T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanlığı OKUL SAĞLI LIĞI ÇALIŞMALARI VE OKUL SÜTÜS PROGRAMI Doç Dr. Nazan YARDIM Obezite, Diyabet ve Metabolik Hastalıklar Daire Başkanlığı Okul Sütü Programı Uygulama Eğitimi 12 OCAK 2013 ANKARA

OKUL ÇAĞI Büyüme ve gelişme sürecinin olduğu bu dönemde alınacak koruyucu önlemler ileriki yaşlarda genel sağlık durumu üzerinde etkili olabilecek yararlar sağlayacaktır. Okul çağı, hızlı öğrenme, bilgi ve beceri kazanma ve etkilenme dönemidir. Alışkanlıklar bu dönemde oluşmaya başlar. Süt içme alışkanlığının kazandırılacağı bir fırsatlar dönemidir.

OKUL SAĞLI LIĞI I HİZMETLERH ZMETLERİ - 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu - Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı (2010-2014) kapsamında okul sağlığı hizmetleri sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite boyutu ile ele alınmıştır. Söz konusu program 29.09.2010 tarihli Resmi Gazete de Başbakanlık Genelgesi olarak yayımlanmıştır.

Obezitenin Önlenmesine Yönelik Çalışmalar Başlığında Okullara Yönelik Aktiviteler arasında Okul sütü programının başlatılması aktivitesi de yer almaktadır. TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT PROGRAMI (2010-2014)

OKUL SAĞLI LIĞI I HİZMETLERH ZMETLERİNİN N AMACI Okul çağındaki tüm çocukların olabilecek en iyi bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlığa kavuşmalarını sağlamak ve sürdürmek, Okul çocuklarının sağlıklı bir çevrede gelişimini sağlamak, Çocukların, ailelerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmektir. Okul sağlığı hizmetleri içinde okul çağı çocukların beslenmesine yönelik hususlar da yer almaktadır.

OKUL BESLENME PROGRAMLARI Okul çağında çocukların yeterli ve dengeli beslenmelerinin sağlanması ile; büyüme ve gelişmelerinin tam olması, vücut dirençlerinin artarak bulaşıcı hastalıklardan korunmaları, kolay öğrenmeleri ve başarılarının artması sağlanabilir. Okul çocuklarının n beslenmesi okul sağlığı hizmetlerinin önemli bir parças asıdır.

BESLENME DOSTU OKUL PROJESİ Okullarda sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam konularında duyarlılığın arttırılması ve bu konuda yapılan iyi uygulamaların desteklenmesi ile okul sağlığının daha iyi düzeylere çıkarılması hedeflenmektedir. 2010 yılında başlayan Beslenme Dostu okul projemize okullar gönüllü olarak katılmakta olup, 714 okula sertifika verilmiştir.

OKUL KANTİNLERİNDE SAĞLIKLI GIDALARIN SATIŞI 21.07.2011 tarihinde MEB tarafından yayımlanan 2011/41 Nolu Genelge ile okul kantinlerinde doğal maden suları hariç, enerji içecekleri, gazlı içecekler, aromalı içecekler ve kolalı içecekler ile kızartma ve cipslerin satışları yasaklanmış, bunların yerine süt, ayran, yoğurt, meyve suyu, taze sıkılmış meyve suyu ve tane ile satışı yapılabilen meyve bulundurulması sağlanmıştır.

OKUL SÜTÜS PROGRAMI Okul çağı çocuklarının süt ve sağlık üzerine etkisi konusunda bilinçlenmelerini sağlar, Çocuklara sağlıklı büyüme ve gelişmeleri için kalsiyum ve proteinden zengin olan sütü içme alışkanlığı kazandırılmasını teşvik eder, Süt içme olanağı sunarak sağlıklı beslenmelerine destek olur, Sağlıklı ve hijyenik süt tüketiminin yaygınlaşmasını sağlar, Süt üretimin artırılmasını teşvik eder, Süt arzı fazlalığının değerlendirilmesini sağlayarak, üretimde istikrarı sağlar.

Nüfusumuzun Önemli Bir Kısmı Genç 5-19 yaş nüfus oranı %26.1 19 milyon

5 yaş altında*; Bodur çocuk %10 KRONİK K BESLENME YETERSİZL ZLİĞİ Yaşına göre zayıf çocuk %3 Kent/kır, doğu/batı, ailenin eğitim düzeyine göre değişmektedir. *: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA,2008) VİTAMİN N VE MİNERAL M YETERSİZL ZLİKLERİ Vitaminler A vitamini C Vitamini B1 Vitamini B2 Vitamini Niasin Mineraller Demir İyot Kalsiyum

OBEZİTE OKUL ÇAĞINDA ÖNEMLİ BİR R PROBLEM ARAŞTIRMANIN ADI Muğla da yaşayan 6-15 yaş okul çocuklarında kilo fazlalığı ve obezite prevalansı (n=4260) Kayseri de 6-10 yaş çocuklarda fazla kiloluluk ve obezite (n= 3703) İstanbul, Ankara ve İzmir de 12-13 yaş grubu çocuklarda (n=1044) İstanbul da 3-17 yaş grubu çocuklarda ( n=1669) OBEZİTE (BKI>30) ve FAZLA KİLOLULUK (BKI>25) PREVALANSI Obezite : Kız: %7.6 Erkek: %9.1 Fazla kilolu : %10.6 Obezite : %1.6 Fazla kilolu : %12 Obezite : %2 Obezite: Kız: %14.7 Erkek: %18.7 Kaynak: Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı (2010-2014), Sağlık Bakanlığı Yayını

İlköğretim çağı çocuklarda (6-10 yaş) beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıkları ile şişmanlık (obezite) ve zayıflık (malnütrisyon) durumunun belirlenmesine yönelik Bakanlığımızca yapılan Türkiye Okul Çağı Çocuklarda Büyümenin İzlenmesi Projesi (TOÇBİ) Çocukların % 6.5 inin şişman, % 14.3 ünün fazla kilolu, % 7.9 unun zayıf, % 1.3 ünün ise çok zayıf

ARA ÖĞÜNLERDE GENELLİKLE ENERJİ DEĞERİ YÜKSEK, BESİN DEĞERİ DÜŞÜK BESİNLER TERCİH EDİLMEKTEDİR. Gazlı içecekler Şekerli içecekler Bisküvi Çikolata Gofret Şekerleme Cips

Süt t Tüketimi T (Yıl/ki l/kişi/litre) i/litre) Ülkemizde süt içme alışkanlığı yaygın değildir. Kişi başı içme sütü tüketiminde yıllık 107 lt ile Avustralya birinci sıradadır. Avrupa Birliği ülkelerinde yıllık içme sütü tüketimi 89 lt, Amerika da 83 lt dir. Ülkemizde ise kişi başına süt tüketimi sadece 26 litredir! Kaynak: Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu, Ambalajlı Süt ve Süt Ürünleri Sanayicileri Derneği (ASÜD), Mart, 2010.

OKUL ÇAĞI I VE YETİŞ İŞKİNLİKTE GÖRÜLEBİLEN LEN BESLENME PROBLEMLERİNİN ÖNLENMESİNDE NDE ETKİLİ BİR R ARAÇ: : SÜTS 16

Pastörizasyon: Sütteki patojen mikroorganizmaların vejetatif formlarının tamamının, diğer mikroorganizmaların büyük bir kısmının sayısını indirmek amacı ile yapılan, -sütün raf ömrünü uzatan, -en az seviyede fiziksel, kimyasal ve duyusal değişikliklerle sonuçlanan ve -en az 72 C de 15 saniye veya 63 C'de 30 dakika veya diğer eşdeğer şartlarda gerçekleştirilen ısıl işlemdir. Pastörize içme sütü; Çiğ sütün doğal ve biyolojik özelliklerine zarar vermeden pastörizasyon işlemi uygulanarak hazırlanan içme sütüdür. Pastörize süt buzdolabında 4-5 C da yazın 1 gün kışın 2-3 gün saklanır. Kaynak: Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Çiğ Süt ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği

Ultra High Temperature - UHT: Oda sıcaklığında saklanabilen ticari olarak steril bir ürün üretmek amacı ile normal depolama şartlarında bozulmaya neden olacak tüm mikroorganizmaları ve sporlarını yok eden, en az 135 o C'de 1 saniyede, uygun zaman sıcaklık kombinasyonunda yüksek sıcaklıkta kısa süreli sürekli akış altında uygulanan ısıl işlemdir. UHT içme sütü; Çiğ sütün kimyasal, fiziksel ve duyusal özelliklerinde en az değişikliğe yol açarak bozulma yapabilen tüm mikroorganizmaların ve bunların sporlarının UHT işlemi ile yok edilerek hazırlanan içme sütüdür. Açılmadığı ve ambalajı zarar görmediği koşullarda 4 ay saklanabilir. Kaynak: Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Çiğ Süt ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği

Dünya okul sütü programlarından örnekler... Dünyada 80 den fazla ülkede değişik ik dönemlerde d okul sütü projeleri uygulanmış ıştır. Avrupa Birliği ülkelerinde, çocuk beslenmesinin öncelikli konuları arasında yer almakta ve 30 yılı aşkın süredir çeşitli şekillerde uygulanmaktadır. AB ülkeleri çocukların hem beslenmesine, hem de eğitimine katkıda bulunması, obeziteye karşı mücadelede etkili olması, çocuk gelişimi ve sağlığı için gerekli unsurları sağlamasından hareketle programın geliştirilmesine özel bir önem vermektedir.

Dünya okul sütü programlarından örnekler... Hollanda, okul beslenme yasasını tanıyan ilk ülkedir. Yasada özellikle düzenli yiyecek bulamadıkları için okula devam edemeyen çocuklara yiyecek sağlanması konusu belirtilmiştir. Danimarka (1902), İsveç (1903) okul beslenme programlarının uygulanması için il yöneticilerine yasal sorumluluklar yüklemiştir.

Dünya okul sütü programlarından örnekler... Çek Cumhuriyeti çalışmalarda ulaşılan başarıda devletin rolünü en açık şekilde ortaya koyan ülkedir. Küçük ölçekli bir işletme tarafından 1996 yılında başkent Prag da başlatılan Okul Sütü Programı, 1999 yılına gelindiğinde devlet projesi haline gelmiş, finansmanının %50 sinin devlet tarafından karşılanmasına karar verilmiş ve programın ülke çapında yaygınlaştırılmasına çalışılmıştır.

Dünya okul sütü programlarından örnekler... Çin, Romanya, Mısır, Portekiz, İran, Tayland, Guatemala, Vietnam gibi bir çok ülkede okul sütü programları başarı ile yürütülmektedir.

OKUL SÜTÜ DAĞITIMI İZİN FORMU Sayın Veli, Okul Sütü Programı Milli Eğitim Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı işbirliği içinde öğrencilerimize süt içme alışkanlığı kazandırmak, dengeli beslenme yoluyla sağlıklı gelişmelerine destek olmak amacıyla hazırlanmıştır. Programla öğrencilerimize haftada 3 gün 200 ml. lik kutularda UHT süt dağıtılacaktır. Süte karşı hassasiyeti olan öğrencilerimizi tespit etmek ve uygulamaya ilişkin onayınızı almak amacıyla aşağıdaki form düzenlenmiştir. Formu doldurduktan sonra çocuğunuzun öğretmenine teslim ediniz. İL/İLÇE ADI: OKULUN ADI ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI SINIFI YAŞI CİNSİYETİ KIZ ERKEK SÜT ALERJİSİ VAR YOK BİLMİYORUM SÜTÜ SEVEREK İÇER Mİ? EVET HAYIR NE SIKLIKTA İÇİYOR? HERGÜN HAFTADA 2-3 GÜN HAFTADA 1 GÜN ÇOK NADİR HİÇ ÇOCUĞUNUZUN DAĞITILACAK OLAN SÜTTEN YARARLANMASINI İSTİYORUM İSTEMİYORUM TARİH VELİ AD SOYADI (İmza) Not: Bu form öğretmen tarafından tüm öğrenciler (dağıtılacak sütten yararlanmak isteyen veya istemeyen) için e-okul sistemine girilecektir.

SÜT İÇİMİ SONRASI OLUŞAN ŞİKAYET FORMU (Öğretmen tarafından doldurulacaktır) Sayın Öğretmen, Okul Sütü Programı Milli Eğitim Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı işbirliği içinde öğrencilerimize süt içme alışkanlığı kazandırmak, dengeli beslenme yoluyla sağlıklı gelişmelerine destek olmak amacıyla hazırlanmıştır. Programla öğrencilerimize haftada 3 gün 200 ml. lik kutularda UHT süt dağıtılacaktır. Bu form süt içen çocuklarımızda oluşabilecek sorunların tam olarak sebebinin anlaşılması için düzenlenmiştir. Bir öğrencimizde bile sorun olursa süt içip içmediğine bakılmaksızın bu form tüm sınıf için doldurulacaktır. Aynı gün içinde öncelikle e-okul sistemine girilmeli, eğer sisteme girilemiyor ise ivedilikle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ne teslim edilmelidir. İL/İLÇE ADI OKULUN ADI ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI SINIFI YAŞI CİNSİYETİ AİLE TARAFINDAN OKUL SÜTÜ İÇMESİNE İZİN VERİLDİ İÇTİ KIZ EVET OKUL SÜTÜ ERKEK HAYIR İÇMEDİ RAHATSIZLANDI BULANTI KUSMA KARIN AĞRISI İSHAL AĞIZ VE YÜZDE ŞİŞLİK DÖKÜNTÜ DİĞER (BELİRTİNİZ) SÜT İÇİLEN TARİH/ SAAT İÇİLEN MİKTAR EVET BAŞLANGIÇ TARİH/SAAT ml HAYIR RAHATSIZLANDI BULANTI KUSMA KARIN AĞRISI İSHAL AĞIZ VE YÜZDE ŞİŞLİK DÖKÜNTÜ DİĞER (BELİRTİNİZ) TARİH ÖĞRETMEN AD SOYAD İMZA EVET HAYIR

Ulusal politikalarında çocukların sağlıklı gıdaya ulaşmasını, yeterli ve dengeli beslenmesini, sağlıklı olmasını ve eğitimini bir bütün olarak ele alan ülkeler, sağlıklı ve üretken bireylerden oluşan bir topluma sahip olurlar. 25