DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI /642 I TEBLİG VE MÜZAKERELERİ 20-24 Eylül2004 1 ANKARA -Yf ~ty(} D\Yflft!H Valm İsl!\m Al'aijtırmfihm Merkezi KUtUphanesi Dem. No: Tas. No: Ankara - 2005
Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan 642 1lmi Eserler 105 Yayın Editörü & Redaksiyon Dr. Mehmet BULUT Dizgi&Grafik Cevdet DOGAN 2005-06-Y-0003-642 ISBN 975.19.3756-6 Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi _,. Ostim örnek Sanayi Sitesi 358. Sokak No: ll 06370 Yenimahalle 1 ANKARA Tel: (0312) 354 91 31 Diyanet İ leri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Tel: (O 312) 295 73 06 ;
ll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiG i SÜRECiNDE DiN EGiTiMi /481 IV. OTURUM (21 Eylül 2004) ikinci TEBLiG DİYANET HiZMETLERi BAGLAMINDA AVRUPA'DAKi TÜRK GENÇLERiNiN EGiTiMi Doç. Dr. Recep KAYMAKCAN* GİIİ. Türkiye'nin Avrupa Birliğine tam üyelik müzakereleri için tarih verilmesinin ümit edildiği bir zamanda Diyanet İşleri Başkanlığı'nın, çoğunluğunu AB ülkelerinde sunduğu din hizmetleri ve eğitimi faaliyetlerini konu alan, bir şura tertip etmesinin anlamlı olduğunu belirtmek isterim. Bilindiği gibi, AB üye ve aday ülkelerle Türkiye arasındaki en temel farkı, Türkiye'de halkın çoğunluğunun Müslüman olması oluşturmaktadır. Dolayısıyla Türkiye'nin AB'ye hazırlık sürecinde din ve din e<s'irimi konulan diğer bir AB ülkesine göre daha fazla önem taşımaktadır. Bu açıdan DİB ve diğer din eğitimi ve öğretimi ile ilgili kuruluşlann dini hizmetler ve din eğitiminin AB boyutuna ayrı bir duyarlılık göstermele-. ri ve araştırmalar yapmalan beklenmektedir. Benzer gayretleri, AB ülkeleriı)in de göstermesi ümit edilmektedir. Nitekim 2003 yılında Avrupa'daki din eğitimi ile ilgilenen uluslar arası altı ayn organizasyonun ortak şemsiye kuruluşu CoGREE. (The Co-ordinating Group for Religious Education in Europe)'nın toplantısında din eğitimi ile ilgili tartışmalara Avrupa Müslümanlan dışında Türkiye'nin üyelik müzakerelerini dikkate alarak diğer Müslüman ülkelerinin de dahil edilmesinden sonuç bildirgesinde bahsedilmektedir ı. Diyanet İşleri Başkanlığı halkı, inanç, ibadet ve ahlak gibi dirıf konularda aydınlatan ve ibadet yerlerinin idaresinden sorumlu olan Anayasal bir kuruluş olarak, tıpkı yurtiçinde olduğu gibi, yurtdışında da din hizmetleri vermektedir. DİB 2003 yılı istatistiklerine göre çoğunluğu Batı Avrupa ülkeleri olmak üzere yurtdışında 118 7 personelle hizmet vermektedir. Bu ülkeler arasında da 639 personel sayısıyla Almanya önde gelmektedir 2. DİB'in 1980'li yıllann başından itibaren daha organize olarak yaptığı yurtdışındaki Müs- Sakarya üniv. Halıiyat Fak. Öğretim üyesi. ı CoGREE'i genel sekreteri Peter Schreiner'in ı3 Şubat 2003'te Avrupa Komisyonu Eğitim ve Kültür Genel Direh1ötüne gönderdiği 2006 Sonrası AB Eğitim, Öğretim ve Gençlik Programlan hakkında yazdığı mektupta geçmektedir. Bkz. www.cogree.com/projects/statementeu130203.doc, erişim: 07.04.2003. 2 Diyanet lş!eıi Başkanlığı 2003 Yılı istatistikleri, APK Daire Başkanlığı, Istatistik no: ıs. Ankara, 2004.
482 1 lll. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi lüman-türklere yönelik faaliyetlerinde önemli aşamalar kaydettiği ve deneyimler kazandığı bir gerçektir. Ancak verilen hizmetlerin kalitesinin, üstün ve eksik yönlerinin bilimsel olarak tespit edilmesi geleceğe yönelik hizmet üretiminde etkinlik sağlanması bakımından bir gerekliliktir. Aynca burada şu noktanın altını çizmek gerekmektedir. ikinci Dünya Savaşı sonrası Batı'nın gereksirıim duyduğu irısan gücü ihtiyacını karşılamak üzere Avrupa'ya işçi gönderen ülkelerden hiçbirinin bu ülkelerde devlet eliyle Türkiye'nirı yaptığı boyutta soydaşlanna dirı hizmeti ve eğitimi sunduğunu söyleyemeyiz. ömeğirı, İngiltere' de yaşayan Müslümanlar arasında Pakistanlılar önemli bir grubu teşkil ettiği halde bu ülkede Pakistan devleti tarafından dirı hizmeti verilmemektedir. Büyük ölçüde Türkiye'ye özgü yurtdışındaki Türklere yönelik dirı hizmetleri deneyiminin iyi tahlil edilerek gelişen şartlara göre yeniden uyarlanması ve AB 'ye üyelik sürecirıde bizler içirı ne anlam ifade edeceği üzerinde durulmalıdır. Türkiye'nirı de dahil olduğu ve 80 ülkede yapılan Dünya Değerler Araştırmasında kişilerin dirıi kururrılara güvenini ölçen bir soru sorulmuştur. Bu soruya Türk denekierin verdiği cevapta irısanlann yaklaşık o/o 64'ü Diyanet'e kesirılikle veya oldukça güvendiğini ifade etmiştir. DİB'e güvenmediğini ifade edenlerin oranı ise o/o 16'dır3. Diyanet işleri Başkanlığı'na halkın yönelişirıi anlamaya yönelik diğer bir empirik çalışmada Diyanet'e olurrılu tutum içerisirlde olanların oranı ise o/o 65'ler civarındadır4. Bu iki araştırma sonucu birbiriyle örtüşmektedir. Yıne Değerler Araştırması sonuçlanna göre Türklerin yoğun olarak yaşadığı ve AB üyesi olan Batı Avrupa ülkelerinin hiçbirirıde dirıi kururrılara (kiliseye) güvenirı, Türkiye'deki kadar yüksek olmadığı görülmektedir. DİB'e karşı Türk halkının duyduğu bu yüksek güvenirı bu kurumun yurtiçi ve yurtdışındaki faaliyetleri içirı en önemli zengirılik kaynağı olduğunun belirtmek isterim. Sekülerizmirı ve çoğulculuğun etkisirıi daha fazla göstermeye başladığı bir dünyada, dirıi bir kuruma karşı duyulan bu yüksek güvenirı artarak devam ettirilmesinin önemi açıktır. Bu sebeple DİB'nın, halkın yurtiçi ve yurtdışındaki dinf faaliyetlerle ilgili beklentilerini göz önüne alması ve hizmetlerde kaliteyi artırma yönündeki çabalan desteklemesi gerekmektedir. Bu genel değerlendirmelerden sonra bildiride, yurtdışındaki Türk gençlerinin genel durumu, bunlann yaşadıklan toplurrıla ilişkilerinde dinin yeri üzerinde durulacaktır. Akabirıde de DİB'e gençlere verdiği hizmetlerle ilgili problerrıler ve bunların iyileştirmesirıe yönelik öneriler sunulmaya çalışılacaktır. Bildiri ile ilgili bazı sınırlılıklar üzerinde durmak istiyorum. Yurtdışındaki dirı görevlileri, dirı dersi öğretmenleri vb. konularda empirik bazı çalışmalar5 olmasına rağmen özel olarak çocukların ve gençlerin Diyanetin sunduğu hizmetler konusundaki beklentilerini ve 3 1996 Dünya Değerler Araştırması, 135 nolu soruya verilen cevap. 4 Kemalettin Taş, Türk Halkının Gözüyle Diyanet, 1z yayıncılık, Istanbul, 2002. 5 Konuyla ilgili bazı çalışmalar içi bkz. Cemal Tosun, Din ve Kimlik, TDV yay., Ankara, 1993; N. Yaşar Aşıkoğlu, Almanya'da Temel Eğitimdeki Türk Çocuklannın Din Eğitimi, TDV Yay., Ankara, 1993; Mustafa Tavukçuoğlu, Avrupa'da Türk Ailesi ve Din Eğitimi (Avustuzya Örneği), Mehir Vak. Yay., Konya, 2000; Mustafa Tavukçuoğlu, Belçika'da Türk Ailesi ı;e Din Eğitimi, Mehir Vak. Yay., Konya, 2000; Talip Küçükcan, "Diaspora'da Dini İnanç ve Tutumlar: Genç Türkler ve Dini Hayat", Gençlik Dönemi ve Eğitimi-II, Ed. Hayati Hökelek- : ~,
ll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE DiN EGiTiMi /483 değerlendirmelerini içeren empirik bir çalışmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla bildiride genel olarak gençlerin eğitimi, kimlik problemleri vb. konularda yapılan uygulamalı araştırma sonuçlanndan; ki çoğunlukla Almanya ile ilgilidir, yurtdışında görev yapnuş bazı din görevlileri ile görüşme ve gözlemlerden istifade edilmiştir. Bildiri de, değerlendirmeye genç Türk nüfusunun fazla olması ve Diyanetin hizmet alaruna daha fazla girmesi sebebiyle Avrupa ülkeleri esas alınmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa dışında, ABD ve Avustralya'ya da din görevlisi göndererek din hizmeti sunmaya çalışmaktadır. Ancak bunlann sayısı son derece sınırlıdır. ABD'de görev yapan ateşe dahil din görevlisi yalnızca 11, Avustralya'da ise bu sayı 12'dif6. örneğin, ABD'de Türk nüfusunun Avrupa'ya göre az olması ve bu ülkede dağınık olması nedeniyle diyanet hizmetlerinin daha ziyade sembolik seviyede olduğunu söyleyebiliriz. Avrupa'da Türk Gençleri Türkiye'den yurtdışı göçü, 1960'lı yılların başından itibaren başta Almanya olmak üzere birçok Avrupa ülkesine yönelmiş, 1970'li yıllarda ise yoğun bir şekilde devam etmiştir. Başlangıçta geçici bir süre çalışmak ve tasarruf yapıp ülkeye geri dönmek üzere giden işçilerimizin bu geçiciliği kalıcılığa dönüşmüş, yurt dışında kalınan süre uzadıkça aile birleşmeleri gerçekleşmiştir. Sonuçta hayatının tarnanuru yurtdışında geçiren ikinci ve üçüncü kuşak ortaya çıkmıştır. Günümüzde, Avrupa'daki Türklerin nüfusu 3 milyonu geçmektedir7. Avrupa'daki Türk varlığının önemli bir bölümünü de çocuklar ve gençler teşkil etmektedir. Yalnız Almanya'da okul çağındaki çocuk ve gençlerin 500 binin üzerinde olduğundan bahsedilmektedir. Bu gençlerin yaşadıklan topluma uyum sağlamalannda ve kimliklerinin oluşumunda muhtemelen din faktörü Türkiye'deki bir gençten daha fazla önem kazanmaktadır. Birirıci nesil açısından işyerinde uyumlu olmak yeterli olmakta iken gençlerde okul ve okul dışı çevreyle uyum problemi gündeme gelmektedir. Birirıci nesilden farklı olarak gençlerin iki yönlü sosyalleşme süreci ile karşı karşıya kalması bizlerin gençlerin din konusundaki tutumlarını anlamamıza da yardırncı olacaktırb. Gerçekte Avrupa diyasporasındaki gençlik dini yönden Türkiye'deki bir gencin yaşadıklanru yaşamakta ve buna ilaveten dini algılamalan farklı olan Hristiyan, çoğulcu ve daha seküler bir toplumda Müslüman olarak yaşamanın mücadelesini vermektedirler. Bilindiği gibi genel olarak 12-25 yaş arası gençlik çağı olarak kabul edilmektedir. Çocukluktan gençliğe geçişle birlikte bilişsel gelişim soyut düşünceleri algılayacak hale gelmekte ve li, Ensar Neşriyat,!stanbul. 2003, ss.ı 69-194; Yurdagül Mehrnedoglu, "Almanya Achen Bölgesinde Yaşayan Türk Gençlerinin (Örgün Eğitimde) Din eğitimi ve Öğetimi Beklentileri", Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Çalışma Toplantısı-I, DEM Yayınlan,!stanbul, 2004, ss.253-275. 6 Bkz. 2003 yılı Diyanet!şleri Başkanlığı Istatistikleri. 7 Musa Taşdelen, Hacı Duran ve Ahmet Eskicumalı, Avrupa 'daki Ikinci ve Üçüncü Kuşak 1ürk Gençliği (Kimlik l'e Uyum Sorunlan) Sakarya üniversitesi Araştınna Raporu, Sakarya, 1999. 8 Bkz. Musa Taşdelen ve arkadaş lan, M.Sait Doğan, Batı A ırrupa 'da 1ürk Gençlerinin Din Algılaması ve Dini Daırranışlan, Değişim Yay.,!stanbul, 2001.
484/ lll. DiN ŞORASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi gençte muhakeme yeteneği gelişmektedir. Ergenlikle, gençlerin kimlik arayışı başlamakta ve giderek ailenirı genç üzerindeki etkisi azalmaktadır. Gençlik dönemi şüpheterin fazla olduğu ve otorite ile ilişkiler konusunda da son derece dikkat edilmesi gereken bir evredir. Bu hayata anlam verme ve kimlik kazanma süreci içerisinde din hem teolojik olarak hem de kültürün bir unsuru olarak fonksiyon icra etmektedir. Avrupa'ya göç eden ilk nesil, dini ve kültürel olarak camiler etrafında örgütlenmişlerdir. Onlar için cami Türkiye'dekinden daha fazla bir anlam ifade etmektedir. Yabancı bir kültür ortamında sosyalleşme ve kimlikleriniri korunmasında cami önemli fonksiyon icra etmiştir. lerinin düşük olması ve bulundukları ülke dillerini öğrenmedeki sıkıntılan dolayısıyla cami onlar için ibadet edilen bir mekanın ötesinde bir yer olmuştur. Ancak genç nesiller için aynı şeyi söyleyemeyiz. Onlar içinde bulunduklan toplumun kültürünün şekillendirdiği eğitim kurumlarma devam etmekte, anadillerinden başka bir dili öğrenmekte ve o dil ile Eğitim düzey öğrenim görmektedirler. Okulda ve okul dışında Türkler'den farklı arkadaşlan olmaktadır. Bu onlara yaşadıklan toplumu daha iyi tanıma ve sunulan fırsatlardan daha çok faydalanma imkanı verirken bazı krizierin yaşanmasını da beraberinde getirmektedir9. Aileden ve anavatandan aldıkları değerler ile okuldan veya yaşadıklan ülkedeki değerler arasında çatışmalar olabilmektedir. Zira Avrupa'daki Türk gençlerin kimlik şekillenmesindeki önemli unsurlarm başında, din, dil ve anavatan temel kavramları oluşturmaktadır. Yıne kültürel kimliklerinin oluşmasında ve sosyalleşmelerinde cami tek mekan olmasa da önemli bir mekan olma özelliğini sürdürmektedir. Dolayısıyla Avrupa'da camllerin fonksiyonunun Türkiye'den farklı olduğunu din hizmetleri verirken göz önüne almak gerekmektedir. Avrupa'daki Türk gençlerinin yaşadıklan toplumun dini yönden bazı özelliklerine değinelirn. Her şeyden önce bu toplumlar çoğulcu bir özelliğe sahipir. Bu çoğulculuğun yansımalanın din üzerinde de görmek mümkündür. Bu çoğulculuk klasik dinler arası çoğulculuğu aşan ve aynı din içerisinde çoğulculuğu öngören bir yaklaşım sergilemektedir to. Avrupa ülkelerinde Hristiyanlık fert ve toplum üzerinde belirleyici etkisini kaybetmiştir. Türkiye'ye göre daha seküler bir toplum yapısı arz etmektedir. Yapılan araştırmalar, Türklerin yoğun olarak yaşadığı Avrupa ülkelerinde en azından kururrısal dindarlığın oldukça düşük olduğunu göstermektedir. Avrupa'da ön planda olan başka bir değer ise, ferdiyetçiliktir. Toplum üst düzeyde kendi sorumluluğunu üstlenen otonom fertler istemektedir. Kişisel otonom ve özgürlüğe her şeyin üzerinde önem atfedilmektedir. Ailede ve çevrede fertterin karar verme süreçlerine katılması desteklenmektedir. Ancak ferdileşmenirı önemli bir unsurunu oluşturan özgürlüğün gençler tarafından etkin ve faydalı olarak kullanılması sorunu gündeme gelmektedir. Ferdileşme aynı zamanda geleneksel kurumlarm (siyasi partiler, kilise vb.) daha çok sorgulanmasını ve bu kurumlara duyulan güvenirı azalması sonucunu doğurmaktadır. Dini otoritelere daha eleştirel bakılması ve güvenirı azalmasının da bu sürecin bir parçası ol- 9 Bkz. Musa Taşdelen ve arkadaşla~. 1 O Bkz. Robert jackson, Retbinking Plurality and Pluralism, Routlege, London, 2004. : ~\.
ll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE DiN EGiTiMi /485 duğunu söyleyebiliriz. Gençler dine inanmaya devam etmektedirler. Fakat bu dini inanışta ferdf dindarlık daha ön plana geçmektedir 11. Türk gençlerinin yaşadıklan ülke halklan çoğunlukla Hristiyandır. Toplumun farklı alanlannda, Hristiyanlığın Batı kültürü üzerindeki etkileri söz konusudur. Diyasporadaki gençlerimiz farklı bir dini ortamda, kendi dini kimliklerini, ana toplumla irtibatı devam ettirerek nasıl geliştirebileceklerdir? Üstelik Amerika'daki ll Eylül saldınlan sonrası negativiteyi belirtmek için onlara "Müslüman çocuk veya genç" denilmektedir12. üstelik yapılan araştırmada Avrupa'daki Türklerin üçte ikisi sık sık veya zaman zaman kendilerini yaşadıklan toplum tarafından aynıncılık yapıldığını düşünmektedirler13. İşte yukanda bazı özelikleri belirtilmeye çalışılan bir çevrede cami ve cami dışında din görevlisi veya dini anlatan kişi, gence nasıl yaklaşmalıdır? Her şeyden önce Türkiye'de yaşayıp eğitimini orada yapmış bir din görevlisinin Avrupa'daki Türk gencini anlaması mümkün mü? Mümkünse bu nasıl olacaktır? Din hizmetleri verilirken bu gençlerle nasıl iletişim kurulmalıdır? ilmihal bilgilerini ve Kur'an'ı yüzünden okumayı öğrenmeyi aşan tarzda cami merkezli din eğitiminde gençlerin hayatianna anlam verınede ve değerler sistemini oluştıırmasına katkı sağlayacak şekilde nasıl bir islam öğretilmelidir? Problemler ı. Çocuk ve gençler/e din görevmen arasmda/d iletişim: Çoğulcu, ferdiyetçiliğin ön planda olduğu seküler Avrupa toplumlannda yetişen, aileden getirdiği değerlerle yaşadığı ana toplumun değerleri arasında çatışmalan yaşayan üçüncü nesil Türk gençlerine benzer tecrübeleri yaşamarnış din görevlilerin gençleri nasıl anlayabileceği ve iletişim kurabileceği gündeme gelmektedir. Gençlerle etkili iletişim kurmak için benzer süreçlerden geçmek veya uzun süre bilinçli gözlemlerde bulunmak ve tahayyül etmek gerekebilir. Din görevlilerinin neredeyse tamamına yakınının Avrupa'daki gençlerin deneyimini yaşamadıklanna göre geriye onlar hakkında bilinçli gözlem ve konuyla ilgili yazılan literatürü takip etmek kalmaktadır. Bir din görevlisi üstün bir gayret göstererek görev yaptığı ülkedeki gençlerle etkin iletişim kurmaya başladığı andan itibaren diğer bir sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Bu defa yurtdışındaki kalma süresi bitmektedir. Türkiye'den yeni gelen din görevlisi her ne kadar yurtdışına gitmeden önce hizmet içi eğitim kurslannda genel bazı bilgiler verilse de benzer süreci yaşamak durumunda kalmaktadır. Ancak gençlerin din görevlilerini dini model alma ve din hizmeti verme konusunda güvendiklerini ifade etmek gerekir14. ' ' 2. Dil sorunu: Avrupa'daki çocuklar ve gençler bulunduklan ülkelerin dilini öğrenll Bkz. Hans-George Ziebeıtz, Religious Educadon in a Plural Westem Society, LIT Verlag, Müster, 2003. 12 Ina ter Avest, "Children and God, narrated in stories", 14th international Seminar on Religious Educadon and \falues, Philadelphia, USA, 25-30 Temmuz 2004. 13 Ulrich von Wılamowitz-Moellendorff, Almanyadaki Türkler, Konrad Adenauer Vakfı Türkiye Temsilciği, tarihsiz. (muhtemelen 2002 veya 2003'de yayınlanmış olabilir) 14 Hasan Alacacioglu, Deutsche Heimat Islam, Waxmann, Berlin, 2000. (Almanca kaynakiardan bazı bölümleri çevirerek faydalanmanu sağlayan Nesibe Gülşen'e teşekkür ederim)
-ı 486 1 lll. DiN ŞÜRASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi mekte, okulda, sosyal hayatta bu dilleri kullanmaktadır. Cami ve cami etrafında şekillenen demeklerde ise kullanılan dil Türkçe' dir. Gençler ise daha iyi bildikleri dilleri kullanma eğilimindedir. Hatta Türkçe dil becerilerini geliştirrnede önemli bir araç olan Türkçe TV kanallamu çocuk ve gençlerin seyretmek istemediği ifade edilmektedir. Hutbe ve vaazlarda ve cami etrafında şekillenen iletişim ve eğitimde din görevlileri Türkçe kullanmaktadır. Bu anlaşılabilir ve gençlerin Türkçe düzeylerinin gelişimine katkı sağlayabilecek bir durumdur. Ancak gençlerin Türkçe yetersizlikleri sebebiyle dini bazı kavranılan ve söylemleri anlamada zorlandığı belirtilmektedir. Bu durumda din görevlisinden bulunan ülkenin dili ile açıklamada bulunulup diyalogu devam ettirmesi beklenmektedir. Aynca din görevlilerinin genç ve yetişkin Türklerin nasıl bir sosyo-kültürel ortamda yaşadıklannı anlamalan, medyayı takip etmeleri ve yaşadıklan toplumun dirıle irtibatlı kurunılan ile ilişki sağlamalan için de bulunduklan ülkenin dilini öğrenmeleri son derece önemlidir. Böylelikle din görevlileri yaşadıklan toplunılar hakkında bilgi ve iletişim kanallan artacak ve etrafında bulunan birkaç Türk'ün vereceği bilgi sınırıru aşarak ufku genişleyecek ve görevini daha etkin olarak yerine getirecektir. Neticede o ülkede yaşamaktan daha fazla mutluluk duymaya başlayacaktır. Ancak yurtdışında görevlendirilen din görevlilerinin dil yeterliliklerine baktığımızda durumun hiç iç açıcı olmadığı görülmektedir. Türkiye'de yabancı dil tazminatı almayı dil yönünden bir yeterlilik ölçüsü olarak kabul edersek 2004 yılı istatistiklerine göre yurtdışında görevli personelden Tsinin yabancı dil tazminatı (C ve üzeri dil seviyesi) aldığı görülmektedir. Bunlann 6'sının Arapça'dan yalnız 1 'inin İngilizce'den olduğu düşünülürse yurtdışı görevlerinde dil konusunda mevcut durum daha iyi anlaşılacaktır ls. 3. Gençler ve cami: Çocuk ve gençlerin başta cami merkezli din hizmeti olmak üzere özel olarak DİB'den beklentilerinin ne olduğuna dair emprik bir araştırma sonucu bulunmamaktadır. Her şeyden önce Avrupa'daki gençlerin DİB'i nasıl algıladıklan, hizmet niteliği ve süreçleriyle ilgili beklentilerinin bilinmesi ve bunlardan din görevlilerinin haberdar edilmesi gerekmektedir. Avrupadaki Türk gençleri üzerine yapılan bazı araştırmalarda gençlerin çoğu zaman zaman camiye gittiklerini ve din eğitimi aldıklan en önemli yerin cami olduğunu ifade etmektedirler16. Dolayısıyla camilerde verilen hutbe, vaaz ve din eğitimi faaliyetlerinde gençlerin ihtiyaçlannın dikkate alınmasıru gerekli kılmaktadır. Türkiye'den merkezi olarak hazırlanan Cuma hutbesinin Berlin'deki bir gencin beklentilerine ne kadar cevap vereceği üzerinde düşünülmelidir. Ayrıca vaaz ve dini sohbetler gençlerin din ile ilgili sorulanna hangi düzeyde cevap verebilmekte ve yaşadıklan dünya ile İslam arasında irtibat kurabilmektedir? 11 Eylül sonrası dünyada oluşan ve şiddetle islam arasında ilişki kurmaya çalışılan olumsuz islam imajı Türk gençlerinin islam algılamalanna nasıl etki etmektedir? Bu konularda camide ne yapabilir? Bir diğer önemli mesele ise şudur: Cami ile ittibatı az veya hiç olmayan gençlerimizle iletişim kurmak için neler yapıl- 15 2003 Yılı Diyanet işleri Başkanığı Istatistikleri. Istatistik kitapçığında açıkça ifade edilmemelde birlikte bu rakamlar yalnız din hizmetleri müşaviri, müşaviryardımcısı ve ateşeleri de kapsıyor olabilir. 16 Musa Taşdelen ve arkadaşlan; Hasan Alacacioglu,
ll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE DiN EGiTiMi /487 malıdır? 4. Kur'an kursu programı: Diyanet İşleri Başkanlığı tarafında yurtdışı teşkilatı için hazırlanan "Kur' an-ı Kerim ve Dini Bilgiler Programı"nırı ı 7 içerik ve pedagojik yönden yeterli olduğunu söylemek mümkündür. Bu program Türkiye'de uygulanan progranıın neredeyse aynıdır. Türkiye'de bu programın yetersizliği tartışılmaktadır. Ayrıca yurtdışı şartlanrıı dikkate alacak herhangi bir esneklikte bulunmamaktadır. Bu programda İslam sunumunda büyük oranda İslam'ın yaşayan şeklini, üzerinde düşünmeyi fazlaca dikkate almayan "ilmihal merkezli" bir din anlayışı sunulmaktadır. Didaktik olarak da bu programın gençlerin dikkatini çekecek durumda olmadığı söylenebilir. Bu kurslan destekleyici yardırncı kitap ve görsel malzeme yetersizliği de mesel e nin diğer bir boyutıınu oluştıırmaktadır. Hafta sonlan veya tatillerde verilen Kur'an kurslanrıa çocuk ve gençlerin düzenli devam etmedikleri, öğrenme konusunda isteksiz olduklan ve sınıf yönetiminde sorunlar yaşandığı, yetişkinlerin çocuklarla yeterince ilgilenmediği ifade edilmektedir. Öneriler: 1. Avrupa'daki Türk çocuklan ve gençlerinin DİB hizmetlerinden, din eğitiminden merrınuniyet durumu, beklentileri ve islam algılamalanyla ilgili projelendirilmiş emprik çalışmalara acil ihtiyaç bulunmaktadır. Muhtemelen Diyanet İşleri Başkanlığı'nın öncülüğünde Türkiye ve yurtdışındaki ülkelerden akademisyenlerle işbirliği yapılarak gerçekleştirilecek bilimsel araştırma sonuçlan DİB'in gençler veya yetişkinlerin yurtdışı hizmeti politikası oluştıırmasına ve geliştirmesine ışık tutacaktır. 2. Yurtdışında görev yapan din hizmetleri müşavirleri, ateşeleri ve din görevlilerinin her biri bulunduklan ülke ve bölgelerde din hizmetleri ve eğitimi konusunda birbirinden farklı ve benzer problerrıler yaşamakta ve bu problerrılerin üstesinden gelmek için uğraşmaktadırlar. Bazı görevliler ortamın bütün zorluklanın aşarak gençlere ve yetişkinlere yönelik başanlı hizmetler sunmaktadır. Farklı ülke ve bölgelerde görev yapan din görevlilerinin birbirlerinin deneyiminden faydalanmalanın sağlamak amacıyla bölgesel çalıştaylar (workshop) yapılabilir. Din hizmetleri müşavirliklerince organize edilecek ve konuyla ilgili birikimi olan bir akademisyenin yönetiminde gerçekleştirilecek bu çalıştaylar din görevlilerinin yaşadıklan deneyirrıleri paylaşınalanın sağlayacağı gibi aynı zamanda yeni,.. düşünce ve yaklaşırrılann gelişinline de zemin hazırlayacaktır. Farklı yerlerde gerçekleştirilecek çalıştay sonuçlan DİB'in yurtdışı hizmet politikası geliştirmesinde istifade edilebilir. Aynca Avrupa ülkelerinde kiliselerin gençlere yönelik faaliyetlerinin neler olduğu, nasıl bir metot takip ettikleri, başanlı ve başansız olduklan yönler ve bunlann nedenleri gerçekçi ve bilimsel olarak tespit edilerek istifade edilebilir. 3. Cami ve cami etrafında şekillenen demek faaliyetlerine gençlerin katıiırııının daha çok sağlanması için çaba harcanmalıdır. Geleneksel eğitim anlayışında ana hatlanyla öğı 7 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Yurtdışı Teşkilau Kur'an-ı Kerim ve Dini Bilgiler Kurslan Yönergesi ve Müfredat Programı, Ankara, ı 997.
488 1 lll. DiN ŞÜRASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi retmen bilgiye sahip olan ve onu öğrenciye veren bilgi kaynağı, öğrenci ise bu bilgiyi alıp öğrenmeye çalışan pasif alıcı konumundadır. Bu şekilde öğretim hangi ortamda olursa olsun öğrenenin ilgisini çekidemekte ve motivasyonu azaltmaktadır. Bu nedenle gençlere değerli olduklarıru hissettirmek ve öğrenme motivasyonunu artırmak için din eğitimi veya diğer kültürel faaliyetler yapılırken karar alma ve uygulama süreçlerine gençlerin katılımı teşvik edilmelidir. Örneğin, fiziki şartlan yeterli olan ve dini olarak temel bilgileri almış gençlere yönelik dini ve kültürel içerikli seminer programlan düzenlenip bu süreçte gençlerin aktif görev almalan sağlanabilir. Din görevlisinin gözetiminde yapılacak bu faaliyetlerle gencin sorumluluk duygusunun gelişimine katkı sağlanacak ve kendisine değer verildiğini hissedecektir. Aynca din ile ilgili konuda yalıuz kitapta yazılanlan değil yaşadığı toplumda din ile bağlantılı deneyimleri gündeme getirme fırsatı bulacaktır. ilaveten, bazı cami külliyelerinde bulunan ve gençlerin ilgisini çeken sportif ve kültürel aktiviteler için sunulan fırsatların geliştirilmesi anlamlı olacaktır. 4. Diyanet işleri Başkanlığı'nın birleştirici misyonuna uygun olarak Avrupa ülkelerindeki farklı dini gruplardan Türk gençlerini, diğer Müslüman ülke gençlerini ve yaşanan ülkelerdeki çoğunluğu Hristiyanlığa mensup gençlerle dini ve ahlaki niteliği olan ortak kültürel faaliyetlerde bulunmalan son derece anlamlı olacaktır. Böylece aynı dine inanan gençler farklı yorumlar ve ülke geçmişlerine rağmen ortak değerlerinin neler olduğu üzerinde düşüneceklerdir. Hristiyan gençlerle yapılacak faaliyetlerde farklı din mensuplan ile karşılıklı birbirlerini yargılamadan dini yönden anlamalan, gençler için hayatlannda dinin anlamının ne olduğu konusunda düşünce ve deneyimlerini paylaşma fırsatı bulacaklardır. Bu çeşit faaliyetler için islam ve Hristiyanlık tarafırıdan kutsal kabul edilen günler, geceler, bayramlar tercih edilebilir. 5. Yurtdışına gönderilecek din görevlilerinin hizmet içi eğitimine yönelik yurtdışındaki Türk gençlerinin din algılaması, beklentileri vb. araştırma sonuçlan, yurtdışından dönen din görevlilerinin verdiği raporlar vb. istifade edilerek bir el kitapçığı hazırlanmalıdır. Çocuk ve genç psikolojisi, bu dönemin dinsel yönden özellikleri, onlarla nasıl iletişim kurulrnası gerektiği, özellikle de yurtdışında azınlık olarak yaşayan gençlerimizin durumunu içeren konular hizmet içi eğitim kurslannda ayn bir önem verilmelidir. Görevlilere yurtdışı hizmetinde kendilerini bekleyen sorumluluğun farkında olmalan sağlanmalı ve resmi sorumlulukların ötesinde gönüllü hizmet algılamasının gençlere yönelik faaliyetlerde ne kadar önemli olduğu özellikle belirtilmelidir. Aynca daha önceki din şuralannda da dile getirilmesine rağmen yeterli mesafe kat edilemeyen din görevlilerinin dil yeterliliklerinin geliştirilmesine yönelik politikalara ayn bir önem verilmelidir. En çok Türk'ün yaşadığı ve DİB'in en çok din görevlisi istihdam ettiği Almanya dikkate alınarak başta Almanca olmak üzere yabancı dil öğretimine ayn bir önem verilmelidir. Bu aynı zamanda dolaylı Türkiye AB'ye tam üye olduğu zaman diğer ülkelerle dini ve kültürel diyalog yapmanın DİB açısından altyapısının hazırlanmasına katkı sağlayacaktır. 6. Yurtdışı için hazırlanmış olan Kur'an Kurslan programı Türkiye için hazırlananın aynısı ve pedagojik açıdan yetersizdir. Bu program Türkiye'deki Kur'an Kursu program- : '
ll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE DiN EGiTiMi 1489 lannın yeniden hazırlanması bağlamında ele alınıp değiştirilmelidir. Müslümaniann azınlık olarak yaşadığı Avrupa ülkelerindeki Türk gençleri için kimliklerinin bir parçası olarak din ayn bir yere sahiptir. özellikle ll Eylül sonrası oluşan olumsuz ve şiddetle özdeşleşen isıarn imajı gençler için bazen problem olabilmektedir. Bu nedenle İslam sunumunda banş ve öteki ile olumlu ilişkilere, İslam'da kadın vb. özel olarak vurgu yapılarak bu hususlarda gençlerin bilgilendirilmesi özellikle ehemrniyet kazanmaktadır. 7. İslam'ın azınlık ortamında olduğu, çoğulcu ve seküler toplumun özelliklerini göz önüne alan pedagojik ilkelere göre hazırlanmış ilmihal türü kitaplan aşan yazılı ve görsel malzeme hazırlamasına öncülük edilmelidir. Hazırlanan bu materyaller Türkçe'nin yanı sıra değişik Batı dillerine çevirisi yapılmalıdır. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın 2004 yaz ayında hazırlayıp ücretsiz olarak yaz kursuna devam eden öğrencilere dağıttığı "Dinimi Öğreniyorum" kitabının iyi bir başlangıç olduğu söylenebilir. Aynca yurtdışındaki din görevlileri gençleri, dini konulan içeren internet tartışma gruplan ve internet sayfalan hazırlamak için teşvik edebilir. 8. Başta gençler olmak üzere yurtdışındaki Türklerin kendi yaşadıklan kültürel ve dini meseleler üzerinde eleştirel olarak düşünmelerine katkı sağlanmalıdır. Uzun vadede Türkiye'nin oradaki genç ve yetişkinlerin dini ihtiyaçlan da dahil olmak üzere Avrupa'daki Türklere etkili, gerçekçi olarak ne kadar süre daha yardımcı olacağı düşünülmelidir. Sözgelimi, kendi din görevlisini, din dersi öğretmenini yetiştirme konusunda teşvik edilmeli ve gençler bu konularda yönlendirilmelidir. Gençler bu bağlarnda AB üye ve aday ülkelerin istifade ettiği ve Türkiye'nin de yeni katıldığı ve üniversite düzeyirıde karşılıklı öğrenci değişimini de içeren ERASMUS prograrnı ve gençlik kültürel değişim programlanndan istifade edebilirler. 9. Devlet politikası olarak AB üyesi olmayı hedeflediğimiz ve yakın zamanda tam üyelik müzakerelerine başlamayı ümit ettiğimiz bir dönemde çoğunluğu AB ülkelerinde yaşayan gençlerimizin din, kültür vb. konularda yaşadıklan problemler ve fırsatlar Türkiye için geleceğe yönelik AB deneyimi için bir anlarnda laboratuar niteliği taşımaktadır. Bu açıdan da Avrupa'daki gençlerin din hizmetleri ve eğitimi olacaktır. konusuna bakılması anlarrılı,'