SBS ye Hazýrlýk YAZIM (ÝMLA) KURALLARI Dilde meydana gelebilecek karýþýklýklarý önlemek amacýyla sözcükler, ses özelliklerine göre belli kurallarla yazýya geçirilir. 1. BÜYÜK HARFLERÝN KULLANILDIÐI YER- LER a) Cümle büyük harfle baþlar: Ayaðýný yorganýna göre uzat. Cümle içinde týrnak veya parantez içine alýnan cümleler büyük harfle baþlar ve sonlarýna uygun noktalama iþareti konur: Öðretmenimiz: Boþ zaman yoktur, boþa geçen zaman vardýr. diyor. Ali yi son gördüðümde (O zaman saçlarý uzundu.) kreþe gidiyordu. Ýki çizgi arasýndaki açýklama cümleleri büyük harfle baþlamaz: Bu yaz da -her zamanki gibi - Çeþme ye gideceðiz. Buraya uðrarsa - eminim uðrayacak- hediyesini veririm. c) Özel isimler büyük harfle baþlar: 1. Kiþi ad ve soyadlarý Nur Karasu, Orhan Pamuk Takma adlar da büyük harfle baþlar: Abbas Yolcu (Attila Ýlhan), Akýllý Ozan (Faruk Nafiz Çamlýbel) 2. Kiþi adlarýndan önce ve sonra gelen unvanlar, saygý sözleri, rütbe adlarý ve lakaplar büyük harfle baþlar: Cumhurbaþkaný Mustafa Kemal Atatürk, Doktor Pelin Koca, Müjde Haným, Mustafa Bey, Yüzbaþý Cengiz Topel Akrabalýk adý olup lakap veya unvan olarak kullanýlan kelimeler büyük harfle baþlar: Baba Hakký, Nene Hatun Akrabalýk bildiren kelimeler küçük harfle baþlar: Yarýn Kader teyzemlere gideceðiz. Rakamla baþlayan cümlelerde, rakamdan sonra gelen sözcük özel isim deðilse büyük harfle baþlamaz: 2014 yýlýnda mezun olacaðým. b) Dizeler büyük harfle baþlar: Güneþ gözkapaklarýmý ýsýtýyor Ah! Güvenilmez ilkbahar güneþi. Rüyada mýyým, gerçek mi bu? Hem var gibiyim, hem yok gibi. Ataol Behramoðlu Örnek 1: Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde yazým yanlýþý vardýr? A) Ahmet amca bize balon aldý. B) Ayþe teyzem mutfakta kek yapýyor. C) Esra ablam kendisine dükkân açtý. D) Akþama Ýlker dayýmlara gideceðiz. Çözüm: A seçeneðindeki akrabalýk bildiren kelime (amca) unvan olduðu için büyük harfle baþlamalýdýr. Doðru yanýt A seçeneðidir. 1
Türkçe Konu Anlatýmlý Soru Bankasý 2. BÝRLEÞÝK KELÝMELERÝN YAZIMI Bir kavramý karþýlamak için iki veya üç kelimenin yan yana getirilmesiyle oluþan kelimelere birleþik kelime denir. Birleþik kelimeler aþaðýdaki durumlarda bitiþik yazýlýr. a) Ses düþmesine uðrayan birleþik kelimeler bitiþik yazýlýr: cumartesi (cuma + ertesi), kahvaltý (kahve + altý), nasýl (ne + asýl) b) Etmek, olmak, eylemek kelimeleriyle birleþirken ses düþmesine, ses türemesine uðrayan kelimeler bitiþik yazýlýr: emretmek (emir + etmek) sabretmek (sabýr + etmek) kahrolmak (kahýr + olmak) kaybolmak (kayýp + olmak) hissetmek (his + etmek) Örnek 13: V u t n Sembollerle gösterilmiþ cümlelerin hangisinde yazým yanlýþý vardýr? Çözüm: Kötü bir þey olacaðýný hissetmiþtim. Barýþ bu ülkeyi terketmeyecek. Ayþe, ona aldýðým yüzüðü kaybetmiþ. Kurul, önerimi reddetti. A) V B) u C) t D) n u sembolü ile gösterilen cümlede geçen terketmek eylemi ayrý yazýlmalýdýr. Çünkü terk ve etmek kelimeleri birleþirken ses düþmesi, türemesi veya deðiþmesine uðramamýþtýr. Doðru yanýt B seçeneðidir. c) Kurallý birleþik eylemler bitiþik yazýlýr: okuyabilmek (yeterlilik fiili) alývermek (tezlik fiili) düþeyazmak (yaklaþma fiili) süregelmek (sürerlik fiili) Örnek 14: Aþaðýdaki cümlelerin hangisindeki altý çizili sözcüðün yazýmý yanlýþtýr? A) Saatin on olduðunu fark etmedim. B) Þu camý kapatabilir misiniz? C) Çocuk baloncuya doðru koþuverdi. D) Film izlerken uyuya kalmýþým. Çözüm: Uyuyakalmak süreklilik bildiren kurallý bir eylemdir; bitiþik yazýlmalýdýr. Doðru yanýt D seçeneðidir. ç) Kelimelerden her ikisi veya ikincisi birleþme sýrasýnda anlam deðiþmesine uðradýðýnda bu tür kelimeler bitiþik yazýlýr: 1. Bitki adlarý l aslan + aðýz hayvan adý l ayþe + kadýn bir bayan adý ayþekadýn fasülye türü diþi insan l kuþ + burun hayvan adý aslanaðzý çiçek adý kuþburnu bitki organ adý bir organ 11
b) Birleþme sýrasýnda kelimelerden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam deðiþikliðine uðramayan birleþik sözcük ayrý yazýlýr: 1. Hayvan türlerinden birinin adýyla kurulanlar: köpek balýðý, ton balýðý, çalý kuþu, deve kuþu, aðustos böceði, uður böceði, at sineði, fýndýk faresi... 2. Bitki türlerinden birinin adýyla kurulanlar: çörek otu, küpe çiçeði, meyan kökü, yer elmasý, kayýsý kurusu, kuru fasulye, kuru incir, kuru soðan... Çiçek dýþýnda anlamlar taþýyan narçiçeði (renk), suçiçeði (hastalýk), ses düþmesine uðramýþ olan çöreotu ve yazýmý gelenekleþmiþ olan semizotu, dereotu bitiþik yazýlýr. 3. Yol ve ulaþýmla ilgili birleþik sözcükler: çevre yolu, deniz yolu, hava yolu... 4. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleþik sözcükler: gök bilimi, dil bilgisi, ses bilgisi... 5. Yuva ve küre sözleriyle kurulan birleþik sözcükler: göz yuvarý, hava yuvarý, hava küre, yarým küre c) -r / -ar / -er, -maz /-mez ve -an / -en sýfat fiil ekleriyle kurulan sýfat tamlamasý yapýsýndaki birleþik sözcükler ayrý yazýlýr: çalar saat, çýkmaz sokak, uçan daire d) Dýþ, iç, sýra sözcükler ile oluþturulan birleþik sözcükler ayrý yazýlýr: kanun dýþý, hafta içi, yurt içi, aklý sýra, peþi sýra, yaný sýra Örnek 19: Pelin de aklý sýra bize yardým ediyor. Haftaiçi yediye kadar iþte olurum. Amcam halk bilimi ile ilgili araþtýrmalar yapýyor. Kuzey yarýkürede 21 Haziran tarihinde yaz baþlar. Yukarýdaki cümlelerin kaçýnda yazým yanlýþý vardýr? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Çözüm: Haftaiçi ve yarýküre sözcükleri ayrý yazýlmalýdýr. Örnek 20: Doðru yanýt B seçeneðidir. Aþaðýda verilen cümlelerden hangisinde yazým yanlýþý vardýr? A) Havayolu ulaþýmý son yýllarda oldukça ucuzladý. B) Dolmaya ve cacýða dereotu çok yakýþýyor. C) Akþamlarý ton balýklý salata yerim. D) Böreðin üstüne biraz çöreotu attým. Çözüm: Havayolu ayrý yazýlýr. Doðru yanýt A seçeneðidir. e) Alt ve üst sözcükleriyle oluþturulan birleþik sözcükler ayrý yazýlýr: deri altý, su altý, alt yazý, böbrek üstü bezi, tepe üstü, üst küme... Bugün sözcüðü içinde bulunan günü anltýyorsa bitiþik, bir tarihi iþaret ediyorsa ayrý yazýlýr. Örnek: Bugün notlarý teslim edeceðim. Örnek: Ýstanbul un fethedildiði bu gün bizim için çok önemli. 14
YAZIMI KARIÞTIRILAN KELÝMELER Aþaðýdaki tabloda yazýmý karýþtýrýlan kelimeler verilmiþtir, inceleyiniz. YANLIÞ DOÐRU YANLIÞ DOÐRU herþey her þey poðça poðaça birþey bir þey herbir her bir hergün her gün labaratuar laboratuvar hiç bir hiçbir konservatuar konservatuvar her hangi herhangi espiri espri yanlýz yalnýz elektirik elektrik yalnýþ yanlýþ eksoz egzoz kiprik kirpik hapþurmak hapþýrmak kirbit kibrit birden bire birdenbire biskivü bisküvi karnýbahar karnabahar süpriz sürpriz idda iddia döküman doküman eþanlamlý eþ anlamlý herkez herkes zýtanlamlý zýt anlamlý eþortman eþofman bilmiyeceðim bilmeyeceðim orjinal orijinal vaz geçmek vazgeçmek fasülye fasulye makina makine dersane dershane meyva meyve eczahane eczane metod metot traþ týraþ kollej kolej klavuz kýlavuz tesbit tespit dinazor dinozor gardrop gardýrop çünki çünkü büftek biftek pantalon pantolon sandiviç sandviç abi aðabey þevkat þefkat bir çok birçok penbe pembe þarz þarj kýravat kravat bir kaç birkaç çenber çember entellektüel entelektüel valeybol voleybol etüd etüt zurafa zürafa 18
5 Aþaðýdaki cümlelerdeki yazým yanlýþlarýný düzelterek cümleleri yeniden yazýnýz. Cümle Düzeltilmiþ Hâli Uzun, uzun yollarý aþtým geldim. Çocuk kan-ter içinde yanýmýza gelmiþti. Ardarda sorularýyla hepimize ecel terleri döktürmüþtü. Ýlerigeri konuþmalarýyla toplantýdaki herkesin canýný sýktý. Aðaçlar bahçenin etrafýný çepe çevre sarmýþtý. Ahmet Çavuþ akpak bir askerdi. Ýnsanlar birbirini konuþa, konuþa anlayabilir ancak. Yaþlý kadýn yýllardýr yapa yalnýz yaþýyordu. Evdeki bütün ývýr-zývýrý tavan arasýna taþýdýk. Çocuk babasýna sým sýký sarýlýyordu. 22
6. TARÝHLERÝN YAZIMI 1. Tarihler gün/ay/yýl þeklinde yazýlýr. 01/09/1998, 9 Eylül 1998 Örnek 27: Aþaðýdaki çocuklardan hangisi tarihleri doðru yazmýþtýr? 2. Tarihlerin yazýmýnda gün, ay ve yýl rakamla belirtildiðinde gün, ay ve yýl arasýnda nokta (.) veya eðik çizgi (/) kullanýlýr. 29/06/2013, 29.06.2013 3. Ayýn yazýmýnda Romen rakamý kullanýlabilir. 15.V.2013 A) B) Büþra, 05-01-1995 te dünyaya geldi. Kýz kardeþim 15.Eylül.2013 te üniversiteye baþladý. 4. Ay ve gün adlarý yazýyla da rakamla da yazýlabilir. Yazýyla yazýldýðýnda belirli bir günü bildiriyorsa ay adý da gün adý da büyük harfle baþlar. 29 ekim perþembe toplantýmýz var. (yanlýþ) 29 Ekim perþembe toplantýmýz var. (yanlýþ) 29 Ekim Perþembe toplantýmýz var. (doðru) Tarihlere getirilen eklerin yazýmýnda son rakamýn okunuþuna dikkat edilmelidir: C) D) Bu araba 20,04,2000 de üretilmiþ. Sünnet düðünüm 06.07.2014 te yapýlacak. Çözüm: A seçeneðinde gün, ay ve yýl arasýna kýsa çizgi (-) getirildiði için B de ay adý yazýyla yazýldýðý hâlde araya nokta getirildiði için C de gün, ay, yýl arasýna virgül getirildiði için yanlýþtýr. Doðru yanýt D seçeneðidir. 12 Mayýs 1970 de (yanlýþ) 12 Mayýs 1970 te (doðru) Örnek 28: Ay adý yazýyla yazýldýðýnda araya noktalama iþareti girmez: 13. Mart. 1996 (yanlýþ) 13 Mart 1996 (doðru) Aþaðýdaki tarihlerden hangisinin yazýmýnda nokta (. ) kullanýlmaz? A) 20 Mayýs 1984 B) 03 03 2013 C) 30 VI 2012 D) 26 08 1989 Çözüm: Ay adý, yazýyla yazýldýðýnda araya nokta (. ) girmez. Doðru yanýt A seçeneðidir. 30
1. Bilgi Peteði Oyun adlarý ve bankacýlýk iþlemleri dýþýnda sayýlar yazýyla yazýldýklarýnda ayrý yazýlýr. Bu bilgiye göre aþaðýdakilerden hangisinde yazým yanlýþý vardýr? A) Filmin on beþinci sahnesi çekiliyor. B) Çiðdem yine bizim komþularla yüzbir oynuyor. C) YGS de yetmiþbeþ soruyu doðru yanýtlamýþ. D) Düðüne bin beþ yüz kiþi katýlmýþ. -9 4. Aþaðýdaki çocuklardan hangisinin cümlesinde yazým yanlýþý yoktur? A) Kitabýn 6 ýncý sayfasýna geçtim. B) Ayþe benim yirmiüç yýllýk gelinimdir, dedi kayýnvalidesi. C) Notanýn deðeri onikilik olacakmýþ. D) Asansör bozulunca yedinci katta kaldýk. 5. 1. Cumhuriyet Mahallesi nde 50 nci sokakta oturuyoruz. 2. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde altý çizili bölüm yanlýþ yazýlmýþtýr? A) Okuldan mezun olalý on iki yýl olmuþ. B) Bu cami yedi yüz yýl önce yapýlmýþ. C) Kitabýn 27. baskýsý piyasaya çýktý. D) Bizi 7 þerli gruplar halinde içeri aldýlar. 2. Hikâye yüzyirmi sayfadan oluþuyor. 3. Masada on iki tabak vardý. 4. Otoparkta kýrkaltý araç vardý. Numaralandýrýlmýþ cümlelerden hangi ikisinde ayný türden bir yazým yanlýþý vardýr? A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 4 D) 3 ve 4 3. Aþaðýdaki tabelalarýn hangisinde yazým yanlýþý vardýr? A) Yenimahalle B) 257. inci Sokak C) Geleneksel D) 15. Bal Þöleni III. Dil Kurultayý Beþinci Rumeli Konserli Günleri 6. Yýldýz Holding Yalnýz #üçbinaltýyüztl# ÇEK Programýmýz 15.40 da baþlýyor. DUYURU 81. inci Sokak TABELA Þiir Dergisi Onüç yeni þairle yanýnýzdayýz. DERGÝ Yukarýdakilerden hangisinde sayýlarýn yazýmýyla ilgili bir yanlýþlýk yapýlmamýþtýr? A) Çek B) Tabela C) Duyuru D) Dergi 36
Türkçe Konu Anlatýmlý Soru Bankasý 8. KÝ NÝN YAZIMI Dilimizde üç tür ki vardýr: 1. Ýlgi zamiri olan -ki : Bir varlýk adýnýn yerine kullanýlan birtür ektir. Daima kendisinden önceki kelimeye bitiþik yazýlýr. Örnek: Bizimki iþe yine geç geldi. Burada -ki çalýþan kiþinin adý yerine kullanýlmýþtýr. Bu yüzden ilgi zamiridir ve bitiþik yazýlýr. Örnek: Onunki benim arabamdan eski. (Onun arabasý) 2. Sýfat yapým eki olan -ki : Eklendiði kelimeyi sýfat yapan bir ektir. Kendisinden sonra gelen kelimeye Hangi? sorusu sorulduðunda yanýt verir. Daima kendisinden önceki kelimeye bitiþik yazýlýr. Örnek: Akþamki yemeði çok beðendim. Bu cümlede yemek kelimesine Hangi yemek? sorusu sorulduðunda Akþamki kelimesi cevap verir. Bu yüzden sýfat yapým ekidir ve bitiþik yazýlýr. 3. Baðlaç olan ki : Kendi baþýna bir kelimedir ve daima ayrý yazýlýr. Genellikle fiillerden ve özne görevli kelimelerden sonra gelir. Örnek: Ýçeri gel ki olanlarý anlatayým. (Fiilden sonra gelmiþtir.) Örnek: Kitap ki insanýn en yakýn dostudur. (Özneden sonra gelmiþtir.) Mademki, oysaki, halbuki, belki, çünkü, meðerki, illaki, sanki kelimeleri kalýplaþmýþ olduklarýndan ki bunlarda daima bitiþik yazýlýr. Baðlaç olan ki cümleden çýkarýldýðýnda cümlenin anlamý bozulmaz. Ek olan -ki çýkarýldýðýnda anlam bozulur. Bu yöntemle de ayrý yazýlan ki bulunabilir. Örnek 32: Aþaðýdaki cümlelerden hangisinde ki baðlaç olduðu için ayrý yazýlýr? A) Kapýdaki adam seni soruyor. B) Evin çatýsý akýyor, dükkanýnki akmýyor. C) Yarýnki maça beraber gidelim. D) Dýþarý çýktýmki ne göreyim? Çözüm: A seçeneðinde -ki sýfat yapým eki olan -ki dir, bitiþik yazýlýr. B seçeneðinde -ki ilgi zamiri olan -ki dir, bitiþik yazýlýr. C seçeneðinde sýfat yapým eki olan -ki dir bitiþik yazýlýr. D seçeneðinde baðlaçtýr ayrý yazýlýr. (Baðlaç olan ki cümleden çýkarýldýðýnda anlam bozulmaz.) Örnek 33: Doðru yanýt D seçeneðidir. Aþaðýdaki cümlelerden yazým yanlýþý olmayanlar D, olanlar Y ile gösterilecektir. Yazým kurallarý hakkýnda yeterli bilgiye sahip olan bir öðrenci kaçýncý çýkýþa ulaþýr? Halbuki beni dinlemediniz. D Bel ki ben de sizinle gelirim. Y D Madem ki ödevini yaptýn, dýþarý çýkabilirsin. 1. çýkýþ 2. çýkýþ 3. çýkýþ 4. çýkýþ A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. Çözüm: Verilen ilk cümlede bel ki yanlýþ yazýlmýþtýr. Belki þeklinde yazýlmalýdýr. Halbuki beni dinlemediniz. cümlesinde yazým yanlýþý yoktur. Madem ki ödevini yaptýn, dýþarý çýkabilirsin. cümlesinde yazým yanlýþý vardýr. Madem ki bitiþik yazýlmalýdýr. Y D Doðru yanýt D seçeneðidir. Y 37
11 A. Aþaðýda ki ile ilgili bilgiler verilmiþtir. Doðru olanlarýn baþýna D yanlýþ olanlarýn baþýna Y koyunuz. 1. ki her zaman ayrý yazýlýr. 2. ÝÝgi zamiri olan -ki varlýk adý yerine kullanýlýr. 3. Sýfat yapým eki olan -ki bitiþik yazýlýr. 4. Ýlgi zamiri olan -ki ayrý yazýlýr. 5. Sýfat yapan -ki kendisinden sonraki kelimeye Hangi? sorusu sorulduðunda cevap verir. 6. Baðlaç olan ki cümleden çýkarýldýðýnda anlam bozulur. 7. Baðlaç olan ki daima ayrý yazýlýr. B. Merhaba arkadaþlar, Aþaðýda bazý çcuklar benim yazýmýmla ilgili yanlýþlýk yapmýþtýr. Bu çocuklarýn konuþma balonlarýný örnekteki gibi 7 ile iþaretleyiniz. Benim kalemim bitti, seninkini alabilir miyim? Desemki sen benim için hava kadar lazýmsýn. Ümit Emel Gelmeyeceðim demiþti oysa ki gelmesi gerekiyordu. Sonra ki konuya hâlâ geçemedim. Nur Nihat Biraz kalýn giy ki hasta olmayasýn. Senin burnun da anneninki gibi güzel. Zeynep Ayþe Yolda ki çatlak yaðmurla daha çok büyüdü. Evde ki hesap çarþýya uymadý. Reyhan Reha Yarýn ki sýnava yeterince çalýþamadým. Madem ki geleceksin o zaman hazýrlanmalýsýn. Orhan Pýnar 38
Türkçe Konu Anlatýmlý Soru Bankasý -10 1. 4. Cümleden çýkardýðýmýzda anlam bozuluyor veya deðiþiyorsa ki ayrý yazýlýr. Bu bilgiye göre aþaðýdakilerin hangisinde ilgi zamiri olan ki yanlýþ yazýlmýþtýr? A) Hayalimdeki okulu kazandýðým için çok mutluyum. B) Bizim ki yine haylazlýk etmeye baþladý. C) Köpeðim ki benim en iyi arkadaþýmdýr. D) Gelecek programdaki filmlere baktým. 2. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde ki sýfat yapým eki olduðu için bitiþik yazýlmalýdýr? 3. Ýlgi zamiri olan -ki varlýk adý yerine kullanýlýr ve bitiþik yazýlýr. Çiðdem Öðretmen A) Yaðmur barajda ki su seviyesini yükseltti. B) Mehmet in boyu kýsa, Ali nin ki uzun. C) Duydum ki Ýstanbul dan taþýnacakmýþsýn. D) Geldiðimizi duydu ki hemen kapýyý çaldý. Buna göre, hangi cümlede ki nin yazýmý yanlýþtýr? A) Bir dahaki hafta bu konuyu konuþalým. B) Öyle masumdu ki bir þey söylemeye kýyamadým. C) Ön sýrada ki arkadaþým bana kitabýný verdi. D) Onun yazýsý seninki kadar güzel deðil. 5. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde ki nin yazýmý doðrudur? A) Bu filmde ki karakterler gerçek hayattan alýnmýþ. B) Hikâyenin sayfa sayýsý romanýn ki kadar çok deðil. C) Sen gel ki gönlümde güller açsýn. D) Bir zaman gelirki herkes gerçeði öðrenir. 6. Aþaðýdaki öðrencilerden hangisinin cümlesinde ki bitiþik yazýlmamalýdýr? Sadece baðlaç olan ki ayrý yazýlýr. A) Halbuki ben sana çok güvenmiþtim. Bu bilgiye göre aþaðýdakilerden hangisinde ki ayrý yazýlmalýdýr? A) Sokaktaki çocuklar futbol maçý yapýyor. B) Aysunki bizim en iyi arkadaþýmýz. C) Seninki yanýndaysa senin telefonunu kullanabilir miyim? D) Bahçedeki hanýmellerinin kokusu içeriye dolmuþtu. B) C) D) Sanmaki bu devran gün gelir dönmez. Her zamanki gibi suratýndan düþen bin parçaydý. Sanki gök delinmiþ gibi yaðmur yaðýyordu. 39