1 BÝRÝNCÝ BÖLÜM PROBLEM Ýlkokuma yazma öðretiminin amacý öðrencilere okuma yazmanýn öðretilmesinin yanýnda iyi Türkçe becerisi kazandýrmaktýr. Ýlköðretim okullarýnda Türkçe öðretiminin amacý; Milli Eðitimin genel amaçlarý ve ilkeleri doðrultusunda (Öz, 2001): 1. Öðrencilere, görüp izlediklerini, dinlediklerini okuduklarýný tam ve doðru olarak anlama gücü kazandýrmak, 2. Öðrencilere, görüp izlediklerini, dinlediklerini, okuduklarýný, incelediklerini ve düºündüklerini, tasarladýklarýný söz ya da yazý ile doðru ve amaca uygun olarak anlatma beceri ve alýºkanlýðý kazandýrmak, 3. Öðrencilere Türkçe yi sevdirmek, Türkçe nin kurallarýný sezdirip kavratmak;türkçe yi geliºim süreci içinde bilinçle, özenle ve güvenle kullanmaya yöneltmek. 4. Öðrencilere, dinleme, okuma, alýºkanlýk ve zevkini kazandýrmak; estetik duygularýnýn geliºmesine yardýmcý olmak. 5. Çeºitli etkinliklerle öðrencilerin kelime daðarcýðýný zenginleºtirmek. 6. Çocuklarýn, ulusal duygusunu ve coºkusunu güçlendirmede kendi payýna düºeni yapmak. 7. Sözlü ve yazýlý Türk ve Dünya kültür ürünleri yoluyla, Türk kültürünü tanýma ve kazanmalarýnda; Türk yurdunu ve ulusunu, doðayý, hayatý, insanlýðý sevmelerinde yardýmcý olmak. 8. Öðrencilere, bilimsel, eleºtirici, doðru, yapýcý ve yaratýcý düºünme yollarýný kazandýrmada Türkçe dersinin payýna düºeni gerçekleºtirmektedir.
2 Bu amaçlar çerçevesinde iyi bir Türkçe becerisi kazandýrýlýrken çocuðun öðrenme özellikleri dikkate alýnýr. (Bilir, 2005) Ülkemizde yeni düzenlenen Türkçe öðretim programý, çoklu zeka, yapýlandýrmacý yaklaºým, beyin temelli öðrenme, öðrenci merkezli öðrenme, bireysel farklýlýklara duyarlý öðretim gibi yaklaºým ve modeller çerçevesindedir. Bu modeller ve yaklaºýmlar çerçevesindeki yeniden yapýlanmanýn en önemli noktalarýný Özden (2003) ºöyle özetlemiºtir: Öðrencilere çok yönlü, soyut, eleºtirel, yaratýcý, yapýcý, baðýmsýz, mantýklý, ve analitik düºünce becerisini kazandýrma, Öðrencilere bilginin yeni bilgiler üretmek için bir araç olduðu, bilginin kullanýlmamasýnýn deðerini düºürdüðü becerisini kazandýrma, Problemi tanýlama, tanýmlama, çözüm için alternatifler üretme ve bunlardan birinin seçilmesi becerisini kazandýrma, Öðrencilere kendi ilgi alanlarý doðrultusunda çalýºma imkanlarýnýn verilmesi, Öðrencilerin kendilerini farklý, önemli, deðerli hissetmelerinin ve kapasitelerine güvenmelerinin saðlanmasý, Öðrencilerin baºkalarýyla iletiºim kurma becerilerini ve kendilerini yazýlý sözlü olarak ifade edebilmeleri becerilerini geliºtirme amaçlanmaktadýr. Bu baðlamda içerik ve öðrenmenin öðrencilerin ilgi, yetenek, ihtiyaçlarýna göre düzenlendiði; öðrencinin düºünmesinin ve bilgi üretmesinin amaçlandýðý görülmektedir. Okuma yazma öðretimi de yeniden yapýlanma ile birlikte yeni bir yöntemle ºekillenmiº, 2005-2006 eðitim öðretim yýlý itibariyle ilk okuma yazma öðretiminde bitiºik eðik harfler kullanýlarak ses temelli cümle yöntemi uygulanmaya baºlanmýºtýr. Acaba, bitiºik eðik harfler kullanýlarak ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðretiminde sýnýf öðretmenleri problemlerle karºýlaºmakta mýdýrlar ve bu yöntem uygulanýrken kaynak kitap olarak kullanýlan okuma yazma öðreniyorum kitabýndan kaynaklanan problemler var mýdýr? sorularýna cevap aramak amacýyla bu araºtýrma desenlenmiºtir.
3 AMAÇLAR Bu araºtýrmada bitiºik eðik harfler kullanýlarak uygulanan ses temelli cümle yöntemiyle okuma yazma öðretiminde ilköðretim birinci sýnýf öðretmenlerinin karºýlaºtýklarý problemleri, bu problemler kapsamýnda okuma yazma öðretimi aºamasýnda kullanýlan ders kitabýndaki uyumsuzluklarý ortaya koymak amaçlanmaktadýr. Bununla birlikte ses temelli cümle yönteminin uygulanmasý sýrasýnda yöntemin iºleyen yanlarýný da vurgulamak ve açýða kavuºturmak da birincil amaçla birlikte önem taºýmaktadýr. Bu temel amaç çerçevesinde aºaðýdaki sorulara cevap aranacaktýr: 1-) Ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðretiminde sýnýf öðretmenlerinin karºýlaºtýklarý güçlükler nelerdir? 2-) Sýnýf öðretmenlerine göre, ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðretiminde yöntemin uygulanmasýný zorlaºtýran ve kolaylaºtýran faktörler nelerdir? 3-) Ses temelli cümle yönteminin iºleyen yanlarý var mýdýr? 4-) Sýnýf öðretmenlerine göre, ses temelli cümle yönteminin iºleyen yanlarý nelerdir? ÖNEM Çocuklar ilk anadil eðitimini ailesinden ve yakýn çevresinden alýrlar. Ýlköðretim çaðýna gelip okuma yazma etkinliklerine baºlayan çocuk dilin temel kurallarýný da öðrenmeye baºlar. Bu temel kurallar bireyin yaºadýðý toplumla kendisi arasýnda saðlýklý bir bað oluºturmasýný saðlar. Bu kurallar çerçevesinde birey, toplumu tanýyýp anlama yeteneðine kavuºur. Bu baðlamda okuma yazma etkinliklerinin birey açýsýndan önemi vurgulanmýºtýr. Birey açýsýndan önem taºýyan bu etkinliklerin daha anlamlý ve etkili hale getirilmesi açýsýndan bu çalýºma önem taºýmaktadýr. Bu araºtýrma, bitiºik eðik harfler kullanýlarak uygulanan ses temelli cümle yönteminde sýnýf öðretmenlerinin karºýlaºtýklarý problemler hakkýnda bilgi vermesi
4 açýsýndan önemlidir. Ayrýca problem kapsamýnda görülen ders kitabýnýn incelenip öðretmenlere yeni öneriler sunmasý yönüyle de önem taºýmaktadýr. Bu araºtýrma ile okuma yazma öðretiminde kullanýlan ses temelli cümle yönteminde sýnýf öðretmenlerinin karºýlaºtýklarý problemleri, bu problemler kapsamýndaki ders kitabýnýn öðretmenler tarafýndan olumsuz görülen taraflarýný ortaya çýkarýp öðrenciler açýsýndan daha olumlu bir ortam geliºtirmeye çalýºýlmaktadýr. SAYILTILAR Baºvurulan sýnýf öðretmenlerinin görüºleri bu araºtýrma için yeterlidir. Ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðretiminde sýnýf öðretmenleri bir takým güçlüklerle karºýlaºmaktadýrlar. Kullanýlan ders kitabý ses temelli cümle yöntemi için yeniden düzenlenmelidir. SINIRLILIKLAR Bu araºtýrma, 1. 2006-2007 eðitim öðretim yýlý ile, 2. Aydýn ili Didim ilçesinde görev yapmakta olan 15 birinci sýnýf öðretmeniyle sýnýrlýdýr. TANIMLAR Ýlkokuma yazma: Ýnsanlýðýn oluºturduðu sembolleri bireye öðreterek, onda yeni bir iletiºim kanalý oluºturma. (Güleryüz,2002) Ýlkokuma yazma öðretimi: Bireylere okuma yazma temel becerilerini kazandýrmak için yapýlan öðretim. (Güleryüz,1991) Ders kitaplarý: Sürekliliði, doðruluðu, deðiºkenliði tartýºýlabilen bir olgu olan bilginin yaný sýra görsel, algýsal, ussal ve zihinsel kazanýmlarýn toplamýna iºaret etmektedir. (Demirel,2004)
5 ÝKÝNCÝ BÖLÜM LÝTERATÜR TARAMASI A) OKUMA YAZMA ÖÐRETÝMÝ Bitiºik eðik harf kullanýlarak ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðretilirken birinci sýnýf öðretmenlerinin öðretim esnasýnda karºý karºýya kaldýklarý problemlerin ortaya çýkarýlmasýný amaçlayan araºtýrmanýn bu bölümünde sýrasý ile okuma yazma öðretimine, okuma yazma öðretiminde kullanýlan yöntemlere, ses temelli cümle yöntemine, ülkemizde ve yurt dýºýnda okuma yazma öðretimi ile ilgili yapýlan araºtýrmalara yer verilmiºtir. 1. Okul Çaðýndaki Çocuklarýn Geliºim Özellikleri Çocuklar ilkokula 6-7 yaºlarýnda baºlamaktadýrlar. Bu yaº çocuklarýn genel özellikleri; tersine çevirebilme yeteneklerini kazanmýº olmalarý, korunum ilkesi ile sorunlarýnýn kalmamýº olmasý,bazý iºlemleri zihinsel olarak yapabiliyor olmalarý, üst düzeyde gruplara ayýrmayý yapabiliyor olmalarý, ben merkezcilikten uzaklaºmýº olmalarýdýr. Ancak bu yaº çocuklarý henüz soyut düºünmeyi beceremez, karmaºýk problemleri somut ise çözebilirler. Soyut olan problemleri çözemezler. Soyut sözcükleri günlük hayatta konuºma sýrasýnda kullanmalarýna raðmen ne olduklarýný açýklayamaz zihinlerinde ºekillendirmezler (Senemoðlu, 2000). Çocuklarýn okul öncesinde ve ilköðretim yýllarýnda öðrenmelerini saðlamak için özellikle ve öncelikli olarak somut nesnelerle, materyallerle, olaylarla çalýºmasý saðlanmalýdýr. Ayrýca, öðretimde yakýndan uzaða ilkesi kullanýlmalýdýr. Bununla birlikte çocuklarýn kendi hýzlarýyla öðrenmesine olanak verilmelidir. Bazý çocuklar öðrenmede çok zorlanýp yardýma gereksinim duyarken, bazýlarý zorlanmadan baðýmsýz olarak öðrenirler. Buna baðlý olarak öðretim bireyselleºtirilerek her öðrencinin kendi özelliklerine baðlý olarak öðrenmesine olanak saðlanmalýdýr (Bacanlý, 2002).
6 2. Etkili Öðrenme Ýlkeleri Kalýcý öðrenmeyi saðlamak etkili ve anlamlý öðrenme ile gerçekleºir. Öðrencilerin öðrendiklerini günlük hayata aktarabilmeleri ve yaºamda kullanabilmeleri onlarýn öðrenmelerinin kalýcý olduðunu gösterir. Etkili öðrenmenin saðlanabilmesi için ºu durumlara dikkat edilmelidir (Senemoðlu,2002): Öðrencinin güdülenmiºlik düzeyi konuya ilgi duymasý, deðer vermesi, özgüveni öðrenmenin etkililiðini artýrýr. (güdülenmiºlik düzeyi: bireyi bir davranýºý yapmaya yönelten iç güdüler.) Öðrencinin güdülenme düzeyini artýrmak için öðretilecek konunun öðrencinin ne iºine yaracaðýný nerede ve nasýl kullanacaðýný bilmesi gerekir. Öðrencinin geliºim düzeyi, genel saðlýk durumu, genel yeteneði yaºý içinde yaºadýðý sosyo kültürel koºullar öðrenmesinde önemli deðiºkenlerdir. Öðrencinin yeni öðreneceði konular ile ilgili ön öðrenmelerinin yeterli olmasý yeni öðrenmeleri daha kolay ve anlamlý hale getirir. Konunun öðrencinin beklentilerine uygun olmasý öðrenme düzeyini etkiler. Anlamlý bir ºekilde öðrenilen bilgi anlamsýz olarak öðrenilen bilgiden daha kolay geri getirilebilir ve daha kalýcýdýr. Somut bilgi, öðrencinin daha kolay resmetmesini, imajlar oluºturmasýný saðladýðýndan, soyut bilgiden daha kolay ve doðru olarak anlamlandýrýlýr ve öðrenilir. Öðrenmede deðiºik ilgi ve yeteneði olan öðrenciler için öðretmen öðretim sürecini ve etkinliklerini planlamada çoklu öðretim modelleri ve araçlarýnýn etkili ve bir bütünlük içinde kullanýlmasý gerekir. Öðrenmede somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene, yakýn çevreden uzak çevreye bir yol izlenmelidir. En etkili öðrenme yaparak yaºayarak öðrenme aktivitesidir. Öðrenci ne kadar çok duyu organýný kullanýrsa bilgiyi çok yönlü kodlayabilir ve geri getirebilir.
7 B) OKUMA YAZMA ÖÐRETÝMÝNDE KULLANILAN YÖNTEMLER 1. Okuma Yazma Öðretiminin Tarihsel Geliºimi Yazýnýn bulunmasýndan itibaren günümüze kadar okuma yazma öðretiminde bir çok yöntem kullanýlmýºtýr. Okuma yazma öðretimi ülkemizde yaklaºýk bin yýldan beri harf yöntemine uygun olarak Arap harfleriyle yapýlýyordu. Okuma yazmada Dr. Rüºtü (1852 de) harfle öðretim yöntemini kullanarak elif mertek gibi, Be tekne gibi te ona benzer diyerek harflerle nesneleri çaðrýºtýrarak öðretim yapýyordu. Selim Sabit Efendi 1874 te harflerle ilgili sorularýn sorulduðu ve bu ºekilde harflerin kavratýldýðý Elifba-i Osmani adlý bir alfabe yazdý. 1892 yýlýnda okuma yazma öðretimiyle Hayat Bilgisi dersi arasýnda iliºki kurulmaya baºladý. 1913 te yayýnlanan Mektebi Ýptidaiye Müfredatýnda (Ýlkokul Programýnda) Satý Bey, okuma yazmada harf yöntemi önerdi. Yöntem konusunda ilk ciddi öneri Nüzhet Sabit tarafýndan Kelime Usulüyle Elifba eseriyle oldu. Çözümleme yönteminin savunucusu Nüzhet Sabit le, Harf Yönteminin savunucusu Satý Bey yöntem konusunda tartýºýp 1924 yýlýnda Alfabe Kongresinde ilkokuma yazma konusunda ilk ciddi çalýºma yapýldý. Ses yöntemiyle sözcük yöntemlerinden birinin seçilmesi 1924 ilkokul programýnda öðretmene býrakýldý. Ýki yýl uygulamadan sonra Harf ve Ses yöntemiyle okuma yazma heceleme ile sonuçlandý. 1926 Ýlkokul programýnda ilkokuma yazma öðretiminde Harf ve Ses yöntemi yasaklanýp Sözcük ve Karma Yöntem öngörüldü. Ýlkokuma yazma öðretiminde cümle öðretimi esas olarak alýnmasý Decroli Usuluyle Ýlkokuma Yazma Öðretimi adlý kitabýn Sadrettin Celal Anten tarafýndan Türkçe ye çevrilmesiyle oldu ve 1936 ilkokul programýyla okullarda uygulandý (Güleryüz, 2000 S:88). 1948 ve 1982 de ayný ºekilde uygulanmaya devam etti. 2563 sayýlý Tebliðler Dergisi nde yer alan kararla Türkçe Dersi Öðretim Programý deðiºti. Buna göre 1982 yýlýndan bu yana uygulanmakta olan Çözümleme yöntemi yerini Ses Temelli Cümle Yöntemine býraktý.
8 2.Okuma Yazma Öðretiminde Geçmiºten Günümüze Kadar Kullanýlan Yöntemler a) Analiz (çözümleme) Yöntemi Okuma yazma öðretiminde bütünden parçaya bir yol izlenen bu yöntemde cümlenin anlamýný bütün halinde kavrayan çocuk ileride daha hýzlý ve anlamlý okuma alýºkanlýðý kazanýr (Çelenk, 1983; Karagöz,1973; Ünalan,1994). Ýlkokuma yazma öðretimine çocuk için anlam taºýyan kýsa cümle ve kelimelerle baºlamak çocuk için daha uygun olur. Ýlkokuma yazma öðretiminde çözümleme yöntemini uygulamak, hem algýlama yeteneðinin hem de gözün okumadaki iºlevini oluºturan fizyolojik yapýsýnýn bir gereðidir (Binbaºýoðlu,1988). b) Sözcük Yöntemi Sözcük yönteminde öðrenci sözcüðü ilk görüºte tanýyana yüksek sesle tekrar eder. Bunu kolaylaºtýrmak için sözcüðün yanýna onu çaðrýºtýrabilecek resimler konulur. Her yeni sözcük birkaç kez tekrar edilip ezberlendikten sonra cümle veya cümlecikler içinde kullanýlýp bu sözcüklere tekrar dikkat çekme saðlanýr. Bu yöntemde öðrencinin dikkati yazýnýn anlamýna çekilir, ne okuduðunu bilen çocuk için okuma zevkli hale gelir (Güneº, 2004). c) Cümle Yöntemi Cümle yöntemiyle okuma yazma öðretimine cümlelerin öðretimiyle baºlanmaktadýr. Öðrenci tarafýndan anlaºýlan cümle zamanla sözcüðe daha sonra heceye ve en sonunda sese ayrýlýr. Cümlelerin sözcüðe heceye ve sese ayrýlmasý aºamalarý cümle öðretimi esnasýnda da gerçekleºtirilebilmektedir. Bu yöntem uygulanýrken kullanýlan cümleler öðrenciler için anlamlý ise çocuk bunlarý okumaktan hoºlanýr ve okumak çocuk için eðlenceli hale gelmektedir. Ayrýca okurken direk olarak cümleyi görmesi okurken sýçramalarýn uzun olmasýný saðlamaktadýr (Nas, 2001). Ancak cümle yöntemi uygulanýrken seçilen cümleler öðrencilere uygun olmayan cümleler olursa öðrencilerin öðrenme hýzlarý yavaºlar kelimeyi tanýmayý yeteri kadar geliºtiremezler.
9 d)öykü Yöntemi Öykü yönteminde öðrencilere kýsa öykü ya da metinler okunur,canlandýrýlýr. Bu kýsa öykü ya da metinlerin öðrenciler tarafýndan ezberlenmesi ve yazýlmasý saðlanýr. Öðrencinin ezberlediði metin ya da öykü çözümleyip kelimelerine ayrýlýr. Elde edilen kelimelerle yeni cümleler oluºturulur (Köksal, 2001). Öykü yönteminde öðrenci öyküye kendisini fazla kaptýrýrsa veya okunan öykü uzun olursa cümle ve kelimeler yeterince anlaºýlamaz ve bu yüzden yöntemin uygulanmasý baºarýsýzlýða uðrar. e) Sentez (Bireºim) Yöntemi Cümlenin sözcüklerinden yeni cümle, sözcüðün hecelerinden yeni sözcük, hecelerin seslerinden yeni hece, yeni seslerinden yeni hece, yeni heceden yeni sözcük, yeni sözcükten yeni cümle oluºturma çalýºmalarýdýr (Güleryüz,2002). Bütünden parçaya, parçadan da bütüne giden bir yol izlendiði görülmektedir. Bireºim yöntemi çözümleme yönteminin tam zýttý bir yöntemdir. Ýlkokuma yazma öðretiminde kullanýlan en eski yöntemdir. Öncelikle sesli harfler öðretilir daha sonra sessiz harflerin öðretimine geçilir. Sesli harflerin öðretiminde herhangi bir güçlükle karºýlaºmayan öðretmen, sessiz harflerin öðretimine geçildiðinde çok zorlanýr (Altýntaº, 1988; Binbaºýoðlu, 1988;Nas,2001,; Okay, 1989). Bireºim yönteminde çocuk harfleri birleºtirirken birleºtirme iºiyle uðraºmaktan sözcüklerin ve cümlelerin anlamlarýný kavrayamamaktadýr. Harfleri birbirine bitiºtirirken okumasý kekeleme ºeklinde olup, bu yöntem hýzlý ve akýcý okuma saðlamamaktadýr. Bu da öðrenciyi okumaktan soðutmaktadýr (Okay,1989). Bireºim yönteminin kendi içinde alfabe, fonetik(ses), hece yöntemi olmak üzere üç ayrý yöntemi bulunmaktadýr. f) Alfabe Yöntemi Alfabe yönteminde öðrenci önce alfabedeki bütün büyük ve küçük harfleri öðrenir. Sonra iki, üç, dört, beº harfi yan yana getirerek hece oluºturulup bunlarý öðrenir. Oluºturulan heceler birleºtirilerek sözcükler sonra cümleler oluºturulur (Güleryüz,2000; Köksal,2001; Nas,2001).
10 g) Fonetik Yöntem Fonetik yöntemde harfler sesleriyle öðretilmektedir. Öncelikle harfin sesi öðretilmekte, sonra her sessiz harfin yanýna sesli harf getirilerek heceler oluºturulmaktadýr. Oluºturulan hecelerden yeni sözcükler, sözcüklerden de cümleler oluºturulmaktadýr. h)hece yöntemi Daha önceden hazýrlanmýº hecelerden oluºturulan hece tablosu öðrencilere ezberletilmek yoluyla hece yöntemi uygulanmaktadýr. I)Karma Yöntem Karma yöntemle okuma yazma öðretiminde öncelikle cümle ve sözcükler verilir. Kelime, hece ve harflerin tanýtýlmasý hemen ve çabuk olur. Bu yöntemde amaçlandýðý gibi okuma kýsa sürede olur ancak anlamlý ve hýzlý okuma saðlanamaz (Ünalan,1994). C) SES TEMELLÝ CÜMLE YÖNTEMÝ 1. Ses Temelli Cümle Yönteminin Gerekçeleri Ses temelli cümle yöntemine geçiºin belli baºlý gerekçeleri vardýr. Bunlar; Ses temelli cümle yönteminde ilkokuma yazma öðretimi, dinleme, konuºma becerilerinden kopuk sadece okuma yazma becerilerini geliºtirme olarak deðil Türkçe öðretiminin beº öðrenme alaný ile birlikte yürütülmektedir. Bunlar dinleme, konuºma, okuma yazma, görsel okuma ve görsel sunudur. Ýlkokuma yazma öðretimine seslerle baºlanmasý, seslerin birleºtirilmesi ile anlamlý heceler, kelimeler oluºturulmasý ve cümlelere ulaºýlmasý öðrencinin bilgilerin zihinde yapýlanmasýný kolaylaºtýrmaktadýr. Bu yönüyle Ses Temelli Cümle Yöntemi, yapýlandýrýcý öðrenme yaklaºýmýna uygun bir yöntemdir. Türkçe de her harf bir sesi karºýladýðýndan bu yöntem Türkçe nin ses yapýsýna uygundur. Öðrencilerin dil geliºimine (doðru telaffuz, akýcýlýk, sesleri ayýrt etme vb.) katkýda bulunmaktadýr. Öðrencilerin bütün sesleri öðrenmesi, yazma sürecinde kelimeleri doðru yazmalarýný saðlamaktadýr.
11 Öðrenci yazý ile konuºma arasýndaki benzerlikleri görmekte, yazýnýn harflerin birleºmesiyle yapýldýðýný anlamaktadýr. Öðrencilerin sözlü dilden yazýlý dile geçmesini kolaylaºtýrmaktadýr. Bu yöntem ilkokuma yazmayý öðrenme sürecinde öðrencilerin bireysel, zihinsel ve sosyal geliºimlerine katký saðlamaktadýr. ( M.E.B. Türkçe Öðretim Programý Kýlavuzu) 2. Ses Temelli Cümle Yönteminin Aºamalarý Ses temelli cümle yöntemi uygulanýrken belli baºlý aºamalardan geçilmelidir. Bu aºamalar aºaðýda özellikleriyle birlikte açýklanmýºtýr. a) Ýlkokuma Yazmaya Hazýrlýk Ses temelli cümle yönteminin hazýrlýk aºamasýnda öðrenciler ve öðrenci velileri tanýnýr. Öðrencilerin okula ve yapýlacak olan çalýºmalara uyum saðlamasý için bazý etkinlikler yapýlýr. Öðrenciler eðitim öðretim yapýlacak sýnýflara alýnýp sýralarýna oturtulur, sýrayla kendileri, aileleri, neleri yapmaktan hoºlandýklarý hakkýnda konuºmalarý saðlanýr. Hazýrlýk aºamasýnda; sýnýfý, sýnýf ortamý, sýnýfta bulunan eºyalarý ve bunlarý nasýl kullanmalarý gerektiði hakkýnda bilgi verilir. Sýnýf ortamý hakkýnda gerekli bilgiler verildikten sonra okul ortamý tanýtýlýr ve öðrencilerin okula yabancýlýk çekmemeleri saðlanýr. Öðrencilerin sýnýfa ve okula uyumu saðlandýktan sonra öðrenci velileri ile görüºülüp yöntem ve yapmalarý gerekenler hakkýnda bilgi verilir. Öðrencinin okuma çalýºmalarýna hazýr hale getirilmesi aºamasýnda, çeºitli kitaplardan görseller seçilip resimler hakkýnda konuºmalarý, kitabýn sayfalarýný açýp inceleyerek kitaba alýºmasý saðlanýr. b) Ýlk Okuma-Yazmaya Baºlama ve Ýlerleme Ýlk okuma yazmaya baºlama ve ilerleme aºamasý; sesi hissetme ve tanýma, sesi okuma ve yazma, sesten anlamlý heceler, kelimeler ve cümleler oluºturma aºamalarýndan oluºmaktadýr.
12 i) Sesi Hissettirme ve Tanýma Sesi hissetme ve tanýma aºamasýnda öðrencinin sesi fark etmesi için gerekli çalýºmalar yapýlmaktadýr. Sesin içinde geçtiði sözcüklerin yer aldýðý görsellerle, öyküler, çeºitli ºarkýlarla ve hayvan sesleriyle ses öðrenciye hissettirilir. Günlük hayatta kullandýklarý sözcüklerden veya sýnýfýnda bulunan arkadaºlarýnýn isimlerinden yola çýkarak sesin içinde bulunduðu çeºitli örnekler verilir. ii) Sesi Okuma ve Yazma Sesin okunmasý ve yazýlmasý aºamasýnda öðretmen sesin aðýzdan çýkmasý gerektiði ºekli söyler. Tahtaya bitiºik eðik harfler kullanýlarak ses yazýlýr. Öðrencilerin de çeºitli çalýºma kaðýtlarýna ve defterine doðru ºekilde yazmasý saðlanýr. iii) Sesten Heceler, Hecelerden Kelimeler, Kelimelerden Cümleler Oluºturma Heceler, kelimeler ve cümleler oluºturma aºamasýnda öncelikle öðretilen iki ses birleºtirilip hece oluºturulur. Daha sonra öðrenilen her yeni sesle yeni heceler, bu hecelerden de yeni sözcükler oluºturulur. Oluºturulan her sözcük üzerine konuºulur ki öðrencinin zihninde bir ºekil oluºmasý saðlanýr. c) Okur Yazarlýða Ulaºma Okur yazarlýða ulaºma aºamasý okuma yazma sürecinin son aºamasýdýr. Bu aºamaya ulaºmýº öðrenci ºiirleri, tekerlemeleri, hikayeleri ve çeºitli metinleri okuyabilmektedir.
13 D) ÜLKEMÝZDE OKUMA YAZMA ÖÐRETÝMÝ ÝLE ÝLGÝLÝ YAPILAN ARAªTIRMALAR Ulusal literatür tarandýktan sonra; ilk okuma yazma öðretiminde yapýlan araºtýrmalarýn daha çok aºaðýdaki faktörlerin araºtýrýlmasýna yoðunlaºtýklarý gözlenmektedir : Ýlkokuma yazma öðretiminde kullanýlan yöntemler, Yöntemlerin etkililiði, Ýlkokuma yazmayý kolaylaºtýran ve zorlaºtýran faktörler, Ýlkokuma yazma öðretiminde kullanýlan yöntemlerle ilgili güçlükler. Olçum (1992), ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlükleri öðretmenlerin görüºlerini alarak araºtýrmýºtýr ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: karºýlaºýlan güçlükler program geliºtirme, öðrencinin hazýr bulunuºluk düzeyi, öðretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet içi eðitim çalýºmalarýyla denetimden kaynaklanmaktadýr. Damar (1996), ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlükleri öðretmenlerin görüºlerini alarak araºtýrmýºtýr ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan problemlerle öðretmenlerin cinsiyetleri, hizmet içi kus durumlarý arasýnda anlamlý bir iliºki yoktur. Karºýlaºýlan güçlüklerle öðretmenlerin öðrenim durumlarý ve kýdemleri arasýnda anlamlý iliºki vardýr. Kýlýç (1996), ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlükleri öðretmenlerin görüºlerini alarak araºtýrmýºtýr ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: öðretmenlerin kiºisel problemleri ile öðretimde karºýlaºýlan güçlükler birbiriyle alakalýdýr. Öðretmenlerin özlük haklarý ile ilgili sýkýntýlarý, öðrencilerin hazýr bulunuºluk düzeyleri, çevre ve aile ile ilgili faktörler, öðretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet içi eðitim eksiklikleri gibi meseleler ilkokuma yazma öðretiminin seyrini etkiler. Yalçýn (1999), ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlükleri öðretmenlerin görüºlerini alarak araºtýrmýºtýr ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: öðretmen adaylarý iyi yetiºtirilememektedir, sýnýflarýn kalabalýk olmasý sebebiyle öðrencilerle bireysel olarak ilgilenilmemektedir, ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlüklerle kullanýlan yöntem arasýnda anlamlý iliºki vardýr.
14 Çelenk (1993), ilkokuma yazma öðretiminde aºamalý bireºim yönteminin etkiliðini araºtýrmýºtýr ve ºu sonuca ulaºmýºtýr: aºamalý bireºim tekniði okuma yazma öðrenme süresini kýsaltmakta ve doðru yazma becerisi kazandýrmaktadýr. Bulut (1998), ilkokuma yazma öðretiminde kullanýlan bireºim ve çözümleme yöntemlerinin farklarýný, benzerliklerini, iki yöntemin birden nasýl faydalý olduðunu öðretmen görüºlerine dayalý olarak incelemiºtir ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: bireºim metodu öðrencilerin okuma hýzýný yavaºlatýr. Bireºim metoduyla ilkokuma yazma öðretimi yapýldýðýnda çocuklarda okuyup yazarken harf ve hece düºüklüðüne sýkça rastlanmaktadýr.çözümleme metoduyla okuma yazma öðrenen çocuklar okuduðunu anlamada daha baºarýlý olmuºlardýr. Koçak(1998), çözümleme metoduyla karma metodu karºýlaºtýrarak doðru bir ºekilde okuyup yazmada baºarýlý metot için veriler elde etmeyi amaçlamýºtýr ve yaptýðý araºtýrma sonucunda; doðru okuyup yazmada çözümleme metodunun karma metoda göre daha baºarýlý olduðunu gösteren veriler elde etmiºtir. Uçar (2001), okuma yazma öðretiminde kullanýlan karma ve çözümleme yöntemlerinin etkililiðini karºýlaºtýrmayý amaçlamýºtýr. Bu araºtýrmasýnda yöntemleri öðrencilerin anlama, anlatma, sorulara yanýt verebilme, yorumlama, kendini ifade edebilme, yaratýcýlýk, söyleneni yazabilme yönleriyle incelemiºtir ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: sosyo ekonomik durumu iyi olan öðrenciler her iki metotta da baºarýlý oldular. Mesleki tecrübesi olan öðretmenler karma metotta daha baºarýlý oldular ancak çözümleme metodunda genç öðretmenlerle aralarýnda fark olmadý. Çözümleme metodu ile okuma yazma öðrenen öðrenciler daha baºarýlý oldular. Çelenk (2002), ilkokuma yazma öðretimi programýndan kaynaklanan sorunlarý, öðretmen yetersizliðinden kaynaklanan sorunlarý ve okul-aile iliºkilerinden kaynaklanan sorunlarý belirlemeye çalýºmýºtýr. Ünüvar (2002), ilkokuma yazma öðretiminde karºýlaºýlan güçlükleri incelemiºtir ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: okul öncesinde edinilen hatalý davranýºlar, velilerin çocuklara harfleri adlarýyla öðretmeleri, yazý programýnda yapýlan deðiºiklikler ilkokuma yazmayý olumsuz etkiler. 2005-2006 öðretim yýlýndan itibaren bizim ülkemizde de uygulamaya konulmuº olan ve ilkokuma yazma öðretiminde kullanýlan yöntemlerden biri olan ses temelli cümle
15 yöntemiyle ilgili yapýlan araºtýrmalarýn oldukça sýnýrlý olduðu görülmektedir. Buna raðmen; literatürde ses temelli cümle yöntemine iliºkin spesifik araºtýrma bulgularýna rastlanmýºtýr. Çiftçi (2005), ses temelli cümle yöntemi ile ilgili araºtýrma amacýyla öðretmen, yönetici, müfettiº ve birinci sýnýf öðrencileriyle görüºme yapmýºtýr ve ºu sonuçlara ulaºmýºtýr: ilkokuma yazmada yöntem sorunu yaºanmamaktadýr. Bu yöntem ile yapýlan çalýºmalara genel olarak olumlu bakýlmaktadýr. ªahin, Ýnci, Turan ve Apak (2005), ses temelli cümle yöntemi hakkýnda 2005-2006 öðretim yýlýnda bu sistemi ilk uygulayan pilot okullardaki öðretmen görüºlerini almayý ayrýca ayný dönemde ses temelli cümle yöntemiyle okuma yazma öðrenene öðrenciler ile çözümleme yöntemiyle okuma yazma öðrenen çocuklarýn okuma hýzý, okuma hatalarý, okuma anlama becerileri açýsýndan karºýlaºtýrmayý amaçlamýºlardýr. Bu araºtýrmada ºu sonuçlara ulaºýlmýºtýr: ses temelli cümle yöntemi ile okuma yazma öðrenen öðrenciler çözümleme yöntemi ile okuma yazma öðrenen öðrencilere göre daha yavaº okuduklarý, okuma sýrasýnda heceleri bölerek okuduklarý, satýr sonlarýna sýðmayan kelimeleri uygun yerinden bölemedikleri görülmüºtür.
16 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARAªTIRMADA KULLANILAN YÖNTEM VE TEKNÝKLER Gözlem, görüºme ve doküman çözümlemesi gibi bilgi alma yöntemlerinin kullanýldýðý, algýlarýn ve olaylarýn doðal bir ortamda gerçekçi bir biçimde ortaya konmasýna yönelik nitel bir sürecin izlendiði araºtýrmalar olarak tanýmlanmaktadýr (Yýldýrým, 1999). Nitel araºtýrmalarda araºtýrmanýn doðasý, konusu ve amacýna yönelik deðiºik yöntemler kullanýlmaktadýr. Bunlardan gözlem, görüºme ve yazýlý doküman incelemesi en yaygýn ºekilde kullanýlan yöntemlerdir (Yýldýrým, 1999 ; Ekiz, 2003). Kullanýlan bu yöntemlerden biri olan görüºme yöntemi, görüºmecinin cevap almak amacý ile hazýrladýðý sorularý, sözlü olarak ve yüzyüze olmasý koºulu ile deneklere yönelttiði bir konuºmadýr (Bogdan ve Biklen, 1998; Kaptan, 1997). Görüºme yöntemi çeºitli ºekillerde gruplandýrýlabilmekle beraber en yaygýn olarak yapýlandýrýlmýº görüºme, yarý yapýlandýrýlmýº görüºme ve yapýlandýrýlmamýº görüºme olarak gruplandýrýlmýºtýr (Karasar, 1999). Yapýlandýrýlmýº görüºme tekniðinde; bir esneklik hakim olmayýp görüºmeciye sorulacak sorularýn, bu sorularýn nasýl sorulacaðýnýn planlandýðý görüºme planý hazýrlanýp bu plan aynen uygulanýr (Karasar, 1999). Açýk uçlu sorularýn nadiren kullanýldýðý bu görüºme tekniðinde, görüºmecilerin verdikleri cevaplar arasýndaki farklýlýklar ve paralellikler saptanmaktadýr (Yýldýrým ve ªimºek, 2000). Yapýlandýrýlmamýº görüºme tekniðinde; görüºmeciye sorulan sorulara görüºmecinin çok geniº cevaplama ve yorumlama fýrsatý verilir. Çok esnek bir görüºme tekniðidir. Görüºmecinin verdiði cevaplar doðrultusunda yeni sorular sorulabilir (Karasar,1999). Görüºmecinin sorulara verdiði cevaplar doðrultusunda belirli konularý keºfetmeye çalýºan araºtýrmacý, görüºme esnasýnda araºtýrmasý ile alakalý özel konulara deðinildiðinde derine inip bu konuyu irdeleyebilir (Yýldýrým ve ªimºek, 2000). Bu araºtýrmanýn verileri yarý yapýlandýrýlmýº görüºme tekniðine uygun olarak toplanmýº olup, yarý yapýlandýrýlmýº görüºme tekniðinde araºtýrmacý deneðe sormak istediði sorularý önceden hazýrlar. Hazýrlanan bu sorular her katýlýmcýya belli bir sistem
17 çerçevesinde sorulur. Katýlýmcýlarýn her katýlýmcýya ayný sorularýn sorulduðu görüºmede ayný cevaplarý vermemelerini saðlamak amacýyla ayrýntýya inebilmeleri saðlanýr (Altunýºýk ve diðerleri, 2001). Yarý yapýlandýrýlmýº görüºme tekniði diðer görüºme tekniklerine nazaran daha esnek bir yapýya sahip olmasý sayesinde eðitimbilim araºtýrmalarýna daha uygun bir veri toplama tekniði görünümünü vermektedir (Türnüklü, 2000). Bu tekniðin esneklik özelliðinden faydalanabilen araºtýrmacý aydýnlanmak istediði konu hakkýndaki sorularý istediði kadar derinleºtirip ayrýntýya inebilir. Bunu yaparken sorulan sorular karºýsýnda zorlanan görüºmeciye küçük ipuçlarý verilebilir. Bu araºtýrmada kullanýlacak olan görüºme formu hazýrlanýrken ºu ilkelere dikkat edilmiºtir (Yýldýrým ve ªimºek, 2001). 1. Kolay anlaºýlabilecek ve odaklý sorularýn hazýrlanmasý, 2. Açýk uçlu sorular sorulup, yönlendirmekten kaçýnýlmasý, 3. Çok boyutlu soru sormaktan kaçýnýlmasý, 4. Alternatif sorularýn ve sondalarýn hazýrlanmasý, 5. Farklý türden sorularýn yazýlmasý ve sorularýn mantýklý bir biçimde düzenlenmesidir. Bu ilkeler göz önünde tutularak hazýrlanan sorular alanda uzman kiºiden de fikir alýndýktan sonra görüºme formuna son ºekli verilmiºtir. Nitel araºtýrmada, problemin özelliði ve araºtýrmacýnýn sahip olduðu kaynaklar örneklem seçiminde etkili rol oynar. Bu araºtýrma yönteminde; kullanýlan araºtýrma kaynaklarýnýn sýnýrlý olmasý, kullanýlan bilgi toplama ve veri çözümleme yöntemlerinin sahip olduðu özellikler, araºtýrmacýnýn sýnýrlý sayýda bireyi örneklem grubuna dahil edebilmesine sebep olmaktadýr (Yýldýrým ve ªimºek, 2000). Öðretmenlerin birinci sýnýf öðretmeni olmalarý, okuma yazma öðretiminde ses temelli cümle yöntemini kullanýyor olmasý, Türkiye nin bazý bölgelerine deðiºik kaynak kitap gönderilmesi sebebiyle araºtýrmaya katýlan öðretmenlerin araºtýrma kapsamýnda bazý yönlerinin de araºtýrýldýðý ders kitabýný kullanýyor olmasý, örneklem grubunun nitel araºtýrmalarda daha fazla verim alýnabileceði öne sürülen doðal araºtýrma ortamýna
18 yakýnlýðý ve kolay eriºilebilirliði, araºtýrmanýn örneklem seçimi için temel ölçütlerini oluºturmuºtur. Araºtýrmacý, görüºme sorularýný belirledikten sonra kendi çalýºtýðý ilçede görev yapan 12 ilköðretim okulunda görev yapan 15 ilköðretim birinci sýnýf öðretmenini örneklem grubu olarak seçmiºtir. Örneklem grubu olarak seçilen bu öðretmenlerle görüºme yapmak için okullarýnda ziyaret edilip önce okul müdürlerinden izin alýnmýº, sonra öðretmenler için uygun olan zaman konuºulup görüºme için randevu alýnmýºtýr. Öðretmenler için uygun olan zaman konuºulup anlaºýldýktan sonra okulda seçilen sessiz bir ortamda birebir görüºmeler yapýlmýºtýr. Görüºmenin kaydýnýn daha saðlýklý olabilmesi için görüºmeciden de izin alýnarak ses kaydý alýnmýºtýr. Yarý yapýlandýrýlmýº görüºme tekniði ile elde edilen veriler betimsel analiz tekniði kullanýlarak çözümlenmiºtir. Uygulanan bu çözümleme tekniði; betimsel analiz için çerçeve oluºturma, tematik çerçeveye göre verilerin iºlenmesi, bulgularýn tanýmlanmasý ve bulgularýn yorumlanmasý olmak üzere dört aºamadan oluºmaktadýr (Altunýºýk ve diðerleri, 2001). Betimsel analiz için çerçeve oluºturma aºamasýnda; elde edilen verilerin dökümü yapýlmýºtýr. Bu kayýt iºleminde, görüºmecilerle yapýlan görüºme sýrasýnda alýnan ses kaydýnýn bilgisayara dökümü yapýlmýºtýr. Her görüºmecinin sorulara verdiði cevaplar yazýlý olarak aynen kaydedilmiºtir.
19 Tablo 1. Araºtýrmaya Katýlan Öðretmenlerin Özellikleri Öðretmen Çalýºtýðý okul Cinsiyeti Mesleki kýdemi 1. öðretmen Gazi Ý.Ö.O Bayan 10 yýl 2. öðretmen Nurullah Kocabýyýk Ý.Ö.O Bay 2 yýl 3. öðretmen Nurullah Kocabýyýk Ý.Ö.O Bayan 10 yýl 4. öðretmen Valiler Ý.Ö.O Bay 14 yýl 5. öðretmen Atatürk Ý.Ö.O Bayan 18 yýl 6. öðretmen Akköy Ý.Ö.O Bay 23 yýl 7. öðretmen Arif Nihat Asya Ý.Ö.O Bayan 6 yýl 8. öðretmen Mahir Özgür Damar Ý.Ö.O Bay 17 yýl 9. öðretmen Akbudak Ý.Ö.O Bay 25 yýl 10. öðretmen Atatürk Ý.Ö.O Bayan 20 yýl 11. öðretmen Yalýköy Ý.Ö.O Bay 30 yýl 12. öðretmen Cumhuriyet Ý.Ö.O Bayan 3 yýl 13. öðretmen Valiler Ý.Ö.O Bay 16 yýl 14. öðretmen Balat Ý.Ö.O Bayan 5 yýl 15. öðretmen Denizköy Ý.Ö.O Bay 7 yýl
20 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR 1. Öðretmenlerin Size Göre, Ses Temelli Cümle Yöntemi Ýle Okuma Yazma Öðretiminde Sýnýf Öðretmenlerinin Karºýlaºtýklarý Güçlükler Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere ilk olarak, Size Göre, Ses Temelli Cümle Yöntemi Ýle Okuma Yazma Öðretiminde Sýnýf Öðretmenlerinin Karºýlaºtýklarý Güçlükler Nelerdir? sorusu yöneltilmiºtir. Öðretmenlerden ikisi, yöntemin parçadan bütüne doðru bir yol izlemesinden dolayý öðrencinin bütünü deðil parçayý algýladýðýný, bütünü göremediðini söyledi. Öðretmenlerden beºi; öðrencilerin okuyabildiklerini ancak okuduklarýný anlayamadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden üçü, öðrencilerin hýzlý ve akýcý okuyamadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden dördü, öðrencilerin sözcükleri hecelerine yanlýº ayýrdýklarýný bunun yüzünden hýzlý ve akýcý okuyamadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden biri, öðrencilerin sesleri birleºtiremediklerini bu yüzden okumalarýnda aksaklýklar olduðunu söyledi. Öðretmenlerden biri, öðrencilerin sesleri yanlýº telaffuz ettiklerini, sesi aðýzdan yanlýº çýkardýklarý için okurken yanlýº okuduklarýný söyledi. Öðretmenlerden ikisi, problemlerin çoðunun yöntemin yeni olmasýndan kaynaklandýðýný ve sistemin henüz rayýna oturmadýðýný söyledi. Öðretmenlerden ikisi, öðrencilerin bitiºik eðik yazý ile çok fazla uðraºtýklarýný bu yüzden ne yazdýðý ile deðil nasýl yazdýðý ile ilgilendiðini söyledi. Bu soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 2 de gösterilmiºtir.
21 Tablo 2. Öðretmenlerin Size Göre, Ses Temelli Cümle Yöntemi Ýle Okuma Yazma Öðretiminde Sýnýf Öðretmenlerinin Karºýlaºtýklarý Güçlükler Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam Bütünü Görememe X X 2 Okuduðunu Anlayamama Hýzlý ve Akýcý Okuyamama Yanlýº heceleyerek okuma Sesleri doðru birleºtirememe X X X X X 5 X X X 3 X X X X 4 X 1 Seslerin yanlýº telaffuzu X 1 Sistemin yeni olmasýndan kaynaklanan problemler Bitiºik eðik yazýyla okuma yazma öðretiminden kaynaklanan problemler Birçok ve deðiºik problemin olmasý X X 2 X X 2 X X X X X X X X X X X X X X 14
22 Görüºme yapýlan öðretmenlerin biri dýºýnda hepsi ses temelli yöntem ile okuma yazma öðretiminde problemlerle karºýlaºtýðýný belirterek; öðrencilerin bu yöntemle okuma yazma öðrendiklerinde okuduðunu anlamada yetersiz olduklarýný, okumalarýnda akýcýlýk olmadýðýný belirtmiºleridir. Ayrýca parçadan bütüne doðru bir yol izleyen bu yeni yöntemin somut iºlemler döneminde olan ve bütünü görebilme yeteneðine henüz sahip olmayan 7 yaº çocuklarý için zorlayýcý bir yöntem olduðuna dikkat çekmiºlerdir. Bununla birlikte sesleri doðru birleºtirememekten kaynaklanan problemler olduðu, sesin aðýzdan yanlýº çýkarýlmasýnýn sonucunda okumadaki yanlýºlýk öðretmenler tarafýndan vurgulanmýºtýr. Örneðin, öðrenciler tarafýndan d sesi dý olarak, b sesi bý olarak telafuz edildiðinde baba sözcüðü býabýa olarak, dede sözcüðü dýedýe olarak okunduðuna dikkat çekmiºlerdir. Bunlarýn yaný sýra öðretmenler, ses temelli cümle yöntemi uygulanýrken kullanýlan bitiºik eðik harfleri yazarken öðrencilerin zorlandýðýndan ve ne yazacaklarýný deðil de nasýl yazacaklarýný düºünmekten okumada yavaºlama anlamsýzlaºma olduðundan da bahsetmiºler.
23 a) Öðretmenlerin Bu Güçlükler Daha Çok Neyle Ýlgilidir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere birinci soruya ek olarak Bu Güçlükler Daha Çok Neyle Ýlgilidir? sorusu yöneltilmiºtir. Bu soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 3 te gösterilmiºtir. Tablo 3. Öðretmenlerin Bu Güçlükler Daha Çok Neyle Ýlgilidir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam Okuduðunu Anlayamama X X X X X X X 7 Yeni yöntem olmasýndan dolayý ortaya çýkan problemler Velilerin sesleri yanlýº öðretmesi X 1 X X 2 Sesleri doðru birleºtirememe X X X 3 Bitiºik eðik yazý ile yazan öðrencinin kendi yazýsýný okuyamamasý X X X X 4 Seslerin yanlýº telaffuzu X X 2 Bütünü görememe X X 2 Sözcüklerin hecelenmesi yanlýº X 1
24 Öðretmenlerden yedisi; öðrencilerin okuyabildiklerini ancak okuduklarýný anlayamadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden üçü; sesleri birleºtirmede problem olduðunu söyledi. Bu sorun ile ilgili olarak iki ses yan yana getirildiðinde hece olarak deðil iki ayrý ses olarak okuyabildiklerini iki sesin birleºtirilip okuyamadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden ikisi; öðrencilerin sesleri doðru çýkaramadýklarý için yanlýº okumaya yönlendiðini söyledi. Öðretmenlerden dördü; öðrencilerin bitiºik eðik yazýyý yazarken zorlandýklarýný ayrýca öðrencilerin yazý yazdýktan sonra kendi yazdýklarýný okuyamadýklarýný söyledi. (Bu açýklamalar doðrultusunda bu ºekilde bilgi veren öðretmenlerin sýnýflarýndan öðrenciler seçilerek herhangi bir ºey yazmalarý istendi. Öðrencilerin yazdýklarý yazýlardan bazýlarý ekte sunulmuºtur.) Öðretmenlerden biri, yöntemin yeni olmasý yüzünden hem kendisinde hem de ailelerde kaygý oluºtuðunu söyledi. Öðretmenlerden ikisi, öðrenci velilerinin çocuklarýna okuma yazma konusunda yardýmcý olmak istediklerini ancak yöntemi bilmemelerinden dolayý yanlýº öðrenmelere sebep olduklarýný söyledi. Öðretmenlerden biri, hiçbir güçlük yaºamadýðýný söyledi. Öðretmenlerin 1. soruya iliºkin görüºlerini daha ayrýntýlý ºekilde almak için sorulan bu soru birinci sorunun devamý niteliðindedir. Sorudan alýnan cevaplar doðrultusunda öðretmenler; parçadan bütüne doðru bir yol izleyen ses temelli cümle yönteminin çocuðun geliºim psikolojisine aykýrý olduðunu belirtti. Ayrýca ses temelli cümle yönteminde okuma yazma çalýºmalarýna ilk olarak ses verilerek baºlandýðýný, bu seslerin öðrenciler tarafýndan doðru telaffuz edilemediðini bunun yaný sýra sesleri birleºtirmede problem yaºandýðýný bu problemin de doðru ve akýcý okumaya engel olduðunu belirtmiºlerdir. Bazý öðretmenler; yeni bir sistemle beraber kendilerinde ve öðrenci velilerinde meydana gelen kaygýya da dikkat çekmiºtir.
25 2. Öðretmenlerin Ders Kitabýndan Kaynaklanan Güçlükler Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere ikinci soru olarak Ders Kitabýndan Kaynaklanan Güçlükler Nelerdir? sorusu yöneltilmiºtir. Bu soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 4 te gösterilmiºtir. Tablo 4. Öðretmenlerin Ders Kitabýndan Kaynaklanan Güçlükler Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam Sözcüklerin hecelerine yanlýº ayrýlmasý X X X X X X X 7 Çizgi yetersizliði çalýºmalarýnýn X X X X 4 Ses öðretimi esnasýndaki etkinliklerin seviyenin üzerinde ve yetersiz olmasý Koºullarý iyi okullar için düzenlenmesi Aðýrlýklý olarak baºka kaynak kullanýmý X X X X 4 X 1 X X X 3 Görüºme yapýlan 15 birinci sýnýf öðretmeninden 11 ü ders kitabý yanýnda baºka kaynak kitap kullandýðýný söylediler. 3 ü sadece ders kitabýný kullandýðýný söyledi. 1 i ders kitabýný hiç kullanmayarak sadece kaynak kitap kullandýðýný söyledi. Öðretmenlerden yedisi, kitaptaki sözcüklerin hecelerine yanlýº ayrýlmasý yüzünden problem yaºadýklarýný söyledi. Buna baðlý olarak ders kitabýnda yer alan heceleme örnekleri incelenmiºtir. Bulunan sonuçlar aºaðýdaki gibidir:
26 Resim 1: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan Heceleme Örnekleri-1
Resim 2: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan Heceleme Örnekleri-2 27
Resim 3: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan Heceleme Örnekleri-3 28
29 Öðretmenlerden dördü, kitaptaki çizgi çalýºmalarýný çok yetersiz bulduðunu ve çizgi çalýºmalarý için ek kaynaklara ihtiyaç duyduklarýný söyledi. Öðretmenlerden dördü, ses öðretimi esnasýnda kullanýlan etkinliklerin öðrencilerin seviyelerinin üzerinde olduðunu, öðrencilere aðýr geldiðini daha eðlenceli ve akýlda kalýcý etkinliklerin düzenlenebileceðini belirttiler. Bununla birlikte bir sesin bir sayfa ile sýnýrlandýrýlmasýný çok yetersiz bulduklarýný söylediler. Öðretmenlerden biri, okuma yazma öðretiminde kullanýlan okuma yazma öðreniyorum adlý kitabýn koºullarý iyi olan okullar için düzenlendiðini, koºullarý iyi olmayan okullara uygun olmadýðýný söyledi. (Hecelere ayýrma konusunda yaºanan problemlerle ilgili olarak kitaptaki hecelere ayýrma örnekleri ve bu ºekilde hecelemeyi öðrenen öðrencilerde karºýlaºýlabilecek okuma güçlüðü 5 öðrenciden alýnan ses kaydý ile örneklendirilmiºtir. Ses kaydý, aktarýlan CD ile ekte sunulmuºtur.) Görüºmeye okuma yazma öðretiminde kullanýlan ders kitabýnda (okuma yazma öðreniyorum) karºýlaºýlan problemler hakkýndaki sorularla devam edildi. Öðretmenlerin biri dýºýnda hepsi ders kitabý olarak kullanýlan okuma yazma öðreniyorum kitabýný içerik ve iºleniº açýsýndan yetersiz ve olumsuz bulduðunu belirtmiºlerdir. Görüºme yapýlan öðretmenler kitaptaki çizgi çalýºmalarýnýn çok yetersiz olduðunu ses temelli cümle yönteminin bitiºik eðik yazý ile birlikte uygulandýðýnýn unutulmamasý gerektiðini ve bitiºik eðik yazý için çizgi çalýºmalarýna önem gösterilmesi gerektiðini vurgulamýºlardýr. Bununla birlikte somut iºlemler döneminde bulunan öðrenciler için soyut sözcüklerin örnek olarak verildiðinden, ses görsellerinin verilmek istenen sesle alakasý olmadýðýndan söz etmiºlerdir.
30 a) Öðretmenlerin Okuma; Somut ݺlemler Döneminde Bulunan Öðrencilere Soyut Kavramlarla mý Öðretiliyor Sizce? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere ikinci soruya ek olarak, Okuma; Somut ݺlemler Döneminde Bulunan Öðrencilere Soyut Kavramlarla mý Öðretiliyor Sizce? sorusu yöneltilmiºtir. Bu soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 5 te gösterilmiºtir. Tablo 5. Öðretmenlerin Okuma; Somut ݺlemler Döneminde Bulunan Öðrencilere Soyut Kavramlarla mý Öðretiliyor Sizce? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam Bazý sözcükler soyut X X X X X X X 7 Bazý sözcükler öðrencinin günlük hayatta çok sýk kullanmadýðý sözcükler Seviyeye uygun olmayan sözcüklerin kullanýlmamasý Öðrencilerin kapasiteleri iyi sorun olmadý X X X X 4 X X X X X X X 7 X 1
31 15 öðretmen ile yapýlan görüºmeler sonucunda; Öðretmenlerden 7 si, kitapta soyut kavramlardan örneklerin verildiðini söyledi. Öðretmenlerden dördü, kitaptaki örneklerin bazýlarýnýn öðrencilerin günlük hayatta çok sýk kullanmadýðý sözcüklerden oluºtuðunu söyledi. Öðretmenlerden 7 si, kitapta çocuklarýn seviyelerine uygun bulmadýðý sözcükleri kullanmadýðýný, baºka kaynak kitaplardan yeni örnekler bularak bunlarý kullandýðýný söyledi. Öðretmenlerden biri, öðrencilerinin iyi kapasiteye sahip olduðunu, bu tarz sözcüklerin ailesi tarafýndan kullanýldýðý için öðrencinin aºina olduðunu ve anlaºýlamayan bazý soyut kavramlarýn da açýklanmasý sonucunda bu kavramlarý da öðrenebildiklerini söyledi. b) Öðretmenlerin Sizce, Bunun Ne Tür Sakýncalarý Olabilir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere ikinci soruya ek olarak, Sizce, Bunun Ne Tür Sakýncalarý Olabilir? sorusu yöneltilmiºtir. Kaynak kitap olarak kullanýlan okuma yazma öðreniyorum kitabýndaki soyut sözcüklerin öðretmenler ve öðrenciler için bir çok sakýncalarý olabileceðini söyleyen öðretmenlere bunu daha fazla açýklamalarý için bu soru sorulmuºtur. Soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 6 da gösterilmiºtir.
32 Tablo 6. Öðretmenlerin Sizce, Bunun Ne Tür Sakýncalarý Olabilir? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam 7 yaº çocuðu soyut düºünme X X 2 yeteneðine sahip deðil Soyut anlamada problem kavramlarý X X X X X X X X X X X 11 Anlamýný sözcükler bilmediði X 1 Çocuðun zihninde ºekil almaz Görüºme yapýlan 15 öðretmenin 14 ü, örnek verilen sözcüklerin soyut kavramlardan seçilmesinin yanlýº olduðunu, bu yaº çocuklarýn soyut kavramlarý deðil somut kavramlarýný öðrenebileceðini söyledi. Ayrýca öðretmenler; somut iºlemler döneminde olan öðrencilerin soyut kavramlarý zihinlerinde canlandýramadýklarýný söyledi.bir öðretmen; bu soruya cevap vermedi. Soruyu cevaplayan öðretmenlerden 11 i, öðrencilerin soyut kavramlarý anlamada problem yaºadýklarýný söyledi. Öðretmenlerden ikisi, 7 yaº çocuðun soyut düºünme yeteneðine sahip olmadýðýný ve soyut kavramlarla karºýlaºtýklarýnda bocaladýklarýný söyledi. Öðretmenlerden biri, sözcüklerin soyut olmasýnýn yanýnda anlamýný bilmediði sözcüklerin kullanýlmasýnýn öðrencinin kafasýný karýºtýrdýðýný ve zihinde ºekil almadýðýný söylediler.
33 c) Öðretmenlerin Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Yapýlan görüºmeler sýrasýnda öðretmenlere ikinci soruya ek olarak, Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? sorusu yöneltilmiºtir. Bu soruya öðretmenler tarafýndan verilen cevaplar Tablo 7 de gösterilmiºtir. Tablo 7. Öðretmenlerin Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? Sorusuna Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Öðretmenler Temalar Öðretmen 1 Öðretmen 2 Öðretmen 3 Öðretmen 4 Öðretmen 5 Öðretmen 6 Öðretmen 7 Öðretmen 8 Öðretmen 9 Öðretmen 10 Öðretmen 11 Öðretmen 12 Öðretmen 13 Öðretmen 14 Öðretmen 15 Toplam Resimler CD ye göre düzenlenmiº Kitaptaki görsele dikkat çekmedim X X X 3 X X X X X X 6 Görselleri anlamsýz buldum X 1 Sesle görsel arasýnda alaka yok X 1 Görselleri ben açýkladým X 1 Görsellerle ses uyumsuz, kullanmadým X X X 3 Bazýlarý uyumlu X X 2
34 15 öðretmen ile yapýlan görüºmeler sonucunda; Öðretmenlerin üçü, resimlerin kýlavuz kitapla birlikte öðretmenlere verilen CD ile uyumlu düzenlendiðini ve verilen CD kullanýlmazsa görselin bir anlamýnýn kalmadýðýný söyledi. Bununla birlikte CD kullanýmýnýn her okul için mümkün olmadýðý, çoðu köy okulunda VCD olmadýðýndan dolayý görsellerin öðrencinin gözünde sesle alakalý bir anlam ifade etmediðini vurgulamýºlardýr. Öðretmenlerin 6 sý, kitaptaki görsele hiç dikkat çekmediðini, kendisinin farklý örnekler kullandýðýný söyledi. Ayrýca bunu yapmak için idealist bir öðretmen olunmasý gerektiðini her öðretmenin bunu yapmak için zaman ayýrmadýðýný belirtti. Öðretmenlerin biri, görselleri çok anlamsýz bulduðunu zaten kitabý çok sýk kullanmadýðýný söyledi.öðretmenlerin biri, sesle görsel arasýnda hiç alaka olmadýðýný söyledi. Öðretmenlerin biri, sesle birlikte verilen görseli açýkladýðýný, öðrencilere resimden ne anladýðýný sormadýklarýný söyledi. Öðrencilere hiçbir açýklama yapmadan görselden ne anladýklarýný sorduðunda çok farklý sonuçlarýn ortaya çýktýðýný vermek istediði sesten uzaklaºýldýðýný belirtti. Öðretmenlerin üçü, görselle sesin çok uyumsuz olduðunu, öðrencilerin kafalarýný karýºtýrdýðýný söyledi. Görsele hiç dikkat çekmeden ses üzerinde yoðunlaºtýðýný, böylece öðrencilerin sadece sese odaklandýðýný, baºka bir uyarýcý olmadýðý için sesi daha iyi öðrenebildiðini söyledi. Öðretmenlerin ikisi, kitaptaki görseli kýlavuz kitapla birlikte öðretmenlere verilen CD yi kullandýðýný ve bu sayede uyumsuzluk yaºamadýðýný söyledi. d) Öðretmenlerin Uyumsuzluk Varsa Bunun Nedeni Nedir ve Örneklendirebilir misiniz? Sorusuna Verdikleri Cevaplar Önceki soruda ders kitabý ile görsel arasýnda uyum olmadýðýný ve bu yüzden ders kitabýndaki görselleri kullanmadýðýný söyleyen 9 öðretmenin öðrencileri arasýndan random olarak seçilen 50 öðrenciye sesleri göstermeden görsellerden ne anladýklarý soruldu. Çýkan sonuçlar aºaðýda sunulmuºtur.
35 Resim 4: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan i Sesi Görseli Görüºme sýrasýnda Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? sorusuna uyum olmadýðýný bu sebeple kitaptaki görseli kullanmadýðýný söyleyen 9 öðretmenin öðrencileri arasýndan random olarak seçilen 50 öðrenciye i sesi gösterilmeden görselden ne anladýklarý soruldu. Öðrencilerin verdikleri cevaplar Tablo 7.1 de gösterilmiºtir. Tablo 7.1. i Sesi Görseline Öðrencilerin Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Çocuklar elleriyle bir oyun oynuyorlar. 24 Bir tane çocuk parmaklarýný açmýº diðeri onun parmaklarýný sayýyor. 20 Çocuklar sayýºmaca oynuyorlar. 3 Çocuklar çatlak patlak oynuyorlar. 3 Toplam 50
36 Resim 5: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan n Sesi Görseli Görüºme sýrasýnda Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? sorusuna uyum olmadýðýný bu sebeple kitaptaki görseli kullanmadýðýný söyleyen 9 öðretmenin öðrencileri arasýndan random olarak seçilen 50 öðrenciye n sesi gösterilmeden görselden ne anladýklarý soruldu. Öðrencilerin verdikleri cevaplar Tablo 7.2 de gösterilmiºtir. Tablo 7.2. n Sesi Görseline Öðrencilerin Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Annesi bebeði uyusun diye eee diyor. 36 Annesi bebeðini uyutuyor. 6 Annesi bebeðine dandini dandini diyor. 5 Annesi bebeðine ninni söylüyor. 2 Toplam 50
37 Resim 6: Kaynak Kitap Olarak Kullanýlan Okuma Yazma Öðreniyorum Kitabýnda Yer Alan r Sesi Görseli Görüºme sýrasýnda Öðretilmek Ýstenen Sesle Ders Kitabýnda Var Olan Resimler Arasýnda Uyum Var mýdýr? sorusuna uyum olmadýðýný bu sebeple kitaptaki görseli kullanmadýðýný söyleyen 9 öðretmenin öðrencileri arasýndan random olarak seçilen 50 öðrenciye r sesi gösterilmeden görselden ne anladýklarý soruldu. Öðrencilerin verdikleri cevaplar Tablo 7.3 te gösterilmiºtir. Tablo 7.3. r Sesi Görseline Öðrencilerin Verdikleri Cevaplar ve Daðýlýmlarý Çocuklar oyun oynuyorlar. 26 Çocuklar parmak kaldýrýyorlar. 18 Çocuklar el çýrpmaca oynuyorlar. 3 Çocuklar sayýºmaca oynuyorlar. 2 Çocuklar çatlak patlak oynuyorlar. 1 Toplam 50