaccel olsun olmasın, tüm borçlarını karşılamaya yetmemesidir. 7 Elbette ana sözleşmede bu durumun aksi de öngörülmüş olabilir. 6
Elektronik Yönetim Kurulu Toplantısı Yönetim Kurulu toplantılarının bu şekilde yapılabilmesi için bu durumun ana sözleşmede öngörülmüş olması gereklidir. Toplantıya Katılma Yasağı Yönetim kurulu üyeleri, şirket dışı kişisel menfaatlerinin şirket menfaatiyle çatıştığı durumlarda yönetim kurulu toplantılarına katılamazlar. Ayrıca eşinin, alt ve üst soyunun, hatta üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarının kişisel menfaatleri söz konusu olduğunda dahi toplantıya katılamazlar. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı Ana sözleşmede aksi öngörülmemişse, yönetim kurulu üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır. Karar yeter sayısı ise toplantıya katılanların ( mevcudun ) çoğunluğudur. 8 Yokluk ve Butlan Yokluk, hukuki işlemin kurucu unsurlarından bir ya da bir kaçında eksiklik bulunması nedeniyle, işlemin hukuki açıdan varlık kazanamaması durumudur. 9 Butlan ise, belli bir sakatlık nedeniyle, baştan itibaren hukuki sonucu doğurmayan ve geçerli kabul edilmeyen işlemlerdir. Butlan konusunda Ticaret Kanunu'nda 4 örnek neden sayılmıştır. Bunlar; İptal Davası eşit işlem ilkesine aykırı kararlar. Anonim şirketlerin temel yapısına uymayan ve sermayenin korunması ilkesini gözetmeyen kararlar. Pay sahiplerinin vazgeçilemez nitelikteki haklarını ihlâl eden veya kısıtlayan kararlar. Diğer ortakların devredilemez yetkilerinin devrine ilişkin kararlar. Türk Ticaret Kanunu, sadece genel kurul kararlarının iptal davasına konu olabileceğini öngörmüştür. Bununla birlikte yönetim kurulunun istisna kabul edilen bazı kararlarına karşı da, kararın ilânından itibaren otuz ( 30 ) gün içerisinde iptal davası açılabilmesi mümkündür. 8 Oylamada eşitlik durumunda, karar bir sonraki toplantıya bırakılır, bir sonraki toplantıda yine eşitlik çıkarsa öneri reddedilmiş sayılır. 9 Örneğin toplantı yapılmadığı ve elden dolaştırılıp imza toplanmadı halde, toplantı yapılmış gibi karar alınırsa YOKLUK söz konusudur. 7
Bu dava, a) yönetim kurulu üyeleri, b) denetçiler ve c) hakları ihlâl edilen pay sahipleri tarafından açılabilir. Yetki Devri Yönetim işlerinin bir kısmı veya tamamı, yönetim kurulu üyesine ( murahhas üyeye ) veya üçüncü bir kişiye ( murahhas müdüre ) devredilebilir. Böyle bir devirde yetkiyi devralan kişi sorumluluğu da devralmış kabul edilir. Yönetim Kurulu Üyelerinin Nitelikleri Yönetim Kurulu Üyeleri; tek kişiden de oluşabilir, gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir, pay sahibi olması zorunlu değildir, gerçek kişi ise, tam ehliyetli olması gerekir, seçime engelinin bulunmaması gerekir, Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kazanılması Üyeliği kazanma çeşitli şekillerde mümkündür. Bu bağlamda; ana sözleşme ile atama, genel kurul tarafından seçilme, kamu tüzel kişisi tarafından atama, yönetim kurulu tarafından geçici seçim, yolu ile üyelik sıfatı kazanılır. Üyeliğin Kaybedilmesi azil, istifa, kendiliğinden sona erme 10, a) iflas etme, b) ehliyetin kısıtlanması, c) yasal şartların kaybedilmesi, d) sürenin dolması. 10 a) Üyenin İflâsı, b) Ehliyetin Kısıtlanması, c) Üyelik için gerekli yasal şartların kaybedilmesi. 8
Yönetim Kurulu Üyelerinin Hakları Yönetim Kurulu üyelerinin mali hakları ve mali olmayan hakları ( kişisel haklar ) olmak üzere iki türlü hakkı vardır. Kişisel haklar, mali nitelik taşımayan, üyeler için aynı zamanda birer yükümlülük olan haklardır. Toplantılara katılma, oy kullanma, bilgi alma, inceleme, toplantıda gündeme alınmak üzere gündem maddesi talep etme, bu tür haklardandır. Mali Haklar; huzur hakkı 11 ücret, kazanç payı 12, ikramiye 13, prim'den oluşur. Rekabet Etmeme Yükümlülüğü Yönetim Kurulu üyeleri, şirketin ortaklık konusuna giren ticari iş türünden bir işi, kendi hesabına veya başkalarının hesabına yapmazlar. Ancak bu yasak, genel kurul tarafından kaldırılabilir. Kurala uymayıp, şirket ile rekabet eden, rekabet yasağına uymayan kişilere karşı, şirket su seçimlik hakları kullanabilir: zararın tazmin ettirilmesi, yapılan işlemin ortaklık adına yapılmış sayılması, işlemlerden doğan menfaatlerin ortaklığa devredilmesi. ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM a) İç Denetim Anonim ortaklıklarda iç denetim ( denetçi ) tarafından yerine getirilir. Eski Ticaret Kanunu'nda denetçiler ortaklığın bir organı olarak kabul edilmişken, yeni Ticaret Kanunu'nda denetçi organ olmaktan çıkarılmıştır. 11 Huzur hakkı, yönetim kurulu üyelerine, katıldıkları her toplantı başına ödenebilecek ücretlerdir. Bu ücretin tutarı, ana sözleşmede veya genel kurul tarafından belirlenir. 12 Çalışmalarını teşvik etmek amacıyla, yönetim kurulu üyelerine kazançtan belli oranda pay verilmesi ( ANA SÖZLEŞME ) ile mümkündür. 13 Sözleşmede bu konuda hüküm bulunmamasına ve ortaklığın ( KÂR ) elde etmesine gerek kalmadan, genel kurulun kararı ile, başarılarından dolayı yönetim kurulu üyelerine verilen paralardır. 9
b) Dış Denetim Ortaklığın, dışarıdan ve yetkili bazı kişi veya kurumlar tarafından denetlenmesidir. Devlet adına kamu tüzel kişilerince ( Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ) yapılan denetim ve bağımsız denetçiler tarafından yapılan denetim olmak üzere ikiye ayrılır. Denetçi ve Nitelikleri Yeminli mali müşavir ve serbest muhasebeci mali müşavir unvanı taşıyan kişilerden oluşur. Denetçiler, denetime tabi ortaklığın finansal tablolarını, yıllık faaliyet raporlarını ve konsolide tablolarını denetler. Denetime tabi olduğu halde, denetlettirilmemiş finansal tablolar ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporları düzenlenmemiş hükmündedir 14. Denetçinin Seçilmesi Denetçiyi ortaklığın ( genel kurulu ) belirler. Denetim bir anlamda yönetimin de denetimi olduğu için, denetçiyi genel kurul seçer. 15 Bazı durumlarda denetçiler mahkeme tarafından seçilir. Bu durumlar şunlardır: genel kurul dördüncü aya kadar denetçi seçemediyse, genel kurulun kararı geçersiz ise, denetçi, sunulan iş teklifini reddederse, denetçi sözleşmeyi feshederse, denetçi hakkında görevden alma davası açılmışsa. Denetim Raporu Denetim faaliyeti sonunda olumlu görüş veya olumsuz görüş verilebilir. Olumlu görüş bazen sınırlandırılmış olumlu görüş şeklinde de olabilir. Ayrıca denetçi görüş bildirmekten de çekinebilir. Sınırlandırılmış olumlu görüş, denetçinin çekincelerinin bulunması durumunda verilir. Olumsuz görüş verilmesi durumunda, yönetim kurulu dört ( 4 ) iş günü içinde genel kurulu toplantıya çağırır. Toplantı gününden itibaren geçerli olmak üzere ( istifa ) eder. 14 Ülkemizde Muhasebe ve denetim standartlarını belirleme yetkisi ( DENETİM STANDARTLARI ve KAMU GÖZETİMİ KURUMU )'na aittir. 15 Denetçi, en geç faaliyet döneminin dördüncü ayına kadar seçilmelidir. 10
Denetim Sözleşmesinin Sona Ermesi Denetçi ile Anonim ortaklık arasında yapılmış olan denetim sözleşmesi, tarafların karşılıklı anlaşmalarıyla sona erdirilemez. Sözleşmenin sona erdirilmesi için ( denetçiyi görevden alma davası )'nın açılması gereklidir. Bu dava, ortaklık merkezinin bulunduğu yerdeki ( Asliye Ticaret Mahkemesinde ) açılır. Bundan başka ayrıca kanun denetçiye tek taraflı olarak sözleşmeyi sona erdirme hakkını da vermiştir. c) Özel Denetim Belirli bazı olayların aydınlatılması nedeniyle yapılan denetimdir. Bu görevi yerine getiren kişiye de özel denetçi adı verilir. Özel denetçinin denetleyeceği konu ile ilgili uzmanlığının bulunması gereklidir. 16 Her pay sahibi, her azınlık 17, özel denetim yapılmasını genel kuruldan isteme hakkına sahiptir. 16 Kanun diğer denetçilerde MUHASEBECİ veya MALİ MÜŞAVİR olmayı şart koşarken, burada böyle bir şart koşmamıştır. 17 AZINLIK : Sermayenin onda birine, Halka Açık Anonim Ortaklıklarda ( HAAO ) sermayenin yirmide birine sahip olan pay sahipleri anlamındadır. 11
VI.ÜNİTE Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi Genel Kurul Yılda en az bir defa ve gerektiğinde toplanan bir organdır. Aldığı kararlar, toplantıya katılsın katılmasın bütün ortakları bağlayıcıdır. Ortaklığın ( yürütme ) organı olmayıp ( karar ) organı olduğu için, sorumluluğu yoktur. Sorumluluk, aldığı kararları uygulayanlara aittir. Yetkileri ana sözleşmeyi değiştirme, yönetim kurulu üyelerinin belirleme, yönetim kurulu üyelerini, ücretleri, huzur hakkı, ikramiye ve primleri belirleme, denetçileri seçme veya görevden alma, yedek akçenin ayrılması, kâr payının dağıtılması kararını verme, ortaklığın feshetme, önemli miktarda şirket varlığını satma, G enel kurulun bu yetkileri yanında, kanun bazı yetkileri kullanma konusunda kısıtlama getirmiştir. Örneğin, denetçilere ve yönetim kuruluna tanınmış olan yetkiler kapsamına giren hususlarda genel kurulun karar alamayacağı belirtilmiştir. Aynı şekilde, ortaklığın temsil yetkisi ( yönetim kurulu )'na aittir. Genel kurul bu yetkiyi kullanamaz. 12
İmtiyazlı ( Ayrıcalıklı ) Paylar A na sözleşme ile bazı paylar lehine, diğer paylara oranla üstün haklar sağlayan imtiyazlı payla yaratılabilir. Bu ayrıcalık, kâr payı dağıtımında, oy kullanımında, tasfiye payı dağıtımında veya rüçhan haklarında tanınmış olabilir. Genel Kurul Toplantıları Genel kurul toplantıları, yapılış zamanı bakımından ( olağan ) ve ( olağanüstü ); çağrı yapılıp yapılmaması bakımından ( çağrılı ) ve ( çağrısız ) ve fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından da ( fiziken yapılan ) ve ( elektronik ) olmak üzere çeşitlere ayrılır. Olağan toplantılar, her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ( 3 ) ay sonuna kadar yapılır. 18 Olağanüstü toplantılar ise, gerektiği zamanlarda yapılan toplantılardır. İhtiyaca göre bir yılda bir kaç kez yapılabilir. Toplantı Yeri Ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, genel kurul toplantıları şirket merkezinin bulunduğu yerde yapılır. Toplantı gündemi, genel kurulu toplantıya çağıran tarafından belirlenir. Genel kurul toplantılarında, gündemde bulunmayan konular görüşülemez ve müzakere edilemez. Buna ( gündeme bağlılık kuralı ) adı verilir. Genel Kurulu Toplantıya Çağırabilecek Kişiler yönetim kurulu, 19 tasfiye memurları, iflas dairesi, her bir pay sahibi ( belirli şartlarda ), kayyım, azınlık'tır. 20 18 Bu bağlamda OLAGAN GENEL KURUL TOPLANTILARI, Mart Ayı sonuna kadar yapılmalıdır. 19 İster OLAĞAN olsun, ister OLAĞANÜSTÜ olsun, genel kurulu toplantıya çağırma yetkisi YÖNETİM KURULU'na aittir. 20 AZINLIKLAR, sermayenin onda birine, halka açık şirketlerde yirmide birine sahip olanlardır. 13
Toplantıya Çağrı Usulü Davet, ana sözleşmede gösterildiği şekilde ve TTS Gazetesinde yayınlanacak ilân ile yapılır. Kanun ilânın şirkete ait internet sitesinde de yayınlanmasını öngörmüştür. 21 Çağrı, ilan günü ve toplantı günü hariç en az iki ( 2 ) hafta önce yapılmalıdır. Çağrısız Genel Kurul yapmak da mümkündür. Bunun için bütün pay sahiplerinin hazır bulunması ve aralarından birisinin bu duruma itiraz etmemesi gereklidir. Özellikle, küçük ve aile tipi işletmelerde bu usul daha yaygındır. 22 Genel Kurul toplantısına, yönetim kurulu tarafından düzenlenen ( hazır bulunanlar listesi )'nde adları yer alan pay sahipleri katılabilirler. Bir payın üzerinde ( intifa hakkı ) 23 bulunması durumunda, aksi kararlaştırılmamışsa, oy hakkı intifa sahibi tarafından kullanılır. Genel kurula şahsen, temsilci göndermek suretiyle veya elektronik ortamda katılan bütün pay sahipleri bir oy hakkına sahiptir. Pay sahiplerine birden fazla oy hakkı tanıyan genel kurul kararları ( butlan ) yaptırımıyla karşı karşıya kalır. Genel Kurula Katılma Pay sahipleri genel kurul toplantılarına şahsen katılabilecekleri gibi, temsilci görevlendirmek suretiyle de katılabilirler. Birden çok kişinin elbirliği mülkiyetine sahip oldukları durumunda içlerinden birisi veya üçüncü bir kişi temsilci olarak atanabilir. Hamiline yazılı bir pay senedini, rehin hakkı, hapis hakkı gibi nedenlerle elinde bulunduranlar, ancak pay sahibinin vereceği yazılı bir belge ile genel kurula katılmaları mümkündür. Temsilci Türleri organ temsilcisi bağımsız temsilci kurumsal temsilci tevdi eden temsilci 24 21 Sadece denetime tabi sermaye şirketleri internet sitesi açma mecburiyetindedir. 22 Çağrısız yapılacak bir toplantıda, gündem maddelerine yeni bir madde eklenmesi ancak OYBİRLİĞİ ile mümkündür. 23 İNTİFA HAKKI : Başkasına ait malları kullanma ve bunlardan yararlanma yetkisini veren haktır. 24 Pay sahibi tarafından, kendisine pay senedi tevdi edilen ( verilen ) kişidir. Genel kurulda temsil hakkı ile donatılmışsa, tevdi eden temsilci olarak adlandırılır. 14
Genel Kurul Toplantı ve Karar Yetersayıları... Yetersayılar gündem konusuna göre değişebilmektedir 25. Bazen ilk toplantıda yetersayı bulunamadığında, bir sonraki toplantıda daha düşük bir yetersayı istenebilmektedir. Bu bağlamda yetersayılar iki türlüdür. a) Basit ( Olağan ) Yetersayılar Kanunda veya ana sözleşmede daha ağır bir yetersayı öngörülmemişse, genel kurul, şirket sermayesinin en az dörtte birini ( 1/4 ) temsil eden pay sahiplerinin katılımıyla toplanır. İlk toplantıda bu oran sağlanamazsa, ikinci toplantıda nisap aranmaz. Karar ikinci toplantıda hazır bulunanların oy çokluğu ile verilir. b) Ağırlaştırılmış Yetersayılar Bazı konularda karar alınabilmesi için ağırlaştırılmış yetersayılar öngörülmüştür. Örneğin ana sözleşmenin değiştirilmesi ağırlaştırılmış yetersayıya bağlıdır. Aşağıdaki durumlarda genel kurul yapılabilmesi ve karar alınabilmesi için ağırlaştırılmış yetersayı ( nisap ) öngörülmüştür: ana sözleşme değişiklikleri, 26 ( % 50 ) ortaklık merkezinin yurtdışına çıkarılması, 27 pay sahiplerinin taahhütlerinin artırılması, ikincil yükümlülükler getirilmesi, işletme konusunun tamamen değiştirilmesi, ( % 75 ) imtiyazlı pay oluşturulması, ( % 25 ) esas sermayenin azaltılması, ( % 25 ) 25 Yetersayılar kanunda belirtilen orandan aşağıda olamaz, ancak artırılabilir. 26 Bu durum için kanunda öngörülen nisap ( elbette ana sözleşmede başka bir nisap öngörülmemişse ) şirket sermayesinin en az yüzde ellisi ( YARISI )'dir. İlk toplantıda bu nisap elde edilememişse, en geç bir ay sonra toplanacak ikinci genel kurulda yetersayı şirket sermayesinin üçte biri olarak belirlenmiştir. 27 Bu karar sermayeyi temsil eden pay sahiplerinin OY BİRLİĞİ ile kabul edilebilir. 15
Genel Kurulda Bakanlık Temsilcisi Kuruluşları ve ana sözleşme değişiklikleri izne tabi olan şirketlerin genel kurul toplantılarında ( bakanlık temsilcisi ) bulunur. Bunun için öncelikle Gümrük ve Ticaret İl Müdürlüklerine başvurulup, ücret yatırılır ve temsilcinin gönderilmesi talep edilir. Temsilcilerin toplantıya katılımı sağlanamadığı, ya da katılıp da tutanakları imzalamadıkları durumlarda alınan kararlar ( geçersiz ) sayılır. Kararların Hükümsüzlüğü Genel Kurul kararlarının geçerlilik kazanabilmesi için gerekli olan şartlar, kanunun çeşitli hükümlerinde açıkça gösterilmiştir. Kararların bu hükümlere aykırı olması durumunda ( sakatlık ) durumu ortaya çıkar. Hukuki sakatlık ise dört ( 4 ) farklı şekilde mümkündür. Bu sakatlık türleri: yokluk butlan iptal edilebilirlik ( iptal davası ), a) Yokluk askıda hükümsüzlüktür. Bir hukuki işlemin doğabilmesi için öngörülen kurucu unsurların bulunması gerekir. Bu unsurlardan birinin bulunmaması durumunda hukuki işlem hiç doğmamış kabul edilir. Örneğin Genel Kurul kararlarının oluşabilmesi için iki kurucu unsur vardır. Bunlardan ilki genel kurulun yapılmış olması, diğeri de kararın toplantıda alınmasıdır. Bunlardan birisi olmazsa alınan karar ( yokluk ) yaptırımıyla karşı karşıya kalır. Yani karar hiç alınmamış kabul edilir. 28 b) Butlan Batıllık olarak da tanımlanabilir. Yetkili organlar tarafından alınan bir karar, kurucu nitelikteki özelliklere sahip olabilir. Ancak bu karar ahlaka, kamu düzenine veya kişilik haklarına aykırı olabilir. Böyle bir karar batıldır. Sınırlandırılması veya tamamen kaldırılması, pay sahibinin rızasıyla dahi mümkün olmayan, vazgeçilemez hakları engellemeye yönelik kararlar butlan yaptırımıyla karşılaşır. Örneğin pay sahiplerinin toplantıya katılma hakkını sınırlayan kararlar, kâr payı almayı sınırlayan kararlar, oy hakkını sınırlayan kararlar ( butlan ) sebebidir. 29 28 Toplantıya katılması gereken Bakanlık Temsilcisinin katılmamış olması, toplantı yapılmadığı halde yapılmış gibi gösterilmesi, oylama yapılmaksızın kararın alınmış olması, çağrı yapılmadan toplantı yapılmış olması durumunda alınan kararlar ( YOKLUK ) yaptırımına tabidir. 29 Yokluk yaptırımında olduğu gibi BUTLAN yaptırımında da ( KESİN GEÇERSİZLİK ) söz konusudur. Bu durumu hakim resen göz önünde bulundurur. 16
c) Askıda Hükümsüzlük Yokluk ve butlan yaptırımına yok açacak bir aykırılık bulunmamasına rağmen, bazen bir işlemin hukuki geçerlilik kazanabilmesi için, ek bir takım şartların gerçekleşmesi gerekir. Ek şart gerçekleşirse işlem tamamen geçerli, gerçekleşmezse geçersiz kabul edilir. Bu arada geçen süre ise ( askıda hükümsüzlük ) olarak tanımlanır. d) İptal Davası ( iptal edilebilirlik ) Anonim ortaklıkların kararlarına karşı iptal davası açabilmek bazı şartların varlığına bağlıdır. Bu şartlar : genel kurul kararının mevcut olması, kararın kanuna 30, ana sözleşmeye ve dürüstlük kuralına aykırı olması, karar ile aykırılık arasında illiyet bağı sorununun bulunmasıdır. O y kullansın veya kullanmasın bütün pay sahipleri, hatta yönetim kurulu üyelerinden her biri, yapılan işlemlerle, alınan kararlarla ilgili iptal davası açabilirler. Açılacak bu davada ( davalı ) ortaklığın kendisidir. Davalıyı mahkemede ( Yönetim Kurulu ) temsil eder. Yönetim Kurulunun bir organ olarak iptal davası açması durumunda ise, kurul, hem davalı hem davacı olamayacağından, ortaklığı temsilen ( Kayyım ) atanır. Davalı Sıfatı Taşıyabilecekler Yönetim Kurulu, Kayyım, İflâs İdaresi, Tasfiye Memuru. İptal Davalarında dava açma süresi, kararın alındığı tarihten itibaren üç ( 3 ) aydır. Bu süre hak düşürücü olduğundan, bu sürenin geçirilmesinden sonra dava açılamaz. Yetkili mahkeme ise, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ( Asliye Ticaret Mahkemesi )'dir. 30 KANUNA AYKIRILIK durumunda YOKLUK yaptırımı söz konusudur. 17
ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ 31 a) İnfisah İnfisah, kanunda veya ana sözleşmede gösterilen bir nedenin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca ihbarda bulunulmasına veya bir mahkeme kararına gerek kalmaksızın ortaklığın kendiliğinden sona ermesidir. İnfisah şu hallerde ortaya çıkar: b) Fesih sürenin sona ermesi, işletme konusunun elde edilmesi, işletme konusunun imkânsızlaşması, sermayenin 2/3'ünün kaybedilmesi, ortaklığın iflâsı, ana sözleşmede öngörülen bir infisah sebebinin gerçekleşmesi. Kanunda veya öngörülmüşse, ana sözleşmede gösterilen bir nedenin gerçekleşmesi halinde, ortaklığı sona erdirme yetkisine sahip bir kişi veya makam tarafından ortaklığın dağıtılması durumudur. Nedenleri organlardan birisinin eksikliği veya toplanamaması, işletme konusuna veya kamu düzenine aykırı faaliyet gerekçesiyle, bakanlık tarafından dava açılması, 32 ana sözleşmede öngörülen ( fesih ) sebeplerinden birisinin gerçekleşmesi, ortaklığın haklı sebeplerle feshi, 33 Tasfiye genel kurulca fesih Ortaklık malvarlığının paraya çevrilmesi, alacakların tahsil edilip borçların ödenmesi, geriye para artarsa, kalan paranın ortaklar arasında dağıtılması ve ortaklık kaydının tümüdür. sicilden silinmesi ( terkin ) edilmesi için yapılan faaliyetlerin 31 Anonim ortaklığın sona erme sebepleri ( İNFİSAH ) ve ( FESİH )'tir. 32 Bu dava GÜMRÜK ve TİCARET BAKANLIĞI tarafından açılabilir. 33 Sermayenin en az onda birine veya halka açık şirketlerde yirmide birine sahip pay sahipleri, haklı sebeplerle mahkemeye başvurmak suretiyle ortaklığın feshini isteyebilirler. 18
Tasfiye İlkeleri tasfiye sırasında ( tüzel kişilik ) devam eder, ortaklık amacı, kendiliğinden tasfiye amacına dönüşür, ticaret unvanına ( tasfiye hâlinde ) ibaresi eklenir, organlar varlıklarını sürdürür, tasfiye, ( tasfiye memuru ) tarafından yürütülür, iflas durumunda tasfiye ( iflâs idaresi ) tarafından yapılır, Tasfiye Memurları Tasfiye işlemi, kural olarak Yönetim Kurulu tarafından yürütülür. Yönetim Kurulu sonradan tasfiye memuru da görevlendirebilir. Bu memurun ortaklar arasından seçilmesi zorunlu değildir. 34 Tasfiye memurlarından en az birinin Türk vatandaşı olması ve Türkiye'de ikamet etmesi gereklidir. Memurların genel kurulu toplantıya çağırma ve önemli olmayan miktarlardaki aktifleri satma hakları vardır. Kural olarak birlikte hareket ederler; birden çok sayıda iseler, ( çift imza kuralı ) geçerlidir. 34 Normal şartlarda tasfiye memurları Yönetim Kurulu tarafından atanır, ancak şirketin feshine mahkeme tarafından karar verilmişse tasfiye memuru mahkemece atanır. 19
VII.ÜNİTE Pay ve Özellikleri Pay Türleri Kuruluşta veya sermaye artırımlarında, ( tescil ) ile oluşur, Senede bağlanmış payların tedavülleri daha kolaydır. Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler Payların sağladığı haklar, bölünemez, ancak müşterek kullanılabilir. Devredilmeleri mümkündür, Anonim şirketlerde payların devri için diğer ortakların rızasına gerek yoktur. Kural olarak payların nakit olmaları zorunluluk değildir. Ortakların nakit dışında da sermaye koymaları mümkündür. İster nakit olsun ister ayni olsun paylar sahiplerine ( oy hakkı ) kazandırırlar. Ancak, birden fazla payı olanların kullanabilecekleri oy sayısı ( ana sözleşme ) ile sınırlandırılabilir. Pay Değeri P ayların itibari değeri ( en az ) 1 kuruştur. Bu değer birer kuruş ve katları şeklinde artırılabilir. Bakanlar kurulu kararına göre, payların itibari değerleri ( en fazla ) yüz katına kadar artırılabilir. Payları imtiyazlı veya adi pay şeklinde de sınıflandırmak mümkündür. İmtiyazlı pay, rüçhan hakkı, kâr payı, tasfiye payı veya oy hakkı 35 gibi hususlarda diğerlerine oranla üstün haklar öngörülmüş paylardır. Bu ayrıcalıklarla donatılmış paylara ( imtiyazlı pay ) adı verilir 36. Bu hakların tanınmadığı paylar da ( adi pay )'dır. 35 Yeni Türk Ticaret Kanunu, bir paya ( en çok ) on beş ( 15 ) oy hakkı verilebileceğini belirterek, oy konusunda sınır getirmiştir. 36 İmtiyazlar ancak ana sözleşme ile oluşturulabilir. Yeni kanun imtiyazı ( paya tanınan üstün hak ) şeklinde tanımlamıştır. 20