Yeni MEB müfredatına uyumlu 11. SINIF BİYOLOJİ SORU BANKASI Akıllı Tahta Kararında Uygulaması Anlatım Murat Aydoğan
ürün adı ürün no isbn yazarlar redakte dizgi-grafik-mizanpaj grafik tasarım dijital uygulama editör yayın yönetmeni baskı iletişim Copyright Kafadengi 11. Sınıf Biyoloji Soru Bankası KA00-11.01MHK07 978-605-2387-66-5 Murat AYDOĞAN Ayhan TOSUN - Etem YÜKSEK Özen ÇOLAK Mustafa KELEŞ Burak KAHVECİ Buğra KÜÇÜK Mehmet ESKİN Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Başkent Basım Yayın Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6 Maliköy-Sincan / ANKARA tlf: 0 312 640 16 23 0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - info@eksenyayinlari.com Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ ye aittir. Eksen Yayıncılık ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır. 2
MERHABA Öğretmen ve öğrencilerimize müjde! Artık size yakın, sizin dünyanızı anlayan, iç dünyanıza seslenen, kısacası sizin dilinizle konuşan bir kitap var elinizde. Yüzü soluk, kuramsal, renksiz ve tekdüze kitaplarla daha fazla uğraşmanıza gerek kalmadı. Evde, okulda veya serbest zamanlarınızda ders çalışmanın ötesinde, insan vücudunun çalışma prensiplerini ve insanın çevresinde olanları zevkle öğreneceğiniz, elinizden bırakamayacağınız bir kitabı sizler için hazırladık. Severek ve neşeyle öğrenilen bilgilerin kalıcı olduğunu göstermek istedik. Soru bankamızda üniteleri iki ana bölümde ele aldık. Öncelikle öğrenmenin daha kolay gerçekleşmesi için üniteleri alt başlıklara ayırdık. Böylece her alt başlıktan ve detaylarından soruların yer almasını sağladık. Ünite sonunda yer alan ve ünitenin tamamını kapsayan testlerin çözümünü bu yöntemle daha kolay hâle getirdik. Ayrıca unutmanın önüne geçebilmek için tekrar testleri ne yer verdik. Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler kısa, öz ve görsellerle zenginleştirilmiş olarak anlatıldı. Testler konunun ağırlığına ve önemine göre birim birim oluşturuldu ve isimlendirildi. Her ünitenin sonuna sizleri klasik sınavlara hazırlayacak etkinlik bölümü konuldu. Bu ürünün şimdi akıllı tahta, bilgisayar ortamları ve tabletlerde kullanılmak üzere dijital versiyonları da hazır. akillitahta.eksenyayinlari.com adresine üye olup ücretsiz indirebilirsiniz. Esenlik ve başarı dileklerimizle... 3
İçindekiler 01 SİNİR SİSTEMİ 1. ÜNİTE: İNSAN FİZYOLOJİSİ BÖLÜM 1: Dokular... 10 11 BÖLÜM 2: Nöronların Yapısı ve Çeşitleri... 12 13 BÖLÜM 3: Nöronlarda İmpuls Oluşumu ve İletimi... 14 15 BÖLÜM 4: Miyelinsiz Nöronlarda İmpuls Oluşumu ve İletimi... 16 19 BÖLÜM 5: Miyelinli Nöronlarda İmpuls Oluşumu ve İletimi... 20 21 BÖLÜM 6: Sinapslarda İmpuls İletimi... 22 23 BÖLÜM 7: Sinir Sisteminin Bölümleri... 24 25 BÖLÜM 8: Ön Beyin (Uç Beyin)... 26 27 BÖLÜM 9: Ön Beyin (Ara Beyin) / Orta Beyin... 28 29 BÖLÜM 10: Arka Beyin... 30 31 BÖLÜM 11: Omurilik ve Refleksler... 32 37 BÖLÜM 12: Çevresel Sinir Sistemi ve Sinir Sistemi Hastalıkları... 38 39 Sinir Sistemi Etkinlik Yapalım... 40 41 Sinir Sistemi Genel Değerlendirme... 42 49 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM 13: Hormonların Genel Özellikleri... 50 51 BÖLÜM 14: Hipofiz Bezi... 52 53 BÖLÜM 15: Tiroit ve Paratiroit Bezi... 54 55 BÖLÜM 16: Böbrek Üstü Bezi... 56 57 BÖLÜM 17: Pankreas... 58 59 BÖLÜM 18: Eşeysel Bezler, Timüs Bezi ve Hormon Salgısının Düzenlenmesi... 60 61 Endokrin Sistem Etkinlik Yapalım... 62 63 Endokrin Sistem Genel Değerlendirme... 64 71 DUYU ORGANLARI BÖLÜM 19: Gözün Yapısı ve Görme Olayı... 72 75 BÖLÜM 20: Görme Bozuklukları... 76 77 BÖLÜM 21: Kulak... 78 81 BÖLÜM 22: Burun ve Dil... 82 83 BÖLÜM 23: Deri... 84 85 Duyu Organları Etkinlik Yapalım... 86 87 Duyu Organları Genel Değerlendirme... 88 93 6
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM 24: Kıkırdak Doku ve Eklem... 94 95 BÖLÜM 25: Kemik Doku... 96 99 BÖLÜM 26: Kas Çeşitleri... 100 101 BÖLÜM 27: İskelet Kaslarının Kasılma Mekanizması... 102 103 BÖLÜM 28: Kasılmanın Kimyasal Mekanizması ve Kasın Kısımları... 104 105 Destek ve Hareket Sistemi Etkinlik Yapalım... 106 107 Destek ve Hareket Sistemi Genel Değerlendirme... 108 113 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM 29: Sindirim Çeşitleri... 114 115 BÖLÜM 30: Ağız, Yutak, Yemek Borusu... 116 117 BÖLÜM 31: Mide... 118 119 BÖLÜM 32: İnce Bağırsak ve Kalın Bağırsak... 120 121 BÖLÜM 33: Sindirime Yardımcı Organlar... 122 123 BÖLÜM 34: Besinlerin Kimyasal Sindirimi... 124 129 BÖLÜM 35: Emilim ve Sindirim Sistemi Hastalıkları... 130 131 Sinir Sistemi Etkinlik Yapalım... 132 133 Sindirim Sistemi Genel Değerlendirme... 134 143 DOLAŞIM VE BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ BÖLÜM 36: Kalbin Yapısı ve Çalışması... 144 147 BÖLÜM 37: Kan Damarları... 148 151 BÖLÜM 38: Kılcal damarda Madde Alışverişi... 152 153 BÖLÜM 39: Kan Dolaşımı... 154 157 BÖLÜM 40: Kanın Yapısı ve Görevleri... 158 159 BÖLÜM 41: Kan Grupları... 160 163 BÖLÜM 42: Dolaşım Sistemi Hastalıkları... 164 165 BÖLÜM 43: Lenf Sistemi... 166 167 BÖLÜM 44: Bağışıklık Sistemi... 168 173 BÖLÜM 45: Bağışıklık Sistemi Hastalıkları... 174 175 Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi Etkinlik Yapalım... 176 177 Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi Genel Değerlendirme... 178 187 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM 46: Solunum Sisteminin Yapıları... 188 189 BÖLÜM 47: Soluk Alıp-Verme... 190 191 BÖLÜM 48: Solunum Hızının Düzenlenmesi... 192 193 BÖLÜM 49: Solunum Gazlarının Kanda Taşınması... 194 197 BÖLÜM 50: Solunum Sistemi Hastalıkları... 198 199 Solunum Sistemi Etkinlik Yapalım... 200 201 Solunum Sistemi Genel Değerlendirme... 202 207 7
ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM 51: Üriner Sistem... 208 209 BÖLÜM 52: Üriner Sistemin Yapıları... 210 211 BÖLÜM 53: İdrarın Oluşum Aşamaları... 212 215 BÖLÜM 54: Homeostasinin Sağlanması... 216 217 BÖLÜM 55: Üriner Sistem Hastalıkları... 218 219 Üriner Sistem Etkinlik Yapalım... 220 221 Üriner Sistem Genel Değerlendirme... 222 227 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM BÖLÜM 56: Erkek Üreme Sisteminin Yapısı... 228 229 BÖLÜM 57: Spermatogenez ve Erkek Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü... 230 231 BÖLÜM 58: Dişi Üreme Sistemi ve Oogenez... 232 235 BÖLÜM 59: Menstrual Döngü (Adet Döngüsü) ve Hormonal Kontrolü... 236 241 BÖLÜM 60: Döllenme... 242 243 BÖLÜM 61: Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar / Aile Planlaması... 244 245 BÖLÜM 62: Gelişme... 246 249 BÖLÜM 63: Bebeğin Doğum Öncesi Gelişimi ve İzlenmesi... 250 251 BÖLÜM 64: Doğum... 252 253 Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim Etkinlik Yapalım... 254 255 Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim Genel Değerlendirme... 256 263 Ünite Genel Değerlendirme... 264 275 Haber Köşesi... 276 02 2. ÜNİTE: EKOLOJİ BÖLÜM 1: Komünitenin Yapısını Etkileyen Faktörler... 278 279 BÖLÜM 2: Rekabet ve Av-Avcı İlişkisi... 280 281 BÖLÜM 3: Türler Arasındaki Simbiyotik İlişki... 282 285 BÖLÜM 4: Süksesyon... 286 287 BÖLÜM 5: Popülasyon Ekolojisi... 288 293 Ekoloji Etkinlik Yapalım... 294 295 Ünite Genel Değerlendirme... 296 303 Haber Köşesi... 304 Cevap Anahtarı... 305 312 8
01 İnsan Fizyolojisi Sinir Sistemi Endokrin Sistem Duyu Organları Destek ve Hareket Sistemi Sindirim Sistemi Dolaşım ve Bağışıklık Sistemi Solunum Sistemi Üriner Sistem Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim
BÖLÜM 2: Nöronların Yapısı ve Çeşitleri SİNİR SİSTEMİ Nöron (Sinir hücresi): Bir nöronda, hücre gövdesi, akson ve dendritler olmak üzere üç temel kısım bulunur. Dendritler: Çok sayıda, kısa ve dallanmış uzantılardır. Diğer hücrelerden gelen uyartıları alır, hücre gövdesine iletir. Hücre gövdesi: Çekirdek ve diğer organelleri bulundurur. Buradan dendrit ve akson denilen uzantılar çıkar. Akson: Dendritlerden daha uzundur. Aksonların sonlandığı ve dallanarak genişlediği bölgeye akson ucu denir. Aksonlar; Salgıladıkları kimyasal maddelerle uyartıları diğer bir sinir hücresine veya tepki organına iletilir. Uzunluğu yaklaşık 1 cm den 1 m ye kadar değişir. Bazılarının etrafı Schwan hücreleri ile sarılıdır. Bu hücreler miyelin kılıf denilen bir örtü oluşturur. Miyelin kılıf uyartı iletimini hızlandırır. Miyelin kılıf Schwan hücreleri arasında kesintiye uğrar. Kesintinin olduğu boşluklara Ranvier boğumları adı verilir. Sinir hücreleri, yaptığı göreve göre üç gruba ayrılır: Duyu nöronu: Duyu organları ve vücudun çeşitli bölümlerinden aldıkları uyarıları merkezî sinir sistemine taşır. Ara nöron: Merkezi sinir sisteminde bulunur. Duyu ve motor nöronlar arasındaki bağlantıyı sağlar. Gelen uyartıları değerlendirerek oluşturduğu cevabı motor nöronlara iletir. Motor nöron: Merkezi sinir sisteminden aldığı uyarıları efektör organlara (kas, bez vb.) taşır. Bu nöronların zarar görmesi tepki oluşumunu engeller. Sinir sisteminde nöronlardan başka hücreler de bulunur. Bunlara nöroglia (glia) hücreleri denir. Bu hücreler, Nöronlardan farklı yapıya sahiptir. Nöronlardan fazla sayıdadır. Nöronlara destek olurlar. Nöronların beslenmelerine yardımcı olurlar. Nöronların etrafındaki iyon derişimini kontrol ederler. Nöronların metabolizmalarını ve faaliyetlerini düzenler. Uyartı iletemezler. Schwan hücresi Nöron Hücre gövdesi Dentrit Motor nöron Mikroglia Duyu nöronu Astrosit Çekirdek Akson Renvier boğumu Miyelin kılıf Ara nöron Oligodendrosit Nöron Özellikler Bulunduğu yer Görevi Oligodendrosit Merkezi sinir sistemi Miyelin kılıfı oluşturarak elektriksel yalıtımı sağlar. Glia çeşitleri Schwan hücresi Astrosit Ependim hücresi Çevresel sinir sistemi Merkezi sinir sistemi Merkezi sinir sistemi Miyelin kılıfı oluşturarak elektriksel yalıtımı sağlar. Nöronlara yapısal olarak destek olur. Kan-beyin bariyerini oluşturur ve kandaki madde alışverişini sağlar. Merkezî sinir sisteminin boşluklarını örter. Mikroglia Merkezi sinir sistemi Sinir doku içerisinde hücresel savunma oluşturur. 12
Nöronların Yapısı ve Çeşitleri 1. Bir sinir hücresinde oluşan impulsun; I. akson, II. dendrit, III. hücre gövdesi yapılarından geçme sırası aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III D) II - III - I E) III - I - II 4. Bir uyarıya tepki verilmesi sürecinde; I. ara nöron, II. motor nöron, III. duyu nöronu yapılarının görev alma sırası aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III D) III - I - II E) III - II - I 2. Nöronlar fonksiyonlarına göre üç gruba ayrılır. a. Duyu nöronu b. Ara nöron c. Motor nöron Bu nöronlardan; I. merkezi sinir sisteminde oluşan cevabı tepki organına götürme, II. uyarıları değerlendirme ve cevap oluşturma, III. reseptörlerden gelen uyarıları alıp merkezi sinir sistemine taşıma görevlerini yerine getirenler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? I II III A) a c b B) b a c C) b c a D) c a b E) c b a 5. Bir refleks yayında yer alan motor nöronun işlev yapamamasına bağlı olarak; I. reseptörde oluşan uyarının merkezi sinir sistemine taşınması, II. merkezi sinir sisteminde uygun cevabın oluşturulması, III. merkezi sinir sisteminde oluşan cevabın efektöre iletilmesi durumlarının hangilerinde aksaklıklar gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 6. İnsan sinir sisteminde nöronlar ve çok fazla nöroglia adı verilen yardımcı hücreler bulunur. Nöroglia hücreleri; 3. Olgunlaşmış bir sinir hücresinde aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) Mitokondri B) Sentrozom C) Çekirdek D) Enzim E) Ribozom I. impuls iletimi, II. nöronların beslenmesi, III. atıkların uzaklaştırılması görevlerinden hangilerini yerine getirir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 13
BÖLÜM 3: Nöronlarda İmpuls Oluşumu ve İletimi Nöronun Uyarılması Bir alıcı (reseptör) tarafından alınan herhangi bir etkene (ses, ışık, kan basıncı, ağrı vb.) uyarı denir. İmpuls: Uyarıların nöronda oluşturduğu elektriksel ve kimyasal değişimlerdir. Eşik değer: Bir nöronun uyarılması için gereken en az uyarı şiddetidir. Ya hep ya hiç kuralı: Bir nöronun eşik değerden daha düşük şiddetteki uyarıya cevap vermeyip eşik değerde veya üzerindeki uyarılara ise tam cevap vermesidir. Ya hep ya hiç prensibine göre eşik değerin üzerindeki uyarılar nöronlarda maksimum tepkiye neden oluyor ve bu impulslar aynı şekilde taşınıyorsa uyarıların şiddetini nasıl algılarız? Uyarının şiddeti arttığında nöronda daha sık ve daha fazla sayıda impuls oluşur. Beyindeki duyu merkezleri, gelen impulsların sıklığını, sayısını yorumlar ve uyarının şiddetini belirler. Ilık nesneye dokunduğumuzda daha az sıklıkta ve az sayıda impuls oluşur. Sıcak nesneye dokunduğumuzda daha sık ve fazla sayıda impuls oluşur. Örneğin; Tepki şiddeti Bir nöronda Ilık Zaman (milisaniye) Sıcak Uyarı şiddeti Nöron demetleri: Birden fazla nörondan oluşur. Demetteki nöronların, Eşik değerleri birbirinden farklıdır. Tepki kuvvetleri birbirinden farklıldır. Bu nedenle sinir demetlerinin ya hep ya hiç kuralına uymadığı görülür. Fakat demet içindeki her bir nöron bu kurala uyar. Tepki şiddeti Uyarı şiddeti Bir nöron demetinde Zaman (milisaniye) İğne Deri Zayıf uyaran Sinir Orta şiddette uyaran Kuvvetli uyaran İmpulsun sayısı uyarının; şiddetine, tekrarlanma sıklığına, etkileme süresine bağlı olarak değişir. Bunların artması impuls sayısını artırır. Bir sinir hücresi eşik değerdeki bir uyarıyla uyarılırsa bir veya birkaç impuls meydana gelir. Uyarının şiddeti artırıldıkça impuls sayısı da artar. 14
Nöronlarda İmpuls Oluşumu ve İletimi 1. Aşağıdaki grafikte bir nörona gelen üç farklı uyarının şiddeti gösterilmiştir. E.D Uyarı şiddeti 3. Bir nöronun; eşik değerden daha düşük şiddetteki uyarılara cevap vermediği, eşik değerde veya eşik değerin üzerinde olan uyarılara tam cevap verdiği bilindiğine göre, bu durumu gösteren grafik aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? 1 2 3 Uyarılar A) Elektriksel yük değeri B) Elektriksel yük değeri (E.D: Eşik değer) Buna göre numaralandırılmış uyarı şiddetlerinin hangilerinde ilgili nöronda impuls oluşumu gözlenir? Zaman Zaman A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3 Eşik değer Eşik değer D) 1 ve 2 E) 1, 2 ve 3 C) Elektriksel yük değeri D) Elektriksel yük değeri Zaman Zaman Eşik değer Eşik değer E) Elektriksel yük değeri 2. Aşağıdaki şekilde ılık ve sıcak bir cisme dokunulduğunda oluşan impuls sayıları gösterilmiştir. Zaman Eşik değer Ilık Sıcak Buna göre, reseptörlere ulaşan uyarının şiddeti arttığında impuls sıklığı ve sayısı aşağıdakilerin hangisinde verildiği gibi değişir? İmpuls sıklığı İmpuls sayısı A) Azalır Artar B) Değişmez Artar C) Artar Artar D) Azalır Azalır E) Değişmez Azalır 4. Ya hep ya hiç prensibine göre, eşik değerin üzerindeki uyarılar nöronlarda maksimum tepkiye neden oluyorsa, uyarıların şiddetinin algılanması; I. impuls hızının artması, II. impuls frekansının artması, III. impuls sayısının artması durumlarından hangileri sayesinde sağlanır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 15